BEŞ YILDIZLI KONAKLAMA VE EĞLENCE TESİSLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEŞ YILDIZLI KONAKLAMA VE EĞLENCE TESİSLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Bitirme Projesi Kenan AKPOLAT 131101430 Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Prof. Dr. Gönül KUNT KANDEMİR Şubat, 2014

YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KONAKLAMA VE EĞLENCE TESİSLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Bitirme Projesi Kenan AKPOLAT 131101430 Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Prof. Dr. Gönül KUNT KANDEMİR Şubat, 2014

Özgünlük Bildirisi 1. Bu çalışmada, başka kaynaklardan yapılan tüm alıntıların, ilgili kaynaklar referans gösterilerek açıkça belirtildiğini, 2. Alıntılar dışındaki bölümlerin, özellikle projenin ana konusunu oluşturan teorik çalışmaların ve yazılım/donanımın benim tarafımdan yapıldığını, 3. Araştırma ve/veya anket çalışmaları için etik kurul onay yazısı alındığını, bildiririm. İstanbul, 18.02.2014 Kenan AKPOLAT

ii KONAKLAMA VE EĞLENCE TESİSLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖZET Turizm sektöründe işletme sahipleri ve sektörde görev yapan yöneticiler tarafından sıklıkla vurgulanan en büyük problem, nitelikli ve kalifiye eleman bulamamaktır. Bu problemin temelinde ise, turizmin bölge halkı tarafından meslek olarak görülmeyip; geçici bir iş olarak görülerek, adeta günü kurtarma amacı taşıması yatmaktadır. Her ne kadar sektörde en büyük sorun işe uygun kalifiye elemanın yokluğu gibi görünse de; esas sorun, daimi eleman bulunamamasıdır. Her işletmede sezon boyunca yaklaşık % 50 lere varan personel değişimi yaşanmaktadır. Sezon boyunca, aynı pozisyonda 5-6 farklı eleman görev almakta, devamlılık sağlanamamaktadır. Bu çalışmada amaç, pek çok çalışan tarafından geçici iş olarak görülen turizmde, iş sağlığı ve güvenliğine; çalışan, işveren ve devletin bakışını ortaya koymaktır. Anahtar sözcükler: Turizm, Turizmde İş Güvenliği, Turizm Çalışanı, Sezonluk İş

iii LODGİNG AND ENTERTAİNMENT FACİLİTİES OCCUPATİONAL HEALTH ANT SAFETY SUMMARY In the tourism industry business owners and managers who are employed in the sector often highlighted by the biggest problem is finding qualified and skilled personnel. The main problem is, tourism as a profession was regarded by the people of the region; observed and as a temporary job. The biggest problems in the industry work seem appropriate in the absence of qualified personnel; main problem permanent member can not be found. Every business up to about 50% for the season change is experienced personnel. Throughout the season, 5-6 in the same position in the different elements involved, continuity can not be ensured. In this study, seen by many researchers as temporary jobs in tourism, job health and safety of employees, employers and the Government's view is put forward. Keywords: Tourism, Tourism in Safety, Tourism Employees, Seasonal Business

iv İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1. GİRİŞ.1 1.İş Sağlığı ve Güvenliği.1 1.1.İş Sağlığı 1 1.2.İş Güvenliği...2 1.3. Kanunun Dezavantajı..2 BÖLÜM 2 TURİZM SEKTÖRÜNDE İŞ GÜVENLİĞİ 3 2.1. Konaklama Tesislerinde İş Sağlığı ve Güvenliği..5 2.2. Restaurantlarda İş Sağlığı ve Güvenliği. 7 2.3. Barlarda İş Sağlığı ve Güvenliği.8 BÖLÜM 3. TURİZMDEKİ ÖRNEK ÇALIŞMALAR 9 3.1.Sektörde Sık Görülen Vakalar...9 3.1.1. Sektörde Yaşanan Meslek Hastalıkları....10 3.1.2. Psikososyal ve Ergonomik Risklerin Yüksekliği....10 3.1.3. Yaşanan İş Kazaları.10 3.1.4. Alınabilecek Önlemler 12 3.2. Örnek Eğitim Programı..12 3.3. LNG ve LPG Patlamalarının Önlenmesine İlişkin Örnek Çalışma 12 BÖLÜM 4. TURİZM SEKTÖRÜNDE ÇALIŞMA YAŞAMINA İLİŞKİN RAKAMSAL ANALİZLER..... 17 4.1.İşyerlerine İlişkin Tespitler.17 4.1.1.Tesislerin Kurulu Oldukları İllere Göre Dağılımı..19 4.1.2. Haftalık Çalışma Saatleri...20 4.2.Çalışanlara İlişkin Tespitler 20 4.2.1. İşçilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı 20 4.2.2. İşçilerin Yaşlarına Göre Dağılımı.. 21 4.2.3. İşçilerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı.22 4.2.4. İşçilerin Niteliklerine Göre Dağılımı. 22 BÖLÜM 5. SONUÇ.23

1 BÖLÜM 1. GİRİŞ Ülkemizde pek çok sektörde olduğu gibi, turizm sektöründe de çalışanların ve işverenlerin genel hak ve yükümlülükleri; devlet tarafından çıkarılan kanunlar, yönetmelikler ve tüzükler ile güvence altına alınmıştır. 20/06/2012 tarihinde yayınlanan 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile daha önceden diğer kanunlar içinde değerlendirilen iş sağlığı ve güvenliği konularının kapsamı ve içeriği net olarak belirtilmiştir. 1.İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışanlar için daha sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak, işverenin görevleri arasındadır. İşveren, daha sağlıklı ve güvenli bir çalışma sağlanabilmesi için, iş ortamını düzenler. Çalışanları konu hakkında bilgilendirir. İşyerinde risk değerlendirme ekibi tarafından belirlenen tehlikeleri ortadan kaldırır; eğer bu mümkün değilse tehlikenin etkisini en aza indirmek için gerekli çalışmaları gerçekleştirir. Risk değerlendirme ekibinin gerekli görmesi halinde, işyeri ve eklentilerinde gerekli ortam ölçümlerini yetkili kişi ya da kuruluşlara yaptırır. İşyerinde gerçekleştirilen tüm bu çalışmalar; aslında iş sağlığı ve güvenliği çatısı altında yapılmaktadır. 1.1.İş Sağlığı İş Sağlığı; her ne kadar pek çok sektör profesyoneli tarafından işe katılış muayeneleri ve periyodik sağlık muayeneleri olarak anlaşılsa da, bu düşünce eksik ve yetersizdir. İş sağlığı, bir işyerinde işe alınan personelin işe uygun olup olmadığının belirlenmesinde başlar ve çalışma ortamını izleyerek; çalışanların sağlığı açısından tıpkı iş güvenliği gibi proaktif bir yaklaşım gözetir. Maalesef ülkemizde iş sağlığı, proaktif olarak uygulanamamakta ve sadece işe katılış muayeneleri ile periyodik muayeneler olarak algılanmaktadır. Özellikle işyeri hekimlerinin risk değerlendirme çalışmaları ve çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine yeterli zamanı ayırmamaları, sıkça görülen bir davranıştır.

2 1.2.İş Güvenliği İş güvenliği, en özet haliyle çalışma ortamını ve metodunu çalışanlar için güvenli hale getirmektir. Yapılan çalışmalarda; işyerinde makine aksamından elektrik panosuna, merdiven korkuluğundan çalışan üzerindeki psikolojik baskıya kadar tüm faktörlerin gözlemlenerek uygunsuzlukların belirlenmesi ve giderilmesi, iş güvenliği çalışmalarının asıl amacıdır. İş güvenliği uzmanlarının görevinden birisi de; yapılan çalışmaları, tüm çalışanlar açısından anlaşılır kılarak çalışanların tamamının çalışmalara katılımını sağlamaktır. Oysaki uygulamada iş güvenliği uzmanlarının asıl amacı, kendileri yasal yaptırımlardan korumak olmuş ve yapılan çalışmaların büyük bir bölümü evrak üzerinde kalmıştır. 1.3. Kanunun Dezavantajı Mevcut kanunda iş sağlığı ve güvenli hizmetlerinin devlet tarafından desteklenmesi için, aynı kişiye ait tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta bulunan işyerlerindeki toplam çalışan sayısının 10 kişi veya daha az olması gerekmektedir. Bu durumda, 11-12 çalışanı olan işletmeler iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde devlet desteğinden faydalanarak maliyetlerden kurtulmak için ya çalışanlarını işten çıkarma yoluna gitmekte; ya da 2-3 çalışanının sigorta girişini yapmayarak toplam çalışan sayısını 10 kişi veya altında tutmaya çalışmaktadır. Maalesef; devlet küçük işyerlerini korumak adına onlara destek vermek isterken; çalışanların işverenler tarafından işten çıkarılmalarına ya da kayıt dışı istihdamına neden olmuştur. Oysaki desteği; çalışan sayısına göre vermek yerine, işletmelerde iş kazalarının engellenmesi için işverenlerin ve yöneticilerin çalışmalarını değerlendirerek iş kazası yaşanmayan veya kaza oranlarını önceki dönemlere göre daha aşağılara çeken işletmelere vermesi daha uygun olacaktır. Böylece hem iş sağlığı ve güvenliği çalışmasını tüm işletmeler tarafından benimsenmesi sağlanacak; hem de çıkarılan yönetmelik, tüzük ve kanunlar amacına hizmet edecektir.

3 BÖLÜM 2 TURİZM SEKTÖRÜNDE İŞ GÜVENLİĞİ Bu çalışmada, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun turizm sektöründe çalışan, işveren ve devlet açısından ele alınarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada; Alanya ve çevresinde bulunan 27 adet 5 yıldızlı turizm tesisinde yaklaşık 15 ay süre ile gerçekleştirilen iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının sonuçlarından yararlanılmıştır[2]. Türkiye de bulunan yaklaşık 267 adet beş yıldızlı otelin 186 sı Antalya da bulunmaktadır[1]. Ayrıca Akdeniz Bölgesinde yaklaşık 600 bin kişi turizm sektöründe çalışmaktadır. Bu kadar büyük bir potansiyelin yılın sadece 6 ayında kullanılması; ülkemiz açısından büyük talihsizlik olduğu gibi; çalışan ve işveren açısından da pek çok olumsuzluğu beraberinde getirmektedir. Beş Yıldızlı Otel Sayıları Türkiye Antalya Şekil 1.1: Antalya da ki beş yıldızlı otel sayısının Türkiye de ki yeri Turizm sektörü denildiğinde, pek çok insanın aklına sadece konaklama tesisleri gelmektedir. Her ne kadar, turizmde çalışan sayısının büyük kısmını beş yıldızlı konaklama tesislerinde çalışanlar oluştursa da; küçük ve orta ölçekli işletmeler, sayıca daha fazladır. Yaklaşık 500 bin kişinin çalıştığı bir sektörde müşterileri de düşünürsek, iş sağlığı ve güvenliğinin önemi daha iyi anlaşılacaktır.

4 Turizm sektörü (Oteller ve restoranlar) Türkiye de, milli gelire ve ülke tanıtımına olan katkıları ile hizmet ve turizm sektörünün önemli bir parçası olarak kabul edilmektedir. Ülkemizde bu tür işletmelerin sayısı, çalışan sayıları ve sağladığı istihdam olanakları; her geçen gün artmaktadır. 40 milyon turisti ağırlama potansiyeline sahip ülkemizde, çok sayıda otel işletmesi, restoran ve çalışanı bulunmaktadır. Bu şirketlerde yapılan işlerin, yüksek vasıf ve eğitim düzeyi gerektirmemesi; birçok kişi için iş hayatının kapılarının daha kolay şekilde açılmasını da sağlamaktadır. Tatil dönemleri, yaz ayları gibi mevsimsel olarak iş yükünün arttığı dönemlerde ; ya da hafta sonu, gece gibi iş gücünün genelinin çalışmadığı alışılmadık saatlerde çalışılması, birbirinden oldukça farklı işlerin yapılmasının getirdiği iş çeşitliliği, sektörün çalışma yapısının temel özellikleridir. Ülkemizde iş kazası ve meslek hastalıkları sayısı; hizmet sektöründe, sanayi sektörüne kıyasla daha düşük olmakla birlikte, psikososyal ve ergonomik risklerin yüksekliği, çalışma şartları, işgücünün yapısı ve artan istihdam; ülkemizde hızla büyüyen bu sektörü iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının dikkat çeken yeni bir merkezi haline getirmektedir. Sektör, AB üyesi ülkelerde hızla büyüyen önemli bir istihdam kaynağı olmakla beraber, vasıfsız genç ve göçmen işçilerin yüksek oranda istihdam edildiği bir sektördür. Sektör genellikle uzun çalışma saatleri ve fiziksel güç gerektiren ağır çalışma koşullarına sahiptir. Ayrıca turizm sektöründe, mevsimsel ve vardiya usulü çalışma dolayısıyla diğer sektörlerin geneline göre farklı bir çalışma modeli hakimdir. Çalışma saatleri, iş talepleri ve iş üzerinde kontrol yetersizliği ile bağlantılı olarak; 1995-2000 yılları arasında Avrupa genelinde turizm sektöründeki çalışma şartlarında kötüye gidiş kaydedilmiştir. Sektör çalışanları, birçoğu aslında önlenebilir risklerle karşı karşıya kalmakta ve bu nedenle çalışanların sağlıkları bozulmakta, güvenlikleri sağlanamamaktadır. Turizm sektörü çalışanları; iş- özel hayat dengesinin yetersizliği, standart olmayan ve belirsiz çalışma saatleri, iş üzerinde kontrol yetersizliği, ağır iş yükleri ve stresi arttıran zaman baskısı sebebiyle, çok sayıda psikosoysal riskle karşı karşıyadır. Diğer sektörlerle karşılaştırıldığında turizm sektöründe çalışanların; müşterilerden, çalışma arkadaşlarından ve işverenlerden kaynaklanan şiddet, taciz ve ayrımcılığa daha fazla maruz kaldıkları bildirilmektedir. Bu sektörde çalışanlar, diğer sektör çalışanlarına kıyasla; gözdağı verme(diğer sektörlerde %12 ye karşılık, turizm sektöründe % 8,5), fiziksel şiddet

5 (% 6,5 a karşılık % 3,5) ve cinsel ima (% 8 e karşılık % 2) ile daha sık karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca, turizm sektöründe çalışan işçiler (% 10,5 e karşılık % 6,5), diğer çalışanlara göre daha fazla ayrımcılık görmektedir. Özellikle barlarda, diskolarda ve gece kulüplerinde çalışanlar daha fazla risk altındadır.[6] Sektör çalışanları, psikososyal risklerin yanında birçok fiziksel risk faktörüyle de karşılaşmaktadır. Bunlardan bazıları; uzun süre ayakta kalmak ve ağır yük taşımak, yüksek düzeyde gürültü ve dumana maruz kalmak, çok yüksek ve çok düşük sıcaklıklarda çalışmak, temizlik malzemeleri gibi tehlikeleri maddelerle çalışmaktır. Bu şartlarda çalışmak; kas ve iskelet sistemi hastalıklarına, deri hastalıklarına ve solunum sistemi problemlerine yol açmaktadır. Yiyecek hijyeni ve sigara içme yasağı nı içeren, bu sektöre ilişkin az sayıdaki sağlık ve güvenlik politikası, bazı durumlarda daha ileri sağlık ve güvenlik önlemlerinin belirlenmesini sağlamıştır. Bu risklerin ve yol açtığı kayıpların önlenmesi, çalışanların sağlık ve güvenliklerinin geliştirilmesi için; öncelikle şirket politikası içinde iş sağlığı ve güvenliği konusuna yer verilmelidir. Risk değerlendirmesi yapılarak şirkete özgü riskler tanımlanmalı, alınabilecek önlemler belirlenerek uygulanmalı ve değişiklikler izlenmelidir. Risk değerlendirmesi belirli aralıklarla tekrarlanmalı, alınan önlemler gözden geçirilmelidir. Etkin ve önleyici bir yönetim sistemi; sorunları ortaya çıkmadan önce tespit edip önlemek amacıyla iyi bir risk değerlendirmesi yapılmasını, işçilerin katılımını ve alınan önlemlerin başarılı olarak uygulanması konusunda verilecek eğitimleri kapsamaktadır. 2.1. KONAKLAMA TESİSLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Konaklama tesislerinde iş güvenliğini iki farklı yönden değerlendirmek doğru olacaktır. 1-Çalışan açısından: Çalışanlar açısından bakıldığında iş güvenliği ile ilgili önlemler, maalesef en son yapılması gereken işler olarak görülmektedir. Pek çok işletmede yaklaşık 13-14 saati bulan çalışma sürelerinin mevcut olduğu bir sektörde; iş sağlığı ve güvenliği ne yazık ki, pek çok çalışanın önceliği arasında yer almamaktadır. Çalışanların önceliğinin; gerek eğitim sırasında sorulan sorularda, gerekse risk değerlendirmesi çalışması için bilgi toplama aşamasında yapılan konuşmalarda, yaşam

6 standartlarını arttırmak olduğu çok rahatça görülmektedir. Çoğu çalışan için, günde ortalama 13-14 saat çalışılan, çalışmanın sadece 5 ay devam ettiği ve asgari ücrete yakın ücret alınan bir işte iş güvenliğinden bahsetmek çok kabul edilebilir değildir. Devletin İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yasal düzenleme yapmak yerine, asgari ücreti saatlerini 8 saate düşüren düzenlemelerin yapılmasının daha uygun olacağı çalışanların çoğunluğunun ortak görüşüdür. Ancak yine de bir işletmede, özellikle iş sağlığı ve güvenliği eğitimi sonrası pek çok çalışan konu ile ilgili çıkarılan tüm yasal mevzuatların ve işletmeye gelen iş güvenliği uzmanı ile iş yeri hekiminin kendileri için geldiklerini anlamaları uzun sürmemektedir. Doğru, katılımcı, çalışana değer veren bir İSG politikasının yürütüldüğü işletmede; bir süre sonra çalışanlar iş güvenliğinin önemini anlamakta ve iş kazası oranları düşmektedir. İSG eğitimlerinin iş kazalarının önlenmesinde proaktif bir yaklaşım sergileyebilmesi için eğitimin veriliş şekli, kullanılan yöntem ve içerik çok önemlidir. Turizmde çalışan bir personele, inşaat ile ilgili slaytların izletilmesinin hiçbir faydasının olmadığı çok açıktır. Ancak eğitimi veren uzman ve hekimin, bu yanlışları yaptıklarına maalesef sektör çalışanları pek çok kez tanık olmaktadır. 2-Çalışan açısından: 6311 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu pek çok işveren tarafından devletin çıkardığı yeni bir külfet, yeni ve gereksiz bir maliyet olarak görülmektedir. Dolayısı ile kanun gereği yapılması gerekenler usulen yerine getirilmeye çalışılmakta, kanun amacına ulaşamamaktadır. İlgili kanunla; işveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü kılınmıştır. Bu çerçevede; çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin verilmesi, işletmede risk değerlendirmesinin yapılması, çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunun göz önünde bulundurulması gibi hususlar; işverenin görevleri arasındadır. İşletmede gerçekleştirilen tüm bu çalışmaların uygulanabilirliğinin gözlenmesi, aksaklıkların belirlenmesi ve çalışmaların daha verimli hale getirilmesi için önleyici düzeltici faaliyetlerin gerçekleştirmesi; yine işverenin sorumluluğundadır. Yılın 12 ayı kesintisiz faaliyet gösteren işletmelerde personel değişimi makul seviyede olduğundan, işverenin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kanunun gerektirdiği tüm çalışmaları gerçekleştirmesi; personelin çok sık değiştiği ve işyeri faaliyetlerinin kesintiye uğradığı turizm sektörüne göre çok daha kolay olmaktadır.

7 Turizm sektörü yılın belli aylarında faaliyete geçip bu dönemde yaklaşık 600 bin kişiye istihdam sağlamaktadır. Ancak bu istihdam potansiyeli içerisinde söz konusu personelin yaklaşık % 75 i daimi eleman olmayıp, sezon içerisinde en az bir kez değişmektedir. İşveren açısından değerlendirildiğinde, işletmenin devamlılığını sağlayabilmek adına kalifiye elemanı bulmak bile başlı başına problem iken, yeni gelen her personelin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili 8 saatlik eğitim alması, her personel için gerekli tıbbi tetkiklerin yapılarak işe katılış muayenelerinin gerçekleştirilmesi, zaman ve işgücü kaybı anlamına gelmektedir. Bu da işvereni maddi ve manevi yükümlülük altına almaktadır. İşveren açısından eleman sirkülasyonu pek çok sorunu beraberinde getirmektedir. İşletme için hazırlanması zorunlu olan risk değerlendirme raporu için; çalışanlar arasından risk değerlendirme ekibi oluşturulduktan sonra, maalesef çalışanlar raporun imzalanması sürecinde gönülsüz davranmaktadır. Bunun sebebi sorulduğunda ise önceki yıllarda ya da önceki işletmelerde kendilerine imzalatılan bu tarz evraklar yüzünden fazla mesai, bayram mesaisi vb. haklarını alamadıklarını belirtmişlerdir. Turizm sektöründe 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanununun işveren açısından yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için; çalışan ile işveren, işveren ile devlet arasında çalışma barışının sağlanması gerekmektedir. İşçiye ödenen yaklaşık 850 TL lik maaş tutarına karşın; devlete ödenen 350-400 TL lik sigorta tutarı, işverenler açısından gereksiz ve zorlayıcı bir mali yük olarak değerlendirilmektedir. Devletin çıkardığı ve işverene ek maliyet getiren her yasa ve kanun, çoğu işveren açısından önyargı ile karşılanmaktadır. Bundan dolayı çıkan kanunların sahada uygulanma aşamasında, pek çok sorun ile karşılaşılmaktadır. 2.2. RESTAURANTLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Turizmde faaliyet gösteren çoğu restaurantta çalışanlar, sigortasız çalıştırılmaktadırlar. Günlük çalışma süreleri sezonda ortalama 15-16 saattir. Aktif olarak çalışılan sürenin çok kısa olması ve işletmecinin bu sürede mümkün olduğu kadar çalışandan yararlanma düşüncesi, söz konusu çalışma sürelerinin temel sebebidir. Turizmin sadece 4-5 ay süreyle, yaz aylarında faaliyet göstermesi yerine, faaliyet sürelerinin yılın 12 ayına yayılması mümkün olduğunda, muhtemelen kayıt dışı ekonomi büyük oranda düşecektir. Ancak o zaman turizmde faaliyet gösteren restaurantlarda iş sağlığı ve güvenliğinden bahsedilebilir.

8 Zira sigortasız olarak çalışan elemanların, iş sağlığı ve güvenliği eğitimine alınmaları bile imkansızdır. 2.3. BARLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Sektörde hizmet veren bir diğer faaliyet alanı ise barlardır. Barlarda iş sağlığı ve güvenliği dendiğinde, maalesef sektör çalışanları tarafından özel güvenlik hizmetleri anlaşılmaktadır. Çoğu bar çalışanının iş sağlığı ve güvenliği eğitimine girmek istememesinin nedeninlerden birisi, işe girmeleri için pek çok işveren tarafından istenen özel güvenlik görevlisi eğitimini almış olmalarıdır. Barlarda da, tıpkı restaurantlarda olduğu gibi kayıt dışı ekonomi çok fazladır. Yaklaşık 30 kişinin çalıştığı bir işletmede sigortalı çalışan sayısı ortalama 7-8 kişi olabilmektedir. Ancak pek çok çalışan, bu işi geçici iş olarak gördüğünden sigortalı olarak çalışma hususunda kararlı davranmamaktadır. Bu durumda da iş sağlığı ve güvenliği kanunun turizm sektöründe faaliyet gösteren barlarda uygulanması için 2-3 yıllık bir zaman dilimi gerekmektedir.

9 BÖLÜM 3. TURİZMDEKİ ÖRNEK ÇALIŞMALAR Turizm sektörü dünyanın her yerinde gün geçtikçe gelişme kaydederek ülke ekonomileri için önemli sektörlerin başında gelmektedir. Dünyanın en hızlı gelişen sektörlerinden birisi olan turizmde; uluslararası turizm pazarı büyürken, pazardan en yüksek payı almak için turist çeken ülkeler arasındaki rekabet de giderek artmaktadır. Türkiye de de milli gelire ve ülke tanıtımına olan katkıları ile hizmet sektörünün önemli bir parçası sayılan, yaklaşık 1,7 milyon kişiye istihdam sağlayan sektörde yapılan işlerin; yüksek vasıf ve eğitim düzeyi gerektirmemesi, birçok kişi için iş hayatının kapılarının daha kolay şekilde açılmasını da sağlamaktadır. Turizmin genel özelliklerine bakıldığında tatil dönemleri ve yaz ayları gibi mevsimsel olarak iş yükünün arttığı dönemlerde, ya da hafta sonu ve gece gibi işgücünün genelinin çalışmadığı alışılmadık saatlerde çalışılması, sigortasız ve güvencesiz işçi çalıştırılması, birbirinden oldukça farklı işlerin yapılmasının getirdiği iş çeşitliliği karşımıza çıkar. Bu sebeplerden dolayı turizm sektörünü, iş kazası ve meslek hastalıkları açısından dikkate almak gerekir. Her ne kadar hizmet sektöründe yaşanan iş kazaları ve meslek hastalıkları sanayi sektöründen az olsa da, turizm sektörü bu konuda özel bir alandır.[7] 3.1. Sektörde Sık Görünen Vakalar Turizm sektöründe meydana gelen iş kazaları çok çeşitlilik göstermektedir. 2013 sezonunda, Taner Aybek OSGB olarak hizmet verdiğimiz 5 yıldızlı yaklaşık 30 otelde iş kazaları en sık mutfak bölümünde gerçekleşmiştir. En sık görülen iş kazaları; uzuv kaybına neden olmayan; el kesmesi ve basit yanıklardır. İkinci sırada ise çamaşır suyu, porçöz, yüzey temizleyici vb. kimyasalların neden oldukları iş kazaları yer almaktadır. Bu tip kazalarda, ilgili kimyasalların birbirine karıştırılmasıyla ortaya çıkan gazın solunması sonucu zehirlenmelerin yaşanması ve renksiz kimyasalların su şişelerinde muhafaza edilmesi neticesi 3.kişiler tarafından fark edilmeyerek içilmesi söz konusudur. Daha az sıklıkta görülmekle birlikte, ölüme sebebiyet verebilen; kaçak akım, buhar kazanı patlaması, personel transfer servisi kazaları vb. kazalar da söz konusudur. Turizm sektöründe, birbirinden çok farklı alanlarda iş kazalarının görülmesinin nedeni; farklı departmanların bir arada istihdam edilmesidir. Herhangi bir 5 yıldızlı otel

10 bünyesinde; elektrikçi, sucu, bahçıvan, marangoz, aşçı, garson, kazancı, barmen, animatör, havuzcu, dj, ofis personeli vb. çalışan aynı anda istihdam edilmektedir. Yani bir otel farklı çalışma sahasına sahip yaklaşık 10 işyerini bünyesinde barındırmaktadır. Buna rağmen otellerin, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinde[1] az tehlikeli olarak sınıflandırılması ise düşündürücü ve ilginçtir. Oysa, 2 kişinin çalıştığı elektrikçi dükkanları bile, aynı tebliğe göre tehlikeli işyeri sınıflandırmasında bulunmaktadır. 3.1.1.Sektörde Yaşanan Meslek Hastalıkları Sektöre en çok görülen meslek hastalıkları kas ve iskelet sistemi ile ilgili hastalıklardır. Bel kaymaları, sırt kaslarının zedelenmesi, bilek burkulması ve boyun tutulması; kapı görevlileri ve bavul taşıyan çalışanların başına sıkça gelir. Kas iskelet yaralanmaları; çoğu zaman kayma ve düşme sonucunda ya da ağır kaldırmaktan kaynaklanır. 3.1.2.Psikososyal ve Ergonomik Risklerin Yüksekliği Genellikle oteller ve lokantalarda yapılan işlerde, müşterilere doğrudan hizmet edildiği için özellikle işlerin yoğun olduğu saatlerde, yoğun stres yaşanır. Çoğu zaman müşterilerin sabırsızlanması, yeterli sayıda personelin olmaması ve işletme konusunda yaşanan sıkıntıların müşteri tarafından aslında hiç suçları olmadığı halde kendilerine hizmet eden personele yansıtılması; işi çekilmez hale getirir. Mutfaklarda ve çamaşırhanelerde çalışma ortamı; yüksek ısı, nem ve kötü aydınlatmadan ötürü çoğu zaman kötüdür. Sektör; genellikle uzun çalışma saatleri ve fiziksel güç gerektiren ağır çalışma koşullarına sahiptir. Mevsimsel ve vardiya usulü çalışma dolayısıyla, diğer sektörlerin geneline göre farklı bir çalışma modeli hâkimdir. Bu nedenle, sektörde çalışma şartları ve işgücünün yapısı dikkate alındığında, özellikle psikososyal ve ergonomik risklerin yüksekliği göze çarpar. 3.1.3.Yaşanan İş Kazaları Mutfak çalışanlarının en çok maruz kaldığı kazalar, yemek hazırlarken bıçakla çoğu zaman ellerini ve parmaklarını kesmeleridir. Ayrıca, makine başında çalışan kişinin saçları uzunsa

11 makine ile teması engellemek için başlık takması ve mutlaka takılarını çıkartması da gerekmektedir. Aksi durumda parmaklar kopması veya cilt sıyrılması gibi kazalar ile karşı karşıya kalınabilmektedir. Keskin tipte aletleri yıkayan bulaşıkçıların da, el kesilmelerini önlemek için uygun iş güvenliği eldiveni kullanmaları sağlanmalıdır. Önemsiz gibi görünen kesikler, enfeksiyon kapma gibi ciddi sonuçlar doğurabilmektedir. Yanmalar ve haşlanmalar; aşçılar, bulaşıkçılar, diğer mutfak personeli ve çamaşırhane çalışanları arasında daha çok görülmektedir. Kızartma yapmak için tavalarda kızdırılmış yağların üzerine donmuş yiyecekler düştüğünde veya su tanecikleri kızgın yağın üzerine geldiğinde sıçramalar olmaktadır. Sıçramalar ve dökülmeler cilde temas ederse ciddi yanıklara neden olabilmektedir. Cilt yanıklarını önlemek için çalışanlar tehlikeler ve risklere karşı bilgilendirilmeli ve uygun kişisel koruyucu donanım kullanmaları sağlanmalıdır. Otellerde yüzey temizliğinde kullanılan kimyasallar ve mutfakta kullanılan sıvıların (yağ, su vb.) yere dökülmesi, kaygan zemin oluşturduğu için; çalışanın kayma ve düşme riski artmaktadır. Bu nedenle yapılan işin şekline göre, yere sıkı tutunan ayak koruyucu iş emniyet ayakkabıları kullanılmalı ve uyarı işaretleri ile tehlike belirtilmelidir. Ayrıca, otel temizliğinde (odalar, havuz vb.) ve mutfak temizliğinde kullanılan kimyasallar, personel tarafından kullanılırken elde tahrişlere veya ciltle uzun süreli temasta cilt hastalıklarına neden olabilmektedir. Temizlik amaçlı kullanılan bu kimyasalların buharının solunmasının ise, çalışanlarda solunum yolu hastalıklarına neden olduğu görülmektedir. Kimyasallarla çalışılan noktalarda, uygun havalandırma ve personele uygun kişisel koruyucu donanım (eldiven, maske vb.) verilmelidir. Çalışanların soğuk depolara girdikten sonra kapının kapanma riskine karşı önlemler alınmalıdır. Çünkü kimseden habersiz içeri giren bir personelin içeride kalması durumda, donma sonucu ölüm gerçekleşebilmektedir. Bu nedenle, bu dondurucuların kapıları, içeriden de açılabilecek şekilde tasarlanmalı ve acil durumlar için alarm sistemleri içeriye yerleştirilmelidir. Turizm sektöründe ise hijyenik ortamları yaratmadığınız sürece iş yapmanız neredeyse olanaksız haldedir. Sağlıklı gıda üretilmesinden başlayarak, muhtemel tüm hizmetlerin hijyenik ve sağlıklı ortamlarda gerçekleştirilmesi, müşterinin işletmeyi tercih etmesi ve çalışanların sağlık güvenliğinin sağlanmasında, en büyük nedenlerden biridir.

12 3.1.4.Alınabilecek Önlemler Tüm personel işe alınmadan önce sağlık kontrolünden geçirilmeli ve kontroller belirli periyotlarla yapılmalıdır. Kan testleri ve akciğer filmleri alınmalıdır. Hastalanan personele izin verilmeli ve hastalığı süresince istirahat etmesi sağlanmalıdır. Personel için uygun yemek yeme ve dinlenme alanları belirlenmelidir. Personel ait soyunma odaları, tuvalet ve duş imkânları sağlanmalı; el yıkama, duş alma vb. konularda personel bilinçlendirilmelidir. Her gün duş alınmalı, yıkanmalı, terlemeyi önleyici ve koku giderici deodorant kullanılmalıdır. El tırnakları kısa olmalı ve dikkatle fırçalanmalıdır. Özellikle kadınların bilezik, alyans ve yüzük gibi takıları takmalarına izin verilmemelidir. Bütün bu sıralananlara ek olarak, personelin kişisel eşyalarını koydukları özel dolaplarına hiçbir şekilde yiyecek konulmamalı ve saklanmamalıdır. Bu idare tarafından cezalandırmayı bile gerektirebilir. Unutulmamalıdır ki, bu tür yiyecekler tüm haşereler ve fareler için son derece cazip bir ortam yaratır. Her personelin en az 3 takım üniforması olmalı ve giysisi az da olsa kirlendiğinde değiştirmeye, temizini giymeye zorunlu tutulmalıdır. Sokak giysileri ile mutfakta serviste çalışılmamalı ve üniformalar her gün değiştirilmelidir. Hijyen koşullarını sağlamak için işletmede havalandırma sistemi filtreleri, gider boruları ve kanallar; yağlardan ve pisliklerden arındırılmalıdır. Mutfakta veya restoranda her türlü katı ve sıvı yağın birikmesi önlenmelidir. 3.2. Örnek Eğitim Programı Otel ve konaklama sektöründe faaliyet gösteren işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulabilmesi için; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili temel bilgileri edinmek, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatı tanımak, otelcilik ve konaklama işlerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından alınması gereken temel önlemleri öğrenmek gereklidir.

13 Eğitimin İçeriği: Saha Gözlem ve Fotoğraflama Açılış, Tanışma ve Ön Test İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temel Prensipleri İş Kazası ve Meslek Hastalıklarından Korunma Yöntemleri İş Sağlığı ve Güvenliği Yönünden İşyerlerinden Yapılması Gerekli Kontroller, Düzenlenecek Belge, Kayıt, Form ve Raporlar İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Devlet, İşveren ve İşçilerin Görev ve Sorumlulukları Kişisel Koruyucu Donanımlar ve Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Uyarı ve İkaz İşaretleri Teknik İşlerde Alınacak Tedbirler Araç, Gereç ve Teçhizatın Kullanımında Alınması Gereken Önlemler ve Periyodik Kontroller Mutfakta Kullanılan Teçhizatta İş Güvenliği Hijyen (havuz, mutfak, spor kompleksi vs.) Çamaşırhane, Ütühanede Alınması Gereken Tedbirler Günün Değerlendirmesi ve Son Test 3.2.Otellerde Toplu Ölüm ve Yaralanmalara Neden Olan LNG ve LPG Patlamalarının Önlenmesine İlişkin Örnek Çalışma Otellerde geçmiş yıllarda meydana gelen; toplu ölüm, yaralanmaya neden olan LNG ve LPG gazlarının patlamalarının önlenebilmesi için yapılması gereken çalışmaları şöyle izah edebiliriz: Otelde Risk Değerlendirme Ekibi ve İş Güvenliği Kurulu oluşturulduktan sonra adım adım aşağıdaki soruların cevapları aranmalıdır. 1- Şu anda ülkemizde bu konu ile ilgili yürürlükte olan yönetmeliklerin bizden bekledikleri nelerdir? Kısaca yasal yükümlülüklerimiz nelerdir? 2- Tehlikeli maddeler nelerdir: Yönetmelikler tehlikeli maddeleri nasıl tanımlıyorlar ve

14 sınıflandırıyorlar? Hangi maddeler hazırlık safhasında ve kullanım esnasında yangın ve/veya patlamalara neden olurlar? (Petrol, LPG, yağlı boyalar, yapıştırıcılar, cilalar, sprey'ler kısaca her işletmede değişik ölçülerde bulunan ve hava ile karışımı sırasında "patlayıcı atmosfer" oluşturan her türlü madde) 3- Patlayıcı atmosfer nedir? Patlayıcı atmosfer gaz, toz ve bazı buharlaşabilen maddelerin hava ile karışımı ve bunun sonucunda yanabilen ve/veya patlayabilen ortamlarıdır. İşletme yönetiminden beklenenler nelerdir? Yöneticiler için zorunlu uygulamalar: 1- İşyerinde patlayıcı ve yanıcı özelliğe sahip maddeler için risk belirlemek (risk assessment), 2- Risk belirlemesi sonucuna göre bu riskleri azaltmak veya yok etmek, 3- Acil durumlarda uygulanacak prosedürleri belirlemek ve uygulama için gerekli donanımı sağlamak, 4- Çalışanları bilgilendirmek, eğitmek, 5- Tehlikeli olabilecek bölgeleri sınıflandırıp görülebilecek şekilde işaretlemek ve çevredekileri bilgilendirmek, Risk Belirleme (Risk Assessment) Bu konudaki risk belirlemesi; işyerinde bulunan ve bulunması muhtemel tehlikeli maddelerin tarifi, saptanması, çalışma ve aktivite sırasında kazaya ve hasara neden olma, çalışanlara ve diğer üçüncü kişilere zarar verme olasılıklarının belirlenmesidir. Buradaki amaç; riski belirleyip, elimine edip veya azaltıp, olası kazaları önlemektir. Patlayıcı ve yanıcı maddeler için göze alınması gereken konular: a- Tehlike içeren maddeler nelerdir? b- Nasıl depolanırlar? c- İşyerinde "patlayıcı atmosfer" oluşma olasılığı nedir? d- Oluşan patlayıcı atmosferlerin ateş alma ihtimali nedir? Risk belirlemesi, bu tür malzemelerin var oluşunun az veya çok oluşu göz önüne alınmadan yapılır ve o andaki uygulamaların ve önleyici tedbirlerin yeterli ölçüde önleyici olup olmadığının anlaşılmasına yardımcı olur. İşyerinde rutin olmayan ama genel olarak risk potansiyeli yüksek aktiviteler de sıkıca gözden geçirilmelidir. Risk belirleme ne zaman yapılır? Risk belirleme yarın, öbür gün, gelecek hafta değil; "hemen" yapılmalıdır. Hatta henüz