BARUTÇU HAN PROJE ÖNERİSİ 2012
BARUTÇU HAN: BİR DÜŞ HANESİ, 2012 Barutçu Han: Bir düş hanesi projesi ile tarihi Urfa Çarşısı ve barındırdığı hanların, Urfa nın kültürel zenginliğini simgeleyen konut yapısının, zanaat ve ürünlerinin önemini ve korunmasını vurgulamak; ortak bir kentsel-kamusal mekân bilinci geliştirmek, sürekli değişen aynı zamanda özüne bağlı kalarak ve paylaşarak kazanan bir düşlenen Urfa yaratmak öncelikli amaçlardandır. Bu proje, Osmanlı dönemi ticaret yapısı olan Barutçu Hanı konu etmektedir. Urfa nın tarihi merkezinde ve çarşı içerisinde önemli bir konumda yer alan, geleneksel mimarisinin ayakta kalmış önemli yapılarından biri olan Barutçu Hanın restorasyonu gerçekleştirildikten sonra yaşayan bir mekân olabilmesi için halkın yerel katılımını, kullanımını ve sahiplenmesini merkeze alan, geçmişten bugüne yıllardır süregelen hanın mevcut esnafının da varlığını sürdürdüğü ve böylelikle yerli ve yabancı turistin ilgisini daha çok çeken sürdürülebilir kamusal bir üretim ve paylaşım merkezine dönüşmesi amaçlanmaktadır. Böylece Barutçu Hanın, yerli halk ve turistin karşılıklı paylaşım ve faaliyetleriyle ortaya çıkacak yeni potansiyellere ev sahipliği yapması hedeflenmektedir. Barutçu Han, avlu 2
NEDEN BARUTÇU HAN? Zengin bir tarihi geçmişe sahip olan Şanlıurfa kent merkezinde bulunan Barutçu Han, geç dönem Osmanlı yapısı olup, mimarlık ve sanat tarihi açısından büyük öneme sahip kültür miraslarından biridir. Yapının Balıklıgöl e yakın çevrede tarihi sit bölge içinde yer almasından dolayı turistik değeri fazladır ve çevresi geleneksel ticaretin yoğun olarak yapıldığı bir alan olup, insan kalabalığının yaşandığı bir alandır. Barutçu Han, inşa tarihi kesin olarak bilinmeyen, tahminen 17. yüzyıl sonu 18. yy. başı yapıldığı düşünülen, geçmişte Yahudi Hanı ve Delilan olarak çağrılan, içinde ticaret yapılan, konaklanılan, yaşanılan; ölçeği, büyüklüğü, konumu ve tarihi dolayısıyla Türkiye ve Urfa için önemli yapılardan birisidir. Urfa nın bir döneminin önemli bir giyim-kuşam merkezidir. Bütün bunların ötesinde, Barutçu Han, aynı zamanda bir evdir. Geçmişinin bir kesitinde yaşam mekânı olarak kullanılmış, birçok hane Barutçu Han ın içerisinde birlikte yaşamıştır. Bugün ise avlusu, Urfa nın yerli halkından özellikle yaşlı vatandaşlar ve çarşı esnafı tarafından kullanılmaktadır. Avludaki kahvehanenin çay servisi yaptığı, boşalan çay bardakları sürekli dolarken, domino, tavla gibi Gümrük Han da da görebileceğimiz oyunların oynandığı, gündelik hayatın sıradanlığı içerisinde belli bir ortak paydada buluşan insanların birbirlerine yaslandıkları ataerkil bir mekândır. Avluda ve üst katlardaki bazı odalarda ağırlıklı olarak terzi eşrafından esnaf bulunmakta ve çalışmaktadır. Çarşıyı keşfe çıkan yerli ve yabancı turistin tesadüfen yolunun düştüğü; onlar için ütü buharı, bardak- kaşık sesi, yerli halkın erkek sesi ve halleriyle birlikte ayrı merak duygusu yaratan, han sakinlerini rahatsız etmeden ve rahatsız edilmeden bir bardak çay içebildikleri, samimiyetle karşılanan bir yerdir. Bu nedenle, taşıdığı birçok özellik, değer ve anlam bakımından böylesi biricik bir yapının herkes tarafından bilinmesi ve kentli için kente kazandırılması önemlidir. Barutçu Han, Türkiye ve hatta dünya çapında tanınan ve gelinen bir yer olabilir; tıpkı eski İpek Yolu üzerinde bulunan bir yapı olarak birçok ülkeden insana ev sahipliği yaptığı o günlerdeki gibi Barutçu Han, fotoğraflar, 2012 3
BARUTÇU HAN IN BUGÜNÜ, 2012 Tarih, sadece geçmişi anlatan bir olgu değildir; bugün de tarihin bir parçasıdır. (Arpacıoğlu & Aydemir, 2007) Barutçu Han fotoğrafları, Murat Yazar&Ergün Karadağ, 2012 4
BARUTÇU HAN IN YARINI Barutçu Han ın yeniden işlevlendirilmesi projesi kapsamında; Urfa halkına hizmet eden, turistik açıdan daha çok ilgi çekecek, dolayısıyla Urfa halkına ve esnafına da ekonomik katkı sağlayacak bir proje geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Böylesi bir çalışma ev sahipliği yapan Belediye ve Valiliğe prestij sağlayacağı gibi diğer iller için de örnek teşkil edecektir. Balıklıgöl platosu, Urfa da yaşayanların, kenti ziyarete gelen yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeri, Urfa nın en kalabalık ve neredeyse tek odak noktasıdır. Barutçu Han: Bir düş hanesi projesi; Urfa nın kentsel gelişimi için yapılan diğer projelerle birlikte, kutsal ve turistik bir merkez olan Balıklıgöl ün yanı sıra, çarşı içerisinde de kamusal bir alan, yeni bir odak noktası yaratmayı hedeflemektedir. Barutçu Han, kentsel çevre içindeki konumu ve önemi 5
Barutçu Han, Balıklıgöl e yürüme mesafesinde, Demirci ve Kazancı Pazarı civarındadır. Barutçu Han, Vaziyet Planı, (sağdaki çizim: Yeliz Göğebakan) Barutçu Han: Bir düş hanesi projesinden sonra; hanın avlusu bir kamusal mekân işlevi görecektir. Herkesin gelip rahatça vakit geçirdiği, ticaretin (alış-verişin) daha sosyal bir ortamda yapıldığı, yerli halkın, kadınların, gençlerin etkinliklere katılabildikleri ve sosyalleşebildikleri, yerli ve yabancı turistin bu sosyal ve kültürel ortamda bulunmaktan ve Urfa ya dair değerleri gözlemlemekten, deneyimlemekten zevk aldıkları bir ortam oluşacaktır. Barutçu Han, geniş avlusunda belli dönemlerde yapılacak büyük etkinliklerle ve toplanmalarla daha da zenginleşecek; özel kahvesi, özel tadları ve üretimleriyle Urfa nın yeni kültürel-kamusal mekânı olacaktır. Barutçu Han, kazandığı yeni işlevleri, dinamik ortamı ve içinde yapılan her aktivitesiyle birlikte zamanla kendi marka değerini yaratacaktır. Barutçu Han, Giriş Kat Planı [avlunun yeni işlevleri ] 6
Barutçu Han, Birinci Kat Planı [katın yeni işlevleri ] Barutçu Hanın şimdiki sakinlerinin (burayı buluşma mekânı olarak kullanan her yaştan çarşı sakini) ve handa çalışan esnafın; hanın geçmişine tanıklık etmiş ve onu yaratmış insanlar olarak yeni han ın da bir parçası; korunmaya ve yaşatılmaya çalışılan yerel değerlerin de simgesi olarak bulunmaya devam etmeleri amaçlanmaktadır. Böylece, Barutçu Hanın içinde bulunduğu tarihi Urfa çarşısının binlerce esnafının, restore edilerek yeni işlevler kazandırılan hanı sahiplenmeleri de sağlanmış olacaktır. Barutçu Han, İkinci Kat Planı [katın yeni işlevleri] [Plan Altlık Çizimleri: Yeliz Göğebakan] 7
Barutçu Han da, düşhane atölye ve üretim alanı olarak ayrılan mekânlar; yeni oluşumlara, üretimlere, başka kentlerden buraya gelecek insanlara ve aktivitelere ev sahipliği yapacak dinamik mekânlar olarak işlev görecektir. Urfa ya gelecek farklı disiplinden kişiler, Barutçu Han da üretecek ve konaklayacaklardır. Verilecek konferans ve eğitimler, düzenlenecek sosyal, kültürel ve sanatsal faaliyetler Barutçu Han dan başka kentlere yayılacak; Barutçu Han üreten, düşünen, tasarlayan kişilerin belli dönemler orada bulunmak, yerel halkla bir araya gelerek çalışmak ve üretmek istedikleri bir özel mekân olacaktır. BARUTÇU HAN: BİR DÜŞ HANESİNDE HAYAT 8
BARUTÇU HAN DA YAPILACAK ÖNERİ ETKİNLİK VE FAALİYETLER Barutçu Han da yapılacak aktiviteler, restorasyon öncesi, restorasyon süresince ve restorasyon sonrası olmak üzere 3 e ayrılmaktadır. Barutçu Han ın, restorasyon süreci olarak da emsallerine örnek olması amaçlanmaktadır. Hanın görünürlülüğüne katkı sağlayacak, restorasyon sürecini tanıtacak ve restorasyon bittikten sonra kentin nasıl bir yapıyla buluşacağını açıklayacak küçük etkinlikler, tanıtımlar ve handa yapılabilecek küçük sosyal sorumluluk projeleri sürecin şeffaflılığına da katkı sağlayacaktır. Bu projelerden biri olması hedeflenen, Barutçu Han Belgesel çalışmasıyla, hanın restore edilmeden önceki ve restorasyon sürecindeki zamanlarının kayıt altına alınması ve bu kaydın ve böylece Barutçu Hanın geçmişinin sonraki nesillere aktarılması amaçlanmaktadır. Barutçu Han Belgeseli Mevcut durum, atölye, restorasyon ve yeniden işlevlendirme süreçlerinin, bir belgesel olarak kaydedilmesi, gelecek nesillere bugünkü Barutçu Hanı anlatabilmek, bugünden yüzleri, anıları, yaşanmışlıkları aktarabilmek için, düşhane bir film prodüksiyon projesi hazırlamayı düşünüyor. Bu belgesel projesi, Urfa da bir tarihi han için çekilen ilk belgesel çalışması olması nedeniyle de ayrı öneme sahip olacak, ortak bir kent bilinci yaratılmasına katkıda bulunacak ve gelecek girişimler için örnek teşkil edecektir. Restorasyon öncesi Çocukların ve Gençlerin Urfa Düşleri: Urfa dan ilköğretim ve üniversite öğrencilerinin olduğu (yaklaşık 20 öğrenci) katılımcılarla çeşitli atölye grupları oluşturulacaktır. düşhane tarafından oluşturulan Urfa Alternatif Gezi Haritası eşliğinde kentin gezildiği ve sonrasında Urfa ya dair düşlerin, projelerin, fikirlerin yazıldığı, çizildiği, paylaşıldığı bu atölye çalışması sonucunda oluşan Gençlerin ve Çocukların Gözünden Urfa Düşleri sergisi Urfa ile paylaşılacaktır. Urfa Düşleri-Panel: Urfa düşleri projesinin ikinci ayağında, Urfa dışından farklı disiplinlerden yaklaşık 15 konuşmacı-katılımcı Urfa da yerel yönetimle ve Urfalılarla bir araya gelecektir. Kentsel yaşam, şehircilik/planlama konularında akademik ve profesyonel çalışmalar yapan katılımcılar, panel çerçevesinde Urfa ya dair düşlerini ve fikirlerini paylaşacaklardır. Urfa ile ilgili ön bilgilerin paylaşılması ile başlayan panel, kent gezisi ile devam edecek ve panel programı kapanış konuşmalarıyla sonlanacaktır. Halk katılımıyla gerçekleşecek panelde, Urfa da gerçekleşen ve gerçekleşmesi öngörülen projeler tartışılırken; yaşayan kent mekânları ve kentli farkındalığına ilişkin öneriler ve gözlemler yerel yönetimle paylaşılacaktır. Restorasyonu gerçekleşecek Barutçu Han için ortaya çıkan fikirlerin de içinde olduğu Panel Kitapçığı başta Valilik ve İl Özel İdare olmak üzere, yerel yönetim ve ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşılacaktır. Restorasyon süresince düşhane derneğinin 2013 te gerçekleştirmeyi öngördüğü, Urfa nın katı atıklarının (cam, plastik, metal, kâğıt) ayrı toplanmasını ve değerlendirilmesini -geri dönüştürmeyiamaçlayan proje çalışmamız; Urfa nın yönetmelikler ve uygulamalarda yükümlülükleri konusundaki çalışmaların başlangıcı olacak ve yerel yönetimin çevre konusundaki çalışmalarına katkı sağlayacaktır. Barutçu Han ın gireceği restorasyon sürecinde atılacak nitelikli atıkların ve çarşıya yerleştirilen geri dönüşüm kutularında toplanacak atıkların da 9
konuya ilişkin örgütlenmesi ve takibi yapılacaktır. Pilot bölgelerden toplanan katı atıklar en yakın tesiste geri dönüştürülecek ve bu süreçten maddi kazanç sağlanacaktır. Böylece birkaç yıla kadar sağlanan bu maddi kazançla Urfa nın tüm mahalleri geri dönüşüm kutularına sahip olacak ve kentin tüm katı atıkları bu süreçten geçecektir. Geri dönüşüme dair farkındalığın sürekli arttırılması adına yine Barutçu Han da 3 yıl boyunca her yıl çeşitli atölye çalışmalarının da yer aldığı 3 günlük paneller düzenlenecektir. 10
Restorasyondan sonra yapılacak çalışma ve etkinlikler: Mobilya tasarım ve üretim çalışması: Barutçu Han da kullanılacak kent mobilyaları, Urfa dışından tasarımcıların da olduğu bir atölye çalışmasıyla tasarlanıp üretilecektir. Oyuncak yapım atölyesi: Urfa kadınlarının Urfa ya özgü oyuncakları ürettikleri, sergiledikleri ve sattıkları; kadınların ve çocukların katılımı ile gerçekleşecek bir çalışma gerçekleştirilecektir. Çocuklar, gençler ve yetişkinlerin katılacağı neyi düşlüyoruz? temalı teorik bir çalışma ve bu çerçevede kentsel söyleşiler yapılacaktır. Edebiyat atölyeleri: Çocuk ve genç katılımlı; yazarların, şairlerin davet edildiği söyleşi ve festivaller gerçekleştirilecektir. Kitabını al gel etkinliği: Her gelen sanatçının, katılımcının getireceği kitaplarla Barutçu Han kütüphanesi oluşturulacaktır. Geri dönüşümlü kâğıtlardan defter yapımı atölyesi: İlköğretim öğrencilerinin kendi defterlerini ürettikleri ve keyif aldıkları bir çalışma ve paylaşım ortamı yaratılacaktır. Böylece çocuklar okul dışında, işbirliği yapabildikleri ve yaratıcılıklarını geliştirdikleri yeni bir ortamda bulunabilecekler. Moda atölyesi: geleneksel kaftanın modernleştirilmesi çalışması; handaki terzilerin moda tasarımcıları ile bir araya geldikleri, ortak bir atölye çalışmasında geleneksel kaftanın yeniden üretilmesi, sergilenmesi ve satılması sağlanacaktır. Barutçu Han, yerel giyimin yeni yöntem ve modern çizgilerle, farklı bakış açılarıyla üretildiği moda etkinliğine ev sahipliği yaparken; Türkiye den birçok tasarımcı ve moda severi buluşturacak mekân olacaktır. Urfa daki otellere ve restoranlara yönelik, Urfa turizminin gelişimine katkı sağlayacak, turizm işletmeciliği üzerine bilgilendirme çalışmaları yürütülecektir. Yerel isot, acı reçel, çay vb. Urfa ya özgü ürünlerin pazarlanmasına yönelik ambalaj tasarım atölyeleri gerçekleştirilecektir. Barutçu Han da çeşitli atölye çalışmaları, örnek görseller 11
Barutçu Han da Fotoğraf Sergileri Açık Hava Sinema Gösterimleri: Urfa da fotoğraf ve sinema alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının çalışmalarının sergilendiği; Urfa nın kendi sinema festivalini yapabildiği, Avrupa Film Festivali gibi dışarıdan gelen festivallerin gerçekleştirildiği bir mekân olarak Barutçu Han, sanatsal ve kültürel etkinliklere ev sahipliği yapabilir. 12
Barutçu Han da Farkındalık Projeleri: Urfa gündemindeki konuların ele alındığı, kadın girişimciliği, kentsel yaşam, genç istihdamı vb. konulu sosyal projelere, sosyolojik araştırmalara, eğitim ve konferanslara Barutçu Han ev sahipliği yapabilir 13
Tekstil-Takı-Üretim Atölyeleri: Tasarımcılarla Barutçu Han daki esnafın bir araya geldiği bir çalışma ortamı yaratılarak; tasarımcıların Urfa ya davet edildiği, tekstil, takı gibi Urfa nın yerel ürünlerinin modern çizgilerle yeniden tasarlandığı ve ortaya çıkan işlerin sergilendiği ve satıldığı bir ortam Barutçu Han da oluşturulabilir 14
Barutçu Han da konaklama: Urfa ya gelecek farklı disiplinden kişiler, Barutçu Han da çalışmalarını yürütebilecek ve aynı zamanda burada konaklayabileceklerdir. 15
BARUTÇU HANIN URFA YA KATACAKLARI Anıtların korunması her zaman onları yararlı toplumsal amaç için kullanmakla kolaylaştırılabilir. (Venedik Tüzüğü, 5. Madde) Mekân ve Yaşam Kalitesinin Arttırılmasının Urfa Vizyonuna Katkısı: Günümüzde kentler gelecek tasavvurlarını yaratıcı, dinamik, genç katılımcılarla ve kentlinin kendisinin yer aldığı çeşitli atölye çalışmaları ve toplantılarla gerçekleştirmektedirler. Bu kentlerin başında gelen İzmir, kent genelinde gerçekleşmesi öngörülen projeleri halkın katılımının ve işbirliğinin merkezde yer aldığı çeşitli atölye çalışmalarıyla belirlemektedir. Barutçu Han: Bir Düş hanesi projesiyle gerçekleşecek ortak tartışma ve katılım ortamı, Urfa nın gelecek tasavvurunun ve paralelinde vizyonunun oluşturulması açısından önemli ve gereklidir. Barutçu Han Projesi, Urfa da bu hakları merkezine alan bir kent evi yaratma projesidir. Barutçu Han: Bir Düş hanesi projesi, bilinen Urfa imajının ötesinde, Urfa nın alternatif görünürlüğü ve erişilebilirliğine katkı sağlayan, yerel halk ve potansiyel turist birlikteliğiyle, dinlenme, çalışma, soysal ve kültürel ortamları oluşturan ve Urfa nın diğer kentler tarafından güvenilirliliğini ve olumlu imajını sağlamlaştıran bir ilk olacaktır. Birçok platformu bir araya getirecek olan Barutçu Han, kentte yarattığı dinamikle örnek olacak; Urfa nın kent ve kültürel yaşamında yenilik oluşturacak ve benzer projeler için tetikleyici olacaktır. Yaşayan kent mekânları için yerel sahiplenme: Urfa da son zamanlarda gerçekleşen/gerçekleşmesi öngörülen büyük projelere bakıldığında, bunların halkın katılımı ve desteği göz ardı edilecek şekilde hızlı kararlar alınarak gerçekleştirildiği görülmektedir. Halkın katılımının olmadığı kentsel projeler ve yapılanmalarda yerel sahiplenmenin de olamayacağı çok açıktır. Restorasyon çalışması henüz gerçekleşmemiş olan Barutçu Han (Kapalı Çarşı) gibi Urfa ya has kent dokusunun içinde yer alan tarihi yapıların; Urfa halkının ortak kullanım hakkının olduğu, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çeken, Urfa halkı ile farklı girişimcilik örnekleri için bir araya gelebilecekleri ortak katılımlı, yaşayan kent mekânları olmaları amaçlanmaktadır. Çocuk ve Gençlerin Yaratıcılıklarını Geliştirebilecekleri Dinamik Bir Ortam: Barutçu Han da çocuk ve gençlerin aktivitelere dâhil olabilecekleri, yapılan çalışmaları izleyebilecekleri; çalışarak ve bir arada olarak öğrenebilecekleri ve enerjilerini onları geliştirecek kanallara akıtabilecekleri yeni yaratıcı bir ortam oluşacaktır. Kadınların, Ürettikleriyle Ekonomik Katkı Sağlayacakları ve Sosyalleşecekleri Bir Ortam: Urfa kadını evinde ürettiklerini, insan geçişinin yoğun olduğu, Barutçu Han ın kendine has ortamında satarak evine ekonomik katkı sağlayabilecektir. Yapılan etkinliklerde katılımcı ve izleyici olarak kendini geliştirebilecek ve bir evin dışında sosyalleşebileceği farklı bir ortama sahip olacaktır. 16
BARUTÇU HAN IN ÇOĞALACAK YÜZLERİ Barutçu Han da şu an bulunanlar, bizim gibi kıyısından dokunanlar, henüz bulunmayanlar ama bulunmayı isteyenler, isteyecek olanlar Barutçu Han, tüm potansiyel karşılaşmalara ve deneyimlere hazırlanıyor Barutçu Han sakinleriyle geçirilen zamanlardan fotoğraflar, 2012 17
düşhane derneği düşhane derneği, Urfa dan hareketle, kendi düşü olan yaratıcı projeler üretir; kentlinin, kendi gündelik yaşamında sürdürülebilir değerler yaratmasına aracı olur. Öncelikle, içinde yaşadığı Urfa da; bireyin sahip olduğu özelliklerinin ve haklarının farkında olması, düş kurmanın önemini fark etmesi için karşılıklı dayanışmanın ve işbirliğinin; çevresi için, çevresiyle birlikte eyleme geçmenin gündelik, sürdürülebilir olması adına eğitimin ve üretimin sürekli desteklendiği kolektif bir düş hane si olur. Kişilerin düşlerini özgürce konuştukları, paylaştıkları bir ortam yaratmak, kişiler arası iletişimi ve iş birliğini güçlendirmek, Urfa kültürel-sanatsal ortamına katkı sağlamak, üzerinde konuşulabilecek, paylaşılabilecek yeni yaratıcı işler oluşturmak; Urfa nın yeni, dinamik, yaratıcı hane si olmak ve kente, kentliye katkı sağlayacak yeni haneler oluşturmak Özellikle çocuk ve gençlerle bir araya gelmek, onların düşlerini konuşmak Çocuk ve gençlerin düşlerine destek olmak, onlarla beraber bir üretim ortamı yaratmak Urfa nın saklı kalmış değerlerini görünür kılmak, yaymak Bilinen değerlere farklı bir gözle bakmayı sağlamak, bu değerlerle yeni fikirlere, projelere, yaratımlara vesile olmak Bir aracı işlevi görmek, Urfa nın diğer kentlerle arasında köprü olmak, Kente dair farkındalık yaratmak, ortak kent bilinci oluşturmak için kurulmuş bir oluşum, bir düş hanesidir. düşhane derneği yönetim kurulu: Zemzem Taşgüzen, y. mimar Hande Cedimoğlu, mimar Melvin Giray, psikolog Müge Bayar, iç mimar, restorasyon uzmanı Elif Simge Fettahoğlu, y. mimar düşhane derneği, Urfa dan ve Urfa dışından çeşitli disiplinlerden 30 u aşkın destek üyeye sahiptir. Bu isimlerden bazıları: Pelin Başaran, Şeyda Çetin, Yasemin Ülgen, Mehmet Ali Alabora, Deniz Kızılırmak, A. Nüvit Bayar, Xavier Hola, Mehmet Tekçe, Dr. Işıl Baysan Serim, Ozan Avcı, Doç. Dr. B. Deniz Çalış Kural, Prof. Dr. Ayşe Şentürer, Prof. Dr. H. Şebnem Düzgün, Mahmut Çavur, Serap Karakeçili, Gülşah Aslan düşhane*: yalnızca küçük karakterlerle (harflerle) yazılır. 18
Bir Düşkent Masalı Sergi Duvarı, düşhane etkinliği, 2011, İstanbul. 19