ULUSLARARASI PARASAL SORUNLAR ÜZERiNE KiTAPLAR Cem Alpar (*) Türk. Ekonomisinin 1970 lerden sonra karşılaştığı dış ödeme so.; runları Türkiyeyi giderek artan bir şekilde uluslararası mali kuruluşlar ve özel bankalardan ıkredi talep etmeye yöneltmiştir. Açıktır ki bu kuruluşların başta gelenlerinden biri de Uluslararası Para Fonu ( J.M,, F.)d ur. Türkiye IMFye 1947 yılında üye olmakla birlikte Türkiyedeki iktisatcılar veya iktisadi konulara ilgi duyan yazarlar, I.M.F., Uluslararası parasal sorunlar, Türkiyenin uluslararası para sistemi içindeki yeri gibi konularda hemen hiç araştırma ve yayın yapmamışlardır. Ancak son yıllarda uluslararası parasal sorunların günceheşmesi ve Türk Ekonomisinin içinde bulunduğu eko nomik kriz nedeniyle işbaşındaıki hükümetlerin dış kredi sağlamak icin sık sık I.M.Fye başvurmaları, yalnızca akademik çevrelerde değil, fakat kamu oyunda da bu konulara duyulan ilgiyi artırmıştır. Bu konularda akademik yayınların artmasının diğer bir nedeni ise son yıllarda üniversite ve akademilerin çeşitli fakültelerine, «Uluslararası Sorunlar ve Örgütler», «Uluslararası Örgütler», «Uluslararası Parasal Sorunlar, «Uluslararası Sermaye Hareketleri» gibi isimler altında çeşitli lisans ve lisans üstü düzeydeki derslerin konmuş olması- (*) Doç. Dr., A.İ.T.İ.A Ekonomi Fakültesi Öğretim Üyesi. 205
dır. Bu nedenlerle önümüzdeki yıllarcıa özellikle parasal sorunlar ko~ nusunda yeni yayınların yapılması ve:; tezlerin verilmesi be 1 klenebilir. Bu yazının amacı son yıllarda uluslarorası parasal sorunlar ko~ nusunda yazılmış kitap ve makaleleri bir kaynakca içinde düzenle~ rnek, yrıca kitapların genel bir değerlendirmesini yapmaktır. Uluslararası parasal sorunlar konusunda yazılan kitapları gözden geçirdiğimizde, bu kitapların bir bölümünün (TÖRE, ULUDAG, ÖNEY, ÖNERTÜRK) aynı içeriği taşıdıklarını görüyoruz. Özellikle ilk üç yazar özgün bir araştırmada yer alması bizce gerekli olmayan, ödemeler bilançosu, denkleştirme, iç ve dış denge, döviz piyasası devalüasyon v.b. gibi konuları kitaplarının ilk bölümlerine dahil etmişlerdir. Zaman zaman bu bölümlerle uluslararası parasal sorunlar arasında gereıkli bağlantının kurulamaması (özellikle PARASlZ), b.u konuların gerek~ siz yere tekrarına neden olmaktadır. Parasal bütünleşme ve Avrupa para birliği PARASIZ ve ÖNEVde ayrıca inceleme konusu yapılmak~ tadır. Uluslararası Ödemeler (ERGiN) daha çok kuramsal bir ders kitabı niteliğinde. Uluslararası para sorunlarına ilgi duyanlar için ek bir kaynak olabilir. Gerçekte kitapta gelişmiş sanayi ülkelerinin ödemeleri ile ilgi kuramsal açıklamalar verlmekte, gelişmekte olan ülkelerin sorunlarına hiç değinilmemektedir. Bu tip ders kitaplarının tekrarları önlemek icin tercüme yoluyla öğrenciye iletilmesinin daha yararlı olacağı düşünülebilir. Hemen bütün kitaplarda Bretton Woodsla başlayan IMF sisteminin günümüze kadar olan gelişmeleri tarihi süreci içinde incelenmek U~dir. Tarihi açıklamalarda TURAN 19cu yüzyıla kadar gitmekte Fransa ve ingiltere gibi Avrupa ülkelerindeki para sistemlerini Merkez Bankalarının oluşumu ile altının rolünü açıklamaktadır. Uluslararası Para Fonunun kuruluşuna ıkadarki gelişmelerin 80 sayfa içinde incelenmesi, TURANın kitabının daha çok ekonomi tarihi ağırlıklı olduğunu düşündürmektedir. Günümüzde Uluslararası parasal sistem ;ç,inde az gelişmiş ülke~ lerin ve Türkiyenin durumu nedir? Sistem anılan ülkelerin ekonomilerini nasıl etkilemektedir? Bu sorulara ULUDAG ve TURAN 6, PARA SIZ 5, ÖNERTÜRK 14, ÖNEV ise 16 sayfa ioinde yanıt vermeye çalışmışlar. Kitabının ismini «Uluslararası Para Sistemi ve Az gelişmiş ülkeler olarak tanımlayan TÖREnin kitabında ise ismin özelliğine göre 206 \.t 1. : i ı ı ı
kitapta bu konulara~ ayrılan sayfa ve bilgiler çok yetersiz. Örneğin Günümüz Uluslararası Para Sistemi ve Az Gelişmiş Ülkeler olarnk başlık alan 60 sayiolık bölümde az gelişmiş ülkelerle ilgili açıklamalara yalnızca 10 sayfa ayrılmış. Hemen tüm kitaplarda Türkiye ile ilgili ciddi bir araştırma bulmak mümkün değil. Özellikle bir kısmının (TÖRE, ULUDAG, TURAN ÖNEY) tez olarak sunulduğu düşünüldüğünde bu ön emli bir eksiklik olarak görülmekte. Türkiyenin IMFye olan üyeliği nasıl gelişmiştir? Cu üyeliğin arkasında yatan siyasal ve eıkonomik faktörler nelerdir? Türkiye bugüne kadar IMFden hangi miktarlarda borçlanmış bu borçlanmalarda verilen niyet mektupları Türkiyenin ekonomi politikalarını nasıl etkilemiştir? Bu ve benzer sorunların cevaplarını almok herhalde Türk okurları için «1923 yılı sonunda vefat eden Reichsbank genel müdürü Havenstenin yerine Dr. Hjalmar Schachtin geçtiğini» öğrenmekten daha anlamlı_ olabilir (Bknz. TURAN s. 54) Genellikle kitapların hemen hepsinde, IMF sistemini açıklamaya yönelmiş bölümler, IMF rapor ve belgelerinden oldukça karmaşıtk bir ş ekilde aktanldığından okuyucu tarafından anlaşılması oldukça güç. IMF konusunda geçtiğimiz aylarda yayınlanan diğer bir kitap, «IMF Kıskacında Türkiye 1946-1980» (DOGAN). Doğan konuya bir gazeteci merakı içinde yaklaşarak, konunun özellikle Türkiye açısından siyasal değerlendirmesini yapmakta. Uluslararası parasal sorunları bugüne dek hep batı kaynaklarından, IMF raporlarından aktarılmış bilgilerden ve anlamsız sıkıcı grafikler.in dar sınırları içinde açıklamaya çalışmış kitaplardan okumuş olanlar için önemli bir değişiklik. Aşağıdaki satırları DOGANın kitabından aktarıyorum; «Başbakan Recep_ Peker, «Uluslararası Para Fonuna girecegız, ancak kararımızı uygulamadan önce Türk Lir;asının değeri üzerinde bir ayarlama yapmak gerekiyor» diyor ve ekliyordu: «Ünlü ingiliz iktisatcısı Keynesinde Bretton Woods lda söylediğ i gibi...» Bu sözler üzerine Millet Meclisi genel kurulunda görüşmeleri izleyen milletvekiller~ birbirlerine dönüyorlar «Kim bu Keynes yahu?. Deli mi?, divane mi?.. Neler söyjemiş bu Keynes mi ne?» diye sormaktan kendilerini <:~lamıyoriardı. (DOGAN s. 48) 207
Yeniden ağırbaşlı iktisat kitaplarına dönersek ÖNEYin Uluslararası Para Sistemi isimli kitabı eksikliklerine rağmen bu konuda özellikle lisans üstü eğitim yapan öğrenciler için yararlı bir ders kitabı olabilir. Ekte verilen kaynaıklardan da_ anlaşılacağı gibi uluslararası parasal sistemler konusunda yazılmış kitap, makale ve benzeri çalışmalar oldukça yetersiz. Bu konularda çalışma yapmak isteyenlere verilecek s.alık ise, yazılanları yeniden yazmak yerine, bu alanda, Türkiye ile ilghi özgün araştırmalar yapmaları.. t t- l. ~ı, 1i 208
ULUSLARARASI PARASAL SORUNLAR KONUSUNDA KISP. BiR BiBLiYOGRAFYA (*) ALKiN Erçfoğan, Uluslararası. Para Sistemi ve Türkiyenin Dış Ticareti, Uluslararası Pa~ra Sistemi ve Geleceği, Türkiye Ticaret Odaları Sanayi Odaları ve Tic.aret Borsaları Birliği, Ankara 1975 ve, Denetimi, Maliye Der ARTUN Tuncay, Avrupa Dolar Piyasası gisi No: 34 Temmuz-Ağustos 1978 s. 56-72 BAŞAK Zafer, Uluslararası Para Sistemi Enflasyon ve Sermaye Hareketleri, Uluslar:arası Parasal sorunlar ve Türkiye, a.g.e., s. 52-64 BULUTOGLU Kenan, Dünya Ticaretinde Çifte Bunalım; Uluslararası Para Düzeni ve Petrol Zamları, Uluslararası Parasal Sorunl~ar ve Türkiye, Gelişme Dergisi 1975 Özel Sayısı ODTÜ Ankara 1975, s. 21-37 ÇAVUŞOGLU Tolgay, Uluslararası Kredi. Piyasası ve Tü nk Sanayii, Ul.usla,rarası Parasal Sorunlar ve Türkiye a.g.e., s. 91~-104 DERViŞ Kemal, Uluslararası Parasal Düzenin Gelişme Doğrultusu Üzerine, Uluslararası Parasal Sorunlar ve Türkiye, a.g.e., s. 3-17 (*) Buradaki kitap ve makaleler, <konu ilc ilgili tüm yayınlar kapsamayabilir. En çok kullanılanlar ve bizim ilk taranıada bulabildiklcrimiz alınmıştır. Bir yazara ait birden fazla yayın olduğunda, tekrarları önlemek için yazarın son yayını alınmıştır. 209
DOGAN Yalçın, IMF Kıskacında Türkiye, Toplum Yayınevi, Olgaç Basımevi Ankara 1980, s. 212 ERGiN Feridun, Uluslararası Ödemeler, istanbul Üniversitesi Ya yınları, No: 2458 iktisat Fakültesi Oo: 421, Ele-Elektronik Ofset istan. ~. bul 1978, IX+ 148 s. ESENER Ömer, Yayın Enflasyonda Uluslararası Parasal Sistemin Rolü, Maliye Dergisi No: 19 Ocak-Şubat 1976 GÖYMEN Korel, Çok Uluslu Şirketler ve Parasal Sorunlar, Ulus lararasi Parasal Sorunlar ve Türkiye, a.g.e., s. 65-77 HiÇ Mükerrem, Uluslararası Para Reformu~ Gelişen Ülkeler ve Türkiye Özet Sonuçlar ve Bir Yorum, Ulusl:ararası Para Sistemi ve Geleceği, a.g.e., 271-311 KEYDER Çağlar, Para Teorisi, Dünya Parası ve Uluslararası Para Krizi, Uluslararasi Parasal Sor~:~nlar ve Türkiye, a.g.e., s. 40-48 KIZILYALLI Hüsnü, Uluslararası likidite Sorunundaki Son Gelişmeler, Anikara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 247, Sevinç Matbaası Ankara 1969 Vll+152 s. KUMBARACIBASI Onur, Uluslararası Para Sistemi ve Dolar Krizi, Ankara iktisadi ve Ticari ilimler Akademisi Dergisi. Cilt lll Sayı 2 1971 s. 1-36 MUMCU Necati, Uluslararası Para Sistemi ve Türkiyenin Yeri, Uluslararası Para Sistemi ve Geleceği, a.g.e., s. 223-242 OLGUN Hasan, Türkiyenin Rezerv Gerekleri Üzerine, Uluslararası Parasal Sorunlıar ve Türkiye, a.g.e., s. 108 124 ÖNEOTÜRK Pınar, Uluslararası Parasal Gelişmeler ve Türkiye, MaUye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını No: 1979/216, Başbakanlık Ba sımevi Ankara 1980 Vll+108 s. 210 i 1
ı 1 i ÖNEY Erden, Uluslararası Para Sistemi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 448, Sevinç Matbaası Ankara 1980X + 261 s. PARASIZ ilker M. Uluslararası Para Sistemi-Kuram, Meıkanizma, Tarihçe, PoUtika-Bursa iktişadi ve Ticari ilimler Akademisi Yayını No: 38, Kalite Matboası Ankara 1980 XVI+330 s. SENGÜN ismail, Parasol Bunalımlar ve Uluslararası Reform, Türkiye Ekonomi Kurumu Yayınlan Seri: 1974/4, Ayyıldız Matbaası Ankara 1975 16 s. TARLAN Selim, Uluslararası Mali Kuruluşlar, Maliye, Bakanlığı Tetkik Kurulu Neşriyatı, No: 196/1979, Damga Matbaası Ankara 1979 104 s. TÖRE Nahit, Uluslararası Para Sistemi ve Az Gelişmiş Ülkeler, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını No: 310, Sevinç Matbaası Ankara 1972 XV+256 s. TURAN Günver Gül, Uluslararası Para Sistemi-Dünü ve Bugünü Tünkiye iş Bankas.ı Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 205 Ekonomi Dizis.j: 15 Tisa Matbaası Ankara 1980 XV +264 s. TÜRKCAN Ergun, Ceni Uluslararası Para Sistemi Karşısında Gelişen Ülke,ler Ekonomik Yaklaşım Yıl: 1 Cilt: 1 Sayı: 1 AiTiA Ekonomi Fakültesi, Ankara 1980. s. 91-124. ULUDAG ilhan, Uluslararası Para Sorunları, Bursa iktisadi ve Ticari ilimler Akademisi Yayın No: 10, Dizerkonca Matbaas.ı, istanbul l974 XV+176 s. -~ \ \ YAZlCI Bülent, B~etton Woods Anlaşmalariyle Yaratılan Sabit Kur Sisteminin Gelişme Halindeki Memleketlerin ve bu arada1 Türkiyenin iktisadi Siyaseti Üzerindeki Tesirleri, Uluslararası Para; Sistemi ve Geleceği a.g.e. s. 55-68 211