YİYECEK İÇECEK HİZMETLERİ

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YİYECEK İÇECEK HİZMETLERİ TEMEL İLK YARDIM-2 Ankara, 2013

Bu mdül, mesleki ve teknik eğitim kul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Prgramlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik larak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz larak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ. i

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... iii GİRİŞ... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ -1... 3 1. TEMEL İLK YARDIM ÇANTALARININ KULLANILMASI... 3 1.1. Emergency Medıcal Kit (Dktr Çantası) (JAR-OPS 1.755)... 3 1.1.1. Tanımı ve Bulundurma Şartları... 3 1.1.2. Taşıma Şartları... 4 1.1.3. Çantanın İçeriği... 4 1.1.4. Periydik Kntrlü... 5 1.1.5. Çantanın Açılması ve Açımla Şartları... 5 1.2. First Aid Kit (İlk Yardım Çantası) (JAR-OPS 1745 SUBPART K)... 5 1.2.1. Tanımı ve Bulundurma Şartları... 5 1.2.2. Taşıma Şartları... 5 1.2.3. Çantanın İçeriği... 6 1.2.4. Periydik Kntrlü... 7 1.2.5. Çantanın Açılması ve Açılma Şartları... 7 1.3. İlk Yardım Çantası Kullanımı Snrası Rapr Hazırlama... 7 UYGULAMA FAALİYETİ... 8 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 11 ÖĞRENME FAALİYETİ 2... 12 2. TEMEL İLK YARDIM UYGULAMALARI... 12 2.1.Temel İlk Yardım Uygulamaları... 12 2.1.1. Ekip Srumlulukları... 13 2.1.2. İlk Yardım Uygulamalarında Dikkat Edilecek Hususlar... 14 2.1.3. Kabin Ekibi İlk Yardım Uygulama Prensipleri... 14 2.2. İlk Yardım Gerektiren Başlıca Rahatsızlıklar ve Müdahale Yöntemleri... 15 2.2.1. Şk... 15 2.2.2. Felç... 17 2.2.3. Bayılma... 18 2.2.4. 4/3 Yana Yatış Pzisynu... 19 2.2.5. Tehlikeli Kanamalar... 22 2.2.6. Yaralanmalar... 25 2.2.7. Yanıklar... 27 2.2.8. Kırıklar... 30 2.2.9. Çıkıklar ve Burkulmalar... 33 2.2.10. Zehirlenmeler... 34 2.2.11. Stres ve Alerjik Reaksiynlar... 35 2.3. Gerekli Hâllerde Kkpiti Bilgilendirmek... 36 2.4. Rapr Hazırlamak ve Teslim Etmek... 37 UYGULAMA FAALİYETİ... 38 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 42 ÖĞRENME FAALİYETİ 3... 12 3. TIBBİ VE BULAŞICI HASTALIKLAR... 44 3.1. Uçuşta Karşılaşılabilecek Başlıca Tıbbi Hastalıklar ve Müdahale Yöntemleri... 44 i

3.1.1. Kalp Rahatsızlıkları... 44 3.1.2. Diabet (Şeker Hastalığı)... 47 3.1.3. Astım... 48 3.1.4. Çarpıntı / Epilepsi / Nöbet... 48 3.2. İlk Yardım Gerektiren Diğer Rahatsızlıklar Ve Müdahale Yöntemleri... 49 3.2.1. Düşük... 49 3.2.2. Dğum... 50 3.2.3. Ölüm... 52 3.2.4. Mide ve Karın Bölgesi Rahatsızlıkları... 55 3.2.5. Hazımsızlık... 56 3.2.6. Hıçkırık... 56 3.2.7. Histeri... 57 3.2.8. Hyptermiya... 57 3.2.9. Dnma... 58 3.2.10. Sıcak Çarpması... 58 3.2.11. Hayvan Isırıkları ve Böcek Skmaları... 59 3.3. Bulaşıcı Hastalıklar ve Krunma Yöntemleri... 61 3.3.1. Hepatit... 61 3.3.2. Menenjit... 62 3.3.3. Verem (Tüberkülz)... 62 3.3.4. AIDS (Edinsel İmmün Defekt Sendrmu)... 62 3.3.5. Gerekli Hâllerde Kkpiti Bilgilendirmek... 63 3.4. Rapr Hazırlamak ve Teslim Etmek... 64 UYGULAMA FAALİYETİ... 65 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 67 MODÜL DEĞERLENDİRME... 68 CEVAP ANAHTARLARI... 70 KAYNAKÇA... 73 ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR ALAN Yiyecek İçecek Hizmetleri DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI Hsteslik SÜRE 40/32 Temel İlk Yardım-2 Brifing öncesi brifing için hazırlık yapma, uçuş öncesi brifingine katılma ve uçuş öncesi uçakta kntrlleri yapma ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Temel İlk Yardım-1 mdülünü almış lmak Temel ilk yardım yapmak Genel Amaç Uygun rtam sağlandığında ilk yardım çantalarını hazırlayıp temel ilk yardım ve tıbbi bulaşıcı hastalıklar ile ilgili uygulamaları dğru larak yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Uçakta bulunması gereken ilk yardım çantalarını eksiksiz larak hazırlayıp kntrl edecek ve gerektiğinde kullanabileceksiniz. 2. Temel ilk yardım ile ilgili uygulamaları zamanında, hatasız ve kurallara uygun yapabileceksiniz. 3. Tıbbi ve bulaşıcı hastalıklar ile ilgili uygulamaları zamanında, hatasız ve kurallara uygun yapabileceksiniz. Ortam: Mck-up, atölye, sınıf Dnanım: Bilgisayar, prjeksiyn, dergi, afiş, brşür, resim, ftğraflar, dsya, kabin ekibinin belge ve evrakları, uçak sefer çantası, mck-up içindeki araç gereçler, internet, örnek CD ler, cabin crew manual list (kabin memuru el kitabı) ve Sağlık Bakanlığı ve diğer özel sağlık kuruluşlarının yayınları Mdül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden snra verilenölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen mdül snunda ölçme aracı (çktan seçmeli test, dğru-yanlış testi, bşluk dldurma, eşleştirme vb.) kullanarak mdül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. iii

1

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bilindiği gibi en güvenli ulaşım türü lan hava ylu taşımacılığı bu güveni bşa çıkarmayacak güvenlik tedbirlerini içerir. Uçuşta güveni sağlamak bu knuda yeterli dnanım ve bir kadar önemli lan bilgi ve eğitimi gerektirir. Uçuş esnasında karşılaşılabilecek kazalar, hastalanmalar, yaralanmalar lması durumunda, bu laylara dğru, yerinde ve zamanında müdahale edebilmek bu knuda eğitim almayı gerekli kılar. Kabin ekibinin bu knudaki eğitimi çk önemlidir. Uçuş esnasında sürekli bir dktr ve hemşire bulunmadığı için önemli durumlarda müdahale yetkisi kaptan pilt ve kabin amirinin kntrlünde kabin ekibinin yetkisindedir. Bu durum sizin öneminizi de bir kat daha artırmaktadır. Bu mdülle, sizin uçuş esnasında ihtiyaç duyacağınız tıbbi hastalıklarla rahatsızlıklarla, bulaşıcı hastalıklarla ilgili ilk yardım müdahale yöntemlerini, ilk yardım çantalarının kullanımı, kruma ve hazırlama yöntemleri ile ilgili uygulamaları öğrenip uygulayabileceksiniz. Öğrendiğiniz bilgi ve becerileri hem işinizde hem de günlük yaşamınızda kulanabilir, belki siz de bir hayat kurtarabilir, yanlış uygulamalara dğru müdahale edebilirsiniz. Unutmayın ki bir hayat kurtarmak dünyadaki en önemli şeylerden birisidir. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ - AMAÇ Uygun rtam sağlandığında uçakta bulunması gereken ilk yardım çantalarını eksiksiz larak hazırlayıp kntrl edecek ve gerektiğinde kullanabileceksiniz. ARAŞTIRMA Havacılıkta, uçaklarda bulunan dktr çantası ve ilk yardım çantası ile ilgili araştırma yapınız. Çantaların içerisinde bulunan araç gereçleri değişik kaynaklardan bularak listeleyiniz. Listelerde yer alan çantaları, luşturduğunuz gruplar içinde birer ikişer paylaşınız. Bunların çeşitlerini, özellilerini, kullanılış şekillerini, tıbbi yayınlar ve internet üzerinden araştırınız. Kendinize düşen ödev hakkında kısa ve öz larak bilgi tplayınız ve önceden planlandığı gibi sınıfta sunum yapınız. 1. TEMEL İLK YARDIM ÇANTALARININ KULLANILMASI 1.1. Emergency Medıcal Kit (Dktr Çantası) (JAR-OPS 1.755) 1.1.1. Tanımı ve Bulundurma Şartları Uçuşta aniden rahatsızlanan bir ylcuya gerekli tıbbi müdahele snunda ciddi bir hastalık saptandığında dktrun ihtiyacı labilecek tıbbi malzemenin bulunduğu çantadır. Kaptan, ilaçların dktr, hemşire veya eğitimli persnel tarafından kullanılacağını garanti etmelidir. Maksimum naylı ylcu kltuk knfigürasynu 30 kişiden fazla lan bir uçakta, uçağın planlanan rtası, kalifiye bir tıbbi yardımın istenebileceği bir havaalanına 60 dakikadan fazla bir uçuş mesafesinde ise dktr s emergency kit taşınması zrunludur. Uçaktaki yeri, ön baş üstü dlabıdır. 3

1.1.2. Taşıma Şartları Emergency medical kit Tz ve nem geçirmemeli ve güvenli şartlarda taşınmalıdır. Eğer ulaşımı klay ve kullanımı pratik lacak ise kkpitte bulundurulabilir. İşletmeci emergency medical kit için aşağıdakileri garanti etmelidir. Emergency medical kitler periydik zamanlarda kntrlleri yapılıp içindekilerin müdahaleyi gerektirecek durumlarda kullanıma uygunlukları ve Bu ilaçlar düzenli aralıklarla kullanma talimatları ve etiketleri ile birlikte veya şartların uygunluğu uyarınca tamamlanır. 1.1.3. Çantanın İçeriği Tansiyn aleti 1 adet Stethscpe (steteskp) 1 adet Burun ve geniz açıcı 2 adet Şırınga 4 adet İğne 6 adet %50 dextrse injectin, 50 cc 1 adet Epinephrine 1.1000 tek dzlu ampul 2 adet Diphenhydramine HCI injectin 2 adet Nitrglycerin tablet 25 adet Plastik eldiven 1 çift Sphygmmanmeter-cıvasız (nn mercury) Turnike Anti-spasmdic (örneğin hyascene) Kuvvetli analjezik (majör analgesic) İdrar söktürücü (diuretic) Antihistamine (örneğin diphenydramine hydrchlride) Sedative/anticnvulsant Hypglisemi için serum (medicatin fr hypglicemia) Kusma önleyici (antiemetic) Atrpine (Göz dibinin muayenesinde, göz bebeğinin genişletilmesi için ayrıca anesteziden önce üst slunum yllarında salgıların azaltılması için kullanılır.) Kalp hastalıklarında kullanılan, kalp kası liflerinin kasılma yeteneğini artıran, kalp atım hızını azaltan ilaçlar Uterus kntraktörü (uterine cntractant) Atılabilir eldivenler (dispsable glves) Brnch genişletici (brnchial dilatr nebilizatör-buhar makinesi ) Kullanılmış şırınga iğnesi atma kabı (needle dispsal bx) Spazm giderici ilaçlar 4

1.1.4. Periydik Kntrlü Dktr çantasının periydik kntrlünde çantanın seal li (mühürlü) lup lmadığına, yerinde ve sabit bulunup bulunmadığına bakılır. Çantanın sn kullanma tarihine bakılır. Sn kullanma tarihi kit üzerinde yer alan etikette yazılıdır. 1.1.5. Çantanın Açılması ve Açımla Şartları Dktr çantası sadece dktr tarafından açılır. İhtiyaç hâlinde kabin amiri kendisini ekibe tanıtan tıp dktrundan yetki belgesi ibraz etmesini nazikçe isteyecektir. Daha snra kabin amiri dktru uçuşun kaptanına götürür ve kkpitte dktr çantası açılır. Dktrun yanında yetki belgesi yksa uçuşun kaptanı tarafından dktra gerekli srular yöneltilir. Dktrun verdiği cevaplar dğrultusunda çantanın açılıp açılmayacağına kaptan karar verir. Gerekli malzeme kullanıldıktan snra kit içerisindeki frmlar malzemeyi kullanan dktr tarafından dldurulur. Aynı bilgiler kabin amirinin yazdığı flight reprtta (uçuş rapru) yer alır. 1.2. First Aid Kit (İlk Yardım Çantası) (JAR-OPS 1745 SUBPART K) 1.2.1. Tanımı ve Bulundurma Şartları İlk yardım çantası lmadan uçağın uçmasına izin verilemez. İlk yardım çantası ekibin klayca erişerek kullanabilmeleri için bulunur. Uçaktaki yeri ön ve arka baş üstü dlaplarıdır. Ylcu kltuk sayısına göre uçakta bulunması gerekli ilk yardım çantası sayısı aşağıda belirtildiği gibidir. YOLCU KOLTUĞU SAYISI GEREKLİ FIRS AID KIT SAYISI 0-99 1 100-199 2 200-299 3 300 VE DAHA FAZLA 4 1.2.2. Taşıma Şartları Firs aid kit gerekli lduğu zamanlarda en iyi kullanımın sağlanması için periydik aralıklarla kntrl edilmelidir ve içeriği prspektüslerinin müsaade ettiği tarih göz önünde bulundurularak yenilenmelidir. Biri İngilizce lmak üzere 2 lisanda ilaçların etkilerini ve yan etkilerini içeren brşür ilk yardım çantalarının içerisinde mevcut lmalıdır. 5

1.2.3. Çantanın İçeriği İlk yardım el kitabı (firs aid hand bk) 1 inch* yapışkanlı tampn bant 16 adet Antiseptik pamuklu çubuk 20 adet Nefes alınacak amnyak 10 adet 4 inch tampn bandaj 6 adet 40 inch üçgen bandaj 5 adet Tel atel 2 adet 4 inch sargı bandajı 4 adet 1 inch rul yara flasteri 1 adet Yanık kremi 6 adet Makas, flaster, kilitli iğne 1 adet Atılabilir plastik eldiven (dispsable glves) 1 çift Küçük yapışkan sargı (small adhesive dressing) muhtelif byda 10 adet Antiseptik yara temizleyici (antiseptic wund cleaner) 6.1 benzalknium chlride içeren tek kullanımlık pşet (5 adet) 6.2 Pvidne-Idine içeren tek kullanımık pşet (5 adet) Atılabilen slunum aleti (dispsable resuscitatin) 1 adet Ateş düşürücü ve basit ağrı kesiciler (paracetaml içeren) Uçak tutmalarına karşı bulantı hapı 1 adet Burun açıcı (nasal decngestant )- 1 adet Atel 2 adet Gastrit ilacı (gastrintestinal antiacid ) 1 adet İshal önleyici şase tz, hap veya şuruplar 1 adet Kazazedelerin kullanabilmesi için yer / hava görsel sinyal kdları (* 1 inch: 2.54 santimetre demektir.) Resim 1.1: İlk yardım çantası 6

1.2.4. Periydik Kntrlü İlk yardım çantasının içindeki ilaç ve tıbbi malzemelerin kullanıma uygun durumda krunması periydik kntrller ile sağlanır. Kullanılan malzeme lursa yerine yenisi uçuştan önce knulmalıdır. Periydik kntrlünde çantanın seal li (mühürlü) lup lmadığına, yerinde ve sabit bulunup bulunmadığına bakılır. İlk yardım çantasının geçerlilik tarihi ilk yardım çantasının üzerindeki etikette yazılıdır. İlk yardım çantası içinde bulunan ilaç ve malzemelerin bir listesi ile birlikte ilaçların yan etkilerine ilişkin bilgi de Türkçe ve İngilizce lmak üzere iki dilde, çantanın içinde bulunur. 1.2.5. Çantanın Açılması ve Açılma Şartları İlk yardım çantası kabin amiri tarafından açılır. Kabin ekibi tarafından kabin amirinin kntrlünde kullanılır. Çantayı açarken seal li lmasına dikkat edilir. 1.3. İlk Yardım Çantası Kullanımı Snrası Rapr Hazırlama İlk yardım çantaları kullanıldıktan snra kullanımla ilgili açıklayıcı bilgiler flight reprta (uçuş rapru) kabin amiri tarafından yazılır. Bu raprda şu bilgiler yer alır: Hasta ylcunun kimlik bilgileri Müdahale eden (varsa) sağlık görevlisinin açık adresi ve kimlik bilgileri Yaralanma ya da hastalığın tanımı Uygulanan ilk yardım çeşidi Kullanılan malzemelerin adları ve sayıları Olayın yeri ve zamanı, uçuş bilgileri Kabin amirinin adı, syadı 7

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Bir dktr çantası ve bir ilk yardım çantası hazırlayarak uygulama atölyesinde (mck up) yerlerine yerleştirdikten snra açılması kurallarını uygulayıp çantaları açınız. İşlem Basamakları Dktr çantasını kullanıma hazırlayınız. Öneriler Dikkatli lunuz. Zamanı iyi kulanınız. Sabırlı lunuz. İş yeri çalışma prensiplerine uyunuz. Planlı ve rganize çalışınız. Ekip çalışmasına önem veriniz. Ylculara güven veriniz. Mdülün başında verilen araştırma çalışmalarını yapınız. Araştırmalarınızı internet üzerinde yğunlaştırınız. Knunuz ile ilgili ftğraf ve tablları indirerek sınıf rtamında paylaşmak üzere zengin bir arşiv hazırlayabilirsiniz. İlk yardım için kullanılan dktr çantası ile ilgili bilgi tplayınız. Dktr çantasının içinde neler lduğunu özellikleri ile öğreniniz. Dktr çantası hazırlamak için bir kabin amirinden ya da bir kabin memurundan yardım alınız. Dktr çantası hazırlamak için bir sağlık görevlisinden yardım alınız. Uygulama atölyenizde (mck up) bulunan dktr çantasını kullanabilirsiniz. Dktr çantasını kurallarına uygun hazırlayıp arkadaşlarınıza anlatınız. Çantanın içinde yer alan ilaçların sn kullanma tarihlerini geçmemiş lmasına dikkat ediniz. 8

Dktr çantasının acil durumlarda açılmasına yardımcı lunuz. İlk yardım çantasını kullanıma hazırlayınız. İlk yardım çantasını acil durumlarda kullanınız. Dktr çantasının mutlaka dktr tarafından açılması gerektiğini unutmayınız. Dktrla birlikte kaptan piltun da haberdar lması gerektiğini unutmayınız. Dktr çantasını kurallarına uygun larak açınız. Arkadaşlarınıza çanta ile ilgili bilgi veriniz. Dktr, hemşire ve ilk yardım uzmanı gibi yakınlarınız varsa nların da tecrübelerinden faydalanabilirsiniz. Uçaklardaki sağlıkla ilgili teknik dnanım ile ilgili bilgi edininiz. Uçak ylculuklarının güvenli luşu, uçaklardaki güvenlik ve sağlık ile ilgili teknik dnanım ve kabin ekibinin yeterlilikleri hakkında çevrenizi bilgilendiriniz. İlk yardım çantasının içerisinde hangi malzeme ve ilaçların bulunması gerektiğini öğrenip listeleyiniz. Malzemeleri temin ediniz.malzemeleleri temin etmek için bir sağlık kuruluşuna gidebilir ya da sağlıkla ilgili malzeme satan firmalarla görüşüp temin edebilirsiniz. Çantadaki malzemeleri temin ettikten snra çantayı dikkatli bir şekilde hazırlayınız. Kullandığınız malzemelerin temiz ve hijyenik lmasına, ilaçların tarihinin geçmemiş lmasına dikkat ediniz. Hazırlık yaptıktan snra çantayı uygulama atölyesindeki yerine kyunuz. Uygulama atölyesinde önce sözel larak sınıfa ve öğretmeninize anlatıp daha snra çantayı kurallarına uygun larak açınız. Açtıktan snra dğru hazırlayıp hazırlamadığınızı tekrar kntrl ediniz. İlk yardım çantasını öğrendiğiniz ilk yardım gerektiren hastalıklardan biri için sınıfta arkadaşlarınızdan birini hasta yapıp kullanınız. Uygulama yaparken yaptığınız uygulamayı sözlü larak da anlatınız. İlk yardım çantasının içindeki ilk yardım el kitabını gerektiğinde kullanınız ve bu kitabın gereklerini arkadaşlarınıza anlatınız. İlk yardım çantasının içinde bulunan ilçaların yan etkilerine ilişkin bilgileri içeren belgeyi de arkadaşlarınıza anlatınız. 9

İlk yardım çantasını kulandıktan snra kabin amiri ile birlikte rapr düzenleyiniz. İlk yardım çantasını kullandıktan snra hasta ylcunun kimlik bilgileri, müdahale eden (varsa) sağlık görevlisinin açık adresi ve kimlik bilgileri, yaralanma ya da hastalığın tanımı, uygulanan ilk yardım çeşidi, kullanılan malzemelerin adları ve sayıları, layın yeri ve zamanı, uçuş bilgileri, kabin amirinin adı syadı gibi bilgilerin yer aldığı bir rapr hazırlayınız. Uçuşta bu raprun kabin amiri tarafından hazırlanıp uçuş snunda diğer evraklarla birlikte şirkete teslim edildiğini unutmayınız. 10

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümleleri dikkatlice kuyarak bş bırakılan yerlere dğru sözcüğü yazınız. 1. Uçuşta aniden rahatsızlanan bir ylcuya gerekli tıbbi müdahele snunda ciddi bir hastalık saptandığında dktrun ihtiyacı labilecek tıbbi malzemenin bulunduğu çantaya.denir. 2. Maksimum naylı ylcu kltuk knfigürasynu 30 kişiden fazla lan bir uçakta, uçağın planlanan rtası, kalifiye bir tıbbi yardımın istenebileceği bir havaalnına 60 dakikadan fazla bir uçuş mesafesinde ise taşınması zrunludur. 3. Dktr çantasının periydik kntrlünde çantanın. lup lmadığına,. bulunup bulunmadığına, bakılır. 4. Dktr çantası sadece.. tarafından açılır. 5. Gerekli malzeme kullanıldıktan snra kit içerisindeki.malzemeyi kullanan dktr tarafından dldurulur. Aynı bilgiler kabin amirinin yazdığı. yer alır. 6. Uçakta 100 ile 199 arası kltuk sayısı varsa...adet ilk yardım çantası bulunmalıdır. 7. İlk yardım çantası içinde bulunan ilaç ve malzemelerin bir listesi ile birlikte. ile ilgili bilgi de Türkçe ve İngilizce lmak üzere iki dilde, çantanın içinde bulunur. 8. İlk yardım çantaları kullanıldıktan snra kullanımla ilgili açıklayıcı bilgiler flight reprta (uçuş rapru) tarafından yazılır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 11

ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ AMAÇ Uygun rtam sağlandığında temel ilk yardım ile ilgili uygulamaları zamanında, hatasız ve kurallara uygun şekilde yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Havacılıkta, temel ilk yardım uygulamaları ile ilgili bilgileri bir hava ylu şirketine giderek araştırınız. Temel ilk yardım uygulamalarını bir sağlık kuruluşuna giderek dktr veya bir hemşire ile iletişime geçip bilgi alınız. Temel ilk yardım uygulamalarını tıbbi yayınlar ve internet üzerinden araştırınız. Elde ettiğiniz bilgileri, belge ve resimleri veya CD kayıtlarını bir araya getirip bir sunum hazırlayınız. Bunu arkadaşlarınıza ve öğretmeninize sununuz. Araştırmalarınız snucunda elde ettiğiniz bilgileri ailenizle ve yakın çevrenizle de paylaşabilir, faydalı labilirsiniz. 2. TEMEL İLK YARDIM UYGULAMALARI 2.1.Temel İlk Yardım Uygulamaları İlk yardım; aniden hastalanan ya da kaza geçiren kişiye bir sağlık kuruluşuna gidene kadar veya bir sağlık persneli gelene kadar ilaçsız uygulanan anlık müdaheledir. Böyle bir durumda amaç kişinin durumunun kötüye gitmesini önlemektir. İlk yardım uygulandığı takdirde, kabin ekibinin srumlulukları sağlık persneli gelene kadar devam eder. İlk yardım prsedürleri kullanarak hastaya müdahale etmek kararlı davranmayı gerektirir fakat bu karar hastalık teşhisi ve tedavisi yönünde değildir. TEMEL AMAÇ; hayat kurtarma ve kalıcı sakatlıkların önlenmesidir. Hangi nedenle lursa lsun ilk yardım uygulamalarında öncelikli larak hayati sağlık srunları tespit edilmeli, temel yaşam desteğine uygun müdahaleye başlanmalıdır. 12

2.1.1. Ekip Srumlulukları İlk yardım gerektiren bir acil durumda ilk görev; durumu emniyetli ve çabuk bir şekilde değerlendirmektir. Hastalık veya rahatsızlık belirlenerek erken ve dğru müdahalenin yapılmasıdır. Kabin ekibi elindeki imkânlar ve bu knudaki eğitimle öğretilenleri kullanarak yapabileceğinin en iyisini yapmalıdır. Kendisini ve prblemi kntrl altında tutup, yaralıya, hastaya duygusal destek vermelidir. Kabin amiri uçuşun kaptanına belirlenen rahatsızlık veya hastalık hakkında mutlaka bilgi verir. Rahatsızlık basit nitelikteyse kabin ekibi ilk yardım çantasını kullanır. Daha fazla tıbbi müdahele gerekiyrsa kabin amiri uçakta ylcular arasında dktr veya hemşire bulunuyrsa nlardan yardım ister. Kaptan önemli durumlarda uçağın derhal en yakın bir havaalanına inmesi gerektiğini belirlerse kabin amiri aşağıda belirtilen bilgileri kaptana iletmelidir: Ylcunun tam adı Milliyeti, cinsiyeti Dğum tarihi İkametgâh adresi Biniş istasynu İneceği meydan Varsa refakatçileri, akrabaları Biliniyrsa hastalığın niceliği İstenilen tıbbi gereçler Kabin ekibi verimli bir güven atmsferi yaratabilmek için; Hem kendisi hem de prblem açısından, kntrllü, mantıklı ve sğukkanlı lmalı, Hastaya sakin fakat kararlı bir tavırla yaklaşılmalı, kibar ve amacına uygun srular yöneltilmeli, Eğer ylculardan biri dktr lduğunu beyan ederse mutlaka sertifikası srulmalı ve uzmanlık alanı belirlenmeli, Yetkili sağlık ekibi gelene kadar hasta ile beraber kalınmalı, Kaptana lay hakkında bilgi verilmeli ve sürekli irtibat hâlinde lunmalı, Uygun prsedür ve dkümantasyn tamamlanmalıdır. 13

Resim 2.1: İlk yardım 2.1.2. İlk Yardım Uygulamalarında Dikkat Edilecek Hususlar Kabin ekibi temel ilk yardım yaparken; Hayati ve hayati lmayan acil durumları teşhis edebilmeli ve uygun şekilde hazırlıklarla müdahale etmelidir. Önceliği her zaman hayati lan acil durumlara vermelidir. Birden fazla yaralı varsa tıbbi yardım önceliklerine göre yaklaşmalıdır. Kendisi, hasta kişi ve çevresindekiler için güvenlik önlemleri almalıdır. Olaya anında ve verimli müdahale için tüm kabin memurları birlikte takım çalışması yapmalıdır. Olaya müdahale esnasında ylcunun rahat ve sakin lmasını sağlamalıdır. Diğer ylcuların kalabalık etmesini engellemelidir. Ylcunun hastalık ve sakatlık ile ilgili şikâyetlerini küçümsememelidir. Çk gerekli lmadıkça hastanın pzisynunu değiştirmemeli, değiştirilmesi durumunda sakatlığının durumuna göre en uygun pzisyn verilmelidir. Kesinlikle enjeksiyn uygulanmamalıdır. 2.1.3. Kabin Ekibi İlk Yardım Uygulama Prensipleri Kabin ekibi her zaman aşağıda belirtilen prensipleri uygulamalıdır. Bu ekibin laya müdahale sırasında öncelikli yapması gereken şeyleri mantıklı bir şekilde uygulamasını sağlar. Olayı tespit edin. Kabin ekibine bilgi verin ve krdineli çalışın. Öncelikli lanı belirleyin. Olası ikinci müdaheleyi belirleyin. 14

Olaya müdahale Kendinizi tanıtın. Yardım amacıyla rada lduğunuzu söyleyin. Ne lduğunu srun ve knu ile ilgili bilgi alın. Hastanın bynunda ve bileğinde hastalığı hakkında herhangi bir ibare lup ladığına bakın. Ekibi bilgilendirme ve krdinasyn Yardım isteyin. Kaptana durumu bildirin. Gerekli lması halinde tıbbi yardım isteyin. Gerekli lan ilk yardım malzemelerini hazırlayın. Öncelikli müdahale (temel yaşam desteği) Öncelikli müdahale hayatı tehtid eden unsurları bertaraf etmek amacı ile ilk yardım kuralları içerisinde yapılan müdahaledir. İlk müdahalede ABC larak kısaltılmış hayati önem taşıyan müdahaleler uygulanır. 2.2. İlk Yardım Gerektiren Başlıca Rahatsızlıklar ve Müdahale Yöntemleri 2.2.1. Şk Dku ve hücrelerin kanlanmasının ve kan dlaşımının bzulmasına bağlı larak birçk hayati layın rtadan kalkması durumuna şk denir. Müdahale edilmediği takdirde ölümle snuçlanır. Şkun luşum sebepleri şunlardır: Şiddetli kanamalar Dehidrasyn (vücut sıvı dengesinin bzulması) Aşırı sıvı kaybı Karın içi iltihaplanmaları Karın ve başa şiddetli darbeler Beyne yeterli ksijen gitmemesi Aşırı krku ve heyecanlar 15

Resim 2.2: Şk pzisynu Oluşum sebeplerine göre şklar 4 ana grupta incelenir: Nörjenik şk: Krku, üzüntü, aşırı yrgunluk, uzun süreli hareketsizlik vb. durumlardır. Kardijenik şk: Dlaşım bzukluğu ve kalp rahatsızlığı lan hastalarda görülür. Hİpvlemik şk: Fazla miktarda sıvı, elektrlit veya kan kaybı snucu rtaya çıkar. Septik şk: Yüksek ateşli enfeksiyn hastalıklarında rtaya çıkar: Belirtileri Sğuk ve ıslak cilt (ciltte slgunluk) Aşırı susama, dudakların kuruması Terleme Bulantı ve kusma Nabzın zayıf alınabilir fakat hızlı lması Slunumun yüzeysel fakat hızlı lması Kan basıncı düşüklüğü (hiptansiyn) Kan şekeri düşüklüğü Müdahale yöntemleri Sluk ylunun açık lduğundan emin lun. Göğüs yaralanmalarını ve açık yaraları kntrl edin. Slunum yetersizliği görüldüğünde müdahale edin. Gerekiyrsa kalp masajı (CPR) yapın veya hava almasını sağlayın. Hayatı tehlikeye skacak kanamaları durdurun. Şk a sebep verebilecek tüm gereksiz müdahalelerden uzak durun. Hastayı yatırın ve sıcak tutun. Mümkün lduğunca bacakları yukarı kaldırın. Ağız yluyla hiçbir şey vermeyin. Hastanın durumunu her 10 dakikada bir kntrl edin. Kaptana durumu bildirin ve yardım gereğini belirtin. 16

Olayın üstünden herhangi bir tıbbi müdahale yapılmaksızın 1 saat geçmiş ve karında yaralanma yksa hastaya su verilmesi tavsiye lunur. 2.2.2. Felç Resim 2.3: Şkta ilk yardım Genellikle rta yaşlı veya çk yaşlı insanlarda, kanın pıhtılaşması snucu beyne giden kan miktarının azalması veya damarların tıkanması ile luşan daha çk tansiyn prblemleri lan kişilerde meydana gelen bir durumdur. Belirtileri Yüzün veya vücudun bir bölümünün uyuşması. Baş ağrısı ve hâlsizlik genel şikâyetlerdir. Kızarmış bir görünüm vardır. Cılız bir nabız vardır. Hasta heyecanlı, terli ve ne yapacağını bilmez hâldedir. Sesli nefes ile aniden bayılma labilir. Felç sebebi ile hastada aşağıdaki durumlar luşabilir: Ağız kenarında salya ve knuşmada zrluk Dudaklarının birinde veya ikisinde ve vücudun bir tarafında his kaybı Kuru ve sıcak bir cilt ile kırmızı yüz Göz bebeklerinde kayma Barsakları ve idrarı kntrl edememe durumu 17

Müdahale yöntemleri Eğer hasta kendinde ise yarı yatık pzisyna getirin. Baş salyanın dışarı akması için vücudun bir tarafına dğru eğik lmasını sağlayın. Slunumun daha rahat labilmesi için byunu saran veya göğsü sıkan kıyafetler varsa gevşetin. Oksijen verin. Hasta baygın ise ve uyarılara tepki vermiyrsa kma pzisynuna getirin. Nabız ve slunumu kntrl edin. Kaptana durumu bildirin ve yardım gereğini belirtin. Yarı baygın kişiler, hareket edemeseler bile sizi duyabilirler. 2.2.3. Bayılma Resim 2.4: Kma pzisynu Beyne giden damarların genişlemesi veya kanın beyine yeterince pmpalanamaması ile luşan geçici bilinç kaybıdır. Aşırı heyecan, acı veya uzun süre ayakta durmaktan kaynaklanır. Belirtileri Resim 2.5: Şk ve bayılmalarda verilecek pzisyn Baş dönmesi veya hâlsizlik Mavimsi bir görüntü Sğuk ve ıslak bir cilt Esneme Bilinç kaybı 18

Müdahale yöntemleri Hastayı yatay knuma getirin. Bu, kan basıncının tüm vücuda eşit dağılmasını sağlayacaktır. Hasta ile knuşun ve iyileşeceğini söyleyerek mral verin. Şka girmesini engelleyin. Slunumun rahat yapılabilmesi için yaka ve göğüsteki kıyafetleri (kravat, gömlek) gevşetin. Yeterince hava alabildiğinden emin lun. Hastanın bilinci tamamen yerine gelene kadar kesinlikle ağız ylu ile bir şey vermeyin. 2.2.4. 4/3 Yana Yatış Pzisynu Resim 2.6: Bayılmalarda yanlış uygulama Bu pzisyn bilinç kaybı lan ve / veya ilk yardım müdahalesi snrası hayati bulguları nrmale dönen; kalp krizi, sara, şk gibi acil durumlarda uygulanır. Güvenli yatış pzisynudur. Slunum ylunun açık kalmasını sağlar. Hastanın ağız bşluğu kan, salya, kusmuk vs. den temizlenir. Varsa prtezleri çıkarılır. Bunların temizlenmesi slunum ylunun kapanmasını önleyecektir. Hastanın hazırlanması Hastanın döndüreceğiniz tarafında durarak dizlerinizin üzerine eğilin. Sizin tarafınızdaki klunu avuç içi kalçaya değecek şekilde yerleştirin. Karşı tarafınızdaki dizini bükerken aynı zamanda diğer taraftaki klunu göğsünün üzerinden sizin tarafınızdaki kulağına dğru çevirin. 19

Uygulanışı (çevirme) Hastanın çevrilmesi şu şekilde lmalıdır: Sizin karşı tarafınızdaki muz ve kalçasını sıkıca tutun. Bulunduğunuz tarafa dğru gövdesi düz lan klunun üzerine gelecek şekilde hastayı tek hamlede ve zarar vermeden çevirin. Gövdesinin altında kalan klunu biraz dışarı dğru çekin, hastanın slunumunu kntrl edin, vücut ısısının düşmemesi için üzerine ince bir battaniye örtün. Resim 2.7: 4/3 yana yatış pzisynunun uygulaması Resim 2.8: 4/3 yana yatış pzisynunun uygulaması Resim 2.9: 4/3 yana yatış pzisynunun uygulaması 20

Resim 2.10: 4/3 yana yatış pzisynunun uygulaması Resim 2.11: 4/3 yana yatış pzisynunun uygulaması Resim 2.12: 4/3 yana yatış pzisynunun uygulaması 21

2.2.5. Tehlikeli Kanamalar Eğer kanamalı bir yaralanma meydana gelir ise öncelikle kan kaybı durdurulmalıdır. Aksi takdirde şk, bayılma ve ölüm ile snuçlanabilir. İç ve dış kanama Dış kanama: Vücut üzerinde gözlenen kanamadır. Müdahale yöntemleri Yükseltme metdu Eğer hasta turur durumda ise yere yatırın ve kanayan bölgeyi kalp hizasından yukarı kaldırın. Eğer kırık yksa kanayan bölgeyi yukarı kaldırın. Direk basınç metdu Yaranın çevresine bir elinizin içi ile direk basınç uygulayın. Yaranın üzerine steril gazlı bez ile kmpres yapın. Dlaylı basınç metdu Bu teknik, klun veya bacağın üzerine etkilenen bölgedeki ana atardamarın üzerine geçici kmpres yapmayı içerir. Dlaylı basınç, sadece kesinlikle gerekli lduğu zaman kullanılmalı ve eğer direkt basınç ve yükseltme uygulanıyr ise sadece kanama kntrl edilene kadar kullanılmalıdır. Kl: Üst klun iç tarafındaki atardamar üzerine basınç uygulayın. Bacak: Bacaktaki atardamara basınç uygulayın, avucunuzun ayasını kullanarak pelvise karşı bastırın. Bacaktaki atardamar, uyluğun hemen altında, ön tarafında kasığın rta kıvrımının altında yer alır. 22

Resim 2.13: Kanamalarda yapılası gerekenler Kanamalarda turnike uygulaması Kanamalı hastaların ilk yardımında öncelikli larak önerilen bir uygulama değildir. Tüm mettların denenmesi ve kanamanın durdurulamaması hâlinde; Sadece tek kemikli rganlara (örneğin klun ve bacağın üst bölümü) uygulanabilir. Turnikeyi her 20 dakikada bir 30 saniye gevşeterek kan dlaşımı sağlanmalıdır. Turnike uygulamasındaki adımlar Kanama lan bölge çapının 2/3 ü genişliğinde bir bandajı bölgenin etrafına hemen kanama nktasına sarın. Bir düğüm atın ve üzerine bir çubuk kyun. Çubuğun üzerine iki düğüm atın ve kanama durana kadar çubuğu döndürün. Çubuğu açılmayacak şekilde tespit edin. Yaranın üzerinde klayca çıkarılacak yabancı maddeler temizlenmeli ve yara öyle sarılmalıdır. Eğer kanama sargıdan sızma yaparsa sargıyı çıkartmadan yenisini üzerine sarın. Kesinlikle aspirin vermeyin. 23

Resim 2.14: Turnike uygulaması Turnike uygulaması öncesinde göz önünde bulundurulması gereken riskler Turnike yaralı bölgenin altındaki dkuları ezebilir. Sinir ve damarlarda kalıcı hasara yl açabilir. Uzun süre gevşetilmeden bırakılırsa yaralı rganın aşağı kısımlarındaki bütün dkuların ölümüne neden lur. Vücutta dirsek ve dizin aşağısındaki yaralanmalarda etkisizdir. İç kanama: Hastanın durumu bir yaralanmadan snra kötüye giderse şüphelenilmelidir. İç kanama şka sebep labilir. İç kanamalarda en belirgin bulgu ciltteki yğun ezik veya çürüklerdir. Bunlar yumuşak dku içine kanama lduğunu gösterir. Bağırsak kanamaları bşaltım ylu ile lan kanamalardır. Akciğerlerde luşan ağır kanamalar akciğer zarı ile rgan arasına veya nefes brusundan ağıza yönelebilir. Hafif mide kanamasında kahve telvesi gibi kyu renkli ve kötü kkulu kusmuk vardır. Ağır kanamalarda ağızdan açık kırmızı renkli kan gelir. Yine ağır kanamalarda dışkı kyu siyah renktedir. Belirtileri Cilt serin veya sğuk, slgun ve nemli lur. Nabız zayıf ve hızlı lur. Hava yetmez veya nefes az gelir. 24

Hasta bayılabilir veya başı dönebilir. Hasta susayabilir, endişeli ve huzursuz labilir. Hastanın midesi bulanabilir ve çıkartabilir. Müdahale yöntemleri Hastayı dinlenme pzisynuna kyun ve sıkı herhangi kıyafetini gevşetin. Ağızdan herhangi bir şey vermeyin. Şk müdahalesinde bulunun. Hemen yardım arayın ve hastayı hiçbir gecikme lmadan dikkatli bir şekilde hastaneye götürün. Kaptana haber verin. Burun kanaması (epistaxis) Burun kanamaları kuru havayı slumadan, alerjiden dlayı veya herhangi bir sebebi lmadan meydana gelebilir. Belirtiler Burun deliklerinden kan sızması. Müdahale yöntemleri Ylcuyu turtun, başını hafifçe öne eğin ve ağız ylu ile nefes almasını söyleyin. Yavaşça burun delikleri birbirine değecek şekilde sıkın. Burnu ve yüzü kaplayacak şekilde ıslak ve sğuk havlu ile kmpres yapın. Ylcuyu sakinleştirin ve burnunu bir yerlere çarpmasını önleyin. Kanamanın tekrar uşmaması için hastayı gözlem altında tutun. Eğer kanama durmuyrsa burun deliklerinin içine bir tarafı dışarıda kalacak şekilde steril gazlı bez ile tampn uygulayın. NOT: 30 dakikadan fazla süre ile burun kanaması yaşamış bir kişi mutlaka hastaneye sevk edilmelidir. 2.2.6. Yaralanmalar Yaralanma derinin veya herhangi bir dkunun parçalanarak kanın sızmasıyla luşur. Dış yaralanmalarda bakterilerin içeri sızması, enfeksiyn kapma riskini arttırır. Açık yaralanmalar Deri yüzeyinde açılma ve kanama şeklinde lur. 25

Açık yara çeşitleri Çizik: Deri üzerinde luşan tek veya birkaç sıyrıktan luşan çk hafif kanama türüdür. Kesik: Bıçak veya keskin bir cisim ile luşan kan kaybı ve enfeksiyn ihtimali bulunan yaralanma türüdür. Yarık: Yarık herhangi bir damarın veya rganın delinerek hızlı bir şekilde kan kaybıdır. Yumuşak dku zedelenmesi: Kaslarda veya damarlarda meydana gelen zedelenmelerdir. Çürükler: Çarpma veya düşme snucu luşan deri altında meydana gelen küçük kanamalardır. Müdahale yöntemleri Kanamayı kntrl edin. Yaranın enfeksiyn kapmasını önleyin. Yaralı kısımları hareket ettirmeyin ve hastanın rahat etmesini sağlayın. Hafif yaralanmada, yarayı suyla hafifçe temizleyin. Kapalı yaralanmalar Resim 2.15: Açık yaralanma Bu tür yaralanmalar ciltte herhangi bir defrmasyn luşturmadan çarpma, sıkışma veya bir cismin vurması ile luşur. Müdahale yöntemleri Yaralı kısıma 10 dakika kadar buz ile kmpres yapıp 5 dakika ara verdikten snra tekrar uygulamaya devam edin. 26

Göz yaralanmaları Göz yaralanmaları gerek yüzeysel gerekse göz katmanlarını etkilemiş derin yaralar lsun, ciddi laylardır. Göz kapağı ile krnea tahribatına neden labilir. İlk yardımın amacı bölgedeki rahatsızlığı varsa ağrıyı azaltma ve görme kaybını önlemeye yönelik lmalıdır. Yaralanmış göze ilk yardım uygularken Kesinlikle yabancı cismi çıkarmaya veya gözü yıkamaya çalışmayın. Büyük cisimlerin göze saplandığı durumlarda nesneyi kuru ve steril bir bez ile örterek cismin göz içinde ilerlemesini önleyerek hareketini azaltın. Gözler birlikte hareket ettiğinden her iki gözü basınç yapmayacak şekilde gevşek larak steril bir göz hidrfil pedi ile kapatın ve baş üzerine gazlı bez ile sabitleyin. Hastayı sırtüstü yatırın ve rahat etmesini sağlayın. NOT: Göz küresine batmış herhangi bir cismi çıkarmaya çalışmayın. Göze yapılan müdahalede kesinlikle kuru pamuk, aletleri kullanmayın! Organ kpmaları Böyle durumlarda steril pansuman malzemeleri tp hâline getirip kpmuş rgandaki yaranın gövdeye yakın lan kısmına basınçla sarılarak kanama kntrl edilmeye çalışılır. Kpan rgan 4-6 saat da ısınsa dayanabilir. Bu süre, sğutulduğu takdirde 18 ssate kadar uzar. Müdahale yöntemleri Kpan kısım dkulara zarar verilmeden kirlerinden arındırılmalı ve steril malzemeler ile sarılıp buzlu su bulunan kapalı bir kap içerisinde tutulmalıdır. Kuru buz, buz veya buzlu su ile direkt temas ettirilmemelidir. Hasta ile birlikte gönderilmesine dikkat edilmelidir. 2.2.7. Yanıklar Yangın, elektrik, sürtünme, kimyasal bir sıvı veya buhar ile derinin altındaki dku ile beraber luşan yaralanmalardır. Yanıklar; birinci derece yanıklar, ikinci derece yanıklar, üçüncü derece yanıklar, kimyasal yanıklar, elektrik yanıkları, göz yanıkları şeklinde sınıflandırılılabilir: 27

Birinci derece yanıklar Belirtileri Sadece derinin dış yüzeyi etkilenir. Deride kızarıklık gözlemlenir. Acı ve deride şişme luşur (örneğin sıcak su, güneş yanığı). Müdahale yöntemleri Yanık kısmı sğuk kmpres veya su ile sğutun. Steril bir bezle sıkmadan sarın. İkinci derece yanıklar Belirtileri Derinin üst yüzeyinde yanma luşur. Sinir uçlarında şiddetli ağrı lur. 2. derece yanıklar şka sebep lur. Müdahale yöntemleri Sğuk su ile yanık kısmı sğutun. Yanık yeri gevşekçe steril bandajla sarın. Üçüncü derece yanıklar Belirtileri Deri ve altındaki dkuda tamamen yanık luşur. Sinirlerin ölmesi snucu artık acı yktur. Yanık kısım kararmış bir görüntü alır. Sıvı kaybı snucu hasta şka girer. Müdahale yöntemleri Mümkün lan en kısa zamanda tıbbi yardım isteyin. Yanık üstündeki su kabarcıklarını patlatmayın. Yanık kısmı ve hastayı aşırı derecede sğutmayın. Yanık kısma batmış cisimleri çıkartmaya çalışmayın. Yanık kısma dkunmayın. Yanık kısma lsyn, krem ve merhem gibi şeyler sürmeyin. 28

Kimyasal yanıklar Resim 2.16: I., II., III. derece yanıklar Alkali veya kuvvetli asitlerin deri ile teması snucu luşur. Burada önemli lan kimyasal sıvıların mümkün lduğunca çabuk deriden temizlenmesidir. Aksi hâlde temasın sürmesi ile yanma devam edecektir. Yanmanın byutunu belirleyen üç unsur: Kimyasal maddenin özelliği, Kimyasal maddenin içeriği, Kimyasal madde ile temas hâlinde kalma süresidir. Müdahale yöntemleri Yanma geçene kadar bölgeyi, bl su ile yıkayın. Hastanın kimyasal sıvı ile temas etmiş elbiselerini çıkartın. Hastanın durumunu gözlemleyip nt ederek tıbbi müdahalede buulnacak kişilere devredin. Elektrik yanıkları Belirtileri Hasarın büyük bir kısmı vücudun içinde luşur ve çarpmanın lduğu yerde yanık gözükür. Müdahale yöntemleri Kendinize dikkat ederek hasta ile elektrik kaynağı arasındaki teması kesin. Slunum ylunu açık tutun 29

Slunumu kntrl edin ve nefes almasını sağlayın. Kan dlaşımını sağlayın. Gerekli ise suni slunum ve kalp akciğer masajı uygulayın. Eğer hasta kendinde ve slunum varsa dinlenmesini sağlayın. Bu tarz yanmaya maruz kalan hasta mutlaka hastaneye sevk edilmeli ve bu süre içinde gözlem altında tutulmalıdır. Göz yanıkları Çeşitli kimyasal maddeler (temizlik malzemeleri, kzmetikler, alkl, sprey vb.) göz yanıklarına sebep labilir. Müdahale yöntemleri Hastayı yanığın lduğu tarafına yatırın. Bu şekilde sağlam gözü yıkama işlemi sırasında luşabilecek bulaşmalardan krumuş lursunuz. Baş ve işaret parmaklarınızla göz kapaklarını açık tutarak bl temiz su döküp yıkayın (Musluk suyu önerilmemektedir.). Yıkama işlemi snrasında gözü basınç yapmayacak şekilde gevşek larak steril bir göz hidrfil pedi ile kapatın. 2.2.8. Kırıklar Kemiğin kırılmasına veya çatlamasına kırık denir. Açık, kapalı, çöken ve kmplike kırıklar Kapalı kırıklar: Bu tür kırıklar deride herhangi bir yırtılma meydana gelmeden luşan kırıklardır. Deri bütünlüğü bzulmamıştır. Deri altında kanama labilir. Açık kırıklar: Deri ve deri altı dkular parçalanmıştır. Kemik uçlarının deriyi parçalayarak dışarı çıkması snucu luşan kırıklardır. Deri uçları görülebilir, kanama vardır. Çöken kırıklar: Kafatası kemiklerinde direkt travma snucu kuvvetin etki nktasında çökme görülür. Kmplike kırıklar: Kırık uçlarından biri kmşu rganlara zarar verir. Belirtileri Kırığın luştuğu bölgede ani ve şiddetli acı lur. Kırık meydana gelen rganda diğerine göre kısalık veya şekil bzukluğu luşur. Kırılan bölgeye hafifçe bastırılması durumunda acı verir. 30

Çürüme ve şişme meydana gelir. Kırılan uzuv herhangi bir ağırlığı kaldıramaz. Kemik uçlarının birbirine değmesi snucu metal sesi duyulabilir. Şk belirtileri başlar. Müdahale yöntemleri Olayı kntrl altına al. Yeterli düzeyde slunum lup lmadığını kntrl et, yksa slunumu sağla. Kan dlaşımını sağla ve hayati tehlikeye skacak herhangi bir dış kanama lup lmadığını kntrl et. Kırılan bölgeyi daha fazla zarar görmemesi için sabitle. Şka karşı müdahale et. NOT: Eğer layda hayatı tehdit eden başka unsurlar varsa kırıklardan önce nlara müdahale edilmesi gereklidir. Resim 1.17: Kırıklarda müdahale Byun, murga ve diz altı yaralanmaları Byun ve murga yaralanmaları: Byun ve murga yaralanmalarında çk dikkatli davranılarak muriliğin zarar görmesi engellenebilir. Hasta sırtında veya bynundaki yaralanma nedeni ile çk hareketsiz yatıyr labilir. Hastaya ptansiyel byun kırığı uygulaması yapılmalıdır. Kaza snrası şuuru kapalı lan veya yerde yatan hastayı usulüne uygun pzisynda ve mutlaka byun ve belini destekleyerek ve eş zamanlı larak hareket ettirin. 31

Belirtileri Uyuşukluk Güçsüzlük Karıncalanma Eğer şuuru açıksa birden fazla rganında karıncalanmadan, duyu ve / veya güç kaybından şikâyet ediyrsa murilik yaralanması lasılığı yüksektir. Eğer hasta murgasının yaralanan bölümünü harekete ettirdiğinde şiddetli ağrı hissederse yaralanma ciddi demektir; asla ağrının artıp artmadığını anlamak için hasta hareket ettirilmemelidir. Sırt ve byun ağrısı lan hiçbir kimse harekete zrlanmamalı ve hemen atellenmelidir. Atel uygulaması Kırık kemiğin önündeki ve arkasındaki eklemi de içine alacak şekilde hareketsiz duruma getirmek için kullanılan araca atel adı verilir. Atel çeşitleri Sert ateller: Tahta, plastik, katlanmış kartn vb. Yumuşak ateller: Şekillendirilmiş şişirilebilir plastik havalı atellerdir (üçgen sargı, yastık, havlu vb.). Atellemenin yararları Hareketi önler. Ağrıyı azaltır. Kemik uçlarının damar, dku ve sinirlere zarar vermesini önler. Kapalı kırığın açık kırık hâline gelmesini engeller. Kanama ve şişlik varsa azaltır. Kişi kendini güvende hisseder ve nakli klay lur. Diz altı yaralanmaları: Diz altı yaralanmalarında yaralanmış kl veya bacağı sabitlemek için desteklemek gerekir. Müdahale yöntemleri Sakatlanmış lanı yavaşça diğerinin yanına getirin. Bileklerden destekleyerek yavaşça dizlerden ve bileklerden birbirine bağlayın. Eğer kırık ekleme yakın yerde ise desteği 32

2.2.9. Çıkıklar ve Burkulmalar Çıkıklar sabitlerken dizin üstünden ve bileğin altından bandaj nazikçe yapılır. Baldırların arasını yastık ile destekleyin. Bandajlarla bileklerin etrafını sıkıca bağlayın fakat ani hareketlerden kaçının. Çıkık muz, parmak, dirsek ve çene gibi eklemlerdeki kemiklerin aralarındaki bağlantının kpması snucu luşan şekil bzukluğudur. Belirtileri Eklemlerde şiddetli ağrı lur. Çıkık luşan bölgeyi hareket ettirememe durumu söz knusudur. Çıkığın lduğu bölgede frmu bzulan eklem yeri kilitli kalır. Müdahale yöntemleri Yastık ve battaniyelerle bögeyi destekleyerek hastanın en rahat edebileceği pzisynu almasını sağladıktan snra bandaj ile sabitleyin. Mümkün lan en kısa sürede tıbbi müdahalede bulunulmasını sağlayın. NOT: Çıkık bölgedeki eklemleri yerlerine turtmaya çalışmak dkunun daha kötü şekilde etkilenmesine neden labileceğinden kemikleri yerlerine turtmak için müdahalede bulunmayın. Resim 1.18: Çıkıklarda müdahale yöntemi 33

Burkulmalar Eklem yerlerinde ani veya ters hareketler snucu meydana gelen incinmelerdir. Belirtileri Eklem yerlerinin nrmal hareketi sırasında acı Kanamadan snra bölgede şişme Bölgenin hareketi snucu luşan acı Müdahale yöntemleri Burkulan yeri destekleyin ve en rahat pzisynda hastanın istirahat etmesini sağlayarak incinen kısmı yukarıda tutun. Yara kapalı ise acıyı hafifletmek ve şişmeyi önlemek amacı ile bölgeye dikkatlice sğuk kmpres yapın. Burkulan bölgeyi yastık veya battaniye gibi yumuşak maddeler ile sarın. 2.2.10. Zehirlenmeler Besin zehirlenmesi Resim 1.19: Burkulmalarda müdahale yöntemi Belirtileri Ani kramp ve kusma Baş ağrısı ile birlikte halsizlik Denge sağlayamama (Hasta yere düşebilir.) Müdahale yöntemleri Hastanın şka girmesini engelleyin. Mümkün lduğunca bl miktarda sıvı içirin. Krampların tamamen geçmesi 3 ile 6 saati bulabilir. Sabretmek gerekir. 34

Kimyasal zehirlenme Belirtileri Bulantı, kusma ve ishal Düzensiz slunum ve zayıf nabız Ağız ve vücutta kku Ağız etrafında yanıklar Uyku hâli veya bayılma Çırpınma Müdahale yöntemleri Hastaya kesinlikle hiçbir şey vermeyin. Kusmuk veya dışkıdan örnek alın. Sürekli larak slunumu kntrl edin. Hastanın şka girmesini engelleyin. İner inmez ambulansın gelebilmesi için kaptana bilgi verin. Hastayı sıcak tutun. Btulizm Ender rastlanan ama tehlikeli bir besin zehirlenmesidir. Clstridium btulinum adlı bakterinin bedene girmesi snucunda rtaya çıkan btülizmin nedeni, knserveler, özellikle de mikrrganizmanın dirençli sprları nrmal pişirme yöntemleri sırasında ölmediklerinden, evde yapılan knservelerdir. Ayrıca bebeklerde, btulinum sprlarını içeren bal ve bal içeren gıda maddelerinin tüketilmesi snucunda btulizm görülebilmektedir. Belirtileri Zehirlenme yemek yendikten 12 ile 36 saat snra rtaya çıkar. Görmede bzukluk, şaşılık ve yutkunmada zrluk luşabilir. Göğüs kaslarında güçsüzlük ve ağrı luşur. Müdahale yöntemleri Hastanın şka girmesini engelleyin. Tıbbi yardım isteyin. Hastanın çk acil yetkili kişiler tarafından tedavi edilmesi gerektiğinden acil iniş gerekebilir. 2.2.11. Stres ve Alerjik Reaksiynlar Alerji insan vücudunun alerjik etkiye sahip maddelere karşı kruyucu mekanizmalarının gösterdiği bir reaksiyn larak tanımlanabilir. 35

Alerjik reaksiyn luşturan maddeler İlaç alerjileri: Antibiytikler, iyt içeren slüsyn ve pmatlar. Besin alerjileri: Kabuklu deniz ürünleri, yumurta, çilek, çiklata, fıstık ürünleri vb. Bitki alerjileri: Bitki ve çiçek tzları (plenler). Hayvan alerjileri: Hayvan tüy ve kılları. Böcek alerjileri: Arı, karınca vb. böcekler. Kzmetik alerjileri: Kzmetiklerin bileşimindeki kimyasal maddeler. Güneş alerjisi: Güneş ışınlarının lumsuz etkileri. Belirtileri Deride kızarıklık, kaşıntı, ürtiker, döküntü Deri ve mukzalarda şişkinlik Gözlerde kızarıklık ve sulanma Aksırma, üst slunum yllarında tıkanıklık Nefes darlığı, anaflaktik şk Bu belirtilerden bir veya birkaçının görülmesi hâlinde hastaya alerjik maddelere maruz kalıp kalmadığı srulur. Olayın bu madeler ile temas snrası aniden rtaya çıktığı tanımlanabilirse belirtiler dğrultusunda hastanın çevresinde ve ikram edilen ürünlerde alerjen maddeler bulunup bulunmadığı araştırılır. Müdahale yöntemleri Belirtiler dğrultusunda lmalıdır. Alerjik reaksiyna neden lan maddeler çevreden uzaklaştırılır. Slunum kntrlü ve slunum ylu açık tutulur. Hastanın yanında alerjiye karşı (antihistaminik) ilaç var ise kullanımına izin verilir. 2.3. Gerekli Hâllerde Kkpiti Bilgilendirmek Uçakta hasta veya yaralılara gerekli müdahale mutlaka kabin amirinin kntrlünde ve kaptanın bilgisi dâhilinde lur. Kaptan uçakta, uçuş süresince en yetkili kişidir. Kabin ekibinin yaptığı her uygulamada mutlaka haberdar edilir. 36

Bazı durumlarda uçakta yapılan ilk yardım müdahalesi hastanın veya yaralının uçuşu rahat ve sağlıklı geçirmesinde yeterli labilir. Ama bazı durumlarda (rgan kpması, dğum vb.) ilk yardım müdahalesi geçici bir süre için yeterli lacağından bu durum zamanında kaptana bildirilmelidir. Bu havaalanı, varış yeri labileceği gibi çk acil durumlarda varış yerinden önceki bir bölgenin havaalanı da labilir. Bu durumda kaptan önce bağlı lduğu havaylu şirketini durum hakkında bilgilendirir. Şirket inilmesi gereken havaalanı yetkilileri ile irtibata geçerek gerekli iniş iznini aldıktan snra durumu kaptan pilta bildirir. Kaptan pilt ineceği hava meydanı yetkilileri ile irtibata geçip iniş iznini aldıktan snra inişi gerçekleştirir. Ayrıca iner inmez hastanın durumuna göre uygulanması gereken tıbbi müdahaleler için gerekli ilaç ve mühimmatı da hava meydanı yetkililerine bildirerek inişte ambulansta bunların da hazır lmasını sağlamış lur. Hasta en kısa zamanda ambulansa ulaştırılır. Bir hastanede tıbbi müdahale gerekebilir. Böyle durumda zaman çk önemlidir. Hastayı bekleyen ambulansta gelen sağlık görevlisine hasta ile ilgili bilgi sözlü larak da verilir, durum net bir şekilde anlatılır. Bu bilgiler, snraki müdahaleler için önemlidir. 2.4. Rapr Hazırlamak ve Teslim Etmek İlk yardım müdahalelerinden snra kabin amiri ve kaptan bu durumla ilgili açıklayıcı bir rapr düzenler. Eğer uçakta bir dktr, hemşire varsa ve bunlar da ilk yardım müdahalelerinde bulunmuşlarsa nlar da raprda yer almalıdır. Bu raprda şu bilgiler yer alır: Kaptan piltun adı syadı Kabin amirinin adı syadı Olayın yeri ve zamanı, uçuş bilgileri (Varsa) müdahale eden sağlık görevlisinin açık adresi ve kimlik bilgileri Hasta ylcunun kimlik bilgileri Yaralanma ya da hastalığın tanımı Uygulanan ilk yardım çeşidi Kullanılan ilk yardım malzemeleri Rapru hazırlayan kaptan veya kabin amirinin layla ilgili görüşleri Kaptan ve kabin amiri uçuştan snra uçuşta meydana gelen layla ilgili hazırlamış ldukları rapru ilgili birime iletirler. Gerektiğinde bu durumlarla ilgili kaptanın veya kabin amirinin sözlü bilgi ve ifadelerine de başvurulabilir. 37

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Temel ilk yardım ile ilgili uygulamaları zamanında, hatasız ve kurallara uygun şekilde yapınız. İşlem Basamakları Temel ilk yardım uygulamalarını yapınız. İlk yardım ile ilgili kurallara uyunuz. 38 Öneriler Dikkatli lunuz. Zamanı iyi kullanınız. Pratik lunuz. Hijyen kurallarına uyunuz. Kendinize güveniniz. Ylculara güven veriniz. İş yeri çalışma prensiplerine uyunuz. İş yerine ait araç gereç ve ekipmanların kullanımına özen gösteriniz. İlk yardımda temel amacın hayat kurtarma ve kalıcı sakatlıkları önleme lduğunu unutmayınız. Hangi nedenle lursa lsun ilk yardım uygulamalarında öncelikli larak hayati sağlık srunları tespit edilerek temel yaşam desteğine uygun müdahaleye başlanması gerektiğini unutmayınız. Hastalık veya rahatsızlığı belirleyerek erken ve dğru müdahaleyi yapmaya dikkat ediniz. Yanlış teşhis ve uygulamanın ölümle snuçlanabileceğini unutmayınız. Uçuşta ekiple birlikte uyumlu hareket etmenin önemini unutmayınız. İlk yardım uygulamalarında önceliğin her zaman hayati lan acil durumlara veriidiğini biliniz. İlk yardım ile ilgili kuralları bir dktr veya hemşireden öğreniniz. Bu knuyla ilgili bilgileri internetten, çevrenizden araştırınız. Kabin ekibiye krdineli çalışmanız gerektiğini unutmayınız. İlk yardım kurallarını sırasıyla uygulayınız. İlk yardımda öncelikli lanı belirleyiniz. Olası ikinci müdaheleyi belirleyiniz. Kendinizi tanıtıp yardım amaçlı rada lduğunuzu söyleyiniz.

Ne lduğunu srup hastanın bynunda ve bileğinde hastalığı hakkında herhangi bir ibare lup ladığına bakınız. Gerekli lması hâlinde tıbbi yardım isteyiniz. Gerekli lan ilk yardım malzemelerini hazırlayınız. Malzemeleri kullanırken kullanma kurallarını uygulayınız. İlk yardım gerektiren başlıca rahatsızlıklara müdahale ediniz. 3/4 yana yatış pzisynunu (recvery psitin) uygulayınız. İlk yardım gerektiren tıbbi rahatsızlıkları listeleyiniz. Hangi durum, hangi belirtiler, hangi hastalığın, rahatsızlığın belirtisidir, öğreniniz. Tıbbi rahatsızlıklarda uygulanacak müdahale yöntemlerini iyice öğreniniz. Uygulama atölyesinde sınıfınızdaki arkadaşlarınızın seçtiği bir tıbbi rahatsızlığa, rahatsızlığın özelliğine göre müdahale ediniz. Yaptığınız müdahale yöntemini sözlü larak ta sınıfa anlatınız. Müdahale sırasında çk dikkatli, sğukkanlı davranarak hata yapma riskini azaltınız. İlk yardım uygulamalarını bir hemşireden, dktrdan görerek daha iyi öğrenmiş lursunuz. Bu pzisynu bilinç kaybı lan veya ilk yardım snrası hayati bulguları nrmale dönen; kalp krizi, sara, şk gibi acil durumlarda uygulayınız. Bunun güvenli bir yatış pzisynu lduğunu ve slunum ylunun açık kalmasını sağladığını unutmayınız, gerektiğinde yanınızdakileride bu knuda bilgilendiriniz. Hastayı hazırlarken dikkatli davranınız. Sizin karşı tarafınızdaki muz ve kalçasını sıkıca tutunuz. Bulunduğunuz tarafa dğru gövdesi düz lan klunun üzerine gelecek şekilde hastayı tek hamlede ve zarar vermeden çeviriniz. Gövdesinin altında kalan klunu biraz dışarı dğru çekiniz, hastanın slunumunu kntrl edip vücut ısısının düşmemesi için üzerine ince bir battaniye örtünüz. 39