Değişen Dünya- Değişen Üniversite ve Fen Edebiyat Fakülteleri Bir yazarımız 21.yy. da sanki dünya daha hızlı dönüyor gibi demiş. Gerçekten 21. yy. da, insanlık tarihinin hiç bir döneminde görülmediği kadar, hızla gelişen bilim ve teknoloji ve artan bilgi üretimi, tüm toplumların yaşamını her alanda yine tarihte hiç olmadığı kadar hızla değiştirmekte ve yeniden şekillendirmektedir. 21. y.y. toplumları kaçınılmaz bir şekilde karmaşık, dinamik ve değişkendirler, ve küreselleşmenin bir parçası olmuşlardır. Bilginin sürekli yenilendiği dünyamızda, tüm kurumlar da değişen bilgiyi yakalamak, sürekli yenilenmek ve toplumsal dinamizme ve küreselleşmeye ayak uydurmak zorundadırlar. Sürekli yenilenme gereksinimi kaçınılmaz bir şekilde rekabetçi ortamı da yaratmaktadır. Üniversiteler de bu değişimin ve yenilenmenin dışında kalamazlar. Değişen dünyaya uyacak yeni ve rekabetçi bir üniversite modeli veya vizyonu arayışı sadece ülkemizde değil tüm dünyada vardır, bizim de bir parçası olduğumuz Bologna süreci bunun bir örneğidir. Ayrıca üniversiteleri küresel alanda rekabetçi yapacak vizyonlar yaratmaya World University Ranking dünya üniversiteleri sıralama sistemleri de zorlamaktadır. Geleceğin üniversiteleri, eğitim olarak kurum ve kavram olarak nasıl olmalıdır? Bu konudaki bazı ön görüleri şöyle sıralayabiliriz: Herşeyden önce yüksek öğretim kurumları, gerek akademik, gerek se finansman açısından çeşitlilik kazanacak, devlet ve vakıflar dışında farklı gruplarca ve kurumlarca örneğin şirketlerce, finanse edilen üniversiteler olacak, salt araştırma yapan üniversiteler, salt eğitim öğretim yapan üniversiteler olacağı gibi bir çok farklı disiplinin kendi üniversitesi olacak. 1
Klasik anlamda fakülte ve bölüm anlayışı ortadan kalkacak. Bir arada olabileceğini düşünmediğimiz disiplinler bir araya gelerek fakülteler oluşturacaklar, bölümler çok-disiplinli, çok-kültürlü, proje ve araştırma bazlı olacaklar. Bilgi teknolojilerine bağlı eğitim yöntemleri ağırlık kazanacak. Ama hepsinden öte yüksek öğretim kurumları küresel alanda rekabetçi olabilmek için de kalite si yüksek kurumlar olamaya zorlanacaklar. Ancak, özellikle ABD ve İngiltere de üniversitelerin geleceğine yönelik hiç de olumlu olmayan öngörüler de vardır. Örneğin İnsani Bilimler alanlarının tümü ile ortadan kalkacağı öngörülüyor. Bu death of the humanities insani bilimlerin ölümü başlığı altında tartışıldığı gibi, konunun ciddiyeti nedeni ile death of the universities üniversitelerin ölümü tartışmasının önemli bir parçası da sayılıyor. Bunun sebepleri şöyle sıralanıyor: a- Küreselleşme nedeni ile bilim ve teknolojiye artan ilginin diğer alanlara duyulan ilgiyi azaltması b- Çok-uluslu korporasyonların kendi finanse ettikleri üniversitelerinde kendi büyüme hedefleri doğrultusunda ihtiyaç duydukları vasıflarda eleman yetiştirme hedef ve eğilimleri, c- Teknolojinin ve tüketim endüstrilerinin hakim olduğu dünyada insani bilimler alanları mezunlarının iş bulamamaları. Bu olumsuz öngörülere bir de bilgi teknoloji lerinin etkileri açısından yaklaşılıyor. a- Bilgi teknolojilerinin, bilgiye bireysel düzeyde ulaşılırlığı sağlaması, b- Bir süre sonra üniversitelere web-generation diye adlandırılan ve bilgisayar okur yazarlığı çok üst düzeyde, çok sofistike bir gençliğin gelecek olması ve üniversitelerin bu talebi karşılayacak donanımlarının olmayışı, 2
c- Parasal getirisi yüksek uzaktan eğitim programlarının özellikle büyük üniversitelerde sınıf bazlı eğitimi devre dışı bırakmaları ki ABD de Skidmore kolejinin başlattığı ve diğer bir çok üniversite kolejlerinde uygulanan University Without Walls (Duvarsız üniversite) projesi bunun en uç ve en olumsuz örneği olarak gösteriliyor her ne kadar Skidmore 2011 de bu bu projeyi sonlandırdıysa da ilk kez gerçekten acaba ileride klasik anlamda binaya bağlı üniversiteler olacak mı sorusu soruluyor? Türkiye ye özgü koşullara bakıldığında, küresel alanda rekabetçi ve kalitede iddialı bir yüksek öğretim vizyonuna geçişte ciddi sorunlar olduğu görülüyor. Öncelikle orta öğretim kurumlarının yüksek öğretimin kalitesine cevap verecek öğrenciler yetiştirecek düzeye gelmeleri gerekiyor; bazı taşra üniversitelerinin çok ciddi boyutlarda olan eleman ve kalite sıkıntılarının giderilmesi ve üniversiteye sadece meslek eğitimi veren kurumlar olarak bakılmasından vazgeçilmesi. Bu ve benzeri durumlar, önümüzdeki yıllarda üniversite kavramının her yönü ile ele alınarak tartışılmasını zorunlu kılmaktadır. Ülkemizde de İnsani Bilimler Fakülteleri, dolayısı ile Fen Edebiyat Fakülteleri diğer ülkelerde olduğu gibi yok olma tehdidi altındamıdırlar?. Evet, ekonomik küreselleşmenin tüm kurumları etkileyen olumsuz sonuçları onları da belli ölçülerde tehdit etmektedir, ancak Türkiye nin kendine özgü koşulları ve sorunları da farklı gelişmelere yol açmıştır. Fen Edebiyat Fakülteleri temel bilimler fakülteleridir. Bu fakülteleri daha geniş başlık olan İnsani Bilimler yani Humanities altında tanımlamak doğru olur. Edebiyat, Fen-Edebiyat, Güzel Sanatlar, Beşeri ve Sosyal Bilimler ve hatta İlahiyat disiplinleri İnsani Bilimler yani Humanties geniş şemsiyesi altında tanımlanabilir. Bu disiplinler insani durumu her yönüyle inceleyen akademik disiplinlerdir. Üretimleri kuramsal ve spekülatiftir. Mesleki ve 3
profesyonel beceriler yerine genel kültür, entelektüel beceri veya diğer mesleki alanlara temel teşkil edecek bilgi ve beceriler öğretirler. İş çevreleri ile sanayi ve ekonomik güçlerle pek ilişki kuramazlar dolayısı ile üniversitelerine bu yolla büyük paralar getirmeleri söz konusu değildir. Genellikle meslek tanımlarındaki belirsizlik, istihdam odaklı üniversite kavramı içerisinde yer almalarını sorunlu bir hale getirir. Ülkemizde Cumhuriyetin kuruluş idealleri ve Atatürk ün bir Türk Rönesansı yaratma hedefleri doğrultusunda 1926 da kurduğu Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinden günümüze Edebiyat ve Fen-Edebiyat Fakülteleri değişik biçimlerde gelişmişlerdir. Edebiyat Fakülteleri genellikle klasik yapılarını muhafaza ederken Fen-Edebiyat Fakülteleri farklı temel bilimler bölümleri ile süregelmişlerdir. Ülkemizde, 90 lı yıllardan itibaren sayıları artan devlet ve vakıf üniversiteleri içinde her nedense hep benzer bölümler açılmaktadır. Özellikle son birkaç yıldır her fen-edebiyat fakültesinde bir İngiliz Dili veya Amerikan Dili ve Edebiyatı, Mütercim Tercümanlık, Matematik veya Matematik, Bilgisayar şimdilerde de Psikoloji bölümleri açılmaktadır. Üniversite sayılarındaki hesapsız artış, hep aynı bölümlerin açılması çok ciddi bazı akademik sorunları da beraberinde getirmektedir. Yetişmiş eleman sıkıntısı had safhadadır. 1998 de o güne kadar öğretmenlik hakkına sahip olan Edebiyat, Fen ve/veya Fen-Edebiyat Fakülteleri, ani bir karar ile öğretmen olma hakkını kaybederler. Öğretmen olma hakkı sadece eğitim fakültesi mezunlarına verilir. Bunun sonucunda liselerin yüksek puanlı mezunları, öncelikle eğitim fakültelerinin ilgili öğretmenlik bölümlerini tercih etmeye başlarlar, parasız devlet üniversitelerindeki benzer bölümler bunu öğrenci kalitesinde düşüş olarak hissederlerken, paralı vakıf üniversiteleri bölümleri sayısal olarak öğrenci kaybı yaşarlar. 2008 yılında yüksek öğretim kurumları teşkilat 4
yasasının 3. maddesinde yapılan bir değişiklikle, bundan böyle Fen Edebiyat Fakültelerinin yeterli sayıya ulaştıkları için yenilerinin açılmaması kararı alınır. Bu çok ciddi kararın gerekçesi şudur; bu fakülteler asil görevleri olan kurum içi servis derslerini verememektedirler, ayrıca mezunlarının öğretmen olmalarında da sıkıntılar yaşanmaktadır, bu sebeplerden yenileri açılmamalıdır. Fen Edebiyat Fakültelerinin elinden bu kez öğretmenlik hakkının alınması yanı sıra kendi içinde yeterli bilim dalları olma, temel bilimler öğreten fakülteler olma özelliği de alınmıştır. Fakültelerimize yeni bir tehdit de, öğrenci talebi olmayan durumlarda bazı bölümlerin kapatılabileceği kararı ile gelmiştir. Şu anda bunlar Fizik, Kimya ve Biyoloji bölümleridir. Bu alanlar hem temel alanlar hem de bilim adamı yetiştirilen alanlardır. ABD National Science Foundation tarafından Bioloji ve yan dalları 21. y.y. mesleği olarak belirlenmiştir. Türkiye eğer küresel oyuncu olmak istiyorsa bilim adamları da yetiştirmek zorundadır. Öğretmenlik hakkı ve meslek unvanı verilmeyen böylece istihdam edilirliği yasalarla ortadan kaldırılan bölümlere talep olmaması doğaldır. Bu bölümleri hiç şüphesiz diğerleri de izleyecektir. İşte o zaman Fen-Edebiyat Fakültelerinin ölümünden biz de söz edebiliriz. Prof. Dr. Oya Batum MENTEŞE 5
Sayın (Bakanım, YÖK Başkanım) Mütevelli Heyet Başkanım, Mütevelli Heyet Üyeleri, Sayın Rektör, Değerli Konuklar, Sevgili Hoca ve Öğrenciler; 6
Atılım Üniversitesince düzenlenen, Değişen Dünya- Değişen Üniversite: Yüksek Öğretim in Geleceği konulu panelimize hoşgeldiniz. Değerli zamanlarından ayırıp, panelimize konuşmacı olarak katılmayı kabul eden değerli üç konuğumuza Sayın Prof. Drç Kemal Güriz, Sayın Prof. Dr. Ural Akbulut ve Sayın Abbas Güçlü ye hoşgeldiniz der, kendilerini kürsüye davet ederim. Sizlere panelimizin akışı ile ilgili kısa bir bilgi vereyim. - Panelimizin akışı şöyle olacak, 1nci turda konuşmacılarımız kendilerine ayrılan zamanda sunumlarını yapacaklar; 2nci turda eklemek istedikleri veya cevap vermek, katkıda bulıunmak istedikleri konular varsa onlara değinecekler; son 30 dakkikayı da soru cevap kısmına ayıracağız. Neden bu konuyu seçtik?. ÖZGEÇMİŞ Sayın Prf. Gürüz (1947) İzmir doğumludur. Lisans eğitimini ODTU Kimya Mühendisliği bölümünde 1969 senesinde tamamlamıştır, Doktora 7
derecesine yine aynı alanda The University of New Brunswick de 1973 senesinde almıştır. (Yine) 1973 ODTU Kimya Mühendisliği bölümünde öğretim görevlisi olarak göreve başlamış, 1974 de yardımcı doçent, 1978 de doçent olmuştur. 1979 da Fullbright bursu ile Worcester Polytechnic Enstitüsü Kimya Mühendisliği bölümünde 1982 yılına kadar araştırmacı olarak bulunan Gürüz, Türkiye ye dönüşünde ODTU Doğa Bilimleri ve Mühendislik Enstitüsünde Enstitü Müdürlüğü görevini üstlenmiştir. 1984-85 akademik yılında Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesine Dekan olarak atanmıştır. 1985 de Karadeniz Teknik Üniversitesi Rektörlüğüne atanmış ve aynı görevde 1990 a kadar kalmış, bu arada Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı yapmıştır. Yine bu tarihler arasında Fullbright Komisyonu Başkanlığı Akdeniz Üniversiteleri Birliği yönetim kurul üyeliği, UNESCO Türk Milli Komisyonu üyeliği ve diğer bazı uluslararası kuruluşlarda görevleri de üstlenmiştir. 1990-92 yılları arasında YÖK Genel Kurul Üyesi olarak görev yapmış, aynı zamanda 1995 de UNİDO ülke direktörü olarak da çalışmış 06 Aralık 1995 tarihinde YÖK Başkanlığına atanan Gürüz bu görevi 2 dönem 05 Aralık 2003 tarihine kadar sürdürmüştür. 2003 de the State University of New York at Bringhamton, fahri doktora ünvanı almış, 2004-05 akademik yılında, Harvard Üniversitesi Uluslararası İlişkiler merkezinde araştırmacı, 2005 de Mew York State 8
Üniversitesinde konuk konuşmacı, 2006 da Albany Üniversitesinde, üniversite konukları yönetim kurulunda görev yapmıştır. Sayın Gürüzün kendi alanında ve yüksek öğretim konusunda çok sayıda tebliğ ve yayını bulunmaktadır. Evli ve bir çocuk babasıdır. ÖZGEÇMİŞ 9
Sayın Güçlü 1957 Ankara doğumlu, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesini bitirdi. 28 yaşında Milliyet Gazetesinde çalışmaya başlayan Abbas Güçlü 23 yıldır Milliyet te görev yapıyor. Halen Milliyet Gazetesi Eğitim Editörü ve köşe yazarıdır. Aynı zamanda Kanal D de yayınlanan Genç Bakış programının yapımcılığını üstleniyor. Basında eğitim adına ilklerin öncüsü olan Güçlü, medyada ilk eğitim servisini, sayfasını ve uzun süreli Radyo-Tv programlarını yaptı. Genç Bakış tan önce Kanal D de Halkın Gündemi ve Karne adlı programları hazırladı. Daha önce de TRT de Sonsuz Yarış adlı eğitim programını hazırladı. Güçlü ayrıca, Radyo D ve Radyo Foreks in kuruluşunda hem haber programları hem de eğitim programları hazırlayıp sundu. Halen CNN Türk de Pozitif Eğitim adlı programı hazırlıyor ve sunuyor. 40 a yakın ülkenin eğitim sistemini yerinde inceleyen Güçlü, Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesinde Temel Gazetecilik dersleri veriyor. Bir çok defa Yılın Gazetecisi ödülünü aldı. Abbas Güçlü nün hazırladığı Genç Bakış beş defadan fazla En İyi Gençlik Programı ödülüne layık görüldü. Güçlü nün ayrıca, değişik üniversitelerden eğitim ile ilgili bir çok ödülü de bulunuyor. 10