MUĞLA İLİ MİLAS İLÇESİ ÇOMAKDAĞ KÖYÜ GELENEKSEL KADIN KIYAFETİ Traditional Women Costume in Çomakdağ Village of Milas District of Muğla Province Doç. Dr. Melda ÖZDEMİR* 1.Giriş Giyim kuşam, insanoğlunun kültürel gelişim ve yaşam sürecinde beslenme ve üremegereksinimiyle beraber başlayan, kökeninde korunma ağırlıklı olmasına karşın, gelişimsürecinde geniş kültürel fonksiyonlar yüklenmiş bir olgudur. Toplumsal ve kişisel değeryargılarının, törelerin, kültürel ve ekonomik koşulların biçimlendirdiği önemli bir kültürel öğe aynı zamanda kültürün hızlı bir taşıyıcısıdır. Bütün toplumlarda giysi ile ilgili değer yargılarının, inançların, törelerin üretilen obje, renk ve biçimlerin oluşturduğu karmaşık bir yapı vardır ve bu da toplumların giysi kültürünü oluşturmaktadır (Erden 1998:6). Türk giysi kültürü de kalitesi, motif zenginliği, canlılık ve zarafeti ile Anadolu insanının yaşam tarzını ve dünya görüşünü büyük ölçüde yansıtan bir özelliğe sahiptir. Anadolu da özellikle kadın giyimi, bedenine ve ayağına giydikleri, bunların bezemeleri ve takıları ile oluşan bir bütündür. İnsanlar bu bütün içinde, gelenekleri ve toplumdaki yerine göre neyi, nerede, ne zaman, nasıl giyeceğini yaşayarak öğrenir. Böylece giyim kuşam geleneği kuşaklar arası yaşatılır. Bununla birlikte tarihi, coğrafya, ekonomik ve sosyal durum gibi farklılıkların, doğal olarak kıyafet hayatını da etkilemiş, yörelere özgü, tarzların oluşmasında rol oynamıştır (Sarıoğlu 2006: 202). Anadolu coğrafi konumu nedeniyle tarih boyunca Asya, Avrupa, Mısır ve Mezopotamya kültür yollarının kesiştiği bir merkez olmuştur. Birçok düşünür ve sanatçını belirttiği gibi, bu merkez yüzlerce etnik grubu ve farklı kültürel yapıları bünyesinde barındırıp, kaynaştırmış ve farklı insan toplulukları arasında etkileşimler oluşmuş, küçük şehir devletlerine ait yerleşimler kurulmuştur. Orta Asya dan Anadolu ya 9. yüzyıldan başlayarak küçük gruplar 11. yüzyıldan itibaren büyük kitleler halinde gelmeye başlayan Oğuz ve Türkmen boyları yani Türkler, Anadolu nun bugünkü kültürel ve etnik yapısının ana iskeletini oluşturmaya başlamışlardır (Yılmaz 2004: 65-66). Bu yapılanma birçok konuda orijinalliği ile dikkatleri çektiği gibi giysi kültüründeki zenginliği de gözler önüne sermektedir. Günümüzde endüstrileşme ve modern toplum yaşantısının yaygınlaşmasıyla kıyafet geleneği eski anlam ve önemini yitirmiştir. Ancak Anadolu da toprağa bağlı kalmış topluluklarda halen yöresel ve otantik niteliklerde özgün giysiler üretilmekte ve kullanılmaktadır. Ancak bunlar daha çok kadınlarımızın devam ettirdiği küçük * Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi, El Sanatları Tasarımı ve Üretimi Bölümü, omelda@gazi.edu.tr http://www.millifolklor.com 345
giysi kültürü çevrelerinde görülmektedir. (Kırzıoğlu 1992:156). Bu yörelerimizden biri de Ege bölgesinde yer alan Muğla ilinin Milas ilçesine bağlı Çomakdağ-Kızılağaç köyüdür. Çomakdağ köyünün adı iki köyün birleşmesinden oluştuğu için bugün Çomakdağ-Kızılağaç köyü denmektedir. Köy; İzmir-Milas yolu üzerinde, Köşkköy köyünden sonra gelen tuğla fabrikasının hemen yanından sola ayrılan yoldan Beşparmak dağlarına (antik çağdaki ismi Latmos) tırmanılarak varılan ve dağlara sırtını dayamış küçük 300 haneli bir yerleşim merkezidir. Köyde yakın zamanda başlayan kırsal turizm faaliyetlerinden en önemlisi geleneksel olarak 4 gün süren düğün törenlerinin seyahat acentelerince turlarla köye getirilen turist gruplarına 2 saatlik kısa bir gösteri halinde sunulmasıdır. Bununla birlikte yöresel yemeklerin ikramı ve köye ait bazı etnografik ürünlerin sergilenmesi amacıyla düzenlenen bir mekânın gezdirilmesi de diğer etkinliklerdir (Etikan ve Çukur 2011a:2). Çomakdağ köyünün özelliği, dünle bugünü ustaca kaynaştıran bir mimari üslup taşıyan evleridir. Bu evlerin her biri bir sanat eseridir. Taştan yapılmış evlerde bacalar estetik görünüşleriyle ilgi çekmektedir. Yöreye özgü kayrak taşından yapılan baca tepelerinde yarım ay ya da kartal başı şeklinde figürler görülebilmektedir. Evlerin dış görünüşleri kadar içleri de oldukça renkli ve etkileyicidir. Tavan süslemeleri ve kapılar ahşap oyma sanatının örnekleriyle doludur. Köy, tarihi evleri ve başta ipek böceği dokumacılığı olmak üzere geleneksel sanatları ile tanınmaktadır. Muğla il genelinde, Çomakdağ Kızılağaç köyü yöresel kültürüne en iyi sahip çıkan, bu kültürü yaşatan ve gelecek kuşaklara bozulmadan aktaran yerlerden biri olarak bilinmektedir. Birçok yerin kuşkusuz kendi kültürünü yansıtan kıyafetleri ve yaşam tarzı bulunmaktadır. Fakat Çomakdağ kadınları, hala günlük yaşamda ve törenlerde kullanılan, çok eskiye dayanan orijinal otantik giysileri ile dikkat çekmektedirler. Bunlar temelde üçetek, göynek, uzun çatal don, öncek ve süslü başlardan oluşmaktadır. Yöredeki otantik giysilerin kumaşlarının dokunması ve dikimi çoğunlukla yöre kadınları ve genç kızları tarafından yapılmaktadır. Geleneksel giysiler, çeşitli imgeler taşıyan motif ve işlemelerle süslüdür. Kadınların başlarına doğal çiçekler takarak süslenmeleri ise çok yaygın bir gelenektir. Yeni gelinlerin evlenme törenlerinde takılan altınları bir sene kadar devamlı olarak üzerlerinde taşıdıkları ve bunun bir zorunluluk olduğu bildirilmektedir. Bu uygulama yörede kadına verilen saygınlığın bir sembolü olarak değerlendirilmektedir. Bu araştırmada amaç, Muğla ili Milas ilçesi Çomakdağ-Kızılağaç Köyünün kadın kıyafet geleneğini belgelemek ve tanıtmaktır. Çalışma 2011 ve daha sonra 2012 yılı içinde yörede yapılan gözlem, inceleme ve görüşmelerle gerçekleştirilmiştir. Kıyafet parçaları fotoğraflarla belgelenmiş kaynak kişilerden edinilen bilgiler doğrultusunda, kültürel özellikleri tanıtılmaya çalışılmıştır. 2. Çomakdağ- Kızılağaç Köyü Geleneksel Kadın Kıyafeti Anadolu da uzun yıllar boyunca yörelere özgü benimsenen ve kullanılagelen çeşitli biçimlerde ve motiflerle süslenen geleneksel kıyafetler her 346 http://www.millifolklor.com
bölgede değişik özellikler göstermiştir. Kadın ve gelinlerin giydikleri geleneksel kıyafetlerin biçimi, renkleri, motif zenginliği ve zarafeti Anadolu insanının hayat tarzını yansıtmıştır. Kadın giyim-kuşamı başa, bedene, ayağa giyilen giysiler, süslemeleri ve takıları ile bir bütünlük oluşturmuştur (Tansuğ 1997: 23). Çomakdağ-Kızılağaç köyünde geçmişte geleneksel giyim kuşamın zenginliği, kumaşların çeşitliliği, işleme teknik ve süslemeleri ile kadınlar görkemli bir şekilde süslenmiştir. Günlük, nişan, düğün ve kına gecesi gibi özel günlerde giyilen, özgün değeri olan geleneksel giysiler bohçalar ve sandıklarda korunmuştur. Geçmişin miras bıraktığı kendine özgü kültürel özelliklerini korumaya çalışan Çomak Dağ Kızılağaç ta geleneksel kıyafetler hala daha görülmektedir. Çomak Dağ Kızılağaç Köyü nde yöresel giyim tarzı, değişen yaşam tarzına bağlı olarak gençlerde değişiklik göstermeye başlasa da bilhassa köydeki kadınlar kendilerine özgü giyim tarzlarını korumaya çalışmaktadırlar. Çomak Dağ Kızılağaç Köyü nün geleneksel düğünleri kadar köy kadınlarının giydikleri geleneksel kıyafetler de köyün tanınmasında etkili olmuştur. Çomak Dağ Kızılağaç Köyünde örneklerine rastlanabilen kadın giyimi ve kuşamı aşağıda giyiniş sırasına göre verilmiştir. 2.1. Bedene Giyilenler Çomakdağı köyünde bedene giyilen kadın kıyafetleri temel olarak, bürümcükyüzünakma gömlek, şalvar ayakkabı (don), bel kuşağı, göğüslük, önlük ve nazarlıktan oluşmaktadır. Bürümcük-Yüzünakma Gömlek Bu gömleğe yörede İç Göynek (İpekli Göynek) denmektedir. İçe giyilen ve iç çamaşırı olarak kullanılan göynek yörede ipek böcekçiliği ile uğraşıldığı için el tezgâhlarında yerli ipek veya ipek-iplik karışımından dokunan ipek kumaşlardan hazırlanmaktadır. Şimdiki adı ile atlet ya da fanila olan göynek, beyaz ya da krem rengi şile bezi, bürümcük kumaştan dikilir. Göynek hakim yakalı (3-4cm genişliğinde kısa yaka), boyu diz altına kadar uzanan, önü göğse kadar açık ve uzun kolludur. Yuvarlak yakalı ya da yakasız olarak dikilen göyneklerde bulunmaktadır. Kollar bedene kare şeklinde yerleştirilmiştir. Kol uçları ve yaka kenarları iğne oyalıdır ve isteğe göre değişik renklerde boncuk ve pullarla iğne oyaları arasına konularak süslenir. Bazı göyneklerin kol ağızları işlemeli ve iliklidir. Bu gömleklerin ipekten dokunanına bürümcek ipek-iplik karışımı dokunanına ise yüzünakma denir (Fotoğraf 1). Fotoğraf 1. Bürümcük gömlek (yüzünakma) Şalvar Ayakkabı (Don) İpek, pazen, basma vb. kumaştan dikilen şalvarın iç astarı pamuklu poplin kumaştan hazırlanmaktadır. Şalvarın geniş olarak hazırlanmış bel http://www.millifolklor.com 347
ve paçaları lastikle toplanmıştır. Boyu diz ile ayak bileği arasındadır. Şalvarın ağ oyuntusu yok denecek kadar az ve kısadır. Bu geniş şalvarın yapımında yaklaşık 12 metre kumaş kullanılmaktadır (Fotoğraf 2 ). Günlük giyilen donlar şalvar olarak adlandırılmaktadır. Köyde yeni gelin olmuş kızların giydikleri günlük donlar mavi ya da kırmızı renklidir (Fotoğraf 3 ). Fotoğraf 2. Bel lastiği büzülmemiş şalvar, iç ve şalvarın önden görüntüsü Fotoğraf 3. Şalvar Özel günlerde giyilen bazı şalvarların her iki yanına elde bükülmüş ve daha sonra kök boya ile renklendirilmiş ipliklerle işlenen ve adına yörede yaneş don denilen, geniş bol dökümlü şalvarlar kullanılmaktadır. Bu şalvarların en önemli özelliği yanlarında bulunan işlemeleridir. Beyaz patiska (Amerikan bezi) dan dikilmektedir. Günlük giyilen şalvarlar gibi kasıktan bağlanır, ağı oldukça geniştir ve ayak bilekleri büzgülü dikilmektedir. Bu donun her iki yanına elde bükülmüş ve daha sonra kök boya ile renklendirilmiş ipek ipliklerle yerli dokuma üzerine işlenen ve adına yörede Yaneş denilen don ayakları aplike edilmektedir. Bu donun tümüne Ayakkabı denilmektedir (Eren 2001: 60). Dokuma bezin üstüne ipek böceklerinden elde edilen iplerle işlemeler yapılarak yanı işlemeli donlar oluşturulmaktadır. Bu işleme, giysinin yan tarafına yapıldığı için Yanı işlemeli don anlamına gelen Yaneş don olarak geçmektedir. Bitki köklerinden yararlanılarak hazırlanan boyalarla eğrilmiş yün veya pamuk iplikler kaynatılarak, işlemede kullanılan ipler oluşturulmaktadır. Yörede patiska olarak belirtilen kumaş üzerine, kumaş zemini görülmeyecek şekilde kanaviçe tek iğne tekniği ile işlenmektedir. Hazırlanan bu parça da yaneş donun yan kısmına dikilmektedir (Pamuk 2001: 31). Günümüzde köy kadınları bu donları özel günlerde kullanmaktadırlar. Günlük giyilen donlar yaneş don olmayıp şalvar olarak nitelendirdiğimiz çeşitli renklerden oluşan basma ya da pazen kumaşlardan dikilmektedir. Yaneş donlar düğün, sünnet gibi özel günlerde giyilmekte ya da sandıklarda bohçalar içinde sarılı olarak saklanmaktadır (Fotoğraf 4). 348 http://www.millifolklor.com
ipek ve atkısında yine pamuk kullanılarak dokunmaktadır (İmer 2001: 13). Üçetek, ön bedeni ön ortasından etek ucuna kadar açık iki parça, arka bedeni ise tek parçadan oluşmaktadır. Ayrıca belden aşağı düz inen iki ayrı eteğin yanlarda uzun yırtmaçları bulunmaktadır. (Fotoğraf 5). Fotoğraf 4. Yaneş don (ayakkabı) Üç-Beş Entari Giysinin yöredeki kumaşı kutnu dur. Kumaşın cinsi pamuklu, desen özelliği ise boyuna çizgili olup turuncu, kahverengi, yeşil, beyaz vb. renklerden oluşmaktadır. Yuvarlak veya V yaka şeklindedir. Ön ortası açıktır, bir düğme veya çengelle ön parçaları birleştirilmektedir. Kollar uzun ve kare takılmıştır. Omuzlar dikişsizdir, giysinin ön ortası ve yanlarında peşleri bulunmaktadır, koltuk altına ise üçgen parçalar yerleştirilmiştir. Giysinin boyu diz ile bilek arasında değişmektedir. Entarinin açık olan uç kısımları komple siyah sutaşı ile çevrilmiş, kol kısımları ve elbise kenarları dilimlidir. Entari beş parçadan oluşmaktadır. Bunlar iki kol, iki yan parça bir de arka parça olmak üzere beş parçadır ve buna Üç-Beş Entari adı verilir. Üçetek, çeşitli motif, renk ve isimde dokunan kutnu kumaşlardan yapılmaktadır. Kutnu, eskiden çözgüsünde doğal ipek ve atkısında pamuk kullanılarak dokunmuş ve genellikle renkli şeritlerden, parlak ve mat çizgilerin yan yana gelmesiyle oluşan ve üzerinde başta çiçekler olmak üzere çeşitli motiflerin bulunduğu bir kumaş türüdür Bugün bu kumaşlar çözgüsünde yapay Fotoğraf 5. Üç-beş entari Fotoğraf 6. Göynek, şalvar ve üçetek (giyiniş sırasına göre) Bel kuşağı Değişik renklerde boyanmış, yünden karışık desende dokunan ve bu kuşak üç-beş entarinin üzerine bağlanır ve kuşak arkadan sarkıtılır. İki kenarı püskülüdür. Bazen de bu kuşağın üzerine Yörük türü tokalı gümüş kuşak adı verilen kemer takılır. Kaynak kişilerden edinilen bilgilere göre bu gümüş kuşaklar günümüzde ancak bir ya da iki evde vardır. Çünkü bu ke- http://www.millifolklor.com 349
merler çok değerlidir ve koruma amacıyla toplatılmıştır. Kuşaklar yünden, kıldan ya da gümüşten yapılmaktadır. Önceden de belirtildiği gibi gümüş kuşağa günümüzde rastlanmamaktadır ama kıl kuşak ile yün kuşak hala daha kullanılmaktadır. Bu kuşaklara Yörük Kuşağı da denmektedir. Üç-beş entarinin yan dilimleri hareketi kolaylaştırmak amacı ile yine yanlardan katlanarak bel kuşağının içine sokulur. Kuşak üçgen şeklinde katlanır ve üçgenin üst köşesi arka kalça üzerine gelecek şekilde yerleştirilir (Fotoğraf 7). Fotoğraf 7. Bel kuşağı Fotoğraf 9. Üçetek in ön uçlarının bel kuşağının altında toplanması Göğüslük Değişik renklerde (çoğunlukla lacivert, bordo) daha çok düz kadife, kumaştan ya da ipekli ve değişik kumaştan tek parça şeklinde dikilir. Göğüslük boyunda ve etek ucundaki bağcıklar yardımıyla üç-beş entarinin üstünden ön kısım kapalı olacak şekilde arkadan bağlanır. Boyun ve tek ucuna pili ve büzgüler yapılarak süslenir (Fotoğraf 10). Yörede yaşlılarca yüzyıllardır kullanıldığı anlatılan ve bu yöreye has olan memelik (göğüslük- üstlük) bir çeşit dıştan entarilerin üstüne giyilen sutyendir. İş yaparken, bağ bahçe tarla işlerinde koşarken, göğüsleri korumak, rahatlatmak, bebekleri emzirmede kolaylık sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. Fotoğraf 10. Göğüslük Fotoğraf 8. Bel kuşağının üçgen şekilde katlanması ve üç etek üzerine bağlanması 350 http://www.millifolklor.com
Fotoğraf 11. Göğüslüğün üçetek üstüne bağlanması Önlük Yünden yapılan bel kuşağının önüne gümüş kuşağı kapatmayacak şekilde yünlü kareli dikdörtgen dokuma kumaştan hazırlanır. Bel kısmından uçkur geçirilir ve büzülerek toplandıktan sonra arka bedende bel kuşağının üzerine bağlanır (Fotoğraf 12). Fotoğraf 12. Önlük Fotoğraf 13. Önlüğün üçetek ve bel kuşağı üzerine giyilmesi Nazarlık Nazarlıkların yapımı oldukça zahmetlidir ve uğraş gerektirmektedir. Öncelikle şeritler halinde kesilmiş olan renkli kumaşlar, dikdörtgen biçiminde 10 cm eninde, 30 40 cm. uzunluğunda pamuklu kumaş üzerine yerleştirilerek dikilmektedir. Üstleri boncuk ve pullarla süslenir (Etikan ve Çukur 2011b: 311). Ayrıca aralara üçgen değişik renklerde parçalar dikilir. Nazarlığın uç kısmında bulunan saçakların her birine 5 ya da 6 adet mavi boncuk dikilir. Dikilen bu renkli şeritlerin üzerine renkli pul ve boncuklar, yapan kişinin hayal dünyasına göre istenilen şekiller verilerek teker teker işlenmektedir. Üç etek elbisenin arkasına kuşak kısmına çengelli iğne ile bağlanır. Bel kısmından sarkıtılan nazarlık arkadan görülür ve nazar değmesini engellemek amacıyla mutlaka elbiseye takılır (Fotoğraf 14). http://www.millifolklor.com 351
Fotoğraf 14. Nazarlık Fotoğraf 15. Nazarlığın üçetek arkasına takılması 2.2. Başa Giyilenler: Çomakdağ kadın başlığı takka, yazma ve çemperi denilen başörtüleri ve doğal mevsim çiçek ve yapraklarından oluşmaktadır. Takke: (Takka) Desenli, pamuklu, pazen türü dokuma ya da basma kumaştan yapılmaktadır. Dikdörtgen şeklinde kesilen kumaşın iki kısa kenarı elde dikilir ve başın üst kısmına gelen yerden lastikle büzülerek toplanır. Çene altından geçecek uzunlukta şerit hazırlanıp takkenin kenarlarından tutturulur. Takkanın süslenmesinde çeşitli renkte boncuk, pul ve altın paralar kullanılır ve süsleme şekline ve kullananın medeni durumuna göre farklı isimler alır. Takkanın alnına gelen ön alt kısmına sık bir şekilde 30 adet 10luk altın dizilir, bu altın bezeme şekline tura adı verilir. Takkanın iki ucundan tutturularak çene altına geçirilen ince bez bantın adı ise sakındırak tır. Sakındırakların üzeri ipek ya da boncuk işlemeli olarak yapılır. Bu tür baş bezemenin yöredeki adı Tura dır (Fotoğraf 16). Yeni evlenenlerde takkanın üst kısmından aşağıya doğru önden görünecek şekilde 15 sıra açık kahverengi boncuklar bir dizi halinde sarkıtılır. Boncukların uç kısımlarına ise 20 lik altınlar takılır. Bu bezemenin adı da askı dır. Tura ile birlikte kullanıldığında askılı tura adını alır. Yörede yeni gelinlerin başları bu şekildedir. Evlendikten yaklaşık bir yıl sonra askılar çıkartılır ve sadece tura sürekli olarak kullanılır. Gelin kızlar bu özel başlıkları giydikten sonra bu başlığın etrafına koyu kırmızı ya da siyah renkli bir yemeniyi çepeçevre dolarlar. Üzerine de kendi elleriyle dokudukları ipek örtüyü sararlar. Bunu gündelik yaşamda bile çıkarmazlar ve kendilerine bir gurur kaynağı olan bu güzellikle yaşlanırlar. Bütün bunlar evli olduklarına bir işaret amacıyla yapılmakta olup halen de devam etmektedir. Edinilen bilgilere göre köy kadınlarının bu altınları başlarında taşıma amacı köyden uzakta olunan bir zamanda zor durumda kalınırsa bozdurulabilme şansının olmasıdır. Bu altınlar bir nevi güvencedir onlar için. Bu kadar altını başlarında taşımak güvence için de olsa günümüzde tehlike unsuru da olabilmektedir. Fakat kadınlar önlem olarak 352 http://www.millifolklor.com
başörtüleriyle bu altın dizilerini kapatıp olası tehlikelere karşı kendilerini koruma altına almaktadırlar (Kınacı 2009:215). Fotoğraf 16. Takka Kollu Takkanın üstüne askı ve turalar dışta kalacak şekilde kırmızı-bordo, mavi, mor çeşitli renklerde ipek krep ya da pamuklu tülbent ya da yörede yazma denilen kumaştan bir bant sarılır ve bu bandın adına kollu denir. Kare şeklindeki örtünün iki köşesi boncuk ve iğne oyası ve çeşitli pullar ile süslenir. Baş bağlama sırasında oyalı veya pullu olan süslü kısmı takkenin görünen yerine getirilerek üçgen olarak katlandıktan sonra bağlanır (Fotoğraf 17). Fotoğraf 17. Yazma (kollu) Çemperi Kare formundaki başörtüsü beyaz pamuk ipliği ve hardal sarısı renginde ipek ipliği ile bez ayağı dokuma tekniğiyle yapılmıştır. Başörtüsünün üzeri, merkez kenar ve köşelerinde yer alan bitkisel motifler sarı ipek iplik ile zincir işi (suzeni) tekniğiyle işlenmiştir. Başörtüsünün yöredeki adı çemperi dir. Çember başörtüsünün kenarları sarı ipek iplikle saçak yapılarak temizlenmiştir (Fotoğraf 19). Takke ve oyalı yazma örtü üzerine üçgen şekilde katlanarak yerleştirilir. İki ucu başın arakasından geçirilip başın üzerinde bağlanır. Kare formundaki çemberlerin merkezi ve kenar suyu geometrik ve bitkisel bezemelerin yer aldığı motiflerle işlenmektedir. İşlemelerde ipekli iplikler kullanılmaktadır. Çemberlerin dokumaları pamuk ve ipek iplik ya da sadece pamuk ipliğinden oluşmaktadır. İpek kullanılanlar ipekli çember olarak adlandırılmaktadır. Çember başörtüsünün kenarları, isteğe bağlı olarak saçak, püskül, firkete oyası ile temizlenmekte ve süslenmektedir. Çember başörtüsünün uç kısımları başın üstünden bağlanarak kulaklar dışarıda bırakılırsa, bu tip bağlamaya yörede çetebaşı adı verilir. Köydeki kadınlar ipek çemperilerini daha çok düğün, bayram gibi özel günlerde kullanmayı tercih ederken tülbent kenarına işlenerek yapılmış baş bağlarını daha çok günlük yaşantılarında kullanılmaktadır. Fotoğraf 18. Takka üzerine yazma (kollu) nın bağlanması http://www.millifolklor.com 353
Fotoğraf 19. Çember başörtüsü (Çemperi) 2.3. Ayağa giyilenler Çorap Genellikle krem rengi yünden örülmüş çorap ya da yün üzerine çeşitli renkte desenlerle işlenmiş çoraplar giyilmektedir. Ayakkabı Ayakkabı olarak da siyah veya kırmızı renkte yemeni giyilmektedir. Fakat günümüzde bu tip ayakkabılar giyilmeyip yerine günlük hayatta sıkça kullanılan düztabanlı ayakkabılar giyilmektedir. Çarşı ve pazara ya da tarlada çalışmaya giderken ise genellikle siyah lastik kullanılmaktadır. Fotoğraf 20. Çemperi başörtüsünün taka ve yazma üzerine bağlanma şekli Mevsim Çiçekleri Başa takılması gerekenler tamamlandıktan sonra başın uygun olan yerine mevsim çiçekleri, fesleğen ve zeytin dalı gibi bitkilerden oluşturulmuş bir demet hazırlanarak takılmaktadır. 2.4. Boyuna takılanlar Kadınlar değişik tür ve renklerden yapılmış boncukların yanında boyunlarına ince kurdele veya kordon ip üzerine yerleştirilmiş farklı boyutlardaki altınlardan hazırlanan altın kolyeler de takmaktadırlar. Bu altın kolyeler beşibirlik altın, uzun ve sık bir dizi halinde oluşturulmuş eski ve yeni 20 lik altınlar ve altın kolyelerdir. Ayrıca kurutulmuş karanfillerin ipe dizilmesinden meydana gelen karanfil kolyelerde güzel kokması amacıyla köydeki kadınların boyunlarını süslemektedir. Fotoğraf 21. Taze mevsim çiçekleri ile süslenmiş Çomakdağ kadın başlığı Fotoğraf 22. Çomakdağ-Kızılağaç köyü geleneksel kadın giyimi 354 http://www.millifolklor.com
3. Sonuç Çomakdağ köyünde halkın yaşantısında geçmişin gelenek ve görenekleri halen sürmektedir. Geleneksel kadın kıyafetleri yörede ve köylerde günlük yaşantıda ve özel günlerde kullanılmaktadır. Köyde yerli ailelerin, sahip oldukları kültürel değerlerin özünü kaybetmeden yaşatmaları ve gelecek kuşaklara aktarma çabaları ve çocuklarını da bu bilinçle büyütmeleri oldukça önemlidir. Bunun içinde kadınlar, günlük yaşamlarında ipekten yapılmış kıyafetler giyip, altın takılarla dolaşmaktadırlar. Çomakdağlı kadınlar, rengârenk giyim kuşamları ve başlarına taktıkları çiçeklerle köyü ziyaret eden yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedirler. Sonuç olarak maddi kültür varlıklarımızdan biri olan geleneksel kadın kıyafetlerinin ortaya çıkarılması, bilinmeyen yönlerinin tanıtılması, günümüzde ulaşılabilen örneklerinin tespit ve muhafaza edilmesi, gelecek kuşaklara tanıtılması açısından önemlidir. Yapılacak olan bu çalışmalar bir yandan geleneksel kıyafet yapımının yaşatılması diğer yandan da ülke tanıtımı ve kalkınması açısından faydalı olacaktır. Kalkınmaya Katkısı E-Journal of New World Sciences Academy 6 (2011b): 309-321. İmer, Zahide. Gaziantep Yöresinde Üretilen Kutnu, Alaca ve Meydaniye Kumaşların Bazı Teknolojik Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001. Kınacı, Seçil. Muğla İli Milas İlçesi Çomak Dağ Köyleri Folkloru Üzerine Bir İnceleme. Yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, 2009. Kırzıoğlu Neriman Anadolu Geleneksel Kadın Başlıkları. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri.(1992): 68. Pamuk, Beyhan, Muğla İli Milas İlçesi Çomak Dağ Köyleri Geleneksel Kadın Giysileri ve Çağdaş Tasarımlar. Sanatta yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, 2001. Sarıoğlu, Halide. Tosya (Kastamonu da) Kadın Kıyafet Geleneği, Türk Halk Kültüründen Derlemeler. (2006): 201-213. Tansuğ, Sabiha. Anadolu Giysileri. Antik Dekor Dergisi 39 (1997): 106 108. Yılmaz, Anıl. Milas ta Türk Döneminin Başlangıcı ve Sanatı Muğla Kitabı. Haz. Ali Abbas Çınar, İzmir: Print Ofset, 2004. KAYNAKLAR Eren, M. Ali. Muğla nın Bazı Sözlü Kültür Değerleri ve Halk Oyunları. İzmir: Muğla Valiliği Yayınları, 2001. Erden, Atilla. Anadolu Giysi Kültürü. Ankara: Dumat Ofset, 1998. Etikan, Sema ve Tayfun Çukur. Kırsal Turizm Faaliyetlerinin Çomakdağ-Kızılağaç Köyü El Sanatları Üzerine Etkisi Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi 8 (2011a): 1-13. Etikan, Sema ve Tayfun Çukur. Kırsal Alanda Kadının El Sanatı Faaliyetlerinin Kırsal http://www.millifolklor.com 355