YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MADEN SEKTÖRÜNDE 6331 SAYILISI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU

YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MADEN SEKTÖRÜNDE 6331 SAYILISI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU Bitirme Projesi Sertaç ALAN 131101326 Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Yrd. Doç. Dr. Mehtap CİVİR Bitirme Tarihi (ŞUBAT, 2014)

YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MADEN SEKTÖRÜNDE 6331 SAYILISI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU Bitirme Projesi Sertaç ALAN 131101326 Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Yrd. Doç. Dr. Mehtap CİVİR Bitirme Tarihi (ŞUBAT, 2014)

i Özgünlük Bildirisi 1. Bu çalışmada, başka kaynaklardan yapılan tüm alıntıların, ilgili kaynaklar referans gösterilerek açıkça belirtildiğini, 2. Alıntılar dışındaki bölümlerin, özellikle projenin ana konusunu oluşturan teorik çalışmaların ve yazılım/donanımın benim tarafımdan yapıldığını İstanbul, 2014 Sertaç ALAN

ii 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ KANUNUN MADEN SEKTÖRÜNE ETKİLERİ (ÖZET) 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu nun maden sektörüne etkileri, maden sektöründeki fiziksel, psikolojik, ergonomik etkiler ve buna bağlı meydana gelebilecek iş kazaları ile meslek hastalıkları konusu incelenmiştir. Sonuç kısmında ise 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu ile sadece önleme anlayışı değil proaktif yaklaşım ele alınarak; önleme, koruma ve geliştirmeye dayalı anlayış benimsenmiştir. Bununla birlikte alınan önlemlere uyulması, verilen eğitimlerle çalışanların aktif katılımının sağlanması ve kişisel koruyucu donanımların kullanılması, iş kazaları ve meslek hastalıklarının azalacağından bahsedilmiştir.

GİRİŞ... 1 A. MADEN SEKTÖRÜ... 2 1. SEKTÖRÜN TANIMI...2 2. MADEN SEKTÖRÜNÜN ÖNEMİ...3 3. ÜRETİM...4 4. ÜRETİMDE TEHLİKELER VE HASTALIKLAR...4 5. HASTALIKLAR VE TEHLİKE KAYNAKLARI...5 5.1. ERGONOMİ...5 5.2. KAS-İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI...6 5.3. AYDINLATMA...7 5.4. GÜRÜLTÜ...7 5.5. SESİ EMME...8 5.6. SESİ BARİYERLEME...9 5.7. İZOLASYON... 10 5.8. TİTREŞİM... 10 5.9. HAVA KOŞULLARI... 11 5.10. PSİKOLOJİK ETKİLER... 12 5.11. TOZ... 12 5.11.1. Toz Kaynakları... 12 5.11.2. Toz Oluşumunu Etkileyen Faktörler... 13 5.11.3. Tozla Mücadele ve Korunma Yöntemleri... 13 5.11.4. Tozla Mücadele ve Korunma Yöntemleri... 13 5.11.5. PNÖMOKONYOZ OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER... 14 5.11.6. PNÖMOKONYOZUN GÖRÜLDÜĞÜ SEKTÖRLER... 15 6. TEKNİK VE ORGANİZASYONEL ÖNLEMLER... 15 7. MADENCİLİK SEKTÖRÜ VE KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR... 16 7.1. MADENLERDE KULLANILANMASI GEREKLİ KKD LER... 16 7.1.1. Baş Koruyucuları... 16 7.1.2. El ve Kol Koruyucuları... 17 7.1.3. Göz ve Yüz koruyucuları... 17 7.1.4. Kulak Koruyucuları... 18 7.1.5. Ayak Koruyucuları... 18 7.1.6. Koruyucu Giysiler... 19 7.1.7. Solunum Koruyucuları... 19 8. KAZALAR... 20 8.1. İş Kazalarının Nedenleri ve Ekonomik Boyutu... 23 9. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 24 KAYNAKLAR... 25

1 GİRİŞ Maden sektöründeki iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ile iş güvenliği kültürünün ele alınması amacıyla aşağıdaki çalışmalar hazırlanmıştır. Yer altındaki mineraller, madenler ve taşlar pek çok endüstride ham madde veya ara madde olarak kullanılmaktadır. Madencilik, bugün gelişmekte olan pekçok ülke için en büyük gelir ve döviz kaynağıdır. Ne var ki, bir taraftan da madenlerin değerli olması ülkelerin ve toplumların üzerinde değişik oyunların oynanmasına neden olmaktadır. Afrika, Asya ve Güney Amerika da yer alan birçok ülke zengin madenleri bulunduğu için gelişmiş ülkelerin sömürü hedefi olmuştur. Bu amaca kolayca ulaşmak ve çok daha ucuza bu kaynakları temin etmek için ülkelerde dikta rejimleri desteklenmiş, yapılan ticaretten daha fazla pay almak isteyen yerli halklar bastırılmıştır. Dünya da yaklaşık 30 milyon kişinin madenlerde çalıştığı düşünülmektedir. Bunların yaklaşık 1/3 ü kömür ocaklarında çalışmaktadır. Belki 30 milyon çok büyük bir rakam değildir, ancak herbir maden işçisinin farklı sektörlerde bir başka işçiye iş yarattığı düşünülür ve bir de bu işçilerin geçindirdikleri aile fertleri düşünülürse, madencilik yaklaşık 300 milyon insanı yakından ilgilendiren dev bir sektördür. Küçük ölçekli madenlerde çalışanların sayısı da hiç azımsanmayacak kadar çoktur. Küçük ölçekli madenlerde yaklaşık 6 milyon insan çalışmaktadır. Genellikle bu madenlerde çalışanların çoğu, güvenlik önlemlerinden ve iş sağlığı kriterlerinden çok uzakta çalışmaktadır. Bunlar çok düşük ücretlerle kölelik koşullarında işlerini yapmaktadırlar. Madencilik kaza ve ölüm risklerinin en yüksek olduğu sektörlerden biridir. Dünya da çalışanların sadece %1 i madenlerde iken, meydana gelen ciddi kazaların %8 i madencilik sektöründe olmaktadır. Bu gerçekten çok yüksek bir orandır. Bunun için madencilik sektörünü ilgilendiren 1931 tarihli 31 no lu, Kömür Madenlerinde Çalışma Saatlerini konu alan ILO sözleşmesi kabul edilmiştir. 176 no lu Madenlerde Sağlık ve Güvenlik konulu sözleşme ise 1995 yılında kabul edilmiştir. Bunu tamamlayıcı nitelikteki ILO Tavsiye Kararı nın numarası ise 183 tür.

2 A. Maden Sektörü 1. Sektörün Tanımı Doğal kaynakların insan ve toplum yaşamındaki önemi bilinmektedir. Yaşamı fonksiyonel hale getiren araç ve gereçlerin tamamına yakını doğal kaynaklardan, özellikle de madenlerden sağlanmaktadır. Bu nedenle toplumların refah ve gelişmişlik düzeyleri ile madencilik faaliyetleri arasında çok yakın bir ilişki bulunmaktadır. İnsanlar ilk çağlardan itibaren başladıkları madencilik faaliyetleriyle, medeniyetin doğuşunu sağlamışlardır. Günümüzde ise gelişmişliğin göstergeleri olarak nitelendirilen Demir Çelik, enerji ve tarım ürünleri üretimindeki devamlılık, büyük ölçüde madencilik ürünleri ile sağlanmaktadır. Bilindiği gibi Demir Çelik sektörünün hammaddeleri, demir cevheri ve kömür, enerji hammaddelerinin %75-80 i maden ürünleri olan, kömür, petrol, doğalgaz gibi fosil yakıtlar ve uranyumdur. Tarımın ana girdisi olan gübre üretiminde kullanılan hammaddelerin %90 nı madencilik faaliyetleri sonucunda elde edilmektedir. Ayrıca, tüm sanayi dallarının ürünlerinde veya kullandıkları araç ve gereçte, doğrudan veya dolaylı olarak maden ürünlerine gereksinim duyulmaktadır. Seramik, metalurji, cam, refrakter sanayileri ve inşaat sektörü başta olmak üzere; dolgu maddeleri doğal boyalar, aşındırıcılar, değerli taşlar, sondaj çamurları, gübre, elektronik ve kimya endüstrilerinin en önemli girdisi madenlerdir. İnsan ve toplum hayatında bu denli vazgeçilmez bir yer tutan madencilik, gelişmiş ülkelerin bugünkü teknoloji ve refah düzeyine ulaşmalarında en etkin rolü oynayan faktördür. Nitekim, doğal kaynaklarından yeterince yararlanmayan toplumlar bugün geri kalmış veya gelişmekte olan ülkeler gibi sıfatlarla tanımlanmaktadır. Öte yandan, uluslararası pazarlarda yaşanan zorlu rekabet koşullarında, kalkınma modellerini özellikle öz kaynaklarına dayandıran ülkelerin daha başarılı oldukları bilinmektedir. Ülkelerin kalkınma ve ekonomik gelişiminde önemli yeri olan madencilik ve entegre üretim sanayi, en büyük katma değeri yaratmaktadır. Özetle, maden varlıkları, ülkelerin en önemli ekonomik güçleri olup, kalkınmanın dayandırılacağı gerçek kaynaklardır.

3 2. Maden Sektörünün Önemi Küresel ekonomide; madencilik sektörü diğer birçok endüstrinin ilk tedarikçisi olması ve başka sektörler için ise pazar olması nedeni ile önemini korumaktadır. Bununla beraber çeşitli borsalarda ürünlerinin ticaretinin yapılması da küresel anlamda yatırımcılar için sektörü çekici hale getirmektedir. Madencilik sektörünün ilk yatırım maliyetinin yüksek olması ve ulusal anlamdaki yasal düzenlemeler, sektörün daha çok büyük ölçekli şirketler tarafından domine edilmesine neden olmaktadır. 2010 yılı sonu ile toplam yıllık ciroları 435 milyar ABD dolarına ulaşan en büyük 40 şirketten piyasa değeri açısından bakıldığında küresel ölçekte en büyük on şirket aşağıdaki şekilde verilmiştir. (Tablo 1: Küresel ölçekte en büyük on şirket) Tablo 1: Küresel ölçekte en büyük on şirket Bu şirketlerden ilk üçü olan Rio Tinto, BHP Billition ve Vale nin 2010 yılı toplam cirosu ilk 40 şirketin toplam cirosunun %36 nı oluşturmaktadır. Bu oran madencilik sektöründe sermaye gücünün karlılık ve yatırım açısından önemini ortaya koymaktadır. 2010 yılı itibarı ile Dünya ölçeğinde en büyük 40 şirket Ek 4.2 de verilmiştir. İlk 40 şirket içersinde dokuz tanesi Kanada, yedi tanesi İngiltere, beş tanesi ABD, dört tanesi ise Hong Kong merkezlidir.

4 3. Üretim Ülkemiz madenciliğinde ihracata konu başlıca ürünlerin dünya üretim miktarlarına bakıldığında, bor, feldspat ve manyezit üretiminde Türkiye nin ilk üç üretici ülkeden biri olduğu görülmektedir. Dünya maden rezervlerinde önemli payları olduğu gibi dünya maden üretiminde de rol oynayan ülkelerin başında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya gelmektedir. 4. Üretimde Tehlikeler ve Hastalıklar Dünyanın en zor iş kollarından biri olan yer altı kömür madenciliği içerisinde çeşitli riskleri ve bu risklerden kaynaklanan tehlikeleri kapsamaktadır. Basına en çok yansıyan maden kazalarından biri olan grizu sonucunda yaşanan felaketlerde çok büyük boyutlarda maddi ve manevi kayıplar yaşanmaktadır. Fakat göçük şeklinde kazalar yer altı madenciliğinde kazaların büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Metan gazı ve kömür tozu patlamaları ikinci planda kalmaktadır. Kömür tozunun kontrol altına alınması için alınan tüm önlemlere rağmen bazı durumlarda patlama kaçınılmaz olabilir. Yerde 0,012 mm kalınlığında bile biriken kömür tozu bir şekilde yerden kalkıp havada asılı kalırsa patlamaya neden olacaktır. Yer altı maden ocaklarında bulunan gazlar ve yarattığı tehlikeler aşağıdaki tabloda listelendiği gibidir. ( Tablo 2: Gazlar ve yarattığı tehlikeler) Tablo 2: Gazlar ve yarattığı tehlikeler Grizu, yer altı kömür ocaklarında görülen, büyük bir bölümü metan (CH4) gazından oluşan, havanın içerisinde bulunan oksijen ile karıştığı zaman en ufak kıvılcımla karşılaşması durumunda patlayan bir gaz karışımıdır. Metan gazı, bitkisel ve hayvansal fosiller gibi organik materyallerin yeraltındaki yüksek statik ve dinamik basınçla uzun süre baskı altında

5 kalması sonucu karbon moleküllerinin bozulması ile oluşmaktadır. Metan temel olarak kömür ve yan kayaç içerisinde çatlak, kırık ve gözeneklerde serbest olarak, çatlaklarda veya gözeneklerde yüzeye tutunmuş veya kömür içerisinde çözünmüş halde bulunmaktadır. Yer altı kömür ocakları üretim aşamasındayken, basınç altında bulunan bu gazlar serbest kalır ve üretimi tamamlanmış boşluklarda toplanır. Havalandırma yapılması amacıyla devamlı olarak ocağın içine hava gönderilmektedir. Böylece gönderilen taze havanın içerisinde bulunan oksijenle birleşen metan, grizu denen patlayıcı gazı meydana getirmiş olur. Ateşleme kaynağı olarak gereken patlama sebepleri çok çeşitlidir. Kıvılcım, yüksek sıcaklık, patlayıcı atılması, dizel lokomotiflerinin egzozundan çıkacak kıvılcım, sigara içilmesi, emniyet lambasına ait olan kızgın metal aksam, sert çakmak taşı parçalarına vurulan kazmanın kıvılcım çıkarması, ısınan matkap uçları, elektro statik deşarjlar, anti-grizu tertibatı olmayan motorlardan çıkabilecek kıvılcım belli başlı patlama sebepleri olarak tespit edilmiştir. 5. Hastalıklar ve Tehlike Kaynakları 5.1. Ergonomi Ergonomi uygulamaları genellikle imalat, elektronik, ofis gibi çalışma koşulları değişmeyen ve tekrarlı işlerle ilişkilendirilmiştir. Ancak, madencilik gibi çalışma koşulları sürekli değişen ve çalışanlar son derece farklı çalışma koşullarına maruz kaldıkları sektörlerde de ergonominin önemi göz ardı edilmemelidir. Ergonomi Çalışmalarının Yararları 1. Yaralanmaları önlemek veya azaltmak 2. Cisimleri kaldırma, taşıma, itme ve çekme gibi işlemler sırasında daha az güç harcanmasını sağlama 3. Kas-iskelet sistemi hastalıklarına neden olan risk faktörlerini azaltma 4. İşyeri verimliliğini, üretimi, servis kalitesini ve işçinin moralinin arttırma 5. Hata oranlarının, hastalıklardan doğan sağlık harcamalarının, tazminatların, işçi değişimi, iş günü kayıpları azaltılması veya tamamen yok edilmesi ile karın artması

6 Madencilikte Ergonomi Sorunları Elle Taşıma İşleri: Ağır ve tehlikeli işlerin birçoğunda olduğu gibi madencilikte de elle taşıma işleri kasiskelet sistemi hastalıklarının en önemli nedenidir. Yer altı madenleri gibi dar ve çalışma alanı kısıtlı olan yerlerde uygun taşıma ekipmanlarının kullanılması genellikle mümkün değildir. Bu nedenle ekipmanlar, cihazlar ve kullanılan araçların, tek kişinin taşımasına olanak sağlayacak şekilde tasarlanması gerekmektedir. Ayrıca giriş ve geçitler olduğundan dar, malzemenin tutacak yeri olmaması, kaldırma işinin sık yapıldığı durumlarda ağırlıklar uygun şekilde azaltılmalıdır. 1999 yılında Spokane Araştırma Laboratuarının 20 yer altı maden ocağı üzerinde yaptığı bir araştırmaya göre yer altı maden işletmelerinde elle taşıma işleri ve bu işler sonucundaki hasarlar aşağıdaki tabloda verilmiştir. 5.2. Kas-İskelet sistemi Hastalıkları Son 20 yıldır, dünyada yapılan çeşitli araştırmalar maden işçilerinde kas-iskelet sistemi hastalıklarının oldukça yüksek bir seviyede olduğunu göstermiştir. Bu hastalıklar vücudunyumuşak dokulu kısımlarını (kaslar, tendonlar, bağlar, kıkırdaklı kısımlar v.b) ve kemiklerietkilemektedir. Ayrıca kas iskelet sistemine yardımcı sinirler ve damarlar da bu hastalıklardan etkilenmektedir. Madencilikte, kas-iskelet sistemi hastalıklarına yol açabilecek risk faktörleri daha çok boyunda, kolun dirsekle bilek arasındaki kısımlarında, kollarda, omuzlarda, parmak ve ellerde görülmektedir. Kas- İskelet sistemi hastalıklarının ortaya çıkmasında, çalışan kişi değişik belirtiler ve semptomlar gösterebilir. Bu belirtiler, hareket alanın kısıtlanması, kavrama gücünde azalmalar olması, titreşime veya soğuk havaya maruz kaldığında cilt renginin değişmesi veya cildin kabarması olabilir. Semptomlarda acı, bayılma, hissizlik, karıncalanma olabilir. Erken müdahale olmadığı durumlarda, kronik ağrılar ve hatta kalıcı sakatlık durumu söz konusudur. Maden işyerleri doğası gereği sürekli değişim gösterir ve çok dinamik işyeri olarak sınıflandırılabilir. Bu dinamik ortam, işçilerin çevresindeki değişikliklere uyum sağlamasını gerektirmektedir. Madenlerdeki değişik kapalı ve barajlanmış alanlar, sıcak/soğuk ortamlar, çamurlu, ıslak, kaygan zemin koşulları, yüksek seviyelerde tam vücut ve bölgesel titreşimler, elle çalışma işleri değişik çalışma ortamına örneklerdir. Ergonomi uygulamalarının seçiminde unutulmaması gereken her maden işletmesinin kendine özgü olduğu ve maden işçilerinin çok zor çevre şartlarında çalışmasının gerektiğidir. Bir çok yer altı kömür madeninde özellikle kısıtlanmış dikey çalışma alanı madencilikte ergonomik değişiklikleri çok zorlamaktadır. Örneğin; çalışma alanının kısıtlı olması, işçinin rahat bir ortamda çalışma olanağını ortadan kaldırarak duruş bozukluklarına neden olabilir. Bu nedenle, madencilikte, kas-iskelet sistemini önlemede kullanılan klasik yöntemler geçerli olamayabilir. Ayrıca yer altı maden ocakları vinç, yük asansörü ve forklift gibi fiziksel iş yükünü hafifletmeye yardımcı mekanik araçların kullanımına uygun değildir.

7 Her tehlikenin kendi risk bileşeni vardır ve bu risk elementleri direk olarak zarar ve kayıplara götürür. İş sağlığı ve güvenliğinin diğer dallarında olduğu gibi ergonomide de iş sırasında ne gibi riskler oluşabilir ve bir insana ne gibi zararlar verebilir sorularının cevabı aranmalıdır. Ayrıca bu sorular bizleri risklerin nasıl azaltılacağı ve yok edileceği konusunda çözüm aranmasına götürür. Bunun için ergonomi konusunda da diğer İSG uygulamalarında olduğu çeşitli yöntemler vardır. En çok kullanılan ise 4 aşamalı yöntemdir. Bu yönteme göre: Risk tanımlaması Risk değerlendirmesi Risk kontrolü İzleme ve değerlendirme kontrolleri (çözümler) sırasıyla yapılmalıdır. 5.3. Aydınlatma İyi aydınlatmanın kazaları azaltacağı, verimliliği artıracağı ve özellikle yeraltında daha sağlıklı bir ortam yaratacağı bir gerçektir. Ancak bunu gerçekleştirmek yer altı maden ocaklarında her zaman göründüğü kadar kolay değildir. Bunun nedenlerinden birisi madenlerin doğası gereği sürekli değişime uğraması ve çalışma alanının da sürekli değişmesidir. Genel olarak maden kazalarına baktığımızda aydınlatma sorunu ile doğrudan ilintili kaza yoktur ancak şu bir gerçektir ki kötü aydınlatma kazaların oluşmasına uygun ortam yaratmaktadır. Kötü aydınlatma özellikle madenlerdeki düşmelere, kaymalara neden olarak çok ciddi hasarlar ortaya çıkarabilir. İşçilerin optimal aydınlatma koşullarında çalışmaları göz sağlıkları açısından da çok önemlidir. Ayrıca yetersiz aydınlatma işyeri ortamındaki kötü koşulların gözden kaçmasına neden olmaktadır. 20. yüzyılın başlarına kadar, genel olarak maden işçileri nistagmus adı verilen ve tedavisi olmayan hastalıktan şikayetçilerdi. Göz kürelerinin kontrol edilemeyen titreşimine, baş ağrısına, baş dönmesine ve gece görüşünün kaybolmasına neden olan bu hastalığın oluşumunun uzun süre çok az ışık seviyesinde çalışma sonucu ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Madencilerde akülü, baretin üzerine takılı lambalar bulunduktan sonra bu hastalığın ortadan kalktığı görüldü. Son dönemlerdeki teknolojik gelişmeler ile madenlerdeki aydınlatma sorunu ile mücadelede önemli adımlar atılmıştır. 5.4. Gürültü Gelişen teknoloji ile birlikte gürültü, bütün işyerlerinde olduğu gibi madenlerde de büyük bir sorundur. Gürültü birçok açıdan sakıncalıdır, gürültü işitme kayıplarına neden olmanın yanı sıra rahatsız bir çalışma ortamı yaratarak verimliliği düşürür. Gürültünün psikolojik etkileri olduğu da açıktır. Madenlerde gürültü kaynakları birçok yerden aynı anda gelebilir bu sorunu daha da büyük hale getirmektedir. Gürültüsü fazla olan yer altı maden ocaklarında gürültü

8 kontrol yöntemlerinin kullanılması şarttır. Gürültü kontrolü aşağıdaki faktörlere bağlı olarak değişmektedir: Kullanılan makinelerin model ve tipleri Kullanılan gürültü azaltma yöntemleri Kullanılan makinenin fiziksel çevresi Kullanılan makinenin olduğu yerdeki akustik çevre Makinenin yaptığı iş cinsi Çevredeki diğer gürültü kaynakları Gürültü kontrol yöntemlerinden sonra makinenin ilave gürültü kontrolününe ihtiyacı olup olmaması Gürültü azaltma yöntemlerinde kullanılan materyallerin kalitesi Gürültü kontrollerinin bakımı Yönetimsel kontroller ile birlikte mühendislik kontrollerinin kullanılması Makineyi kullanan operatörün tecrübesi Gürültü kontrol yöntemleri madenler için bazen pahalı sistemler olabilir ancak çok bilinen bazı gürültü kontrol yöntemleri de mevcuttur. Bazı akustik materyaller gürültüyü emerek, ses dalgalarını bloklayarak veya titreşimleri azaltarak, gürültüyü azaltabilirler. Ayrıca bu materyaller diğer kullanılan akustik araçların etkinliğini artırmaya da yardımcı olur. Ancak bu materyallerin seçimi madene ve çalışma yöntemine göre iş güvenliği görevlisinin nezaretinde seçilmelidir. 5.5. Sesi Emme Sesi emmek için kullanılan materyaller sadece sesi emmek için tasarlanır ve ses dalgalarını bloklamazlar. Bu maddelere örnek olarak köpük ve fiberglası verebiliriz. Bu tip maddeler kapalı bir alanda ses dalgalarının yankılanmasından korunmak için kullanılabilir. Şekil 1: Gürültünün emilerek azaltılması

9 5.6. Sesi Bariyerleme Bu maddeler ses dalgalarını bloklarlar. Bariyer maddeleri genellikle buldozerlerin güvenlik uvarlarında düşük frekans motor gürültülerini azalmak için kullanılır. Bu maddelere örnek larak vinil perdeler, kurşun, kontrplak, cam, çelik ve beton verilebilir. Şekil 2: Gürültünün bloklanarak azaltılması Sesin emilmesi ve bariyerlenmesibu tip maddeler sesi hem bloklarlar hem emerler. Bu kombinasyonlara örnek olarak köpükvinil ve fiberglaskurşun verilebilir. Şekil 3: Gürültünün emilerek ve bloklanarak azaltılması

10 5.7. İzolasyon Maddeler gürültüyü tamamen ortadan kaldırmak, titreşimli yüzeyler oluşan ses halkasını yok etmek ve kaynağı yapıdan çözmek için tasarlanılır. Şekil 4: Gürültünün izolasyonu 5.8. Titreşim Kamyon, traktör gibi ekipman kullanımı yada toprak çıkarma işlemleri için kullanılan ekipmanlar kısmi veya tam vücut titreşimine neden olurlar. Dolaşım sistemi bozuklukları, kalp rahatsızlıkları, bel ağrıları titreşime maruziyet sonucunda ortaya çıkabilir. Özellikle martopikör kullanan maden işçileri özellikle soğuk iklimlerde vibrasyon sonucu ortaya çıkan; kollarda, omuzlarda ağrılar, sinir kaybından dolayı hissizlik veya beyaz parmak hastalığına yakalanabilirler. Beyaz parmak hastalığı titreşimin yarattığı en kötü hastalıklardan birisidir. Bu hastalığın diğer bir adı ölü parmaktır, ellerde ve parmaklarda kangrene neden olur. Ayrıca titreşim aşağıdaki hastalıklara da neden olabilir: Kemik hasarı, kemiklerin ve eklemlerin sürtünmesi sonucunda iltihaplanma Organların sallanmasından meydana gelen mide ve sindirim problemleri Kan basıncındaki değişiklerden dolayı kalp rahatsızlıkları Sinir sistemi bozuklukları Titreşimin insan vücuduna zararı ise aşağıdaki unsurlara bağlıdır: İşçinin titreşime maruz kaldığı süre Titreşimin frekansı Titreşimin insan vücudundaki etki alanı Titreşim kontrol yöntemleri

11 Madenlerde çalışan iş güvenliği görevlileri ; İşyerindeki titreşim unsurlarını tespit etmeli Titreşim kontrolleri için stratejiler geliştirmeli Yüzeyden aktarılan tam vücut titreşimi ve martopikör kullanımının yarattığı el ve kollardaki titreşim limit değerlerini belirlemeli Koruma için yeni stratejileri, bilimsel ve teknik gelişmeleri takip ederek periyodik olarak gözden geçirmelidir. Tüm vücut titreşim kontrollü araçlarda titreşimi engelleyerek ve yeni tasarımlarla desteklenerek sağlanabilir. Ağır hafriyat makinelerinin tasarımında, izolasyonlu kabinler, pilot operatör kontrolleri, hidrolik direksiyonlar, ayarlanabilir süspansiyonlu koltuklar kullanılabilir. Taşınabilir araçlarda (martopikörler, elektrikli testereler, v.s) titreşimi azaltmak için: Titreşim kol ve ellere daha az basınç veren pnömatik araçlarla desteklenebilir. Ayrıca titreşimsiz testereler kullanılabilir. 5.9. Hava Koşulları Yer altı maden ocakları her zaman havalandırmaya ihtiyaç duyan iş yeri ortamlarıdır. Bu nedenle maden işçileri farklı yerlerde çok soğuk ve çok sıcak havalara maruz kalmaktadırlar. Özellikle sıcak ve nemli ortamlarda çalışmak işçilerin verimini oldukça fazla düşürmektedir. Genellikle madenlerde, çalışma sıcaklığını, nemi ve hava akışını kontrol etmek ve dayanabilir çalışma koşullarını sağlamak mümkündür. Ancak bu yöntemler işçinin vücut merkezindeki ısı yükselmesini önlemede eksik kalabilir. Bu konudaki amaç çalışanın vücut sıcaklığının 38 C nin altında tutmaktır. Bunun için aşağıdaki koşullar sağlanmalıdır: Uygun havalandırma ile işçilerin sıcaklık toleransını artırmak ve işçilerin fiziksel sağlıklarını artırmak, Belli aralıklarla molalar verilmesi, Ağır işlerin daha serin bölgelerde yapılması, Sıcak yerlerde çalışan işçilerin zaman zaman işlerini serin yerlerde yapmalarına imkan verilmesi, rotasyon sağlanması, İşçilerin her 15-20 dk da su içmesinin sağlanması, Tuz yemesi sağlığına zararlı olmayan işçilerin, öğle yemeklerinde tuzlu gıdalar alması ve maden suyu içmeleri

12 5.10. Psikolojik Etkiler Hepimizin bildiği üzere madencilik dünyanın en zor mesleklerinden birisidir. Toplu ölümlü kazaların yaşandığı, bunun yanı sıra diğer bütün sektörlerde bulunan riskleri bünyesinde toplayan, en çok kazanın yaşandığı meslek dalıdır. Bütün kazaların, hastalıkların yanı sıra 8 saat boyunca güneş görmemenin verdiği olumsuz psikolojik etkiler vardır. 5.11. Toz Tozlar; kırma, öğütme, patlatma, delme gibi mekanik işlemler sonucunda katı maddelerin parçalanmasıyla oluşan değişik büyüklükteki taneciklerdir. Tozların, çalışma ortamında oluşumları önlenmediği veya teknik önlemlerle ortamdan uzaklaştırılamadığı sürece çalışanlar için önemli bir tehlike kaynağı oluşturduğu bilinmektedir. Bu sorun, madencilik, taş ocağı işletmeciliği, üretimde asbest kullanılan işyerleri, seramik, döküm gibi endüstriler başta olmak üzere birçok iş kolunda karşımıza çıkmaktadır. Çalışanların sağlığı üzerine olumsuz etkileri olan tozlar zararlı etkilerine göre şu şekilde gruplandırılabilir: Fibrojenik tozlar Kanserojen tozlar Toksik tozlar Radyoaktif tozlar Alerjiye neden olan tozlar İnert tozlar Araştırmalar toza bağlı hastalıkların tozun kimyasal yapısı ile kesin olarak ilişkili olduğunu göstermiştir. Madencilik toz sorununun ve toza bağlı hastalıkların en fazla yaşandığı iş koludur Özellikle yeraltı madenlerinde yapılan hemen hemen tüm çalışmalarda toz oluşması veya oluşan tozun çeşitli nedenlerle havalanması sonucu, çalışanlar bu sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca artan mekanizasyonla birlikte toz oluşumu da artabilmektedir. 5.11.1. Toz Kaynakları Madenlerde toz oluşumuna neden olan kaynaklar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Delik delme işleri, Patlayıcı madde kullanılan işler, Ateşlemeden sonra gevşetilen malzemenin kaldırılması,

13 Üretim sırasında kazıcı ve kesici makinelerle yapılan çalışmalar, Kırma işleri, Tamburların sürtünmesi, Malzemelerin doldurulması veya boşaltılması işleri, Kazı sonucu oluşan boşlukların doldurulması (özellikle pnömatik ramble), Eski ocaklarda göçük veya tavan akması, Patlamaların yayılmasını önlemek ve kömür tozu patlamalarına karşı tedbir almak amacıyla taş tozu kullanılması, Yüksek tavan basıncı ile aynanın veya topukların parçalanması, Galeri kesitinin genişletilmesi (tarama), Tahkimat yapımı, Göçükler, Nakliyat. Yan tarafta belirtilen toz kaynaklarından çalışma ortamına yayılan toz, hava akımı ile taşınır ve özellikle hava akımı hızının az olduğu yerlerde, tahkimat aralarında, tabanda, galeri aynasında ve tavan boşluklarında birikir. 5.11.2. Toz Oluşumunu Etkileyen Faktörler Üretimi yapılan cevherin özellikleri, Maden yatağının durumu (dik damarlardaki üretimde diğerlerine oranla daha çok toz oluşur), Üretim metodu, Üretimdeki gevşetme tekniği (el ile, makine ile, basınçlı su yardımıyla, basınçlı gaz ile veya ateşleme ile), Doldurma veya boşaltma yöntemi, Nakliyat sistemi. 5.11.3. Tozla Mücadele ve Korunma Yöntemleri Toz kaynağında önlenmeli veya ortama yayılmadan uzaklaştırılmalıdır. Bunun için aşağıdaki uygulamalar yapılabilir; Sulu delik delme, Aynaların su ile doyurulması, Su barajlı ateşlemeler, Nakliyatta tozun suyla bastırılması. Su ile tozun bağlanması genellikle kuru tozla mücadele metotlarına göre daha etkili ve güvenli olduğundan sulu yöntemler tercih edilmelidir. Oluşan tozun zararlarını azaltmak için uygun havalandırma önlemleri alınmalıdır. Toz çalışma ortamına yayıldığı takdirde ortam havasındaki yoğunluğu azaltılmalıdır.

14 Kullanılan çalışma yöntemi ve işçilerin fiziki faaliyetleri göz önünde bulundurularak çalışma koşullarına uygun temiz hava sağlanmalı ve bu durumun sürdürülebilmesi için sürekli havalandırma yapılmalıdır Tozun kaynağında yok etmek ve ortamdan uzaklaştırmak için alınan önlemlerin yeterli gelemeyeceği düşünülerek bireysel korunma amacıyla çalışanlara ortamdaki tozun niteliğine uygun Kişisel Koruyucu Donanımların verilmesi ve kullanmalarının sağlanması tozun meydana getireceği olumsuz etkilerin azaltılması açısından önemli olacaktır. 5.11.4. Tozla Mücadele ve Korunma Yöntemleri Toz kaynağında önlenmeli veya ortama yayılmadan uzaklaştırılmalıdır. Bunun için aşağıdaki uygulamalar yapılabilir; Sulu delik delme, Aynaların su ile doyurulması, Su barajlı ateşlemeler, Nakliyatta tozun suyla bastırılması, Su ile tozun bağlanması genellikle kuru tozla mücadele metotlarına göre daha etkili ve güvenli olduğundan sulu yöntemler tercih edilmelidir. Oluşan tozun zararlarını azaltmak için uygun havalandırma önlemleri alınmalıdır. Toz çalışma ortamına yayıldığı takdirde ortam havasındaki yoğunluğu azaltılmalıdır. Kullanılan çalışma yöntemi ve işçilerin fiziki faaliyetleri göz önünde bulundurularak çalışma koşullarına uygun temiz hava sağlanmalı ve bu durumun sürdürülebilmesi için sürekli havalandırma yapılmalıdır Tozun kaynağında yok etmek ve ortamdan uzaklaştırmak için alınan önlemlerin yeterli gelemeyeceği düşünülerek bireysel korunma amacıyla çalışanlara ortamdaki tozun niteliğine uygun Kişisel Koruyucu Donanımların verilmesi ve kullanmalarının sağlanması tozun meydana getireceği olumsuz etkilerin azaltılması açısından önemli olacaktır. 5.11.5. PNÖMOKONYOZ OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER Tozun fiziksel ve kimyasal özellikleri Tozun boyutları (İnsan sağlığı için önemli olan tozlar 0.5-5 mikron arasındaki büyüklüktedir.) Toza maruz kalma süresi Maruz kalınan toz miktarı

15 Solunum sisteminin savunma mekanizmaları Kişisel duyarlılık Yaş ve cinsiyet Sigara kullanımı (Etkilenmeyi arttırır.) 5.11.6. PNÖMOKONYOZUN GÖRÜLDÜĞÜ SEKTÖRLER Pnömokonyoz daha çok madencilik sektöründe çalışanlarda görülen bir meslek hastalığıdır. Madenciliğin yanı sıra bazı sektörlerde de tozlu ortamlarda yapılan çalışmalardan kaynaklanan pnömokonyoza rastlanmaktadır. Kırma, delme ve öğütme işleri Yol, tünel ve baraj yapımı işleri Maden ocakları Döküm işleri (kum ve grafit) Porselen sanayi Seramik sanayi Tuğla ve kiremit sanayi Çimento sanayi Asbestli balata ve çimento sanayi Kumlama işleri Cam sanayi 6. TEKNİK ve ORGANİZASYONEL ÖNLEMLER Madende yapılan çalışmalarda daha az toz çıkaracak metodların uygulanması, Yapılan işlemler sırasında toz oluşumunun en aza indirilmesi için, önceden yüzeylerin ıslatılması, Su bariyerleri ile oluşan tozun yayılmasının engellenmesi ve havada asılı bulunan tozun çöktürülmesi, Maden zemininde ve ekipmanların üzerinde biriken tozun havaya

16 7. MADENCİLİK SEKTÖRÜ VE KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR Maden İşyerlerinde En Çok Karşılaşılan Riskler Madencilik sektörü, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de, iş kazaları ve meslek hastalıkları açısından en riskli sektörler arasındadır. Yangın, su baskınları, gaz ve toz patlamaları, göçükler gibi birçok tehlikeyi bünyesinde barındırmaktadır. Aynı zamanda pnömokonyoz olarak adlandırılan ve tozdan kaynaklanan Silikozis, Antrakozis gibi akciğer hastalıkları genellikle maden işçilerinde görülmektedir. Risk faktörlerini kaynağında yok etmek veya kontrol altında tutmak için alınan teknik ve organizasyonel tedbirler zaman zaman yeterli olamayabilmekte, bu tedbirlerin yanı sıra kişisel koruyucu donanımların (KKD) kullanılması da gerekmektedir. Kişisel Koruyucu Donanımlar KKD, bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik tehlikesine karşı korunmak için kişilerce giyilmek, takılmak veya taşınmak amacıyla tasarlanmış herhangi bir cihaz, alet veya malzemeyi ifade eder. KKD lerin üretimi ve işyerlerinde kullanılması konusunda Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği ve Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulmalıdır. CE İşareti ve Güvenli Ürün Güvenli ürün, kullanım süresi içinde, normal kullanım koşullarında risk taşımayan veya kabul edilebilir ölçülerde risk taşıyan ve temel gerekler bakımından azami ölçüde korumma sağlayan üründür. CE işareti ürünün bu gerekleri karşıladığının bir göstergesidir. Piyasada bulunan tüm KKD ler CE işareti taşımak zorundadır. 7.1. Madenlerde Kullanılması Gerekli KKD ler 7.1.1. Baş Koruyucuları Şekil:5 Baş koruyucuları, madenlerde en yaygın olarak kullanılan koruyucudur. Geleneksel madenci baretleri, madenlerde çarpmadan dolayı meydana gelecek ve parça düşmesinden kaynaklanacak zararları önemli ölçüde azaltan özelliğe sahiptir. Baret ile kullanıcının kafası arasındaki boşluğun az olması, baretin koruyucu özelliğini azaltmaktadır. Baretlerde bir