TÜRK YE ELEKTR K T CARET ve TAAHHÜT A. GENEL MÜDÜRLÜ Ü SEKTÖR RAPORU. May s 2009 ANKARA

TÜRK YE ELEKTR K T CARET ve TAAHHÜT A. GENEL MÜDÜRLÜ Ü SEKTÖR RAPORU May s 2009 ANKARA 1

Enerjinin, ya am kalitesinin artt lmas nda ve uluslar n geli mesinde hayati öneme sahip olmas nedeniyle ve bugün geldi imiz nokta itibariyle Enerji Güvenli i, Dünyada ve Türkiye de birinci öncelikli gündem maddesi haline gelmi tir. Bu ba lamda, yeterli, güvenilir ve çevreye kar sorumlu olarak enerjinin sa lanmas ve fiyat istikrar n sa lanabilece i bir piyasa ortam n olu turulmas gerekmektedir. Dünyada nüfus art, sanayile me ve ehirle me ile birlikte, küreselle me sonucu artan ticaret ve üretim imkanlar na ba olarak, do al kaynaklara ve enerjiye olan talep giderek artmaktad r. Dünyada 2030 y na kadar nüfusun 2 milyar ki i artmas beklenmektedir. Dünyada 2030 y na kadar enerji talebinin, bugüne göre %50 daha fazla olaca öngörülmektedir. TÜRK YE DE ELEKTR K SEKTÖRÜNÜN TAR HSEL GEL Ülkemizde ilk elektrik santral n 1902 y nda Mersin -Tarsus ta özel bir irket taraf ndan kurulmas müteakip, ilk termik santral da 1913 y nda stanbul- Silahtara a da hizmete girmi tir. Devletin öncülü ünde elektrik i letmecili i ise, 1935 y nda 2805 say Kanun uyar nca Etibank' n kurulmas yla ba lam r. 1948 y ndan itibaren de, MTA, E, ller Bankas n n katk lar yla ve DS taraf ndan in aat tamamlanan çok say da termik ve hidroelektrik santral ulusal elektrik sistemine ba lanm r. Birinci (1963-1967) ve kinci (1968-1972) Be Y ll k Kalk nma Plan dönemlerinde, Türkiye deki elektrik üretim, iletim, da m ve ticaretine ili kin faaliyetlerin entegre bir sistem içerisinde ve bir kamu kurumu çat alt nda birle tirilmesi Plan hedefi olarak öngörülmü tür. Bu hedef ve strateji do rultusunda, 15.07.1970 tarih ve 1312 say Kanun la Devletin genel enerji ve ekonomi politikas na uygun olarak, yurdun ihtiyac bulunan elektri in üretim, iletim, da m ve ticaretini yapmak amac yla, kamu iktisadi kurulu u statüsünde, Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmu tur. 10 Eylül 1982 tarihinde yürürlü e giren 2705 say Kanunla Belediye ve Birlik Elektrik Tesislerinin TEK e devri ile enerjide bütünle me sa lanm r. 2705 say Kanunun kapsam d nda kalan, ller Bankas n n elektrik enerjisi dal nda çal an personeli ve i leri, kurulu lar aras nda yap lan bir anla ma ile Temmuz 1986 y nda tüm fonksiyonlar ile TEK e devredilerek kamu kesiminde istenilen bütünlük sa lanm r. Be inci Be Y ll k Kalk nma Plan (1985-1989) ve Alt nc Be Y ll k Kalk nma Plan (1990-1994), Ekonomik Önlemler Uygulama Plan ve 1995 y Geçi Plan ile hükümet programlar nda TEK in özelle tirilmesi öngörülmü tür. Kalk nma plan ve Hükümet programlar nda öngörülen hedef ve strateji ba lam nda elektrik sektöründe ba lat lmas gündeme getirilen özelle tirme uygulamalar na ili kin olarak; 04.12.1984 tarih ve 3096 say Türkiye Elektrik Kurumu D ndaki Kurulu lar n Elektrik Üretimi, letimi, Da ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakk nda Kanun, 28.05.1986 tarih ve 3291 say K T lerin Özelle tirilmesi Hakk nda Kanun, 2

22.02.1994 tarih ve 3974 say TEK in özelle tirilmesini öngören ve 3291 say Kanuna ek maddeler eklenmesine dair Kanun, 08.06.1994 tarih 3996 say Baz Yat m ve Hizmetlerin Yap- let-devret Modeli Çerçevesinde Yapt lmas Hakk nda Kanun, 24.11.1994 tarih ve 4046 say Özelle tirme Uygulamalar Hakk nda Kanun, ile bunu tadil eden 27.04.1995 tarih ve 4105 say Kanun, 10.07.1997 tarih ve 4283 say Yap- let Modeli ile Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Sat n Düzenlenmesi Hakk nda Kanun, yürürlü e konulmu tur. Anayasa Mahkemesinin 10.12.1994 tarihli karar yla TEK in mülkiyet sat yöntemiyle özelle tirilmesini öngören 3974 say Kanunun temel hükümleri iptal edilmi tir. Bu karar do rultusunda kamu elektrik i letmelerinin mülkiyet devri ile özelle tirilmesi yolu kapat lm, buna kar k, 3096 ve 4046 say kanunlara göre letme hakk n devri yöntemiyle özelle tirme yolu aç lm r. Bu kapsamda Çay rhan Termik Santral n i letme hakk 20 y ll na (1-2 ünitesi 2000 y nda, 3-4 ünitesi 2001 y nda) özel sektöre devredilmi tir. 233 say Kanun Hükmünde Kararnameye dayan larak ç kar lan 12.08.1993 tarih ve 93/4789 say Bakanlar Kurulu Karar yla, bir kamu iktisadi kurulu u olan TEK, Türkiye Elektrik Üretim letim A. (TEA ) ve Türkiye Elektrik Da m A. (TEDA ) unvanl iki ayr ktisadi Devlet Te ekkülü olarak te kilatland lm r. 21.01.2000 tarih ve 4501 say Kanun ile sektörde uluslararas tahkim müessesesi düzenlenmi, mevcut elektrik mevzuat n Avrupa Birli i (AB) müktesebat na uyumlu hale getirilmesi ve buna göre sektörde yeniden yap land rma çal malar ba lat lm r. 2001 y nda Hükümet taraf ndan uygulamaya konulan Ekonomik stikrar ve Enflasyonla Mücadele Program çerçevesinde de TEA n özelle tirilmek üzere yeniden yap land lmas öngörülmü tür. Bu program n ba ca amac, elektrik enerjisi sektörünün yeniden yap land lmas, elektrikte serbest piyasa sistemine geçilmesi, serbest rekabet ortam n sa lanmas, elektrikle ilgili üretim, iletim, toptan sat ve da m için ayr ayr kamu irketleri kurulmas ve son a amada üretim ve da mla ilgili kamu elektrik irketlerinin özelle tirilmesidir. Buna göre, 233 say Kanun Hükmünde Kararname nin 3. maddesine ve 20.02.2001 tarih ve 4628 say Elektrik Piyasas Kanununa dayan larak ç kar lan ve 02.03.2001 tarihinde yürürlü e giren 05.02.2001 tarih ve 2001/2026 say Bakanlar Kurulu Karar uyar nca TEA ; Türkiye Elektrik letim A. (TE ), Elektrik Üretim A. (EÜA ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A. (TETA ) unvanlar nda, anonim irket statüsünde, üç ayr iktisadi devlet te ekkülü eklinde te kilatland lm r. 3

Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.., Ana Statüsünün 29.06.2001 tarihi ve 24447 say Resmi Gazetede yay nlanmas ve Te ekkül Yönetim Kurulunun 01.10.2001 tarihinde te kil edilmesiyle faaliyete geçmi tir. KAMU ELEKTR K SEKTÖRÜNÜN YEN DEN YAPILANDIRILMASI ÜRET M EÜA HES LER EÜA PORTFÖY ÜRET M RKETLER (6) Muhtemel TEA TE LET M TEK TÜRK YE ELEKTR K KURUMU TEDA TETA TEDA CARET DA ITIM BÖLGESEL DA ITIM RKETLER (20) 1970 1994 2001 2006 SEKTÖR ANAL 2001 y nda yürürlü e giren 4628 say Elektrik Piyasas Kanunu nun amac, elektrik enerjisi sektöründeki faaliyetlerin düzenli, h zl ve etkin bir biçimde yürütülmesini sa lamak üzere, sosyoekonomik geli menin temel girdisi olan elektrik enerjisinin üretimi, iletimi, da ile tüketicilere kesintisiz, güvenli ve dü ük maliyetli olarak sunulmas na yönelik düzenlemenin, yerli ve yabanc özel sektör yat mc lar n rl kl oldu u yeni bir piyasa yap dahilinde gerçekle tirilebilmesi için gerekli alt yap n haz rlanmas r. Bu amaç do rultusunda olu turulacak olan yeni piyasa yap nda, serbest rekabetin geli mesinin sa lanmas ve fiyatlar n gerçek maliyetleri yans lmas öngörülmü, kamu tüzel ki ilerinin de gerçek maliyetler üzerinden çal mas n temin edilmesi ile yeni, ucuz ve verimli yat mlar n yap lmas te vik edilmesi amaçlanm r. 4

Bu Kanun uyar nca öngörülen yeni piyasa yap, pazar için rekabet yap ndan pazar içi rekabete do ru yeniden yap lanmay tan mlamaktad r. Pazar içi rekabet ortam n yarat labilmesi için yeterli miktarda özel yat mc n devlet garantileri olmaks n piyasaya girmesinin sa lanmas ve zaman içerisinde elektrik enerjisi arz fazlas yarat lmas öngörülmü tür. Elektrik enerjisi sektöründe kamunun tek al oldu u, piyasa risklerinin hemen hemen tümüyle devlet taraf ndan üstlenildi i ve bu çerçevede uzun süreli al m garantilerinin ve ödemelere ili kin Hazine garantilerinin söz konusu oldu u yap n de tirilmesine imkan verilmesi amaçlanm r. Bu çerçevede, TETA a yüklenilen görev, elektrik enerjisi sektöründeki yeniden yap land rma çal malar do rultusunda, kamu taraf ndan imzalanm uzun süreli enerji al m anla malar n üstlenilmesi ve rekabet ortam na yumu ak geçi in sa lanmas na yard mc olmas r. 4628 say Kanun ile olu turulan yap da, TETA n üstlendi i görevler kapsam nda ülke enerji ticaretindeki rolünü giderek azaltmas öngörülmü tür. Öte yandan sektördeki orta-uzun dönemde arz güvenli inin sa lanmas ve yeni yat mlar n te viki amac yla yürürlü e konulan 5710 say Kanun ile getirilen düzenleme kapsam nda yeni kaynaklardan enerji al m sözle meleri yapma görevi TETA a verilmi ve uzun dönemli yeni sözle meler yapma haz rl klar na ba lanm r. ELEKTR K ENERJ YASASINDA TETA IN KONUMU Türkiye nin ilk ve tek kamu enerji toptan sat irketi olan TETA, sorumlulu u sermayesiyle s rl bir ktisadi Devlet Te ekkülü olup, Devletin genel enerji ve ekonomi politikas na uygun olarak elektrik ticaret ve taahhüt faaliyetlerinde bulunmaktad r. Elektrik sektörünün serbestle tirilmesi sürecinde; ilk elektrik toptan sat irketi olarak kurulmu olan TETA n temel faaliyet konusu; Kamu taraf ndan imzalanm mevcut sözle melerden, Yap- let ve Yap- let-devret modeli ile tesis edilmi bulunan santraller ile letme Hakk Devri yoluyla özel sektöre devredilmi olan santrallere verilen 15-20 y l gibi uzun süreli enerji al m taahhütlerini üstlenerek rekabet ortam na yumu ak bir geçi in sa lanmas temin etmektir. TETA Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl n n (ETKB) ilgili kurulu u olup, faaliyetlerinde özel hukuk hükümlerine tabidir. 50 Trilyon TL. sermaye ile kurulan TETA n sermayesi 2004 y nda 179 Milyon TL ye yükseltilmi tir. Te ekkülün merkezi Ankara olup, ta ra te kilat bulunmamaktad r. TETA a, Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu taraf ndan 13.03.2003 tarihinde yedi l süreli olarak Toptan Sat Lisans verilmi tir. Toptan Sat Lisans n süresi, 14.07.2006 tarihinde al nan EPDK Kurul Karar ile 31.12.2010 tarihine kadar geçerli olmak üzere uzat lm r. EPDK n n 26/03/2009 tarih ve 2031/23 say Kurul Karar ile de Geçi Dönemi Sözle meleri dikkate al narak Toptan Sat Lisans n süresi 31.12.2012 tarihine kadar uzat lm r. 5

TETA n al m/sat m faaliyetleri (tarifeleri dahil) EPDK n n düzenlemesine tabii olup, TETA, halen 3096 ve 4283 say yasalara göre yap lm sözle melerin TEA ve TEDA dan devir al nmas sonucu, Yap- let, Yap- let-devret, letme Hakk Devri Santralar ndan, sözle melerinde belirlenen programlar na göre üretilen elektrik ve 4628 say Elektrik Piyasas Kanunun gere ince EÜA HES lerinden üretilen elektrik enerjisi ile ithal edilen elektrik enerjisini, Kayseri ve Civar Elektrik T.A. dahil olmak üzere 21 Da m irketi ile Kanun gere ince devrald mevcut iletim sistemine do rudan ba mü terilerine sat yapmaktad r. TETA, enerji al portföyündeki elektri in bedeli olan yükümlendi i maliyetleri ve TETA n dahili giderlerini kar layacak Gelir Gereksinimi ni sa layacak bir tarife belirlemekte ve EPDK onay müteakip uygulamaktad r. Elektrik Toptan Sat irketi olarak kurulan TETA a, Kanunda tarif edilen standart bir toptan sat irketinden farkl olarak, 4628 say Kanun (de iklikleri dahil ve ilgili yönetmeliklerle sektör elektrik enerjisi sektörünün yeniden yap lanmas kapsam nda ula lan a malara göre ihtiyaç duyulan görevler ve sorumluluklar verilmi tir. Ba lang çta TEDA n tüm elektrik ihtiyac n TETA taraf ndan kar lanaca ve EÜA n ilk be y l boyunca üretti i elektri in tamam TETA a sataca kanun hükmüne ba lanm ken, Geçi Döneminin devam nda EÜA n TEDA ve ba ortakl klar olan Da m irketleri ile özel sektör toptan sat irketlerine elektrik satabilmesi imkan verilmi tir. 2006 y ortas na kadar enterkonnekte sisteme verilen ve al nan elektri in muhatab TETA olmu ve bir tür havuz görevi yürütmü tür. Özel sektör toptan sat irketlerinin aksine, TETA n Toptan Sat Tarifesinin, Geçi Dönemi süresince EPDK n n düzenlemesine tabi olmas ve e it taraflar aras nda ayr m gözetilmeksizin uygulanaca ve toptan sat tarifesinin hiçbir ekilde ve hiçbir yolla sübvanse edilemeyece i, kararla lm r. Hükümetler aras anla malar kapsam nda yap lacak elektrik ithalat ve ihracat anla malar na TETA n taraf olaca hükme ba lanm r. Toptan sat lisans kapsam nda piyasada yürütülebilecek faaliyetler ba alt nda Elektrik Piyasas Lisans Yönetmeli inin 26. maddesi; Toptan sat lisans sahibi tüzel ki iler piyasada; elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin toptan sat ve do rudan serbest tüketicilere sat faaliyetleri ile tigal edebilir.toptan sat lisans sahibi tüzel ki iler lisanslar nda yer almas kayd yla ithalat ve ihracat faaliyetlerini de yürütebilir. Herhangi bir özel sektör toptan sat irketinin i tirakleriyle birlikte piyasada sahip olaca toplam pay, piyasada bir önceki y lda tüketilen toplam elektrik enerjisi miktar n yüzde onunu geçemez. 6

Toptan sat lisans sahibi tüzel ki iler, bu faaliyetler d nda piyasada herhangi bir faaliyette bulunamaz. Toptan sat lisans sahibi bir tüzel ki inin lisans kapsam nda Kurul dan izin almaks n yapabilece i faaliyetler ise lisans nda ayr ca düzenlenir. eklindedir. Elektrik Piyasas Lisans Yönetmeli inin Toptan Sat Lisans Süresi ile ilgili 27. Maddesi; Toptan sat lisans, bir defada en çok k rk dokuz y l için verilir. eklindedir. Ayn Yönetmeli in 29. maddesinde ise TETA n toptan sat lisans nda yer alacak hükümler ise a daki ekilde yer alm r: (1) TETA n toptan sat lisans nda, 28 inci madde hükümleri ve bu Yönetmelikte yer alan ortak hükümlerin yan s ra, a daki genel hükümler yer al r: a) Kanunda öngörülen ekilde enerji al m ve enerji sat anla malar n imzalanabilece i ve devral nan ve/veya imzalanan anla malar n yürütülerek sona erdirilece i, b) TEDA a ve da m irketlerine kar üstlenilen enerji sat taahhütlerini kar lamak üzere, daha ekonomik bir tedarik kayna bulunamad takdirde öncelikle Kanunun geçici 6nc maddesi kapsam nda Kurul taraf ndan yap lacak düzenleme çerçevesinde EÜA ve/veya ba ortakl klar ndan al nmak ve bu halde dahi aç k kalmas halinde bir y a mamak ve Kurul taraf ndan onaylanmak kayd yla enerji al m anla malar imzalanabilece i, c) Üstlenilen enerji ve/veya kapasite al mlar çerçevesinde piyasada yer alan gerçek ve tüzel ki ilere enerji ve/veya kapasite sat yap labilece i, d) Sat n al nan elektrik enerjisinin ortalama maliyetini ve üstlenilmi olan di er yükümlülükleri yans tan ve düzenlemeye tabi olan bir toptan sat tarifesinin haz rlanaca ve Kurul onay müteakip e it taraflar aras nda ayr m gözetilmeksizin uygulanaca ve toptan sat tarifesinin hiçbir ekilde ve hiçbir yolla sübvanse edilemeyece i, e) EÜA ve/veya ba ortakl klar ve üretim lisans sahibi tüzel ki iler ile yap lan anla malar kapsam nda Piyasa Mali Uzla rma Merkezine verilebilecek tekliflerin, Kurul taraf ndan belirlenecek bir süre boyunca düzenlemeye tabi olaca, f) Kanunun geçici 6 nc maddesi kapsam nda Kurul taraf ndan yap lacak düzenleme çerçevesinde, üretimleri ve/veya kapasiteleri TETA a tahsis edilmi 7

olan EÜA ve/veya ba ortakl klar na ait üretim tesislerinin kapasitelerinin TETA taraf ndan lisans sahibi di er tüzel ki ilere tahsis edilebilece i, g) lgili mevzuat çerçevesinde Kurul taraf ndan lisansa derç edilmi bulunan TETA a özgü di er hükümlere uyulaca hükme ba lanm r. PAZAR YAPISI VE GÖSTERGELER 4628 say Elektrik Piyasas Kanununun temel hedefi; elektri in yeterli, kaliteli, sürekli, dü ük maliyetli ve çevreye uyumlu bir ekilde tüketicilerin kullan na sunulmas r. Bunun için de, rekabet ortam nda özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek mali aç dan güçlü, istikrarl ve effaf bir elektrik piyasas n olu mas için gayret sarf edilmektedir. Bu piyasan n tam manas yla amac na ula abilmesi, k saca uzun vadeli arz güvenli inin ülkemizde tesis edilebilmesi ve elektrik fiyatlar n sanayinin rekabet gücünü olumsuz etkilememesi için için; effaf spot fiyatlar n ve likid forward piyasalar n olu turulmas gerekmektedir. Bu nedenle14.02.2009 tarihinde Resmi Gazetede yay mlanan Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzla rma Yönetmeli i ile önümüzdeki bir y l içerisinde saatlik uzla rmaya ve gün öncesi piyasa yap uygulamas na birinci a amada sanal olarak geçilmesi hedeflenmi tir. Olu turulacak gün öncesi piyasas nda uzun ve orta dönemli ikili anla malar d nda da enerji ticareti yap lmas mümkün olacakt r. Böylece dengeleme- uzla rma sadece mevcut anla malardan farklar n dengelenmesi ve uzla lmas na münhas r olacak, piyasa kat mc lar gün öncesi piyasas ndan bir gün sonras dahil olmak üzere k sa ve orta vadeli spot al m sat m i lemleri yapabileceklerdir Ancak spot piyasada gerçekle tirilecek ticarete konu enerji miktar n, toptan sat yap lan enerji miktar n %15 ini a mamas hedeflenmektedir. Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzla rma Yönetmeli inin 1 A ustos 2006 tarihinde nakdi olarak uygulanmaya ba lan lmas yla, arz güvenli ine yönelik piyasa eksenli çözümler üretilmesi hedeflenmi tir. Piyasan n enerji ihtiyac n yada fazlal n göstergesi dengeleme piyasas nda yük alma ve yük atma teklifleri sonuçlar nda olu an sistem dengesizlik fiyatlar n yüksekli i yada dü üklü ü ile do ru orant r. saca sistem dengesizlik fiyatlar yat mc n yat gerçekle tirip gerçekle tirmeyece ine karar vermesinde önemli bir etkendir. Söz konusu fiyatlar, ayn zamanda, piyasa kat mc lar aras nda imzalanan ikili anla malar için de referans olarak kullan lmaktad r. TETA Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzla rma Yönetmeli inin ilgili hükümleri çerçevesinde Yap let, Yap let Devret ve letme Hakk Devri santrallar ad na piyasa kat mc olarak faaliyet göstermektedir. 14.02.2009 tarihinde Resmi Gazetede yay mlanan Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzla rma Yönetmeli i ile önümüzdeki bir y l içerisinde saatlik uzla rmaya ve gün öncesi piyasa yap uygulamas na birinci a amada sanal olarak geçilmesi hedeflenmi tir. 8

TETA n faaliyetlerine ba lad 01.10.2001 tarihinden, Dengeleme Uzla rma Yönetmeli inin (DUY) nakdi uygulamalar n ba lad 01.09.2006 tarihine kadar, portföyünde bulunan mü terilerine sat gerçekle tirdi i elektrik enerjisini, Y, Y D, HD Santralar ile ithalat ve tüm kapasitesi TETA a tahsis edilen EÜA santralar ndan kar lam r. An lan döneme ait TETA n Türkiye elektrik piyasas ndaki pay %85 civar ndayd. 1 A ustos 2006 tarihinden sonra Geçi Dönemi Sözle melerinin (GDS) yürürlü e girmesiyle birlikte TETA n al m/sat m portföy yap ve Türkiye elektrik piyasas ndaki pay 2008 y verilerine göre % 43 e gerilemi olup, artan ülke elektrik tüketim miktar na göre TETA n elektrik piyasas ndaki pay azalmaya devam edecektir. Ancak, 2012 y sonras nda 5710 say Nükleer Güç Santrallar n Kurulmas ve letilmesi ile lgili Kanun kapsam nda tesis edilecek nükleer santral ile Af in C-D santralar n tesis edilmesi halinde bu santralardan üretilen elektrik TETA taraf ndan sat n al naca ndan TETA n pazar pay nda bir miktar art olabilecek olup, an lan y llardaki talep art na ba olarak gerilemenin devam edece i öngörülmektedir. PAZAR E MLER VE BÜYÜME POTANS YEL 4628 say Elektrik Piyasas Kanunu çerçevesinde arz güvenli ine yönelik, piyasa eksenli çözümler üretilmesi amac yla olu turulan bu piyasan n tam manas yla amac na ula abilmesi bir ba ka deyi le uzun vadeli arz güvenli inin ülkemizde tesis edilebilmesi ve elektrik fiyatlar n sanayinin rekabet gücünü olumsuz etkilememesi için mevcut piyasada talep taraf n kat n sa lanmas gerekmektedir. TE taraf ndan haz rlanan kapasite projeksiyonuna göre, ülkemizde elektrik enerjisi talebinde y lda yakla k %7,5 art (dü ük senaryoda bile %6,3) öngörülmekte ve talebin önümüzdeki 10 y lda (2017 y na kadar) iki kat na ç kmas beklenmektedir Ülkemizdeki piyasan n büyüme potansiyeline sahip oldu u ve yukar da ifade edilen bir pazar yap n olu turulmas ile de yat mc n tercihinin ülkemiz yönünde olaca dü ünülmektedir. TETA bu pazarda taahhütlerini mevzuatlar çerçevesinde yerine getirmektedir. Bu arada, global krizin ülkedeki etkilerinin görülmeye ba lad 2008 y son çeyre inden itibaren elektrik tüketimindeki duraksama ve azal e iliminin h henüz kesilmemi tir. 2008 y için 3. çeyrek dönem sonundaki veriler nda revize edilerek %6,6 olarak belirlenen tüketim art n %4,5 olarak gerçekle ebilece inin yap ld ilk tespitler dikkate al narak, 2009 y için de tüketim art n %4,5 olaca varsay lm r. Üretim-Tüketim projeksiyonlar nda yap lacak de erlendirmeler sonucu programlar n revize edilmesinin beklendi i 2009 y ikinci çeyre inden itibaren sektördeki durumun netle ece i tahmin edilmektedir. 9

2008 y sonu itibariyle elektrik piyasas n durumu; Kurulu güç 41.806 MW (Hidrolik %33, termik %66) Tüketim 198 TWh Üretim 198,3 TWh, kamu %57,4 özel sektör %42,6 Üretimde do al gaz %48,2, kömür %29, hidrolik %16,8 EPDK taraf ndan özel sektöre üretim faaliyeti için verilen lisanslar n kurulu güç toplam ( 35.395,2 MW ) Lisans ba vurular n kaynak/yak t türü baz nda da ( Hidrolik %36, do al gaz %25, kömür %19, rüzgar %9 ) GELECE E DÖNÜK PLANLAR TETA, belirli bir dönem boyunca, Bölgeler aras gelir farkl klar ortadan kald rmak amac yla, 5496 say Kanun un 6. Maddesi ile 4628 Say kanuna eklenen Geçici 9. madde ve EPDK taraf ndan ç kar lan tebli gere ince 01 Ocak 2007 den itibaren Fiyat E itleme Mekanizmas yürütmektedir ve 2012 y sonuna kadar devam ettirilmesi kararla lm r. TETA, Bakanl z koordinasyonunda gerçekle tirilen ve parças oldu u reform çal malar kapsam nda operasyonel ve organizasyonel bir dönü üm geçirmi ve bu çerçevede alm oldu u Dan manl k Hizmeti neticesinde, Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzla rma Yönetmeli inin nakdi uygulamas na yönelik Geçi Dönemi Sözle meleri ni haz rlam ve; Bu sözle melerin miktar ve fiyat parametrelerini hesaplamak, Gün Öncesi Piyasa, Gerçek Zamanl Dengeleme Piyasas ve kili Anla malar Piyasas nda elektrik al ve sat yapabilmek, Dengeleme Birimlerinin Günlük Üretim Programlar ile Yük Alma ve Yük atma Teklif Fiyatlar verebilmek, için gerekli olan bili im alt yap kurmu tur. Bu yap lanma çal malar sonucunda TETA, 01 A ustos 2006 da ba layan yeni elektrik piyasas nda yerini alm ve kamu taraf ndan imzalanm uzun dönemli enerji al m anla malar ve Bakanl k politikalar çerçevesinde verilen görevler kapsam nda sat n ald enerjiyi, enerji sat portföyünü olu turan taraflar aras nda ayr m gözetmeksizin satarak, ülke ekonomisinin i leyebilmesi için temel girdi olan elektrik enerjisinin temininde önemli bir rol üstlenmi tir. Ayr ca, ülke elektrik arz-talep dengesi çerçevesinde, gerek Bakanl klar aras, gerekse do rudan ilgili ülke elektrik kurulu lar ile TETA aras nda imzalanan ve imzalanacak 10

ithalat-ihracat anla malar kapsam nda, ülke d ndan enerji al veri i görevini de sürdürecektir. Elektrik Piyasas n olu umu ve rekabet ortam na yumu ak bir geçi in sa lanmas temin etmek ba lam nda; ilk y llarda (2001-2006) ülke elektrik ticaretinin % 85 ini kontrol eder konumda olan TETA n, gelecek 5 y ll k dönemde sektördeki pay n %40-45 civar nda olmas beklenmektedir. TETA, 2008 y itibariyle ülkede üretilip tüketilen enerjinin yakla k olarak % 43 ünü al p satm r. Öte yandan, 21.11.2007 tarih 26707 say Resmi Gazetede yay mlanan 5710 say Nükleer Güç Santralar n Kurulmas ve letilmesi le Enerji Sat na li kin Kanun ile, enerji plan ve politikalar na uygun biçimde, elektrik enerjisi üretimi gerçekle tirecek nükleer güç santrallar n kurulmas, i letilmesi ve enerji sat na ili kin usul ve esaslar düzenlenmi tir. Bu kanun kapsam nda nükleer güç santralar n kurulmas, TETA ile ilgili irket aras nda süresi onbe y a mayan enerji al na ili kin sözle me imzalanmas hükme ba lanm r. Kanun ve ilgili Yönetmelik çerçevesinde TETA taraf ndan 24.03.2008 tarihinde yar ma süreci ba lat lm, 24.09.2008 tarihinde al nan teklif ile ilgili de erlendirmeler sürdürülmektedir. Ayn Kanunun Yerli kömür yak tl santrallar n te viki ba kl Geçici 2. Maddesi kapsam nda, 1000 MW ve üzeri güçte olan ve tamam 2014 y sonuna kadar letmeye girecek santrallara EÜA taraf ndan ihale ile kömür tahsisi yapabilece i, seçilen irketler ile TETA aras nda, i letmeye geçme tarihinden itibaren 15 y l süreli enerji sat anla mas imzalanaca hususu düzenlenmi tir. 26.06.2008 tarihinde EÜA taraf nda ç lan ihale, tekliflerin uygun bulunmamas nedeniyle 09.09.2008 tarihinde yeniden ihaleye ç lmak üzere iptal edilmi tir. Ad geçen kömür havzas n i letilmesi ve elektrik sat na ili kin yeni bir ihale süreci ba lat lacak olup, bu amaç do rultusunda yasal ve idari düzenleme çal malar na devam edilmektedir. 11

TETA IN ENERJ ALIM/SATIM FAAL YETLER 1 Ekim 2001 tarihinde faaliyetine ba layan TETA n y llar itibariyle al p satt enerji miktarlar a daki tabloda verilmi tir. 2001-2008 Enerji Al -Sat Miktarlar ALINAN ENERJ / ENERGY PURCHASED SATILAN ENERJ / ENERGY SOLD DÖNEM YEAR ORTALAMA KTAR TUTAR / COST TAR FE KTAR TUTAR / COST AMOUNT AVERAGE AMOUNT TWh TARIFF Milyon YTL Milyon $ c/kwh TWh Milyon YTL Milyon $ ORTALAMA TAR FE AVERAGE TARIFF c/kwh 2001 26,79 1.695,40 1.166,30 4,35 25,71 1.176,10 1.221,80 4,74 2002 106,23 7.245,10 4.753,10 4,47 101,99 8.112,80 5.322,30 5,22 2003 113,17 8.398,60 5.613,90 4,96 109,37 8.857,80 5.920,90 5,41 2004 120,69 9.365,10 6.597,40 5,47 116,82 9.566,10 6.739,00 5,77 2005 128,89 10.002,86 7.398,56 5,74 125,42 10.076,70 7.453,18 5,94 2006 122,22 10.957,40 7.355,73 6,02 118,61 10.726,30 7.445,20 6,3 2007 89,11 7.433,21 5.720,93 5,91 87,35 7.996,90 6.194,78 6,48 2008 86,75 7.721,17 10018,99 8,88 85,34 7.279,32 9.445,65 8,53 2001-2008 Enerji Al -Sat Miktarlar n Y llara Göre Da TWh 140 120 106,23 128,89 120,69 125,42 122,22 113,17 116,82 118,61 109,37 101,99 100 89,11 87,35 86,75 85,34 80 60 40 26,79 25,71 20 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 12

ULUSLAR ARASI ELEKTR K CARET Uluslararas enterkonneksiyon art sa layan ülkelere veya ülkelerden elektrik ihracat veya ithalat, Kanun, Elektrik Piyasas thalat ve hracat Yönetmeli i, ilgili ikincil mevzuat, ilgili lisans, Elektrik Piyasas ebeke Yönetmeli i ve Elektrik Piyasas Da m Yönetmeli i hükümlerine uygun olarak, sadece TETA, özel sektör toptan sat irketleri, perakende sat irketleri ve perakende sat lisans sahibi da m irketleri taraf ndan yürütülebilir. thalat ve/veya ihracat faaliyetine Kurul onay ile izin verilmeden önce, EPDK, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl n onay ve TE ve/veya ilgili da m irketinin teknik konulara ili kin görü ünü al r. r ötesi ticaret ve k t yönetimine ili kin olarak, Enterkonneksiyon Hatlar n Kapasite Tahsisine Yönelik Usul ve Esaslar Kurul taraf ndan onaylanm r. Ayn enterkonneksiyon hatt kullanmak üzere ba vuruda bulunan birden fazla tüzel ki inin olmas halinde, TE taraf ndan, lisans sahibi tüzel ki ilerin ihaleye kat lmalar ve k t yönetim bedeli için teklif vermeleri istenecektir. Kapasite, lisans sahibi tüzel ki ilerin verdi i teklifler baz nda tahsis edilecektir. Enterkonneksiyon hatlar kullanan lisans sahibi tüzel ki ilerin, k t yönetim bedeline ilaveten, Elektrik Piyasas Tarifeler Yönetmeli i ve ilgili tebli lerde belirlenen usul ve esaslara uygun olarak, TE ve/veya ilgili da m lisans sahibi tüzel ki ilere, ithalat ve/veya ihracat faaliyeti çerçevesinde sistem kullan na yönelik ödeme yapmalar zorunludur. Enterkonneksiyon hatt kullanmak isteyen, sadece bir lisans sahibi olmas halinde, ihale yap lmayacak ve ilgili hatt n kapasitesi söz konusu lisans sahibi tüzel ki iye tahsis edilecektir. Bu durumda, ilgili lisans sahibi tüzel ki i k t yönetim bedeli de ödemeyecektir. TETA n THALAT / HRACAT FAAL YETLER Te ekkülümüzce Bakanl z politikalar na paralel olarak, ülkemizle kom u ülkeler aras ndaki enerji iletim hatt ba lant lar ndaki kapasiteler, kom u ülkelerin enerji alt yap lar, arz talep durumlar ve ithalat-ihracat imkanlar izlenerek ve kom u ülkelerle olan ili kiler Te ekkülümüzce canl tutularak, ithalat ve ihracat faaliyetleri de yürütülmektedir. ACARA ÖZERK CUMHUR YET (GÜRC STAN) Gürcistan n Acara Özerk Cumhuriyeti nde y n belirli dönemlerinde enerji s nt ya anmas, su gelirlerinin fazla oldu u belirli dönemlerde de enerji fazlas olmas nedeniyle, Hükümetler aras yap lan protokole ba olarak Te ekkülümüz ile Adjarian Enerji irketi aras nda bir Sözle me imzalanm r. Te ekkülümüz ile Adrajian Energy Company LLC (Energo-Pro Georgia JSC) aras nda imzalanan enerji al veri ine ili kin Anla man n süresinin 13.12.2008 tarihinde sona ermesi nedeniyle, 30.10.2008 tarihinde imzalanan protokol ile sözle me süresi 2 y l uzat larak anla man n sona erdirilme tarihi 13 Aral k 2010 olarak de tirilmi tir. 13

NAHC VAN (AZERBAYCAN) Azerbaycan Nahcivan Özerk Bölgesi ne 13.03.1991tarihli Protokol kapsam nda 04.04.2007 tarihine kadar enerji verilmi, an lan tarih itibariyle Nahcivan Elektrik daresinin talebi üzerine enerji transferi durdurulmu tur. Nahcivan Özerk Cumhuriyeti yetkilileri ile yap lan görü meler neticesinde; bölgelerinde tesis edilen santrallar n da devreye girmesi sonucu, 2007 Nisan ay ndan itibaren Nahcivan dan tek yönlü olarak enerji al nmaya ba lan lm r. TÜRKMEN STAN Türkmenistan Elektrik Kurulu u ile Mülga TEA aras nda 12.05.1999 tarihinde imzalanan Elektrik Al m Sözle mesi ve buna ba olarak Türkmenistan Elektrik Kurulu u KUWWAT ile Te ekkülümüz aras nda 11.12.2003 tarihinde imzalanan Ek Protokol-2 kapsam nda Türkmenistan dan elektrik enerjisi ithalat na 11.12.2003 tarihinde ba lan lm r. 26 May s 2006 tarihinde imzalanan Ek Sözle me ile Sözle me nin süresi 2010 y sonuna kadar uzat lm r. SUR YE Te ekkülümüzle Suriye Arap Cumhuriyeti Elektrik Kurulu u PEEGT aras nda yap lan bir y ll k Anla ma çerçevesinde, 12 Kas m 2006 tarihinden itibaren Suriye ye enerji ihracat na ba lan lm r. Suriye taraf n talepleri neticesinde, 08 Kas m 2007 tarihinde yeni bir Sözle me imzalanarak, enterkonnekte sistem ihtiyaçlar elverdi i ölçüde elektrik enerjisi ihracat na devam edilmesine karar verilmi tir. YUNAN STAN Yunanistan taraf n talebi ve Bakanl z ile Yunanistan Sanayi Bakanl aras nda imzalanan Protokol ve Te ekkülümüz ile Yunanistan Elektrik Kurulu u Public Power Corporation S.A ( PPC) irketi aras nda 20 Temmuz 2007 tarihinde imzalanan Enerji Mübadelesi Sözle mesi kapsam nda, enerji al -veri i gerçekle tirilmi tir 14

2008 YILINDA THAL ED LEN ENERJ N ÜLKELERE GÖRE DA ILIMI (Milyar kwh) TÜRKMEN STAN;0,45 NAHÇIVAN; 0,09 YUNAN STAN; 0,03 GÜRC STAN; 0,22 2008 YILINDA HRAÇ ED LEN ENERJ N ÜLKELERE GÖRE DA ILIMI (Milyar kwh) NAHCIVAN; 0,00 GÜRC STAN; 0,05 SUR YE; 0,10 YUNAN STAN; 0,06 15

TÜRK YEDE TOPTAN SATI P YASASI 4628 say Elektrik Piyasas Kanunu kapsam nda yay mlanan Elektrik Piyasas Lisans Yönetmeli i uyar nca sektörde faaliyet göstermek üzere EPDK taraf ndan bugüne kadar 35 tüzel ki ili e toptan sat lisans verilmi tir. Piyasada kamu ad na toptan sat lisans na sahip tek irket olarak TETA faaliyet göstermekte olup, lisans alan irketlerden önemli bir k sm halen aktif olarak faaliyet göstermemektedir. Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu ndan Toptan Sat Lisans Alan irketler 1- TETA ( Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A..) 2- EFT Elektrik Enerjisi thalat hracat ve Toptan Sat A.. 3- Büyük Potansiyel Elektrik Enerjisi Toptan Sat A.. 4- Ata Elektrik Enerjisi Toptan Sat Limited irketi 5- GENT Elektrik Enerjisi Toptan Sat A.. 6- Hidiv Elektrik Enerjisi Toptan Sat A.. 7- Can Enerji Toptan Elektrik Ticaret A.. 8- Setel Elektrik Enerjisi hr. th. Ve Toptan Sat Ltd. ti. 9- Enko Toptan Elektrik Enerjisi Ticaret A.. 10- EGL Elektrik Toptan Ticaret A.. 11- Gates Elektrik Enerjisi Toptan Sat A.. 12- Bir Enerji Elektrik Toptan Sat thalat hracat A.. 13- Nuh Enerji Elektrik thalat hracat ve Toptan Tic.A.. 14- Ado Elektrik Enerjisi thalat hracat ve Toptan Sat A.. 15- AES- IC çta Elektrik Toptan Sat ve Ticaret Anonim irketi 16- D Tes Elektrik Enerjisi Toptan Sat A.. 17- TGR Enerji Elektrik Toptan Ticaret A.. 18- Atom Elekt. Enerjisi th. hracat San. ve Toptan Sat Tic. A.. 19- Unit Elektrik Enerjisi Toptan Sat hracat ve thalat A.. 20- Mega Toptan Elektrik Ticareti A.. 21- Park Toptan Elektrik Enerjisi Sat San. ve Tic. A.. 22- Akenerji Elektrik Enerjisi thalat hracat ve Toptan Tic. A.. 23- Eltek Elektrik Enerjisi thalat hracat ve Toptan Ticaret A.. 24- Aksa Elektrik Toptan Sat A.. 25- Ayen Elektrik Tic. A.. 26- Enerjisa Elektrik Enerjisi Toptan Sat A.. 16

27- Türkmenin Alt n Asr Elektrik Enerjisi Toptan Sat A.. 28- Marmara Elektrik Enerjisi thalat hracat ve Toptan Tic. A.. 29- avk Elektrik Enerjisi Toptan Sat A.. 30- Enimeks Elektrik Enerjisi Toptan Ticaret A.. 31- Zorlu Elektrik Enerjisi thalat, hracat ve Toptan Tic. A.. 32- Sönmez Enerji Elektrik Toptan Ticaret A.. 33- KARTET-Karadeniz Elektrik Toptan Ticareti A.. 34- Turcas Elektrik Toptan Sat A.. 35- Transpower Enerji Elektrik Toptan Sat A.. 17