Anonim Şirketlerde Tahvil (Borçlanma Senetleri) Çıkarılması

Anonim Şirketlerde Tahvil (Borçlanma Senetleri) Çıkarılması Her çeşidi ile tahviller, finansman bonoları, varlığa dayalı senetler, iskonto esası üzerine düzenlenenler de dâhil, diğer borçlanma senetleri, alma ve değiştirme hakkını haiz senetler ile her çeşit menkul kıymetler, aksi kanunlarda öngörülmedikçe, ancak genel kurul kararı ile çıkarılabilirler. (TTK m. 504). Diğer ticaret şirketlerinden farklı olarak sadece anonim şirketlere bu olanak tanındığı için şirketler muhasebesi konuları içinde bu konu da işlenecektir. 7-1

Tahvilin Özellikleri Tahvilin özellikleri; 1- Tahviller anonim şirketler tarafından çıkarılabilir. 2- Tahvil kıymetli bir evraktır. 3- Para karşılığı çıkarılan tahvil anonim şirket için bir borç senedi, satın alan kişiler için alacak senedi niteliğini taşır. 4- Bir tahvilin itibari (nominal) değerinin alt ve üst sınırını, onu çıkaran anonim şirket belirler. 5- Tahviller hamiline veya satın alanın adına (nama) yazılı olabilir. 7-2

Tahvilde bulunması gereken hususlar şunlardır; 1- Şirketin unvanı, konusu, süresi ve merkezi. 2- Esas sermayenin tutarı. 3- Ana sözleşmenin ilân tarihi ile ana sözleşmede değişiklik yapılmışsa, bu değişikliklerin tarihleri 4- Genel kurulca onaylanmış son bilânçoya göre şirketin durumu 5- Daha önce çıkarılmış veya çıkarılmakta olan tahvillerin; -- Nominal değerleri, -- Verilecek faiz tutarı, -- Nama veya hamiline yazılı olduğunun belirtilmesi, -- İtfa biçimi ve süresi, 6- Şirketin varlıkları üzerinde rehin veya teminat olup olmadığı, 7- Genel Kurulun tahvil çıkarma kararının tescil ve ilân tarihi, 8- Yetkili en az iki imza. 7-3 Tahvilde Şekil Şartları

Tahvil Türleri Anonim şirketler, çıkaracakları tahvillerin bunları alacak kişilere cazip gelmesi için değişik türlerde çıkarırlar. 1- Primli Tahviller, 2- İkramiyeli Tahviller, 3- Kâr Paylı Tahviller, 4- Teminatlı Tahviller, 5- Değişir Faizli Tahviller, 6- İtfa Primli Endeksli Tahviller, 7- Hisse Senedi İle Değiştirilebilir Tahviller, 8- Dövize Endeksli Tahviller. 7-4

Tahvil Çıkarma Esasları TTK nın 504 ve 505 inci madde hükümlerine bağlı borçlanma senetlerinin toplam tutarı, sermaye ile bilançoda yer alan yedek akçelerin toplamını aşamaz; kanunların bilançoya konulmasına izin verdiği yeniden değerleme fonları da toplama katılır. Kanunlardaki istisnalar ve Sermaye Piyasası Kanunu ile ilgili mevzuat hükümleri saklıdır (TTK m. 506). Bu kural, bütün tahvil ihraçları için gözönünde bulundurulacak genel bir ilkedir. Bu ilkenin yanında, bir anonim şirket ikinci veya daha sonraki tahvil çıkarma işlemlerinde bir başka ilkeye de bağlıdır. Bu ilkeye göre daha önce çıkarılan tahvillerden, satılmamış olanlar varsa; anonim şirket, yeni tahvilleri çıkaramayacaktır. 7-5

Tahvil Çıkarma İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Bir anonim şirket, bir yandan faaliyetine devam ederken, bir yandan da tahvil çıkarma ve satma işlemlerini sürdürür. Aşağıda bir anonim şirketin tahvil çıkarmadan, faiz ödemeye, ana parayı geri ödemeye kadar olan aşamalardaki muhasebe kayıt örnekleri verilmiştir. 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 5.000,00 770.1 Emisyon Giderleri 3.000,00 770.2 Harç Giderleri 2.000,00 191 İNDİRİLECEK KDV 540,00 100 KASA 5.540,00 İzin için başvurulduğunda SPK fon hesabına yapılan ödemenin kaydı 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 300,00 770.3 SPK Fon Giderleri 300,00 100 KASA HESABI 300,00 7-6

Tahvil Çıkarma İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Ticaret siciline ve ilân giderleri ile sirkülerin yüksek tirajlı gazetelerde yayınlanması için yapılan giderlerin kaydı 770 GENEL YÖNETİM GİDERL. 5.000,00 770.4 İlan Giderleri 5.000,00 191 İNDİRİLECEK KDV 900,00 100 KASA 5.900,00 Tahviller bastırılıp satışa sunulduğunda Nazım Hesaplarda gösterilmelidir. 900 NAZIM HESAPLAR 100.000,00 900.1 Bastırılan Tahvilden Alacak 100.000,00 950 NAZIM HESAPLAR 100.000,00 950.3 Satışa Verilen Tah. Borç 100.000,00 7-7

Tahvil Çıkarma İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Tahvillerin satılması kaydı (Nazım hesaplarda satış tutarı kadar ters kayıt yapılır) 102 BANKALAR 100,000.00 405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER 100,000.00 950 NAZIM HESAPLAR 100,000.00 950.3 Satışa Verilen Tah. Borç 100,000.00 900 NAZIM HESAPLAR 100,000.00 900.1 Bastırılan Tahvilden Alacak 100,000.00 Tahvil satışlarının nominal değerlerinin altında olsa idi; 102 BANKALAR 97,000.00 408 MENKUL KIYM. İHRAÇ FARKI 3,000.00 405 ÇIKARILMIŞ TAHVİL 100,000.00 408 MENKUL KIYMET İHRAÇ FARKI hesabı, tahvilin itfa planına paralel olarak önce 308 MENKUL KIYMET İHRAÇ FARKI hesabına, bu hesaptan da 780 FİNANSMAN GİDERLERİ hesabına devredilir. 7-8

Tahvil Çıkarma İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Tahvilin satışını üstlenen aracı kurumlara ödenen komisyonun kaydı 780 FİNANSMAN GİDERLERİ 1.000,00 100 KASA 1.000,00 Satış süresi sonunda satılmayan tahvil olması durumunda nazım hesaplar kapatılır. (rakamsız yevmiye kaydı ile gösterilmiştir) 950 NAZIM HESAPLAR 950.3 Satışa Verilen Tah. Borç 900 NAZIM HESAPLAR 900.1 Bastırılan Tahvilden Alacak Geri ödeme tarihi bir yıldan daha kısa süreli hale geldiğinde yapılması gereken kayıt 405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER 100.000,00 304 TAH.A.PARA BORÇ 100.000,00 7-9

Tahvil Faizlerinin Ödenmesiyle İlgili Muhasebe Kayıtları Tahvil çıkaran şirket bunların faizlerini tahakkuk ettirirken vergi kesintisi de yapmalıdır. Gelir Vergisi Kanunu na göre vergi kesinti oranı % 15 tir. Örnek: Deva Anonim Şirketi nin çıkarmış olduğu tahviller için yıl sonunda tahakkuk eden faiz tutarı 12.000,00 TL dir. Bunlardan % 15 oranında kesinti yapılarak aşağıdaki kayıtta gösterilmiştir. 780 FİNANSMAN GİDERLERİ 12.000,00 381 GİDER TAHAKKUKLARI 10.200,00 381.3 Tahvil Faiz Tahakkukları 10.200,00 360 ÖDENECEK VERGİ F. 1.800,00 360.5 Vergi Kesintileri 1.800,00 Faizler ödendiğinde yapılacak kayıt 381 GİDER TAHAKKUKLARI 12.000,00 381.3 Tahvil Faiz Tahakkukları 12.000,00 102 BANKALAR 12.000,00 102.1 Garanti Bankası 12.000,00 7-10

7-11 Tahvillerin İtfası (Geri Ödemesi) Tahvillerin geri ödenmesi, itfa planı uyarınca yapılır. İtfa planı her ne şekilde olursa olsun, ana paranın vadesinin bir yıldan daha kısa süreye indiği tarihte aşağıdaki kayıt yapılmalıdır. 405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER 100.000,00 304 TAHVİL A.PARA BORÇ 100.000,00 304.4 Tahvil Anapara Borcu 100.000,00 Ödeme çekle yapıldığında 304 TAHVİL A.PARA BORÇ 100.000,00 304.4 Tahvil Anapara Borcu 100.000,00 103 VERİLEN ÇEKLER 100.000,00 Ödeme bir banka aracılığıyla yapıldığında 304 TAHVİL ANAPARA BORÇ 100.000,00 304.4 Tahvil Anapara Borcu 100.000,00 102 BANKALAR 100.000,00 102.8 Yapı Kredi Bankası 100.000,00

Anonim şirketlerde kâr dağıtımı ile ilgili hesaplamalar aşağıda sayılan bir dizi mevzuata dayanmaktadır. Bunlar; - Türk Ticaret Kanunu, - Gelir Vergisi Kanunu, - Kurumlar Vergisi Kanunu, - Sermaye Piyasası Kanunu, - Şirket Ana Sözleşmesi dir. Bunların dışında, Damga Vergisi Kanunu, adı geçen kanunlarla ilgili tebliğler, Bakanlar Kurulu Kararları, şirket genel kurul kararları sayılabilir. 7-12

Dönem Kârı 31 Aralık Tarihli D a ğ ı l ı m ı Dönem Net Kârı Vergi Karşılığı 20% 80% 7-13

Bir anonim şirketin dönem kârından üç temel rakamın bulunması muhasebe kayıtları için önemlidir. Bunlar kısaca; - Ödenecek vergiler, - Yedekler, - Ortaklara dağıtılacak kâr paylarıdır. 7-14

Dönem Net Kârının Dağılımı (Yeni Dönem) Dağıtılacak Kâr Yedek Akçe Gelir Vergisi 7-15

Vergilerin hesaplanması; Kurumlar Vergisi; Anonim şirketler diğer sermaye şirketleri gibi bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safi kurum kazanç ları üzerinden kurumlar vergisine tabidirler. Kurumlar vergisi oranı, 1.Ocak.2006 tarihinden itibaren % 20 olarak belirlenmiştir. Kurumlar vergisi mükellefleri, cari vergilendirme döneminin kurumlar vergisine mahsup edilmek üzere üçer aylık kazançları üzerinden % 20 geçici vergiye tabidirler. Kurumlar vergisi, VUK hükümlerine göre bulunan «mâli kâr» üzerinden hesaplanır. Gelir tablosuyla bulunan kâr ise TTK ya göre hesaplanan «ticari kâr»dır. 7-16

Vergilerin hesaplanması; Ticari Kâra kanunen kabul edilmeyen giderlerin eklenmesi ve vergiden istisna gelirlerin çıkarılması ile «mâli kâr» bulunur. Yani; Ticari Kâr = --- Kanunen kabul edilmeyen giderler (+) --- Vergiden istisna gelirler (-) --- Mâli Kâr = --- Gelir vergisi; Anonim şirketlerin ortaklarına dağıtacağı kâr payları, menkul kıymet kazancı sayıldığı için, gelir vergisi kesintisine tabidirler. Ortaklara dağıtılacak kârdan %15 gelir vergisi kesildikten sonra kalan kısım ortaklara dağıtılır. 7-17

Yedekler; Anonim şirketler Türk Ticaret Kanunu na göre yedek ayırmak zorundadır. Yedekler, ileride doğması muhtemel zararları karşılaması için kârdan ayrılan tutarlardır. Bilançonun pasifinde öz kaynaklar arasında gösterilirler. TTK ya göre ayrılması; Her yıl dönem kârının % 5 inin ödenmiş sermayenin % 20 sini buluncaya kadar ayrılması zorunlu olan yedek akçeye 1. tertip yedek akçe adı verilir. Ayrıca dağıtılması kararlaştırılmış kısmın % 10 u 2. tertip yedek akçe olarak ayrılır. Bunların dışında genel kurul kararı veya ana sözleşme gereği kâr edilen yıllarda isteğe bağlı yedekler de ayrılabilir. 7-18

Dağıtılacak kârlar; Anonim şirket ortaklarına dağıtılacak kâr payları Türk Ticaret Kanunu (m. 507-513) ncü maddelerinde düzenlenmiştir. Ayrıca şirket ana sözleşme veya genel kurul kararlarıyla da belirlenir. TTK ya göre kâr paylarının hesaplanması yedek akçelerin ayrılmasına bağlanmıştır. TTK nın ayrıca kâr payı ayrılmasını zorunlu kılan hükümleri de vardır. 519. maddeye göre birinci tertip yedek akçe ayrıldıktan sonra, ortaklar ödenmiş sermaye üzerinden % 5 oranında birinci temettü ayrılmalıdır. Not: Halka açık anonim şirketlerde bu oran farklı şekilde hesaplanmaktadır. İkinci örnekte ele alınacaktır. 7-19

Örnek 1: As İnşaat ve Planlama Anonim Şirketi nin esas sermayesi 100.000,00 TL olup, her biri 1 TL değerinde ve 100.000 adet hisseye ayrılmıştır. Şirket sermayesinin 60.000,00 TL lik kısmı ödenmiştir. Şirket halka açık bir şirket değildir. Şirketin 2008 yılı sonunda vergiden önceki dönem ticari kârı 45.000,00 TL dir. Bu tutar, 2008 yılı ile ilgili kayıtlar henüz kapatılmadığı için 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI hesabının alacak tarafında fark olarak gözükmektedir. Yıl içinde gider hesaplarında gösterilen, ancak vergi yasalarınca kabul edilmeyen giderler ise aşağıdaki gibidir. 7-20 Fazla ayrılan amortisman 550,00 Alacak Senetleri Reeskontları 2.150,00 Gecikme zamları 250,00 Toplam 2.950,00

Dönem içinde gelir hesaplarında gösterilen ve vergiden muaf gelirin dökümü ise şöyledir. İştirak kazancı 8.100,00 Yatırım indirimi istisnası 900,00 Devlet tahvili faiz geliri 2.500,00 Toplam 11.500,00 Şimdiye kadar ayrılmış bulunan ve 540.01 alt hesabında gösterilen 1. Tertip yedek akçelerin tutarı 3.000,00 TL dir. 7-21

Şirket ana sözleşmesinde ve genel kurul kararlarında kâr dağıtımı ve yedeklerin hesaplaması ile ilgili olarak TTK nın öngördüğü oranlardan başka bir oran yer almamaktadır. Genel kurul, kârın 30.Nisan.2009 tarihinde dağıtılmasına karar vermiştir. Şirket genel kurulunun aldığı karar gereği karın tamamı ortaklara dağıtılacaktır. 7-22

Mali kârın bulunması; 2008 yılı kârı 45.000,00 + İlaveler: + Fazla ayrılan amortisman 550,00 + Kıdem tazminatı karşılıkları 2.150,00 + Gecikme zamları 250,00 + 2.950,00 İndirim ve istisnalardan önceki kazanç 47.950,00 - İndirimler: - İştirak kazancı 8.100,00 - Portföy işletmeciliği kazancı 900,00 - Yatırım indirimi 2.500,00-11.500,00 Kurumlar vergisi matrahı (mali kâr): 36.450,00 Kurumlar vergisinin hesaplanması: 36.450,00 x 0,20 = 7.290,00 7-23

Örnek 1: 31.12.2008 tarihli yevmiye kayıtları 691 DÖN.KÂRI VERGİ DİĞ.YAS 7.290,00 691.1 Kurumlar Vergisi 7.290,00 370 DÖNEM K.DİĞ.YAS.YÜ 7.290,00 370.1 Kurumlar Vergisi Karş. 7.290,00 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI 45.000,00 691 DÖN. KÂRI VERGİ DİĞ. 7.290,00 691.1 Kurumlar Vergisi 7.290,00 692 DÖNEM KÂRI VEYA ZA 37.710,00 692 DÖNEM NET KÂRI VEYA ZAR. 37.710,00 590 DÖNEM NET KÂRI 37.710,00 7-24

Örnek 1: 01.01.2009 tarihli yevmiye kaydı ile 2008 yılı dönem kârının, geçmiş yıllar kârları hesabına devri 01.01.2009 590 DÖNEM NET KÂRI 37.710,00 570 GEÇMİŞ YILL.KÂRLARI 37.710,00 570.08 2008 Yılı Kârı 37.710,00 7-25

I. Tertip yedek akçenin hesaplanması; Ödenmiş sermaye 60.000,00 1. Tertip yedek akçe üst sınırı 60.000 x 0,20 12.000,00 2009 yılına kadar ayrılmış 1. tertip yedek akçe 3.000,00 2009 yılında ayrılabilecek 1. tertip yedek akçe 9.000,00 2008 yılı dönem kârı 45.000,00 1. Tertip yedek akçe matrahı 45.000,00 2009 yılında ayrılabilecek 1.tertip yedek akçe; 45.000,00 x 0,05 = 2.250,00 I. Temettünün hesaplanması; Birinci temettü ödenmiş sermayenin % 5 i olarak hesaplanmaktadır. Ödenmiş sermaye 60.000,00 TL olduğuna göre: Birinci temettü: 60.000,00 x 0,05 = 3.000,00 TL 7-26

II. Tertip yedek akçe ve II. Temettünün hesaplanması; Dönem Kârı 45.000,00 Kurumlar vergisi 7.290,00 I. Tertip yedek akçe (45.000 x 0,05) 2.250,00 I. Temettü (60.000 x 0,05) + 3.000,00 Toplam 12.540,00-12.540,00 Kalan Dağıtılabilir Kâr 32.460,00 II. Tertip yedek akçe (kalan kârın % 10 u) 3.246,00 II. Temettü 29.214,00 Yedek akçeler Temettüler (brüt) I. Yedek akçe 2.250,00 I. Temettü 3.000,00 II. Yedek akçe + 3.246,00 II. Temettü + 29.214,00 Yedekler toplamı 5.496,00 Temettüler toplamı 32.214,00 7-27

Kâr paylarından gelir vergisinin, net ve brüt temettü tutarlarının hesaplanması; (Yevmiye kayıtları ve kâr dağıtım tablosu için) I. Temettü gelir vergisi (3.000 x 0,15) 450,00 I. Temettü (net) 2.550,00 II. Temettü gelir vergisi (29.214 x 0,15) 4.382,10 II Temettü (net) 24.831,90 Gelir vergisi toplamı 4.832,10 I. ve II Temettü toplamı (net) 27.381,90 I. ve II Temettü toplamı (brüt) 32.214,00 7-28

Örnek 1 e ait kâr dağıtımı ile ilgili muhasebe kayıtları 570 GEÇMİŞ YILL.KÂRLARI 37.710,00 570.8 2008 Yılı Kârı 37.710,00 331 ORTAKLARA BORÇL. 27.381,90 331.1 Ortak Kâr Payları 1.Tem. 2.550,00 331.2 Ortak Kâr Payları 2.Tem. 24.831,90 360 ÖDENECEK VERGİ F. 4.832,10 360.21 Ödenecek Gelir Ver. K. 450,00 360.22 Ödenecek Gelir Ver. K. 4.382,10 540 YASAL YEDEKLER 5.496,00 540.1 1. Tertip Yasal Yed.Ak. 2.250,00 540.2 2. Tertip Yasal Yed.Ak. 3.246,00 Kurumlar vergisinin ödenmek üzere aktarılması 370 DÖN.KÂRI DİĞ.YAS.YÜK.K. 7.290,00 370.1 Kurumlar Vergisi Karşılığı 360 ÖDENECEK VERGİ VE F. 7.290,00 360.8.4 2008 4. Çeyrek Kur. V.Kar 7-29

Ortaklara temettü ödemesi ile ilgili muhasebe kayıtları 331 ORTAKLARA BORÇLAR 27.831,90 331.1 Ortak Kâr Payları 1. Temettü 2.550,00 331.2 Ortak Kâr Payları 2. Temettü 24.831,90 100 KASA 27.831,90 Kurumlar ve gelir vergisi kesintilerinin ödenmesi 360 ÖDENECEK VERGİ FONLAR 12.122,10 360.21 Ödenecek Gelir Ver. K. 450,00 360.22 Ödenecek Gelir Ver. K. 4.382,10 360.8.4 2008 4. Çeyrek Kur. V.Kar 7.290,00 100 KASA 12.122,10 7-30

Örnek 1 e ait Kâr Dağıtım Tablosu Kurumlar Vergisi 7.290,00 NET DÖNEM KÂRI 37.710,00 3. GEÇMİŞ DÖNEM ZARARI (-) 4. I. TERTİP YASAL YEDEK AKÇE (-) (-) 2.250,00 5. İŞLETMEDE BIRAKILMASI VE TASARRUFU ZORUNLU YASAL FONLAR (-) DAĞITILABİLİR NET DÖNEM KÂRI 35.640,00 6. ORTAKLARA BİRİNCİ TEMETTÜ (-) (-) 3.000,00 7. PERSONELE TEMETTÜ (-) 8. YÖNETİM KURULUNA TEMETTÜ (-) 9. ORTAKLARA İKİNCİ TEMETTÜ (-) (-) 29.214,00 10. II. TERTİP YASAL YEDEK AKÇE (-) (-) 3.246,00 B. YEDEKLERDEN DAĞITIM C. HİSSE BAŞINA TEMETTÜ Hisse Başına Temettü Tutarı (kuruş) = 0,5369 krş I.Temettü + II Temettü = 3.000 + 29.214 60.000 Hisse Başına Temettü Yüzdesi = 53,69 7-31