TÜRKİYE BELEDİYELER BİRLİĞİ DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE SU SU YÖNETİMİ VE MEVZUATI Atila TÜRKYILMAZ ANKARA - 2010 I
Dünyada ve Ülkemizde Su ISBN: 978-975-6311-15-8 Baskı Sarıyıldız Ofset İvogsan Ağaç İşleri Sanayi 523.Sokak No:31 Ostim / ANKARA Tel:(0 312) 395 99 95-94 * Faks:(0 312) 394 77 49 sariyildiz@hotmail.com II
Su Yönetimi ve Mevzuatı Kuruluşu 1945 yılına kadar dayanan Türkiye Belediyeler Birliği (TBB), bütün belediyelerin doğal üyesi olduğu kamu tüzel kişiliğine sahip ulusal düzeyde kurulan tek yerel yönetim birliğidir. Türkiye Belediyeler Birliğinin görevleri arasında; belediyelerin çıkarlarını korumak, gelişmelerine yardımcı olmak, seçilmiş yöneticileri ile personeline yönelik eğitimler vermek, ulusal ve uluslararası düzeyde belediyeler arasında yardımlaşma ve işbirliği ile her düzeyde bilgi paylaşımını teşvik etmek, belediyecilik alanında dünyada ve Türkiye deki iyi uygulama örneklerinin yaygınlaşmasına yardımcı olmak ve belediyelerle ilgili yasa hazırlıklarına görüş bildirmek yer almaktadır. Bu kapsamda, Türkiye Belediyeler Birliği Avrupa Yerel Yönetim Özerklik Şartını esas alarak belediyeleri ilgilendiren ve etkileyen mevzuat hazırlıklarında görüş bildirmekte ve parlamento ve merkezi idare kuruluşları nezdinde etkili lobicilik faaliyetleri yürütmektedir. Ayrıca seminer, panel, konferans, çalıştay, yurt-içi ve yurtdışı teknik ziyaretler düzenlemekte; aylık süreli yayını olan bir dergi ve belediyecilik alanında çeşitli yayınlar çıkarmakta, belediyelere hukuki destek sağlamakta, yurtiçinde ve yurtdışında bulunan yerel yönetim birlikleri ve kuruluşlarıyla ortak projeler yürütmekte kardeş şehir ilişkilerinde koordinasyon sağlamakta ve belediyelerimizi Avrupa Birliği üyelik sürecine hazırlayarak bu yönde proje hazırlama kapasitelerini geliştirmektedir. Türkiye Belediyeler Birliği dünyada ve Avrupa da bir takım yerel yönetim birliklerinin üyesi olup ayrıca bazı uluslararası kuruluşlarla belediyelerimiz arasında bağlantı ve koordinasyon sağlamaktadır. Bu kuruluşlar arasında Birleşmiş Kentler ve Yerel Yönetimler Teşkilatı (UCLG), Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi (CLRAE) ve Avrupa Birliği Bölgeler Komitesi (CoR) yer almaktadır. III
Dünyada ve Ülkemizde Su Hoşgörü ve anlayış örneği eşim Muhterem e ve biricik yavrularıma... IV
Su Yönetimi ve Mevzuatı İÇİNDEKİLER Tablolar Dizini... XIV Şekiller Dizini... XV Resimler Dizini... XVI Kısaltmalar... XVI Sunuş... XVII Önsöz... XIX Birinci Bölüm DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE SU 1. Suyun Tarifi...3 1.1. İnsani Tüketim Amaçlı Su... 4 1.2. Kaynak Suyu... 4 1.3. İçme Suyu... 4 1.4. İşlem Görmüş Kaynak (Memba) Suyu... 5 1.5. Doğal Mineralli Su... 5 1.6. İçme Kullanma Suyu... 5 2. Suyun Özellikleri...5 3. Suyun Standartları...7 3.1. Suyun Kalite Standartları... 7 3.2. İçme ve Kullanma Suyu Standartları... 10 4. Suyun Önemi...13 5. Su ve Sağlık...15 5.1. Su ve İnsan... 15 5.2. Su İçmek İçin 46 Neden... 16 5.3. Suyun Sebep Olduğu Hastalıklar... 18 5.4.İçmesuyu Kaynaklı Hastalıklardan Korunmak İçin Belediyeler ve Su İdareleri Tarafından Alınacak Tedbirler... 22 5.5. İçme Suyu Tesislerinde Sağlık Konusunda Alınacak Tedbirler... 22 5.5.1. Kaptajlar... 22 5.5.2. İsale Hatları... 23 5.5.3. Arıtma Tesisleri... 23 5.5.4. Su Hazneleri... 23 V
Dünyada ve Ülkemizde Su 5.5.5. Şebeke... 23 5.5.6. Dezenfeksiyon... 23 5.6. Acil Durumlarda Bireysel Su Dezenfeksiyonu... 24 5.7. İçme ve Kullanma Sularının Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar... 25 6. Su Çevrimi / Suyun Serüveni...26 7. Raporlara Göre Suyun Durumu... 28 7.1. 2006 Küresel İnsani Gelişme Raporu... 28 7.2. Değişen Dünyada Su... 30 7.3. Küresel Eğilimler: 2025... 30 7.4. Yaşayan Gezegen Raporu 2008...31 7.4.1. Üretimin Su Ayak İzi... 31 7.4.2. Tüketimin Su Ayak İzi... 35 8. Dünyada Suyun Miktarı ve Su Kaynaklarının Dağılımı...38 9. Ülkemizde Su Kaynaklarının Miktarı...41 9.1. Yüzeysel Su Kaynakları... 44 9.2. Yeraltı Suyu Kaynakları... 50 9.3. Jeotermal Kaynaklar... 50 10. Dünyada ve Ülkemizde Su Kaynaklarının Sektörel Kullanımı...51 11. Dünyada ve Ülkemizde Su Kayıpları...54 11.1. Su Kaybı Bileşenleri... 54 11.2. Dünyada ve Ülkemizde Su Kaybı Oranları... 56 11.3. Su Bütçesi Bileşenlerinin Kayıp Su Oranına Göre Tahmini Dağılımı... 57 11.4. Kayıp Su Yönetimi... 58 11.5. Kayıp Su Yönetiminde Başarılı Uygulamalar... 59 12. Dünyada ve Ülkemizde Kişi Başına Kullanılabilir Su Miktarı...61 13. Ülkemizde Su Kirliliği ve Su Kaynaklarının Kalitesi...64 13.1. Su Kirliliğinin Oluşması... 64 13.2. Su Kirliliği ve Mevzuat... 67 13.3. Su Kaynaklarının Kirlenmesine Yol Açan Unsurlar... 68 13.4. İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri... 70 14. Ülkemizde Su Temini ve Tüketimi...75 14.1 Belediyeler İçme Ve Kullanma Suyu Temel Göstergeleri... 75 14.2 Sektörel Su İstatistikleri... 82 VI
Su Yönetimi ve Mevzuatı 14.3. Kişi Başına Günlük Kentsel Su Tüketimi... 83 14.4. İçme ve Kullanma Suyu Temel Göstergeleri... 84 15. Ülkemizde Kanalizasyon Şebekesi ve Atıksu Üretimi...85 15.1. Belediyeler Kanalisazyon İstatistikleri...86 15.2. Sektörel Atıksu İstatistikleri... 93 16. Atıksuyun Yeniden Kullanımı / Geri Kazanımı... 94 17. Dünyada Ve Ülkemizde Artan Su Sorunları... 96 18. İnsan Faaliyetlerinin Tatlısu Ekositemleri Üzerine Etkileri...97 18.1. Arazilerin Dönüştürülmesi Ve Bozulma... 97 18.2. Baraj Yapımı... 97 18.3. Set ve Kanal Yapımı... 98 18.4. Nehir Yataklarında Büyük Ölçekli Değişiklikler... 98 18.5. Yeraltı Sularının Çekilmesi... 98 18.6. Kontrolsüz Kirlilik... 98 18.7. İklimi Değiştiren Hava Kirleticilerin Salımı... 99 18.8. Egzotik Türlerin Yaygınlaşması... 99 18.9. Nüfus ve Tüketim Artışı... 99 19. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi...99 19.1. Su Çerçeve Direktifi nin Amacı ve Oluşum Süreci... 99 19.2 Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi nin Amaçları... 100 19.3 Su Çerçeve Direktifi nin Ana Prensipleri... 100 19.3.1. Suyun Adil Ücretlendirilmesi... 100 19.3.2. Sürdürülebilir Su Kullanımı... 100 19.3.3. Uluslararası İşbirliği ve Yeni Su Birliği... 100 19.3.4. Su Herkesin Konusudur... 100 19.3.5. Su Hassas Bir Kaynaktır... 100 19.4 Su Çerçeve Direktifi ve Türkiye... 101 20.Dokuzuncu Kalkınma Planında Su Kaynaklarının Kullanımı Ve Yönetimi Konusunda Temel Yaklaşımlar...102 21. Beşinci Dünya Su Forumu: Dünyanın En Büyük Su Zirvesi...104 21.1. Beşinci Dünya Su Forumu Yerel ve Bölgesel Hükümetler Bildirgesi ve Eylem Çağrısı...104 21.2. Beşinci Dünya Su Forumu Yerel Ve Bölgesel Yönetimler İçin İstanbul Su Mutabakatı...105 21.3 Beşinci Dünya Su Forumu İstanbul Su Mutabakatı Yerel ve Bölgesel Bir Eylem Planı İçin Rehber İlkeler...106 VII
Dünyada ve Ülkemizde Su 21.3.1. Bulgular...106 21.3.2. Hedefler...106 21.3.3. Önlemler...107 22. Su Politikalarını Güncellemek İçin On İki Öncelik...108 23. İnancın Suda Yansıması... 108 23.1. Musevilik ve Hıristiyanlıkta Su... 108 23.2. İslamda Su... 109 İkinci Bölüm SU MEVZUATI 1. Su Yönetimde Hukuksal Ve Kurumsal Dağınıklık...115 2. Su Mevzuatı Listesi...117 3. Su Mevzuatı Özet Bilgileri...121 3.1. T.C. Anayasası... 121 3.2. Türk Medeni Kanunu... 122 3.3. Ameliyatı İskaiye İşletme Kanunu Muvakkatı (Osmanlı Kanunu)... 124 3.4. Sular Hakkında Kanun... 124 3.5. Sular Kanununun Uygulanışını Gösteren Tüzük... 124 3.6. Yeraltı Suları Hakkında Kanun... 125 3.7. Yeraltı Suları Tüzüğü... 125 3.8. Devlet Su İşleri Umum Müdürlüğü Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun... 125 3.9. Belediye Teşkilatı Olan Yerleşim Yerlerinde İçme Kullanma ve Endüstri Suyu Temini Hakkında Kanun... 126 3.10. Belediye Kanunu... 127 3.11. Büyükşehir Belediye Kanunu... 128 3.12. İl Özel İdaresi Kanunu... 129 3.13. İstanbul Su Ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun... 129 3.14. Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Teşkilat Yönetmeliği... 131 3.15. Tarifeler Yönetmeliği... 131 3.16. Havza Koruma Yönetmeliği... 131 3.17. Yeraltı Suyunun Satışı, Taşınması, Tüketilmesi Ve Denetlenmesi Esaslarını Belirleyen Yönetmelik... 132 3.18. Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik... 132 3.19. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin... Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanun... 133 VIII
Su Yönetimi ve Mevzuatı 3.20. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik... 133 3.21. Belediye Gelirleri Kanunu... 133 3.22. Belediye Gelirleri Kanununun Harcamalara Katılma Payları İle İlgili Hükümlerin... Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik... 135 3.23. Belediye Gelirleri Kanunu Genel Tebliği (Seri No: 38)... 135 3.24. Toplu Konut Kanunu... 135 3.25. Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun... 135 3.26. Çevre Kanunu... 138 3.27. Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname... 139 3.28. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun... 140 3.29. Çevre Ve Ormancılık Şurası Yönetmeliği... 140 3.30. Çevre ve Orman Bakanlığı Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği... 140 3.31. Çevre ve Orman Bakanlığı Özel İhtisas Komisyonları Yönetmeliği... 141 3.32. Çevre ve Orman Bakanlığı Yüksek Çevre Kurulunun Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik... 141 3.33. İçmesuyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik (79/869/AB İle 75/440/AB)... 142 3.34. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği... 142 3.35. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği İdari Usuller Tebliği... 142 3.36. Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği... 142 3.37. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği... 143 3.38. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Havzalarda Özel Hüküm Belirleme Çalışmalarına İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği... 143 3.39. Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği (76/464/AB)... 143 3.40. Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği... 143 3.41. Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği (76/160/AB)... 144 3.42. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği... 144 3.43. Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği... 144 3.44. Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği... 144 3.45. Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik... 144 3.46. Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği... 145 3.47. Çevre Denetimi Yönetmeliği... 145 IX
Dünyada ve Ülkemizde Su 3.48. Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin Ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik... 145 3.49. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu... 145 3.50. Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname... 147 3.51. Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun... 147 3.52. Yalova Termal Kaplıcalarının İdaresi ve İşletmesi Hakkında Kanun... 148 3.53. Yalova Termal Kaplıcaları İşletme Dairesinin Çalışma Usul Ve Esasları İle İşletmeye Dair Her Türlü Mali Ve İdari Muamelelerin Yürütülme Şekline Ve Muhasebe Usullerine Dair Yönetmelik... 148 3.54. İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik... 148 3.55. Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelik... 149 3.56. Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik. 149 3.57. Türkiye Cumhuriyeti Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi Teşkiline Dair Kanun... 149 3.58. Çevre Sağlığı Denetimi Ve Denetçileri Hakkında Yönetmelik... 150 3.59. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname... 150 3.60. Su Ürünleri Kanunu... 151 3.61. Su Ürünleri Yönetmeliği... 152 3.62. Su Ürünleri Toptan ve Perakende Satış Yerleri Yönetmeliği... 152 3.63. Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği... 153 3.64. Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği... 153 3.65. Taşkın Sulara Ve Su Baskınlarına Karşı Korunma Kanunu... 154 3.66. Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu... 154 3.67. Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu Uygulama Yönetmeliği... 155 3.68. Çeltik Ekimi Kanunu... 155 3.69. Köy Kanunu... 155 3.70. Köye Yönelik Hizmetler Hakkında Kanun... 156 3.71. Köy İçme Suları Hakkında Kanun... 157 3.72. Kıyı Kanunu... 157 3.73. Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik... 157 3.74. Karasuları Kanunu... 157 3.75. Türkiye Sahillerinde Nakliyatı Bahriye (Kabotaj) Ve Limanlarla Kara Suları Dahilinde İcrayı Sanat Ve Ticaret Hakkında Kanun... 157 X
Su Yönetimi ve Mevzuatı 3.76. Denizcilik Müsteşarlığının Kuruluş Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde. Kararname... 158 3.77. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun... 158 3.78. Enerji Piyasası Kanunu... 159 3.79. Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik... 159 3.80. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Teşkiline Dair Kanun... 159 3.81. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına. İlişkin Kanun... 159 3.82. Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu... 160 3.83. Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği... 160 3.84. Elektrik Enerjisi Üretimine Yönelik Jeotermal Kaynak Alanlarının Kullanımına Dair Yönetmelik... 160 3.85. Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname... 160 3.86. İller Bankası Kanunu... 161 3.87. Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu... 162 3.88. Kamu İdarelerine Ait Taşınmazların Tahsis ve Devri Hakkında Yönetmelik... 162 3.89. Kalkınma Planları... 163 3.90. Turizmi Teşvik Kanunu... 164 3.91. İmar Kanunu... 164 3.92. Maden Kanunu... 165 3.93. Dışişleri Bakanlığının Kuruluş Ve Görevleri Hakkında Kanun... 165 3.94. Avrupa Birliği Genel Sekreterli Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun... 166 3.95. Türkiye İstatistik Kanunu... 166 3.96. Türk Ceza Kanunu... 167 3.97. İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun... 167 3.98. Başarılı Sporculara Aylık Bağlanması Ve Devlet Sporcusu Unvanı Verilmesi Hakkında Yönetmelik... 167 3.99. Özel Öğretim Kurumları Kanunu... 168 3.100. Kamu Kurum Ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal Ve Hizmet Tarifeleri İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun... 168 3.101. Sanayi Ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun... 168 3.102. Türk Standartları Enstitüsü Kuruluş Kanunu... 169 XI
Dünyada ve Ülkemizde Su 3.103. Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu... 169 3.104. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun... 170 3.105. Tüketici Sözleşmelerinde Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik... 170 3.106. Ölçüler ve Ayar Kanunu... 170 3.107. Ölçü Aletleri Yönetmeliği 2004/22/AT... 171 3.108. Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği... 171 3.109. Ölçü ve Ölçü Aletleri Tip Onay Yönetmeliği... 172 3.110. Ölçü Aletleri ve Metrolojik Kontrol Yöntemleri Hakkında Yönetmelik (2009/34/AT)... 172 3.111. Ölçü ve Ölçü Aletlerinin Tamir ve Ayarını Yapacak Kişilere Verilecek Yetki Belgesi Hakkında Yönetmelik... 172 3.112. Ölçü ve Ölçü Aletlerinden Alınacak Muayene ve Damgalama Ücret Yönetmeliği... 172 3.113. Akdeniz`de Tehlikeli Atıkların Sınırötesi Hareketleri Ve Bertarafından Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesi Protokol... 173 3.114. Gemilerden Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesinde ve Fevkalade Hallerde Akdenizin Kirlenmesinde Yapılacak İşbirliğine Ait Protokol... 173 3.115. Akdeniz in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgesinin Korunması Sözleşmesi... 173 3.116. Akdeniz de Gemilerden ve Uçaklardan Boşaltma veya Denizden Yakmadan Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesi ve Ortadan Kaldırılması Protokolü... 173 3.117. Akdenizin Kara Kökenli Kaynaklardan ve Faaliyetlerden Dolayı Kirlenmeye Karşı Korunması Protokol... 173 3.118. Akdeniz de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokolü... 173 3.119. Akdenizin Kirlenmeye Karşı Korunmasına Ait Sözleşme Uyarınca Akdeniz`de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokolü... 173 3.120. Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi... 173 3.121. Karadeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi ve Eki Protokolleri... 173 3.122. Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa Topluluğu Arasında Türkiye Cumhuriyeti nin Avrupa Çevre Ajansı ve Avrupa Bilgi ve Gözlem Ağı na Katılımı Anlaşması... 174 3.123. Birleşmiş Milletler Gıda Ve Tarım Teşkilatı (Fao) İle İmzalanan Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Ve Korunması Projesinin Çevresel Etki Değerlendirmesi (Çed) Konulu Proje Belgesinin Onaylanması... 174 3.124. Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi... 174 3.125. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi... 174 3.126. Atmosferde, Feza da ve Su Altında Nükleer Silah Denemelerinin Men i Hakkında Antlaşma... 174 3.127. Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Teşkilatının Kuruluş Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname... 174 3.128. Kum Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, İşletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği...174 3.129. Avrupa Peyzaj Sözleşmesinin Onaylanması Hakkında Karar...174 3.130. Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme...174 XII
Su Yönetimi ve Mevzuatı Üçüncü Bölüm SU YÖNETİMİNDE KURUMSAL YAPI 1. Su Yönetiminde Yetkili Kurum Ve Kuruluşlar...177 2. Su Hizmetlerinde Yetkili Kurum Ve Kuruluşların Görevleri İle Yasal Dayanakları...185 2.1. Su Kaynakları ve Atıksu Yönetimi...186 2.2. Havza Koruma...186 2.3. Hassas Su Alanları...187 2.4. Sulak Alanlar...187 2.5. Yeraltı Suları...188 2.6. Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular...188 2.7. Kaynak Suları...189 2.8. Dereler...191 2.9. İçme ve Kullanma Suları...191 2.10. İçme Suyu Temini...196 2.11. Yüzme ve Rekreasyon Amaçlı Kullanılan Sular...200 2.12. Taşkın Sular...201 2.13. Sulu Ziraatı Yaygınlaştırma...201 2.14. Bataklık Arazilerin Kurutulması...201 2.15. Hidroelektrik Enerji Üretme...202 2.16. Yağış ile İlgili Verilerin Üretilmesi, Değerlendirilmesi, Saklanması...202 2.17. Çevre İstatistiklerini Derlemek ve Yayınlamak...202 2.18. Sınır Aşan Sular...202 2.19. AB Müktesebatına Uyum...203 2.20. Atıksu...203 2.21. Atıksu Hizmetleri...210 2.22. Deniz Kirlenmesi...214 2.23. Su ve Hizmet Tarifelerinin Belirlenmesi...214 2.24. Su Ücretinde İndirim...214 2.25. Tüketici Hakları...215 2.26. Çevre Temizlik Vergisi...216 2.27. Su Sayaçları...216 2.28. Çevrenin Korunması...218 EKLER 1.İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik...223 2.Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği...243 3.Su Kasidesi...274 Kaynakça... 277 Web Siteleri... 280 XIII
Dünyada ve Ülkemizde Su TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1: Yüzeysel Suların Kategorilere Göre Kalite Standartları Tablo 2: İçme ve Kullanma Suyu Göstergeleri Tablo 3: Sağlıklı Suya Erişen Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı Tablo 4: Su ve Gıdalarla Bulaşan Hastalıkların Özellikleri ve Korunması Tablo 5: Dünyadaki Suyun Dağılımı Tablo 6: Küresel Su Dağılımını Gösteren Bir Tahmin Tablo 7: Ülkemizin Su Kaynakları Tablo 8: Türkiye nin Genel Su Bütçesi Tablo 9: Türkiye nin Havza Bazında Su Potansiyeli Tablo 10: Akarsu Havzalarında Arıtma Uygulanan ve Uygulanmayan Toplam Belediye Nüfusları Tablo 11: Havza Önceliklendirme Tablosu Tablo 12: Dünyada ve Ülkemizde Su Kaynaklarının Sektörel Kullanımı Tablo 13: Türkiye de 1990 2004 Yıllarında Sektörler Tarafından Kullanılan Su Miktarı Tablo 14: IWA/AWWA Yöntemine Göre Su Bütçesinin Bileşenleri Tablo 15: IWA/AWWA Yöntemine Göre Su Bütçesi Tablosu (m³/yıl) Tablo 16: Avrupa Ülkelerindeki Ortalama Su Kayıpları Oranı Tablo 17: Dünya da Kişi Başına Kullanılabilir Su Potansiyeli Tablo 18: Dünyada ve Ülkemizde Kişi Başına Düşen Kullanılabilir Su Miktarı Tablo 19: Belediye Su İstatistikleri Temel Göstergeleri, 2008 Tablo 20: Belediye İçme ve Kullanma Suyu Temel Göstergeleri, 1994-2008 Tablo 21: Günlük Temel İçme ve Kullanma Suyu İhtiyacı Tablo 22: Dünya da ve Türkiye de Kişi Başına Günlük Ortalama Kentsel Su Tüketimi Tablo 23: TÜİK 2008 Verilerine Göre Su Verileri Tablo 24: Belediye Atıksu Temel Göstergeleri, 2008 Tablo 25: Belediye Atıksu Temel Göstergeleri, 1994-2008 Tablo 26: Su Yönetiminde Yetkili Kurum / Kuruluşlar ve Görevleri Tablo 27: Su Hizmetlerinde Yetkili Kurum ve Kuruluşların Görevleri İle Yasal Dayanakları XIV
Su Yönetimi ve Mevzuatı ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1: Çeşitli Ülkelerde Askeri, Sağlık İle Su Ve Sanitasyon Alanında Yapılan Kamu Harcamalarının Gayri Safi Milli Hasıla İçindeki Oranı Şekil 2: Ülkelere Göre Üretimin Toplam Su Ayak İzi 1997 2009 Şekil 3: Su Ayak İzinin Bileşenleri Şekil 4: Ülkelere Göre Tüketimin Kişi Başı Su Ayak İzi 1997-2001 Şekil 5: Su Kaynaklarının Sektörel Kullanımın Grafikte Dağılımı Şekil 6: 1900 2000 Yılları Arasında Su Kaynaklarının Sektörel Kullanımındaki Değişmeler Şekil 7: Su Bütçesi Bileşenlerinin % 40 Kayıp Su Oranına Göre Tahmini Dağılımı Şekil 8: Protein ve Kalori Sağlamak İçin Kullanılan Su Şekil 9: Avrupa Bölgesinde Ülkelere Göre Yıllık Kişi Başına Düşen Su Miktarı Şekil 10: Su Kirliliğinin Öncelikli Sorun Olduğu İllerin Sayısı ve Oranı (%) Şekil 11: Kirliliğe Maruz Kalmış Yerüstü ve Yeraltı Su Kaynaklarının Kirlenme Nedenleri Şekil 12: İl Merkezlerinde Atıksulardan Kaynaklanan Kirlenme Nedenleri Şekil 13: İlçelerde Atıksulardan Kaynaklanan Kirlenme Nedenleri Şekil 14: Beldelerde Atıksulardan Kaynaklanan Kirlenme Nedenleri Şekil 15: Su Kirliliğinin Önlenmesinde il Sınırları İçerisinde Karşılaşılan En Önemli Güçlükler Şekil 16: 2008 Yılında Belediyeler Tarafından Şebeke İle Dağıtılmak Üzere Çekilen Suyun Çekilen Yerlere Göre Oranları Şekil 17: 2008 Yılında Belediyelerce Temin Edilen İçme ve Kullanma Suyuna Uygulanan Arıtma Yöntemleri Oranı Şekil 18: İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayısı (1994-2008) Şekil 19: İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Hizmet Verilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (1994-2008) Şekil 20: İçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi Sayısı (1994-2008) Şekil 21: İçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi İle Hizmet Verilen Belediye Sayısı (1994-2008) Şekil 22: İçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi İle Hizmet Verilen Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı (1994-2008) Şekil 23: Sektörler Tarafından Doğrudan Su Kaynaklarından Çekilen Suyun Oranları Şekil 24: Doğrudan Su Kaynaklarından Çekilen Suyun Sektörel Dağılım Oranları Şekil 25: Kanalizasyon Şebekeleri İle Toplanan Atıksuların Deşarj Edilme Oranları Şekil 26: Arıtılan Atıksuya Uygulanan Arıtma Yöntemi Oranları Şekil 27: Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayısı (1994-2008) Şekil 28: Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (1994-2008) Şekil 29: Atıksu Arıtma Tesis Sayısı (1994-2008) Şekil 30: Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Verilen Belediye Sayısı (1994-2008) Şekil 31: Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Verilen Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı (1994-2008) Şekil 32: Sektörler Tarafından Doğrudan Alıcı Ortamlara Deşarj Edilen Atıksuyun Oranları Şekil 33: Doğrudan Alıcı Ortamlara Deşarj Edilen Atıksuyun Sektörel Dağılım Oranları XV
Dünyada ve Ülkemizde Su RESİMLER DİZİNİ Resim 1: Su Çevrimi Resim 2: Akarsu Havzaları Haritası Resim 3: Dünya Genelinde Temiz Su Bölgeleri Resim 4: Kirleticilerin Ortaya Çıktığı Yıllar Resim 5: Su Kirliliği Öncelikleri Haritası KISALTMALAR AB: Avrupa Birliği ABD: Amerika Birleşik Devletleri AWWA: Amerikan Su İşleri Birliği CBS: Coğrafi Bilgi Sistemi DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü DPT: Devlet Planlama Teşkilatı DSİ: Devlet Su İşleri EC: Avrupa Birliği EPA: ABD Çevre Koruma Ajansı GFN: Küresel Ayak İzi Bağı IWA: Uluslar arası Su Birliği İSKİ: İstanbul Su Ve Kanalizasyon İdaresi İSO: İstanbul Sanayi Odası MTA: Maden Tetkik ve Arama MWRA: Massachusetts Su Kaynakları Yönetimi SÇD: Su Çerçeve Direktifi TMK: Türk Medeni Kanunu TMMOB: Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği TS: Türk Standartları TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumun Başkanlığı TÜSİAD: Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği UFW: Hesaplanamayan Su Miktarı USİAD: Ulusal Sanayici ve İşadamları Derneği WHO: Dünya Sağlık Teşkilatı WWF: Doğal Hayatı Koruma Vakfı ZSL: Londra Zooloji Derneği XVI
Su Yönetimi ve Mevzuatı SUNUŞ Nerede yaşarsak yaşayalım geçimimiz, hatta yaşamımız yeryüzünün doğal olarak verdiği hizmetlere bağlıdır. Ne yazık ki bu hizmetlerin temelini oluşturan kaynakları çok büyük bir hızla, kendini yenileme şansı bırakmadan tükettiğimiz görülmektedir. Şu andaki yaşam biçimlerimiz ile geleceğimizi tehlikeli hale getirmekteyiz. Su zengini olmayan ülkemizde; su kaynaklarımız, yanlış ve bilinçsiz kullanımlarla kirlenmekte ve hızla azalmaktadır. Bu haliyle ülkemiz gelecekte su sıkıntısı yaşayabilecek ülkeler arasında yer almaktadır. Mevcut su potansiyelimiz olan 112 milyar m 3 suyun ancak %36 sını geliştirebilmiş durumdayız. Gelişmiş ülkeler ise su kaynaklarının %100 e yakın bölümünü geliştirmiş durumda olup, faaliyetlerini su kirliliğinin azaltılması konusuna yoğunlaştırmışlardır. Temiz su tedarik etmek, atık suyu idare etmek ve temizlik/sağlık şartlarını sağlamak insani gelişmenin en temel üç şartı olarak kabul ediliyor. Kalkınmakta olan ülkelerin büyük bir bölümünde, kirli ve mikroplu sular insan güvenliğini silahlı çatışmalardan daha çok tehdit ediyor. Su ve temizlik alanındaki hedefler için yatırılan her bir dolar, kazanılan zaman, artan verimlilik ve azalan sağlık harcamaları açısından sekiz dolarlık bir ekonomik kazanç getiriyor. O halde, özellikle ülkemizde su kaynaklarını korumayı ve geliştirmeyi, temiz su tedarik etmeyi, su kullanımını ekonomik kılmayı, atık suyu idare etmeyi öngören su politikası ve uygulamalarına ihtiyaç vardır. Elinizdeki bu çalışmada su ve atıksu hizmetleri ile ilgilenen kişilerin özde bilmesi gereken temel ve güncel bilgiler verilmeye çalışılmış, mevzuatın çokluğuna dikkat çekilerek, kanun, tüzük ve yönetmelikten oluşan toplam yüzotuz mevzuat özet olarak ele alınmış, ayrıca su ve atıksu hizmetlerinde yetkili kurum ve kuruluşların görevleri ile yasal dayanakları yirmisekiz ana konu ve bu konuları ilgilendiren toplam yüzellidokuz görev / fonksiyon tablolar haline getirilmiştir. Özellikle yerel yönetimlerin ihtiyaç duyduğu güncel konuları da içermesi nedeniyle önemli bir boşluğu dolduracağını düşündüğüm Dünyada ve Ülkemizde Su, Su Yönetimi ve Mevzuatı isimli bu kitabın tüm okuyuculara faydalı olmasını temenni eder, kitabı hazırlayan Atila TÜRKYILMAZ ı kutlarım. Yrd. Doç. Dr. Beril (Salman) AKIN Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Bilimleri Anabilim Dalı Başkanı XVII
Dünyada ve Ülkemizde Su XVIII
Su Yönetimi ve Mevzuatı ÖNSÖZ Su, alternatifi olmayan doğal bir kaynaktır. Su, insanın temel ihtiyaçlarını karşılaması yanında; sürdürülebilir tarım, enerji üretimi, endüstri, ulaşım, turizmin ve gelişmenin de kaynağıdır. Sosyal ve ekonomik faaliyetlerin sürmesi büyük ölçüde temiz ve yeterli su arzına sahip olmaya bağlıdır. Su kaynaklarının geliştirilmesi ekonomik üretkenlik ve sosyal refaha doğrudan katkı yapmaktadır. Bu nedenlerle dünya tarihinde su kaynaklarının yönetimi uygarlıkların gelişmesinde ve çöküşlerinde her zaman önemli roller oynamıştır. Dünyanın yaklaşık %75 i sudur. Suyun bu kadar çok olduğuna aldanmayalım. Yeryüzündeki toplam su kaynaklarının sadece yaklaşık % 1 i kullanılabilir durumdadır. Kişi başına kullanılan su miktarında dünya ortalaması 7.600 m 3 civarında iken, ülkemizde bu miktar 2007 verilerine göre 1.586 m 3 e düşmüştür. 2030 yılı için nüfusumuzun 100 milyon olacağı öngörüsüne göre kişi başına düşen kullanılabilir su miktarının 1.120 m 3 civarında olacağı söylenebilir. Ülkemizin mevcut su potansiyeli olan 112 milyar m 3 suyun da ancak %36 sını geliştirebildiğimiz görülmektedir. Bu durumda mevcut büyüme hızı, su tüketim alışkanlıklarının değişmesi gibi faktörlerin etkisi dikkate alındığında su kaynakları üzerinde olabilecek baskıları tahmin etmek mümkündür. Talebin artması, su kaynaklarının kirletilmesi ve kötü yönetilmesi, suyu giderek daha da kıt bir kaynak haline getirmektedir. Bu özelliklere, suyun yerküre üzerindeki eşitsiz dağılımı da eklendiğinde, su yönetimi çağımızın en önemli sorunlarından birine dönüşmektedir. Bu nedenle gelecek nesillere sağlıklı ve yeterli su bırakılması, kaynakların çok iyi korunup, akılıca kullanılmasını gerektirmektedir. İçtiğimiz her yudum suda, yerkürenin atmosferinde binlerce, hatta on binlerce tur atmış su molekülleri bulunmakta olup, sıvı haldeki su en az üç milyar yıldır deniz, hava ve kara arasında dolaşıp durmaktadır. Yine çevrim sürecinde bir yağmur damlacığı yılda 40 42 kez buharlaşıp, yeniden yağış olarak yeryüzüne dönmekte ve böylece, yaklaşık 400.000 km³ su kıtalar ile atmosfer arasında hareket etmektedir. Bu olağanüstü çevrim nedeniyle hangi yılda, hangi ayda, bulutların nereye, ne kadar su bırakacağına hakim olunamayacağına göre, doğanın kanunları bilinip, ona uyulmalıdır. Yaşamsal kaynağımız olan suyun iyi yönetilmesi gerekmektedir. Burada en büyük görevde kuşkusuz bu misyonu yüklenen kurum ve kuruluşlara düşmektedir. Bu misyona katkı sağlamak Dünyada ve Ülkemizde Su, Su Yönetimi ve Mevzuatı isimli kitabımın amacını oluşturmaktadır. Kitabımda su hizmetlerini yürüten veya ilgilenen kişilerin özde bilmesi gereken güncel bilgileri vermeye çalıştım. Ayrıca mevzuatın çokluğuna dikkat çekerek, idarecilerin bütüne hakim olabilmelerinin veya su mevzuatında aradıkları bir konuyu nerede bulabileceklerinin yolunu göstermeye çalıştım. Kitabımın Dünyada ve Ülkemizde Su başlıklı birinci bölümünde; suyun tarifi, özellikleri, standartları, önemi, çevrimi, miktarı, sektörlere göre dağılımı, suyun insan sağlığıyla ilişkisi su raporları, su kayıpları, XIX
Dünyada ve Ülkemizde Su su kirliliği, suyun temini ve tüketimi, kanalizasyon şebekesi ve atıksu üretimi, 5. Dünya Su Forumu, AB Su çerçeve direktifi, inancın suda yansıması gibi konular hakkında kısa, öz, genel bilgiler verdim. Yaptığım araştırmalarda su konusu ile ilgili olarak Resmi Gazete de yayımlanmış bulunan uluslararası anlaşma ve protokol ile kanun, kanun hükmünde kararname, yönetmelik ve tüzüklerin yüzyirmialtı adet olduğunu gördüm. Bu sayıya ülkemizin çeşitli ülkelerin hükümetleri ile yaptığı çevre konusundaki ikili anlaşmalar dahil değildir. Mevzuatın çokluğu bir yana ülkemizde su kaynaklarının kullanımı ve yönetiminde birden fazla birincil ve/veya ikincil mevzuat düzenlemeleri kapsamında farklı kurum ve kuruluşların görevlendirilmesi, hukuksal ve kurumsal dağınıklığa da sebep olmuştur. Bu nedenle kitabımın Su Mevzuatı başlıklı ikinci bölümünde; Su Yönetiminde Hukuksal ve Kurumsal Dağınıklık, Su Mevzuatı Listesi ve Su Mevzuatı Özet Bilgileri konularını işledim. Kitabımın Su Yönetiminde Kurumsal Yapı isimli üçüncü bölümünde ise; mevzuatın çok olması ve herkesin tüm mevzuatı gözden geçirmesinin büyük zaman alacağını dikkate alarak, okuyucularımıza kolaylık sağlamak amacıyla ülkemizde gerek doğrudan, gerekse dolaylı olarak su ile ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile su konusundaki görevlerini Su Yönetiminde Yetkili Kurum ve Kuruluşlar başlığı altında, su hakkında; konu, görev/fonksiyon, yetkili kurum ve kuruluşlar ile yasal dayanaklarını ise Su Hizmetlerinde Yetkili Kurum ve Kuruluşlar İle Yasal Dayanakları başlığı altında tablolar haline okuyucularıma sundum. Ekler bölümüne ise; yerel yönetimler için çok önemli olan İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ile inancın suda yansımasının güzel bir örneği olan Fuzulî nin Su Kasidesi ni aldım. Daha detaylı bilgilere ulaşmak isteyenler için kitabımda alıntı yaptığım eserlerin yaklaşık %70 inin web adreslerini yazdım Ayrıca Kaynakça kısmına ileri okumalar için su hakkında internette yayımlanmış olan yetmişin üzerinde kitabın web adreslerini verdim. Kitap çalışması için beni yüreklendiren Türkiye Belediyeler Birliği Genel Sekreteri Sayın Hayrettin GÜNGÖR başta olmak üzere, bu eserin ortaya çıkmasında katkısı olanlara, basılmasında emeği geçenlere teşekkürlerimi sunuyor, çalışmamın ilgililere yararlı olmasını diliyorum. Atila TÜRKYILMAZ XX