METİNLERİ SINIFLANDIRILMASI

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "METİNLERİ SINIFLANDIRILMASI"

Duygu Ölmez
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Türk ve dünya edebiyatında ortaya konan eserler, amaçları ve içerikleri açısından farklı özellikler taşırlar. Bu eserler genel olarak üç ana başlıkta toplanır. Ancak son dönemde bu sınıflandırmaların sınırları aşınmış ve iç içe girmiş türler ortaya çıkmıştır. METİNLERİ SINIFLANDIRILMASI Edebi (Sanatsal) Öğretici Bilimsel Tarihi Felsefi Gazete Çevresinde Gelişen Makale, Sohbet, Deneme, Fıkra, Röportaj, Eleştiri Kişisel Hayatı Konu Alan Hatıra, Gezi, Biyografi, Günlük, Mektup Coşku ve Heyecan Dile Getiren Olay Çevresinde Oluşan Şiir Anlatmaya Bağlı Masal, Destan, Mesnevi, Halk Hikayesi, Manzum Hikaye, Hikaye, Roman Göstermeye Bağlı Geleneksel Tiyatro Karagöz, Ortaoyunu, Meddah, Köy Seyirlik Oyunları Modern Tiyatro Trajedi, Komedi, Dram - 6 -

2 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN METİNLERİ Öykü (Hikâye): Yazarın yaşanmış ya da yaşanması mümkün bir olayı yer ve zamana bağlayarak kurguladığı; ayrıntılara inmeden, yoğun ve çarpıcı bir anlatmaya dayalı kısa ede bî metinlerdir. Öyküde vurgu olaydadır. Roman: Yazarın yaşanmış ya da yaşanması mümkün olaylar zincirini bütün karmaşıklığı ve ayrıntılarıyla bir bütünsellik içinde yer ve zamana bağlayarak kurguladığı anlat maya daya lı edebî metinlerdir. Romanda vurgu kahramandadır. Tiyatro (Göstermeye Bağlı Metin): Yazarın yaşanmış ya da yaşanması mümkün bir olayı sahnede canlandırılması amacıyla kurguladığı göstermeye dayalı edebî metinlerdir. Masal: Yeri ve zamanı belirsiz hayal ürünü ve olağanüstü olayların çoğunlukla insanüstü özelliklere sahip kahramanlar etrafında anlatıldığı, eğiticilik özelliği ağır ba san söz lü ve ano nim ede bî metinlerdir. Kı sa, yo ğun ve sa nat lı bir an la tı mı vardır. Döşe me ya da teker leme ile baş lar. Olay bölümü masalın asıl bölümüdür. Dilek bölümüyle son bulur. Evrensel değerler işlenir. İyilik-kötülük gibi zıt durumlar içerir. Fabl: Kahramanları hayvanlar ve bitkiler olan öykülerdir. Kişileştirme ve konuşturma sanatına başvurulur. Ders verme amacı taşır. KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİNLER Günlük (Günce-Ruzname): Yaşanan olayların, izlenimlerin tarih atılarak, günü gününe yazılması ile oluşan kısa yazılardır. Anı (Hatıra): Kişinin geçmiş yaşantılarından kesitleri, sanat değeri taşıyan bir üslupla ve kendi bakış açısıyla anlattığı yazılardır. Gezi (Seyahatname): Kişinin gezdi ği yerler hakkında okuyucusunun bir fikir sahibi olabilmesi için bilgi verdiği ve öznel değerlendir meleri ni sunduğu yazı türüdür. Mektup:Bir düşünce veya duygunun birilerine iletilmesi amacıyla yazılan özel yazılardır. Biyografi (Yaşam öyküsü - Tezkire): Ünlü kişilerin hayatını, eserlerini ve yaptıklarını belgelere dayandırarak tüm yönleriyle açık ve sade bir dille anlatan yazılardır. Otobiyografi (Özyaşam öyküsü): Kişinin kendi hayatını, eserlerini ve yaptıklarını anlattığı yazılardır. Haber Yazıları: Okuyucuyu ilgilendiren yeni bir durum ile ilgili 5N 1K (ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden, kim) sorularının cevaplarını içeren bilgi ve açıklama metinleridir. Haber metinlerinde bir insan, mekân ya da varlık hakkında okuyucuya bilgi verilir, okuyucu yeni durumdan haberdar edilir

3 Gazete - Dergi Çevresinde Oluşan Deneme Makale Fıkra Eleştiri (Tenkit) Mülakat Kişinin herhangi bir konuda kişisel görüşlerini, kesin kurallara varmadan ve kanıtlama ihtiyacı duymaksızın özgürce ve kendisiyle konuşuyormuş gibi samimi bir dille anlattığı yazı türüdür. Herhangi bir konuda gerçekleri açıklamak, görüş ve düşünceler öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için bi limsel ve rilere dayalı, süslü an latımdan uzak bir dille yazılmış, nes nel iddia lar ve gerek çeler içeren gaze te ve dergi yazılarına makale denir. Genellikle gazetelerde güncel ya da gündelik olayları, görüşlerini kanıtlama gereği duymadan, derinliğe inmeden, özgün bir üslupla ele alan kısa, yoğun yazılara fıkra denir. Objektif bir bakış açısıyla sanatsevere ve sanatçıya yol göstermek amacıyla herhangi bir sanat eserini olumlu ve olumsuz bütün yönleriyle değerlendiren ve değerlendirmelerini örneklerle destekleyen yazılara eleştiri denir. Özel bir konu hakkında, konunun uzmanıyla yüz yüze, soru cevap şeklinde hazırlanan metinlerdir. Mülakatı yapan kişi, konuşmayı kendi planı doğrultusunda düzenleyerek mülakat metnini oluşturur. Röportaj Çoğunlukla gazetecilerin bir konu hakkında kendi görüşünden çok bir ya da bir-den fazla kişinin görüşünü alarak oluşturduğu araştırma ve öğreticilik yanı ağır basan yazı türüdür. Söyleşi Kişinin, toplumun büyük kesimini ilgilendiren gündelik olaylarla ilgili duygu ve düşüncelerini, gazetelerde ya da dergilerde okuyucu ile konuşuy ormuş gibi içten bir hava içinde aktardığı yazılardır

4 Sözlü Anlatım Türleri: Bilgi sunmak - Tartışma yoluyla gerçeğe ulaşmak - Konuyu ve sorunu incelemek - Kamuoyu oluşturmak - Yeni bir buluşu tanıtmak ortak amaçlarıdır. Nutuk (Söylev) Konferans Bu konuşma türünün diğer adı da hitabettir. İnsanları heyecanlandırmak, harekete geçirmek veya bir şeye inandırmak için yapılan konuşmadır Konferansta akıl ön plandayken, nutukta duygu ön plandadır. Nutku hazırlayan konuyu planlı bir şekilde hazırlamalı, Edebiyatımızdaki ilk söylev, Orhun Abidelerinde dir. En güçlü söylev örneği Atatürk ün Cumhuriyet in 10. Yılındaki Büyük Nutku dur. Bilgi vermek, bir şeyi öğretmek veya bir fikri ispat etmek için yapılan konuşmadır. Konferans verecek kişi sahasında söz sahibi bir ilim adamı olabileceği gibi bir sanatkar da olabilir. karşılıklı sohbet havasında geçmelidir. PANEL Herkesi ilgilendiren sosyal problemler ele alınır.az sayıda dinleyiciyle samimi bir ortamda yapılır.seyirciler tartışmayla BÜTÜNLEŞİR.Sonunda foruma* dönüşebilir. FORUM Bir başkan yönetiminde dinleyicilerin söz sırası alarak yaptığı tartışmalardır. Toplumu ilgilendiren konuda olur. Panelden ayrılan yanıbaşkanın dinleticilere söz hakkı vermesi Amaç belli karar varmak değil farklı boyutlarını ortaya koymaktır. MÜNAZARA Bir jüri ile birlikte iki grubun tartışmasıdır.amaç gerçeği ortaya çıkarmak değil savunduğun fikri üstün kılmaktır. AÇIK OTURUM Herkesi ilgilendiren konularda UZANLARCA halka açık toplantılardır Ciddi* bir ortam vardır.sonunda foruma* dönüşebilir SEMPOZYUM Diğerlerine göre daha BİLİMSEL ve ciddi bir hava taşır.bir kaç oturuma uzayabilir amaç tartışmak DEĞİL çözüm bulmaktır** - 9 -

5 Hikâye - Roman - Tiyatro Kurgu metinlerin olay çevresinde gelişen türleridir. Bunların dışında olay çevresinde gelişen metin türleri de bulunmaktadır. Hikâye Tanım Yazarın yaşanmış ya da yaşanması mümkün bir olayı ayrıntılara inmeden yer ve zamana bağlayarak kurguladığı, yoğun ve çarpıcı bir anlatıma dayalı kısa edebî metinlerdir. Özellikleri Unsurları Çeşitleri Genellikle tek olay üzerine kurulur. Kişiler, yer ve zaman ayrıntılı anlatılmaz. Olay Kahraman Yer Zaman Anlatım Olay Öyküsü: Bir olaya dayanan ve serim-düğüm-çözüm bölümlerinden oluşan öykü türüdür. Kurucusu Fransız Naturalist Maupassant dır. Durum Öyküsü: Hayatın bir kesitini gerilimsiz bir biçimde izlenimsel olarak anlatan öykü türüdür. Kurucusu Rus realist Çehov dur. Anlatıcı Türleri Tanrısal (Hakim) Anlatıcının Bakış Açısı: Kişinin duygu ve düşüncelerine hakim, olayların nasıl şekillenip sonuçlanacağını bilen anlatıcı türüdür. Gözlemci Anlatıcının Bakış Açısı: Olayları dışarıdan, müdahale etmeden, tarafsızca izleyen anlatıcı türüdür. Kahraman Anlatıcının Bakış Açısı: Yaşananlara tanıklık eden, ancak gelecekte neler olacağını bilmeyen bir kahramanın anlatıcı olduğu türdür

Benzer belgeler

Kübra YILMAZ, Yudum HACIOĞLU, Kadri ŞAHİN, Abdülkadir Arslan

YAYIN KURULU Hazırlayanlar Kübra YILMAZ, Yudum HACIOĞLU, Kadri ŞAHİN, Abdülkadir Arslan YAYINA HAZIRLAYANLAR KURULU Kurumsal Yayınlar Yönetmeni Saime YILDIRIM Kurumsal Yayınlar Birimi Dizgi & Grafik Mustafa