ROMAN
ROMAN *dünya edebiyatında ilk modern roman: Don Kişot, Servone *ilk çeviri roman: Fenelonda (Tercümanı Telemogue) *ilk yerli roman: Taaşuku Talat ve Fitnat *bir edebi akım (romantizm) etkisiyle yazılan ilk roman: ilk tarihi roman: Namık(Edebi) *ilk realist roman: Araba Sevdası,Sergüzest *ilk köy romanı: Karabibik *batılı tekniklere uygun ilk roman: Mai ve Siya *ilk psikolojik roman: *ilk naturailst roman: Zehra *sokağı edebiyata sokan romancı: Hüseyin rahmi *kurtuluş savaşı'nı doğrudan işleyen roman: Ateşten gömlek *ilk tezli roman: Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
HİKAYE(öykü) *dünya edebiyatındaki ilkhikaye: Bacocio decameon *ilk hikaye: letai-i rivaye -> Ahmet *batılı anlamda ilk hikaye:küçük şeyler(sami Paşazade) hikayeciliği meslek haline getiren mauppasant(olay) tarzı hikayecimiz: ömer Seyfettin *Cehov (kesit) tarzı ilk hikayecimiz: Menduh Şevket Eserdal
TİYATRO *trajedi türünün ilk büyük ustası: Aisekeyelos *komedi türünün ilk büyük ustası: Aristophares *ilk dram örneği: cromwell/ Victor Hugo ilk yerli tiyatro eseri: Şinasi nin (Şair Evlenmesi) *sahnelenen ilk tiyatro: *ilk uyarlama tiyatro eserinin yazarı:ahmet Vefik Paşa *bizde epik tiyatro türünün kurucusu: Haldun Taner
GAZETE *ilk resmi turkçe gazete: Takvim-i Vekayi *ilk yarı resmi gazete: Ceride Havadi *ilk özel gazete
DESTAN *dünyanın biline ilk destanı:gılgamış *ilk türk destani:alp Er Tunga *dunyanın halen yaşayan, en büyük veilk müslüman destanı: Kırgız Destanı
DÜZYAZI *ilk alfabemiz: Gokturk *türk adının geçdiği ilk türkçe metin: Göktürk *türk dillerinin ilk toplu sözlüğü:divan-ı Lügatı Türk *ilk tezkire: Ali Şiir Nevazi *anadoluda ilk tezkire yazarı:hes best Sahi bey *süslü nesrin ilk temsilcisi:sinan Paşa Tahazur *en önemli gezi yazısı: Seyahatname *ilk bibliyografya keşfi sunu (Katip Çelebi) *ilk anı kitabı:babirname *ilk mektup: Şikayetname *deneme türünün kurucusu: Montaing *ilk makale: Tercümani Ahval Mukaddime *noktalama işaretlerini ilk kez kullanan ilk turk gazeteci: Şinasi *ilk turkce sözluk: Komusu Türki *ilk atasözleri kitabı: Durubi Emsali Osmaniye *bizde batılı anlamda ilk eleştiriyi yazan: Tahribi Harabat *ilk fıkra yazarı: Ahmet Raşim *batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihcimiz: Fuat Köprulu *ilk antoloji: Haraba *ilk edebi bildiriyi yayınlayan topluluk: Fecri Ati *dilde sadeleşmayi savunan ilk yayın organı: Genç Kalemler *hikayede ilk kez gerçek anlamada anadolu'yu işleyen: Memleket *ilk özdeyiş: tiryaki sözler/canab sahadettin hikayede bilinç altına ve ruyalara buyuk yer veren sanaççımız: ahmet hamdi tampınar/abdullah efendinin ruyalari *edebiyatımaızda noktalama işaretleri ilk kez: şinasi şair evlenmesınde kullanılmısdır *edebiyatımızda ilk çeviri roman *edebiyatımızda ilkroman *edebiyatımızda ilk koy romanı "Karabibik" adlı eserdir *edebiyatımızda ilk realisit romancı: Recaizade Mahmut Ekrem *edebiyatımızda ilk realist roman: Araba Sevdasıdır *edebiyatımızda ilk edebi roman:"edebi" adlı eseridir *edebiyatımızda ilk psikolajik roman: Eylül *edebiyatımızda ilk tarihi roman:"cezmi" adlı eserdir *edebiyatımızda ilk kadın romancı: Fatma Galiye *edebiyatımızda ilk makaleyi şinasi yazmışdır: Mukaddim *ilk tiyatro: şinasi şair evlenmesi *edebiyatımızda ilk pastoral şiir: A.Hamit Tarhan'ın... adlı şiiridir *edebiyatımızda ilk psikolajik roman denemsi: nabızade nazım'ın "Zehra" adlı eserıdır *edebiyatımızda çocuklar üzerine yazılmıs ilk eserler: Nebi'nin "Hayriye" si ve sümbül zedefet'in "lütfiyesidir" *edebiyatımızda ilk eleştirmen: Namık Kemal *ilk çocuk yayınımız ise: Eftal ve... (1869) *turk edebiyatında bilinen ilk çocuk gazetesi çocuklar için nabi'nindir hayriyesi ve mumeyiş *aşık veysel ilk olarak Ahmet tarıfından turk halkına tanıtılmısdır: Kutsi Taner *hazineyi erak ilk edebiyat dergimizdir
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI *Aralarında almanca ilgi bulunan sözcükleri şiirde bir arada kullanmak (Tenasüp) sanatıdır *Bir şiirde iki dizelik nazım birimine (Beyit) denir *şiirde aynı ünsüz tekrarıyla oluşan ahenge (Aliteras) denir. *Bestelenmek için yazılan,dörtlüklerden nazım divan şiirine (Şarkı) denir *Bir şiirde yapının bozulması (Anlam, Kafiye) de bozuolmaya yol açar *Trajedi kahramanlarını halkdan seçer *Tiyatroda perde bölümleri ifade eder *Acıklı, üzüntülü olayları, bazen guldurucu yönleride katarak konu alan sahne oyununa trajedi denir(dram) *tiyatro, konularına göre dram ve trajedi olmak üzere ikiye ayrılır *ilhi bakış açısıyla yazılan metinlerde, ablatıcı olaylar ve kahramanlarle ilgili herşeyi bilir. *şiirin ortaya çıktığı dönemden izler taşımasına (şiirde gelenek) denir *mısralarda aynı ünsüzlerin tekrarlan masınadan oluşan ahenge (Aliterasyon) denir *Hecelerin açıklık kapalılık ilkesine dayanan ölçüye (Aruz) denir *Herkesçe bilinen tarihi bir olayı, sözü yada şahsiyeti hatırlatma sanatına (Telmih) denir *Hece ölçüsüyle yazılan ve belirli bir özgüyle söylenen ilk şiirine (Türkü) denir *Destanlar günümüzde ağızdan ağıza aktarılarak gelmişdir *destan döneminde mitler ortaya çıkmışdır. *Koşma ve gazle benzeyen lirik şiirlere Sözlü Edebiyat Döneminde verilen isim taşlamadır *yaşama tarzı, sanat ve edebiyat eserlerini etkiler *Destan döneminde akıl ven mantığın, dini dönemde kavmi özelliklerin, modern dönemde dinin edebiyat üzerindeki etkisi çoktur *Roman, Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı Döneminde görülür *Destan türünün ilk örnekleri İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Dönemine aittir *mesnevi sözlü edebiyat dönemine ait bir türdür *Tarihi olaylar, edebiyat döneminin başlamasına etkili olur *Türk edebiyatının yazılı dönemi Uygur metinleriyle başlar *İslamiyet öncesi Türk edebiyatında yaşadıkları hayat tarzının tabii sonucu olarak kuvvetli, cesur, aktif olan Türkler bu özellikleri üzerinde toplayan kahraman tipine (Hakan) denir *İlayda, Kalevela, Oğuz Kağan birer (Doğal) destandır *Kaybolmuş Cennet ve Kurtarılmış Kudüs (Yapay) destanıdır *Oğuz Kağan Destanı (Hun) türklerinin destanı *Eski Türkler törenlerine (mersiye) verirlerdi *Ergenekon destanı özel bir gün olana (Nevruzu) ifade eder *İslamiyet öncesi sözlü edebiyat dönemine (Hece) ölçüsü kullanılır *Üç Şehitler Destanı (Yapay) destandır *Koşuklar (Sözlü) edebiyat ürünüdür *Eski Türkler yas törenlerine (Yug) adı verirlerdi *Uygur metinlerinde Arap yazısı kullanılmışdır *Kutadgu Bilig adlı eserin Viyana nüshası Uygur harfleriyle yazılmışdır *ilk türk yazarı Yollug Tigin dir *Kutadgu Bilig'te Hakaniye lehcesinin özellikleri görülmez *islami dönem şiirinde Dini-tasavvufi konular işlenmiştir *Manas Destanı Kırgızların milli destanıdır
EDEBİYAT ELEŞTİRME
AŞAĞIDA VERİLEN TANIMANLARIN HANGİ KAVRAMLA İLGİLİ OLDUĞUNU GÖZTERİNİZ 1-Alman edebiyatının doğal destan örneği İstifham 2-Aruz da, vezin gereği uzun heceyi kısa okuma Eglog 3-Divan şiirinde Tanrı'nın birliğini işleyen şiir türü Tuyuğ 4-Seyirci güldürek için yazılmış kaba şaka yüklü güldürü Kavuştak 5-söz arasında tarihsel bir olaya, kişiliğe işaret etme sanatı İmale 6-divan şiirinde Türklerin kattığımaniye benzer kısım biçim Nibelungen 7-Şiirde geliştirilen ana duygu Tevhit 8-İki dörtlük iki üçlükten oluşan ve Fransız edb'dan bize geçen nazım biçimi Vodvil 9-Divan edebiyatında biyografi türünde yapıtlara verilen ad Varoluşçuluk 10-bir yazıda, sözü tahminlerin ötesinde bitirme sanatı Sefaretname 11-bir düşünceyi, simgelerle canlandırarak anlatma sanatı Tezkire 12-halk şiirinin seçkin şiirnden oluşan yazma kitap Koçaklama 13-kasidelerde medhiyeye geçmek için kullanılan bölüm Tema 14-çobanların yaşamlarını karşılıklı biçimde anlatan şiir türü Sebk-i Hindi 15-soru sorma sanatı Sone 16-şarkı ve türkülerde tekrarlanan dize, nakarata verilen ad Şathiye 17-şiir biçiminde oluşdurulan bilmece Cönk 18-klasik divan şiirinde anlam kapalılığına dayanan Hint üslubu Maşuk 19-İçden duygularının anlatıldığı şiir türü telmih 20-Aruz ölçüsünde heceleri ayırma, işaretleme işi Terdid 21-bir kimseyi yermek için yazılan divan şiiri Nazire 22-Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerini topladıkları kitaba verilen ad Girizgah 23-bir şairin şiirine başka bir şair tarafından aynı ölçü, aynı uyakla yazılan karşılık Surname 24-genellikle sanatsal amaçla yazılmış düzyazıların taoplandığı eserler Şehrengiz 25-Hz. Muhammed'i övmek için yazılmış kasidelere verilen ad Leff ü Neşr 26-Beyitlerle kurulan aa-bb-cc biçiminde şemalanan nazım biçimi Fars 27-Anlam birliği taşıyan gazellere verilen ad Tariz 28-tasavvuf düşüncesinde Tanrı, sevgili Portre 29-Tekke edebiyatında Tanrı ile şakalaşır gibi yazılan şiirler Yekahenk gazel 30-Savaş, yiğitlik kanularını işleyen koşma türü Aliterasyon 31-bektaşi felsefesini anlatmak için söylenen şiir Didaktik 32-Aruz ölçüsünde bir heceyi kapalı okuma kuralı Lirik 33-Asıl belirtilmek istenen şeyin tam tersini soyleme sanatı Alegori 34-bir düşünceyi aktarmak, bilgi vermek amacıyla yazılan şiir türü Takti 35-bir kimseyi fiziksel görünümü, ruhsal durumu yönünden betimleyen yazı Hiciv 36-Belli bir kavramı anlatan, onu çağrıştıran kalıplaşmış söz Divan 37-realizmin şiire yansımış biçimi Mesnevi 38-dizlerin ilk harfleri yukarıdan aşağıya okununca bir sözcüğü ortaya çıkardığı şiir Akrostij 39-Aynı ünsüz yinelenmesiyle ortaya çıkan ses uyumu Parnasizm 40-toplumun adaletsizlikleri alaylı bir dille işleyen halk komedisi Mazmun 41-birden çok kavramı sonra bunlşarla ilgili kavramları sıralama sanatı Nefes 42-bir kentin güzelliklerini anlatan yapıt Zihaf 43-divan edebiyatında düğün, şenlik gibi olayları anlatan yapıt Münşeat
ŞİİR *ilk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazılan ilk eserimiz:kutadkuğu bilig *ilk siyaset name: Kutadgu Bilig *mesnevi tarzında yazılmış ilk eser:kutadgu Bilig *tekke şiirinin babası:hoca Ahmet Yesevi *ilk divan sairi: Hoca Dehan *osmanlı'da ilk tarihi belge olarak kabul edilen eser:iskender name *ilk hamse şairi: Alişiir Nevol *türk edebiyatında ilk fabl: Şeyhin *en önemli mersiye kanuni: Kanuni Mersiye *divan edebiyatında ilk defa düşünce şiiri anlayışını getiren: Nabi Hayriye *mahallileşme akımının öncüsü ve şarkı nazım şeklinin en büyük temsilcisi: Nedim * divan şiirinin en büyük şairi ve mesnevisi: Şeyh Galip *ilk şiir çevrisi: şinasi/tercüme-i manzume / la fontane/ fabl *göz için kafiye anlayışını değil kulak için kafiye anlayışını savunan:recazaide *ilk pastoral şiir:sahra *ilk köy şiiri: Mualim Naci- Köylu Kızların *kafiyeyi şiire serperek klasik nazım sekillerinden farklı ilk örnekler veren : Tevfik Fikret *ilk çacuk şiirlerini yazan: "sermin" fetik fikret *ilk mensur şiir: Halit *şiirde ilk defa turk kelimesini kullanan:mehmet Emin Yurdakul *bütün şairaneliği(söz sanatları, kafiye, ölçü) şiirden kovan: Orhan Veli