Yeni Yükseköğretim Yasa Tasarısına İlişkin Kişisel Görüş ve Öneriler 1. Hesap verilebilirlik, rekabet (İnsan hakları temelinde), kalite güvencesi, dönüşümlü rektörlük, çeşitlilik, yetki ve sorumlulukları yayma, ödüllendirme (Akademik anlayışı zedelemeden) gibi özelliklerin yasa tasarısında yer alması önemlidir ve korunmalıdır. 2. Önerilen konsey yapısı yerine üniversitenin kendini yönetebilmesi için üniversite içi bütün paydaşların temsilcilerinin yer aldığı bir yapının oluşturulması daha işlevsel olabilir. Bu yapı bir miktar, var olan önerideki paydaşlarla desteklenebilir. Bu, üniversitenin iş dünyası ile kurulacak olan bağının sağlanmasında yararlı olabilir. 3. Meslek Yüksekokullarının üniversite yapısından ayrılması, Eğitim Fakülteleri nin lise düzeyi için öğretmen yetiştiren kısımlarının aşamalı olarak sonlandırılıp Fen ve Edebiyat Fakültesi mezunlarına bu olanağın tanınması ve öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin Eğitim Bilimleri Bölümü tarafından sunulması uygun olabilir. 4. Çalıştığım alan gereği özel öneri: Ölçütlere uygun olan Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulları ve Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokullarının fakülteye dönüştürülmesi alanın gelişimine destek olabilir. 5. Rektörlük makamının yetkilerinin azaltılarak senato ve diğer ilgili kurulların yetkilerinin artırılması ve yönetici eksikliğinde dahi işlerin yürüyeceği sistematik bir yapının oluşturulması; bürokrasinin azaltılması, demokrasi, hızlı karar alma ve akademik yetkinliğin artırılması bakımından önemlidir. 6. Rektörün atanma süresi bir defaya mahsus olmak üzere beş yıl ya da iki kez üçer yıl olabilir. 7. Yaşamın doğası gereği ve gelişim için tatlı rekabet önemlidir. Ancak, rekabet insan öğüten şekle dönüştüğünde hiç de istenen bir durum değildir. Şu anki ortamda güçlü ya da talepkar olanın diğerlerini yok etmesi gibi bir durum vardır. Örneğin, bazı üniversitelerde Antropoloji ve Fizik gibi bölümler ya kapanmakta ya da piyasada rekabet ortamı olmadığından zayıflamakta, rektörler de buralara kadro yaratmamaktadırlar. Oysa özellikle temel bilimler önemlidir ve de bilim dalları masanın ayakları gibidir. Masanın bir ayağı eksildiğinde üzerinde rahat çalışamaz ya da huzur içerisinde yemek yiyemezsiniz. Diğer yandan, bugün piyasada iş yapamayan ya da popüler proje bulamayan çalışma alanları gelecekte önemli katkılarda bulunabilirler. Bunu biraz daha açacak olursak; araştırma projeleri aşırı tekno-bilime kayarsa gelecek için sorun yaratabilir. Bu kısım elbette ki ihtiyaç dahilinde olacaktır ama aşırıya kaçarsa parça başına iş yapan öğretim üyesi türü ortaya çıkabilir ve günlük
sorunları irdeleyen projelerin peşinde koşan hocaların sayısı artabilir. Oysa üniversiteler doktora ve sonrasında elitlerin yetiştirildiği yerlerdir. 8. Düşünsel, duygusal ve fiili anlamda bilim insanlarının meraklarını giderecekleri, problemlere çözüm üretecekleri ve kendilerini çekinmeden ifade edebilecekleri bir ortam yaratmak için yasaya bu konuda açık bir madde konabilir ve bu madde hukuki olarak desteklenebilir. 9. Daha fazla öğrenci merkezli eğitim, insan ve onun geleceği yararına bilimsel araştırma ortamlarının yaratılmasının yasada güvence altına alınması önem taşımaktadır. Üniversitelerin hedefleri ve öğretim elemanı değerlendirme sistemi bu konuda ipuçları verecektir. 10. Bürokrasi ve siyasetin etkisi ağırlıklı gözüken taslakta bu konuda biraz daha esnetme yapılması uygun olabilir. Bunun için, uygun sayıda idari ve teknik eleman ile öğrenci temsilinin artırılmasında yarar gözükmektedir. 11. Birey olarak bilim insanı profilinin ortadan kalkmamasına özen gösterilmelidir. Şu anki koşullarda birçok değerli bilim insanı düşündükleri projelere kaynak yaratmak için ya da haklı olarak bir miktar ekonomik destek edinebilmek için alanları ile doğrudan ilişkisi olmayan popüler konularla uğraşarak zaman kaybetmektedirler. Durum böyle olunca da merak edilene ayrılan zaman azalmaktadır. Tasarıda da bu konuda kaygı uyandıracak ibareler bulunmaktadır. Bunun yerine, bağımsız şirketlerin özellikle sağlık ve mühendislik bilimlerinde daha fazla araştırmaya pay ayırmalarının desteklendiği düzenlemeler yapılmalıdır. 12. Öğrenci kontenjanı belirleme, öncelikli çalışma alanları, enstitü vb kurma, yükseltme kriterlerinin (Doçentlik konusu hala tartışmaya açıktır. Nitelik düzeyi yüksek üniversitelerde bu hakkın onlarda olması uygundur ancak ülkemizdeki şu anki duruma baktığımızda bunun ne kadar sağlıklı işleyeceği tartışma konusudur) üniversitelerce benimsenmesinin daha uygun olacağı kanısındayım. Eğer yasa bu şekilde çıkar ise ek olarak, nesnellik ve niteliğin denetleneceği bir yapının oluşturulması gerekir. 13. Üniversitelerin asli kaynağı doktora öğrencileridir. Bu nedenle doktora eğitimi özel bir önem taşımalı, doktora öğrencilerine Bilim Felsefesi ve Nitelikli Öğretim e ilişkin dersler verilen ortam yaratılmalıdır. Belki de, kişisel görüş olarak, merkezi müdahalenin olmasını ısrarla düşündüğüm tek konu budur ama merkezi müdahale her şeyin oradan verilmesi anlamında değil, bunların olması yönündedir. Ayrıca doktora öğretimi tamamlanmadan önce mutlaka nitelikli dergilerde yayımlanmış en az iki
makale ve en az bir projede çalışma zorunluluğu getirilmesinin uygun olacağı kanısındayım. 14. Üniversite kurullarında ve idari birimlerinde çalışacak kişilerin seçiminde akademik, yönetsel ve kişisel özellikler açısından bazı ölçütlerin var olması gerekmektedir. Üniversite rektörünün tercihen yönetsel tecrübeye sahip, akademik nitelikleri ve insani değerleri yüksek olması üniversitenin gelişimi ve temsili açısından önem taşır. Diğer yandan, rektör yardımcılarından birisinin kesinlikle akademik olarak çok nitelikli, bir diğerinin yönetsel bilgi, beceri ve deneyim olarak çok nitelikli olması gerekir. Yine aynı şekilde rektör yardımcılıkları sağlık, fen, mühendislik ve sosyal bilimleri temsil edici nitelikte düzenlenmelidir. Bu durum, fakültede, yeni yapıda da olacaksa, yüksekokullardaki pozisyonlarda da olmalıdır. Aynı dengeli dağılımın, eğer olacak ise, üniversite konseyi, yönetim kurulları vb bütün kurullarda olması sağlanmalıdır. Var olan yapıya baktığımızda, hiçbir yönetsel deneyimi olmayan kişilerin rektör, dekan, yüksekokul müdürü, enstitü müdürü vb olduklarını gözlemlemekteyiz. Bazen bu olabilir ama genel anlamda istenen durum olmamalıdır. Ayrıca, bütün kurullarda masanın bütün ayaklarının temsilinin sağlanmasında yarar vardır. Yasada bunları sağlayıcı ibareler bulunabilir. 15. Doçentlik sınavlarına girecek olan jüri üyelerinin dosyalarının en azından adayın dosyası kadar iyi olması gerektiğine inanıyorum. Bu tür bir düzenleme nitelik artışına neden olacaktır. 16. Özellikle yardımcı doçentlik atamalarında kendi içinden beslenme sistemi belli bir zaman içinde en azından yüzde elliye, uzun dönemde de en aza indirilmelidir. Ne kadar zaman alır bilemiyorum ama şu anki koşullar tek başına buna izin vermemektedir ama önümüzdeki 5-7 yılda böyle bir sistemin oturtulmasında yarar gözükmektedir. Ayrıca, doktorasını bitirmiş bir bireyin farklı bir ortamda bağımsız olarak çalışıp kendini kanıtlaması, bağımsız olarak proje üretip birinci isim olarak en az iki indeksli yayın yapması vb koşullar üzerinde tartışma yapılmalıdır. (X) üniversitesinden mezun olan bir kişi dışarıda ya da başka bir üniversitede bunları yapmalı, mezun olduğu program ve kendisi istiyorsa ve koşullar uygunsa tekrar kendi üniversitesine dönebilmelidir. Diğer türlü sürekli aynı anlayışla insan yetiştirilmektedir. Bu konuda diğer bir kanayan yara doktora tezlerine ağırlıklı olarak aynı jüri üyelerinin girmeleridir. Bunun için de ölçütler belirlenip, adayın çalıştığı konularla ilişkili öğretim üyeleri arasından, doçentlik sınavındaki gibi havuzdan jüri üyeleri oluşturulmalıdır. Üniversite dışından olan jüri üyesi sayısı en az iki olmalı,
bunlardan ve üniversite içinden birisinin doktora tez danışmanı ve aday ile ortak yayınları olmamalıdır. Nesnellik ve şeffaflık açısından bu önem taşımaktadır. 17. Üniversitelerdeki akademik piramidin yapının tersine döndüğü gözlenmektedir. Yasada yapılacak düzenleme ile gerçek piramit yapısının oluşmasının sağlanması iyi olacaktır. Yani, geniş tabanda yardımcı doçentler, biraz daha dar doçentler ve en dar da profesörler yer almalıdır. 18. Lisans eğitimi yapısının, en azından isteyen üniversitelerin bunu yapabilmeleri için fen-mühendislik-sağlık ve sosyal bilimler alanında olmak üzere ilk iki yılın temel derslerden oluştuğu bir modüler yapı yaratılmalıdır. Hatta bu iki grupta öğrenim gören öğrencilerin en azından derslerinin %10 unu diğer alandan almaları şart koşulmalıdır. Çünkü, yaşam bir bütündür ve her tür meslek var olan yaşam içerisinde icra edilmelidir. Mesleki boyutta asıl olan verimlilik, piyasa ile uyum ve toplumsal fayda olmalıdır. 19. Her geçen gün çok disiplinli meslek eğitimi ve araştırma alanlarının sayısı artmaktadır. Yasada bunları teşvik edici ibarelerin olması faydalı olabilir. Mekatronik Mühendisliği buna örnek olarak verilebilir. 20. Araştırma görevlilerinin ders ve sınav programı hazırlama, uygulama ya da Erasmus koordinatörlükleri gibi akademik olmayan hiçbir işte çalıştırılmamaları için yasada bağlayıcı ifadeler yer alabilir. Öğrenci danışmanlığı ise öğretim üyesi rehberliğinde yapılabilir. Sınav gözetmenliği gibi kaçınılmaz olarak araştırma görevlilerinin üzerinde kalacağı düşünülen akademi dışı etkinliklerde görevlendirilen araştırma görevlilerine ek ödeme yapılması uygun olacaktır. Özellikle de öğretim üyelerinin üzerine açılan ders yüklerinin araştırma görevlilerine bırakılmasının kesin olarak engellenebilmesi için bu durum bir disiplin suçu olarak değerlendirilmelidir. 21. Bilhassa (Varolan yasaya göre 50d li) araştırma görevlilerinin mesleki geleceklerine ilişkin endişelerini giderecek ve iş güvencelerini garanti altına alacak bir düzenlemenin yeni yasada yer alması gerekmektedir. Bununla ilişkili olarak doktorasını tamamlayan kişiler için istedikleri takdirde ihtiyacı olan üniversitelere yönlendirilebilecekleri tercih sistemi oluşturulabilir. 22. Akademik yükseltmelerde nicel ölçütlerin yanında nitel ölçütlerin de saptanabilmesi için yasada uygun düzenleme yapılabilir. Bu kapsamdaki ölçütler arasında; doktora öğrenciliği sürecindeki sosyal sorumluluk projelerine katılım, öğretim üyesi referansı, makalelerinin yayımlandığı derginin özgeçmişi, danışma kurulu, yazıların türü, etki faktörü vb olabilir.
23. Üniversitedeki her türlü yöneticinin gelir ve giderleri şeffaf bir şekilde olmalı, her kademedeki yöneticinin göreve başlama ve bitiş arasındaki gelirlerinin ilgili üniversitenin ve üst kurulun internet sayfasında yayımlanmasını sağlayacak düzenlemeye gidilmesi şeffaflığı artırmasının yanında ilgili kuruma güveni de artıracaktır. Benzer şekilde üniversiteye gelen araştırma, mali kaynak vb isteklerin tüm öğretim üyelerine duyurulması sağlanması ve konunun uzmanı kişilerin nesnel şekilde bu isteklere yönlendirilebilmeleri için ortam yaratacak düzenleme yapılması şeffaflığı ve motivasyonu artırmaya destek olabilir. 24. Üniversiteler, atama yaptıkları öğretim üyelerinin isimlerini ve yayın dosyalarını İnternet sayfalarında yayınlamalıdırlar. Yasada buna yönelik düzenleme yapılması ya da genelge vb şeklinde düzenleme yapılmasına olanak sağlayacak ibare konulması yararlı olabilir. 25. Yükseköğretim Kuruluna ve tüm üst kurullara seçilecek olan üyeler için nicel ve nitel ölçütler belirlenebilir. Yasada, bu düzenlemenin yapılabilmesi için bir ibare bulunabilir. 26. Lisansüstüne gelen öğrencinin çalışacağı danışmanı başından seçebilmesi için düzenleme yapılması son derece önemlidir. 27. Öğretim üyelerinin, özellikle doçent ve profesörlerin, bir yarıyılda üçten fazla derse girmemelerini sağlayacak düzenleme yapılabilir. Ders ücretleri vb artırılması ya da maaş düzenlemeleri bu paralelde yapılabilir. 28. Profesyonel yönetici çalıştırmak üniversitelere fayda sağlar ancak bu kişiler akademik yapıya müdahale etmemelidirler. Çünkü bu tür yapı öğretim üyesini tedirgin edebilir ve zamanla dışlayabilir. Yasada buna dikkat etmekte fayda vardır. Bu boyutta Toplam kalite kavramı üzerinde durmak yararlı olabilir. Çünkü toplam kalite ortak akıl dan daha fazla yararlanır. 29. Öğretim görevlisi, okutman, uzman ve bilhassa araştırma görevlisi atamalarının merkezi bir sistemle yapılarak üniversite ve bölüm inisiyatiflerinin ortadan kaldırılmasına neden olacak bir uygulamanın, bilimsel devamlılığın ve akademik alanda önem taşıyan bilim ekollerinin zamanla ortadan kalkmasına neden olabileceği düşünülmektedir (m53). Belki bu konuda ikili yapı uygulanabilir. Bir bölüm araştırma görevlisi merkezi olarak gelirken, bir bölümü kurum inisiyatifine bırakılabilir. 30. Yükseköğretim kurumları tarafından yürütülen projelerde bir öğretim elemanının yalnızca bir projede yürütücü olarak görev alabilmesi, projeye ilişkin hizmetlerde görev alması durumunda ise yalnızca iki proje ile sınırlandırılması bilimsel
araştırmaların teşvik edilmesi ve yürütülmesinin yanı sıra özellikle geniş çaplı projelerde işbirliği yaparak bilimsel çalışmalar üretilmesi açısından oldukça kısıtlayıcı gözükmektedir (m57). 31. Öğretim elemanlarının mesleki gelişim, eğitim ve staj amaçlı yurtdışı olanaklarından faydalanması durumunda maaşlarına yansıyacak kesintinin, söz konusu gelişim fırsatlarından faydalanmayı engelleyeceği düşünülebilir (m63). 32. Öğretim elemanları ile idari personel hakkında rektörün görevlendireceği üç kişinin raporuna istinaden üniversite yönetim kurulunda yapılacak olan gizli kurulda soruşturma iznine olanak tanıyan uygulama zedeleyici sonuçlara yol açabilir (m71). 33. Öğrencilere ilişkin disiplin hükümlerinde, yükseköğretim kurumu yetkililerince sorulan soruları yanıtlamamak türünden gerekçelerin disiplin cezasına neden olması hukuken korunan beyanda bulunmama hakkı ile örtüşmediği dikkat çekmektedir (m73). Saygılar sunar çalışmalarınızda başarılar dilerim. Prof. Dr. Gıyasettin Demirhan Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu Beytepe/Ankara Tel: 312 2976892 e-posta: demirhang@gmail.com