Panik Atak ve Panik Bozukluk

Transkript

1 Panik Atak ve Panik Bzukluk Panik ve kaygı her türlü insanı yaşamının herhangi bir döneminde etkileyebilir. Araştırmalara göre her 30 kişiden biri hayatının bir döneminde ciddi panik atak srunu yaşayabilir. Yani yalnız değilsiniz. Panik diye bir şey neden var? Paniği anlamamız için önce krkuyu anlamalıyız. Krkuyu, bir tehlike lduğunda rtaya çıkan tmatik bir alarm sistemi larak düşünebilirsiniz. Şimdi freni patlamış bir aracın ya da yırtıcı bir hayvanın size dğru yaklaştığını düşünün. Ne lurdu? Birçk kişi için bu panik yaratacak bir durumdur. Böyle bir durumda hemen herkes vücudunda bir dizi değişiklik hissetmeye başlayacaktır. Aşağıdaki bedensel belirtileri kuyunuz: Kalbiniz çarpmaya başlar Daha hızlı nefes almaya başlarsınız Terlersiniz Ağzınız kuruyabilir Huzursuzluk hissedersiniz Bu alarm yanıtı bize bu tehlike karşısında iki şeyden birini seçmemizi sağlar Tehlikeden uzaklaşmak Tehlikeye karşı kendimizi savunmak Yani gördüğünüz gibi alarm sistemi ldukça hayati bir işleve sahiptir. Peki, gerçekte böyle bir tehlike lmadan bu yğun krku belirtileri yaşanabilir mi? Aslında en beklemediğiniz zamanda rtaya çıkıyr gibi gözüken panikler birer yanlış alarmdır. Alarm çaldığında önce gerçekten tehlikenin lup lmadığına bakarız. Çünkü birisi yangın lmadığı halde alarmı çalıştırmış labilir. Ya da tehlikesiz bir sigara dumanından dlayı alarm çalıyr labilir.

2 Şimdi panik atak sırasında rtaya çıkan belirtilere bakalım: Deli gibi çarpan, titreşen, çırpınan bir kalp Terleme Titreme ve sarsılma Nefes darlığı ve nefes almada zrluk Bğulma hissi Göğüs ağrısı, baskısı veya rahatsızlığı Sersemlik hissi, baygınlık hissi Ellerde, parmaklarda uyuşukluklar Sıcak basmaları veya üşüme hissi Etrafa yabancılaşma, bedeninden ayrılıyrmuş hissi Ölüm krkusu Bulantı, midede rahatsızlık hissi Pek çk kişi herhangi bir şeyle ilgili kaygılandığında bazı bedensel belirtiler hissedebilir. Ancak panik atak nrmal kaygı belirtilerinden daha yğundur. Atak sırasında yukarıda sayılan belirtilerden en az 4 tanesi kişiler tarafından yaşanmaya başlar ve yaklaşık 10 dakika içinde en yğun düzeyine ulaşır. Eğer dikkat ederseniz panik sırasında yaşanan belirtilerin önemli bir kısmı yukarıdaki listedeki gibi gerçekten tehlikeli durumlarda yaşabileceğiniz belirtilere benzer. Panik atak lurken kişiyi çk krkutabilir ve durumdan kaçmayı ya da bir acil servise gitmeyi kurtuluş larak görebilirsiniz. Peki, panik atak ve panik bzukluğu arasında ne fark var? Panik bzukluk panik atak belirtilerinin beklenen durumlar dışında lduğu anlamına gelir. Aslında krku ve kaygıyı arttıran en önemli etmen panik bzukluğu lan kişinin yeni bir atağın gelecek lmasından ve atak snucunda kötü şeyler lacağından sürekli krkuyr lmasıdır. Bir çk kişi sırf ataklar gelmesin diye bazı şeyleri yapmaktan kaçınır veya kendince bazı önlemler alır. Bazılarıysa yardım alamayacaklarını düşündükleri yerlere gitmekten kaçınır hale gelirler. Bu şekildeki kaçınma çksa bu duruma agrafbi denir. Kaygı ve panik arasında ne ilişki var? Panik atak yğun ve kısa süreli fiziksel ve duygusal belirtilerin lduğu bir durumdur. Ancak kaygıdan bahsettiğimizde panik belirtilerinin çk daha hafif düzeyde yaşandığı bir durumdur ve genellikle bizi bir snraki adımda karşılaşacağımız duruma hazırlar. Kaygıyı, geleceğin belirsiz lduğu durumlardaki endişe ve gergin bekleyiş haline benzetebiliriz. Aslında krkmak ve kaygılanmak insan lmanın vazgeçilmez bir parçasıdır. Kaygı bizi gelecekteki lası srunlara hazırlarken krku tehlikelerden krunmada hızlı lmamızı sağlar. Başarı kaygısı lmayan bir öğrencinin çalışma perfrmansını düşünün ya da misafiriniz gelmeden önceki kaygılı hazırlığınızı. Fakat bu kaygıların verimliliği arttıracak düzeyin üstünde lduğunu düşünün birde O zaman da bazı srunlara neden labilirdi değil mi? Krku da insan lmanın bir parçasıdır demiştik. Krku bir dğru alarmdır ve tehlikenin lduğu yerde bedenimizi hayatta kalma şansını attırmaya yönelik davranmaya zrlar. Ancak bazen rtada gerçek

3 fiziksel bir tehlike yktur. Bir kişi düşünün karanlık bir ara skakta gece tek başına yürüyr lsun. Tehlikeli bir şey labileceğini düşündüğünde kaygılı hissedecektir. Aynı ylda yürüyen bir kişi ise tehlikeli bir şeyin lmayacağına inanabilir. Gerçekte tehlike labilir de lmayabilir de. Ancak bu iki kişi arasındaki en önemli fark inandıkları şeydir. Tehlikeli bir şeyin lacağını düşünen ve buna inanan kişi kaygı hisseder. Tehlike karşısında kaçmak mı? Savaşmak mı? Gerçek bir tehlike lsun lmasın biz tehlikenin varlığına inandığımızda bedenimizde bir dizi yanıt rtaya çıkar. Bilim adamları bu belirtilere kaç ya da savaş yanıtı demişler. Çünkü bu belirtiler savaşmayı ya da kaçmayı klaylaştıracak bir takım bedensel hazırlıkları içerir. Tehlike gerçek lsun lmasın bedenimiz gerçekmişçesine tehlikeye hazırlanır. Bir ülkenin rdusunu düşünün: kmşu ülkenin saldıracağı istihbaratı gerçek ya da gerçek dışıdır ama böyle bir istihbarat varsa ülke savaşa hazır lmalıdır. Böyle bir durum insan bedeninde lduğunda üç alanda yanıt rtaya çıkar: Bedensel, davranışsal ve düşünsel. Bedensel yanıtlar Şimdi gerçek bir tehlike lduğunda ya da gerçek bir tehlike ykken öyle lduğuna inandığımızda rtaya çıkan belirtilere bir bakalım: şimdi aşağıdaki bşluğa atak anında lan tüm belirtileri yazınız. Bunları yaşayanın bir tek siz lduğunu düşünüyrsunuz belki ama aslında hepimiz krku ve kaygı yaşadığımızda bu belirtileri yaşarız. Bedenlerimiz tehlike lduğuna inandığımızda belli bazı kimyasallar salgılamak üzere tasarlanmıştır. Şimdi bazı bedensel belirtilerin bu açıdan anlamlarını görelim. Kalbin daha hızlı ve güçlü atıyr lması, kanın ve dlayısıyla ksijenin tüm vücuda daha hızlı ulaştırılmasını sağlar (bu sırada siz kalbinizin çarptığını hissedersiniz)

4 Nefes alışı veriş hızında ve derinliğinde artış lması, daha fazla ksijenin akciğerlere alınmasını sağlar. İç çektiğinizi, esnediğinizi veya nefessiz kaldığınızı hissedebilirsiniz. Bğulma hissi veya göğüste baskı hissi de aynı nedenledir. Ancak bu kadar ksijeni kullanmazsanız (ki gerçekte ihtiyacınız yksa nasıl kullanabilirsiniz?) kalsiyumunuz geçici larak düştüğü için uyuşukluklar hissetmeye başlarsınız. Ayrıca hızlı nefes alışı verisi kişinin fazla ince düşünmesini engellemek için beyin ksijenini azaltır (tehlikesiz bir durumdur) ancak gerçek bir tehlike lmadığında bu baş dönmesi, sersemlik ve gerçek dışılık hissi yaşanmasına neden lur. Kanın hayati lmayan rganlardan hayati rganlara aktarılmasıyla deri ve parmak uçlarından çekilen kan hayati rganlara dğru kayar. Tabii siz bu durumu renginizin atması, elinizin yüzünüzün sğuması veya uyuşukluk şeklinde yaşarsınız. Terlemede artış, sizi ıslatarak hem saldırganlara karşı daha kaygan hale getirir hem de vücudu sğutarak savaş (!) sırasında aşırı ısınmasını önler. Göz bebeklerinin genişlemesi, nrmalde tehlike anında sizin daha geniş bir alanı daha iyi görmenizi ve az ışıkta dahi görme yetinizin keskinleşmesini sağlar. Ancak panik anında siz bu yanıtı görüşte bir bulanma, gözde uçuşan nktalar ya da ışıkların çk parlak lduğu algısı şeklinde yaşayabilirsiniz. Sindirim sistemi hareketlerinde yavaşlama, enerjinin sindirim gibi barış zamanı aktivitelerinden alınıp daha hayati alanlarda kullanılmasını sağlar. Ancak siz bunu ağız kuruluğu ya da karnınızda&midenizde rahatsız edici duyumlar larak yaşayabilirsiniz. Savaşma ya da kaçma için artmış kas gerginliği, sizin vücudunuzu gergin hissetmenize neden lacaktır. Bazen bu gerginlikler çeşitli ağrılara neden labilir (baş, byun, sırt, bel ) ya da atak esnasında titreme veya sarsılma larak yaşanır. Gördüğünüz gibi gerçek bir tehlike için ldukça güçlü bedensel hazırlık mekanizmalarımız var. Ancak tehlike lmadığı halde yanlış alarm verildiğinde de tüm bu yrucu aktiviteler harekete geçebilir. Davranış yanıtları Kaygılı hissettiğimizde ya da kaygılı hissetmeyi beklediğimizde genellikler kaygımızı kntrl etmeye yöneliriz. Bunun için yapılan başlıca şey panik atakların labileceği rtam ve/ya durumlardan uzak kalmaktır. Buna kaçınma adını veriyruz. Aşağıda örnekleri bulabilirsiniz.

5 Geçmişte panik atak yaşadığınız durumlar Kaçmanın veya yardım almanın zr lduğu yerler: tplu taşıma araçları, alışveriş merkezleri, kalabalık trafik, şehirden uzak mesire yerleri vb. Benzer bedensel duyumları yaşayabileceğiniz diğer etkinlikler: örn., egzersiz, kahve içme, seks yapma, krku filmi veya derbi maçı izleme. Sizin de kaçındığınız durumlar varsa yazınız. Bir diğer davranışsal yanıt da güvenlik sağlayıcı davranışlar larak adlandırılan davranışlardır. Örneğin kaçabileceğin kapıya yakın turmak, yanında kaygı giderici ilaç taşımak güvenlik sağlayıcı davranışlardır. Bazen birilerinden güvence almak, bir şeyler kumak veya müzik dinlemek de dikkati dağıtmak amacıyla güvenlik sağlayıcı davranış larak kullanılabilir. Sizce bunları yapmak sizi nasıl etkiler? Aslında zararsız görünen bu davranışlar sizdeki kaygının tehlikeli bir şey lduğu düşüncesini pekiştirir ve bir süre snra bunları yapamadığınızda durumunuzun daha da kötü lacağına inanmanıza yl açabilir. Sizin de panik ataklar yüzünden farklı davrandığınız luyr mu? Lütfen yazınız. Yukarıda anılan türde davranışların bazıları belki de sizin yaşamınızda lağan hale gelmiş bile labilir. Bunların etkilerini belki düşünmemiş labilirsiniz. Öğrendiğiniz bu kaygılı alışkanlıklar sizi tehlikede lduğunuza inandırıyr labilir. Kaygı ve panikle başa çıkmak için yeni yllara ihtiyacınız var. Düşünce yanıtları Kaygı ve panikle birlikte kişinin düşüncelerinde de bazı değişiklikler rtaya çıkmaktadır. İlk larak, savaşma/kaçma yanıtının nrmal bir snucu larak dikkatimiz kendiliğinden etrafta tehlikeli labilecek uyaranlara kayar. Bu durum dışarıda gerçek bir tehlike lduğunda çk işe yarar bir işlevken rtada gerçek bir tehlike ykken pek yararlı lmaz. Çünkü dikkat lası tehlikelere verildiğinden güncel etkinliklere yğunlaşmak zrlaşabilir. Dışarıda bir tehlike işareti yksa kişi vücudundaki kalp çarpıntısı, uyuşukluk, ağrı gibi duyumları taramaya ve incelemeye başlar. İşte

6 anda fark edilen bedensel değişikliklerle birlikte kişiler kendilerinde bir srun lduğunu düşünmeye başlar. Kişi bayılıyr, ölüyr ya da deliriyr lmalıdır. Anksiyete belirtileriyle birlikte kişinin bu belirtilerle ilgili yrumları tehlike ve krkunç snuçlara yğunlaşmaya başlar. Aşağıda bazı düşünce örnekleri verilmiştir. Lütfen sizde lanları yazınız. Nrmal ya da kaygıyla ilgili bedensel belirtilerin krkunç yrumlanması (kalbim tekledi gibi ldu, kalp krizi geçiriyrum veya kalbim giderek daha hızlı atıp snunda duracak) Panik atak geçirme lasılığı büyük görme (Eğer tbüs kalabalık lursa kesin panik atak geçiririm) Panik atak geçirmenin snuçlarının ve bedellerinin lduğundan ağır görülmesi: Bu ataklar kalbime, beynime zarar verecek, panik ataklar beni yıpratarak sağlığımı bzacak gibi Peki, siz ataklar esnasında ne gibi düşüncelere inanıyrsunuz? Panik ya da kaygı yaşantısı, yukarıda ayrı ayrı anlatılan bedensel, davranışsal ve düşünsel yanıtlarla birlikte rtaya çıkar. Bazı tepkiler ya da yanıtlar diğerlerinden daha ön planda labilir ancak tedaviyle birlikte birinde lan değişimler diğerlerini de etkiler. Dr. Kadir ÖZDEL tarafından için hazırlanmıştır.