BÜYÜKÇEKMECE SAHĐLĐNDEKĐ NOKTASAL KĐRLETĐCĐLERĐN ZAMANA BAĞLI OLARAK ĐNCELENMESĐ Ersel Tabak*, Çağla Durmaz**, Bertan Başak*** *Fatih Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, 2. sınıf öğrencisi, ersltbk@hotmail.com **Fatih Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, 2. sınıf öğrencisi, caagla@hotmail.co.uk ** Fatih Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Öğretim Görevlisi, bertan@fatih.edu.tr ÖZET Bu çalışmada noktasal kirleticilerin Büyükçekmece sahiline olan etkisinin son 5 yılda nasıl değiştiği araştırılmıştır.belirlenmiş 1 noktadan alınan numunelerde ph,sıcaklık,renk,çözünmüş oksijen,kimyasal oksijen ihtiyacı ve fosfor parametreleri ölçülmüştür.ölçülen değerler aynı bölgeden alınan numunelerin 5 yıl önceki değerleriyle karşılaştırılmış,noktasal kirleticilerin sahilin toplum kullanımına olan etkisi ve bu etkinin zamana bağlı değişimi incelenmiştir. Sıcaklık ve ph değerlerinde önemli olmayan artışlar gözlenirken, renk parametresinde 1 noktadan inde azalma gözlenirken diğer ikisinde artış gözlenmiştir. Fosfor konsantrasyonları verileri ile karşılaştırıldığında genellikle daha yüksektir özellikle 2 noktadan alınan numunelerde önemli artışlar tespit edilmiştir. KOI sonuçları bazı noktalarda artan bazılarında ise azalan bir eğilim içerisindedir. Ortalama %26 azalma gösteren çözünmüş oksijen konsantrasyonu bütün noktalarada benzer bir azalma göstermiştir. Anahtar Sözcükler:Büyükçekmece sahili,deniz kirliliği,ph,sıcaklık,renk,çözünmüş Oksijen,Kimyasal Oksijen Đhtiyacı,Fosfor ABSTRACT This study aims to investigate the changing effects of point-source discharges to the Büyükçekmece coast in 5 years. Dissolved oxygen, chemical oxygen demand, and phosphorus concentrations were measured at 1 particular point together with tempertaure, ph, and color. Measured parameters were compared to parameters sampled 5 years ago at the same points, and effects of point-source discharges on recreational use of the cost were investigated. Temperature and ph were observed to slightly high when compared to values obtained in. Color were observed to decrease at points, and rise at 2 points. Although phosporus concentrations are generally slightly higher when compared to data, significant increases were observed at 2 sampling points. COD concentrations observed at 5 of the sampling points were greater than previously measured ones, while those observed at other 5 stations were lesser. All the sampling points have showed similar caharacteristic in case of dissolved oxygen concentrations, and average decrease was observed to 26%. Key Words:Büyükçekmece coast,marine Pollution, ph, Temperature, Color, Dissolved Oxygen, Chemical Oxygen Demand, Phosphorus. GĐRĐŞ Đnsanoğlu, doğanın tükenmeyen bir kaynak olmadığını ancak yirminci yüzyılın ikinci yarısında fark edebildi. Plansız kentleşme, hızlı nüfus artışı, iç göçler, sanayileşme ve buna bağlı olarak artan doğal kaynak kullanımı ve artık madde artışı hem global hem de milli çevre sorunlarını beraberinde getirdi. Çevre sorunlarını, doğrudan rahatsız edici olmayan sorunlar olarak nitelendirebiliriz. Yerkürenin yüzde yetmişini oluşturan su kütlesi (hidrosfer) göz önüne alındığında ise su kirliliğinin önemi ortaya çıkmaktadır. Su kirliliği, IOC ye (Uluslararası Okyanus Bilimleri Organizasyonu) göre; deniz çevresine insanoğlu tarafından doğrudan yada dolaylı olarak verilen madde veya enerji sonucunda deniz canlıları için zararlı olan, insan sağlığı için zarar teşkil eden, balıkçılık da dahil olmak üzere denizlerdeki aktiviteyi değiştiren, deniz suyunun içme suyu olarak kullanımında kaliteyi bozan ve tatlılığını düşüren faktörlerin tümü olarak tanımlanır.[1] Đstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Đşletmeciliği Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Erdoğan Okur un belirttiğine göre; Büyükçekmece ĐSKĐ'nin ölçümlerinde denize girilebilecek yerlerden biri olarak gösterilirken, Đl
Sağlık Müdürlüğünün ölçümlerinde ise bakteri oranı yüksek bir yer olarak gösteriliyor[2]. Birbiriyle çelişen değerlendirmeleri göz önünde bulundurduğumuzda Büyükçekmece sahilini temiz olarak değerlendirsek bile kirlilik sınırında olduğunu kabul etmeliyiz. Büyükçekmece özellikle yaz döneminde Đstanbulluların rekreasyon amacıyla kullandıkları bölgelerin başında gelir. Bu nedenle deniz suyu kalitesine etkide bulunacak parametelerin düzenli olarak ölçülmesi, bu bölgenin gelecekte de bu amaçla kullanılabilmesi için önemlidir. Ayrıca Su Kirliliği Kontrol Yönetmeli ğinde belirtildiğine göre; herhangi bir amaçla kullanım açısından sınıflamaya alınmış olsun ya da olmasın tüm kıyı ve deniz sularının sağlıklı bir ortam halinde muhafazası için, deniz sularının genel kalite kriterlerine uymak esastır.[3] Bu nedenden dolayı Büyükçekmece de bir atıksu ön arıtma tesisi kurulmuştur. Deşarjıda sahil boyunca 4m Baba Burnu na kadar, ardında da 195 m. Marmara Denizi nin iç taraflarına kadar ilerletmişlerdir. Sahilde ise yağmur suyu kanalları denize deşarj edilmektedir. Aynı bölgede yapılan bir çalışmada yağmur suyu kanallarının 1-15 m aralıklı olduğu ve 15 cm çaplı borular ile yağmur sularının sahil şeridinden denize deşarj edildiği belirtilmiştir. Aynı zamanda çok az olmak kaidesiyle yağmur suyu kanallarına kaçak kanalizasyon bağlantılarının olduğu belirtilmiştir. Adı geçen araştırma körfez şeklinde olan Büyükçekmece sahilinin, Pınarkent (Albatros) ile Mimarsinan Köprüsü (liman) arasında kalan yaklaşık 2,2 km uzunluğundaki sahil şeridinde yapılmıştır.[4] Numune alınan noktalar şekil 1 de harita üzerinde gösterilmiştir ve bu noktalar tablo 1 de belirtilmiştir. Tablo 1. Numune Alınan Noktalar 1 LĐMAN YANI 2 AQUA MARĐNE ÖNÜ 3 IŞIK HALI SAHA TESĐSLERĐ ÖNÜ 4 ORDU EVĐ ÖNÜ 5 BARLAR ÖNÜ 6 LĐNDA CAFE ÖNÜ 7 NASREDDĐN HOCA HEYKELĐ ÖNÜ STAR CAFE ÖNÜ 9 ALBATROS RESTAURANT YANI 1 PALMĐYE CAFE ÖNÜ(PINARKENT) 1 2 3 4 5 6 7 9 1 Şekil 1. Büyükçekmece Sahili Uydu Görüntüsü
Bu çalışmada yılında numune alınan noktalardan numune alınarak, daha önce ölçülen parametreler tekrar ölçülmüştür. Yağmursuyu borularından denize deşarj edilen sulardaki sıcaklık, ph, renk, fosfor, çözünmüş oksijen ve KOĐ parametreleri ölçülerek bu parametrelerin zamanla nasıl değiştiği gözlenmiştir. MATERYAL-METOD Numuneler 9/4/ tarihinde alınmıştır. Numune alındığı sırada hava sıcaklığı 13 C dir. ph ölçümü WTW firmasının ph level1 ph metre cihazı ile gerçekleştirilmiştir. Renk ölçümünde aquaquant marka 14421 color cihazı kullanılmıştır. Ayrıca KOĐ, fosfor ve çözünmüş oksijen konsantrasyonları standart metodlarda belirtildiği şekilde yapılmıştır.[5] KOĐ ölçümü kapalı reflaks yöntemiyle ve çözünmüş oksijen ise modifiye winkler yöntemi ile yapılmıştır. Fosfor ölçümü Jasco marka spektrofotometrede ve vanadomolibdat yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. BULGULAR ve TARTIŞMA Yapılan ölçümlerin sonuçları aşağıdaki 6 şekilde gösterilmiş ve bulunan değerler de bulunanlarla karşılaştırılmıştır. ph ph 9,,6,4,2 7, 7,6 Şekil 2: ph Şekil 2 de görüldüğü gibi, yılında yapılan ph ölçümlerinde yılındakilere göre daha yüksek değerler gözlenmiştir. Ortalama ph yılına göre %3.2 artmıştır. En fazla artış 3 nolu bölgede olup en az artış ise 4 ve 7 nolu bölgededir. Hesaplamalarımızda ortalama,33 artış bulunmuştur. En yüksek artış.65 ile 3 nolu numunede gözlenirken,en düşük artış ise.17 ile 7 nolu numunede olmuştur. Çevre ve Orman Bakanlığının su kirliliği kontrol yönetmeliğine göre ph 6-9 arasında olmalıdır. Numune alınan tüm bölgelerdeki ph verileri bu aralık içerisindedir. SICAKLIK(C) 16 14 12 1 6 4 2 Şekil 3:Sıcaklık
Numune alma noktalarında ölçülen deniz suyu sıcaklıkları yılındaki ölçümlerde elde edilenlerden daha yüksektir.. Ortalama artış 1-2 C olmuştur.(bkz şekil 3) Bu sıcaklık artışı yılındaki çözünmüş oksijen datalarının düşmesindeki etkenlerden biri olabilir. En yüksek sıcaklık artışı sırasıyla 3.3 C ile 1 nolu bölgede, 2,1 C ile 9 ve 7 nolu bölgelerde, 2 C lik artışla da ve 6 nolu bölgelerde gözlenmiştir. Toplamdaki artış ise 1,77 C olarak ölçülmüştür. RENK 1 hazen 6 4 2 Şekil 4: Renk Şekil 4 de görüldüğü gibi renk değerlerinde genel bir azalma görülmektedir. Ölçümlerde 7 nolu bölgede yılında yapılan ölçümde 9 hazen bulunurken, yılında yaptığımız ölçümde 3 hazen bulunmuştur. Renk ölçümlerinde 7 nolu bölgede yılına nazaran büyük bir düşüş, diğer bölgelerde ise birbirine yakın sonuçlar gözlenmiştir.ayrıca renkde ortalama %12 hazen lik bir azalma meydana gelmiştir. Su kirliliği yönetmeliğine göre estetik açıdan deniz suyunun doğal renginden farklı olmaması istenmektedir. Ölçümlerimizde her noktada deniz suyunun rengi normal bulunmuştur. ÇÖZÜNMÜŞ OKSĐJEN(mg/l) harcanan titrant miktarı 12 1 6 4 2 Şekil 5: Çözünmüş oksijen Canlı organizmalar,yaşamlarını sürdürebilmek için oksijene ihtiyaç duyarlar. Mikroorganizmalar da yaşama ve üreme için gereken enerjiyi oksijenden yararlanarak üretirler ve bu nedenle uygun oksijen formlarına gerek duyarlar. Yaptığımız deneylerde çözünmüş oksijen konsantrasyonunun yılına göre %22 oranında azaldığı gözlemlenmiştir. Bu durum başta balıklar olmak üzere tüm deniz canlıları için tehlike arz edebilir. Çözünmüş oksijen azalması,mevcut oksijenin mikroorganizmalar tarafından tüketilmesiyle oluşabilir. Bu yüzden azalan çözünmüş oksijen konsantrasyonu Büyükçekmece sahilindeki mikrobiyal faaliyetin arttığının dolaylı bir göstergesi olabilir. Çevre ve Orman Bakanlığının su kirliliği kontrol yönetmeliğinde belirtildiğine göre çözünmüş oksijen doygunluğu % den az olmamalıdır. Hesaplamalarımızda 2, 4 ve 9 nolu bölgeler bu doygunluık değerinin altında çıkmıştır. Şekil 5 e bakıldığında 1 nolu bölge değeri istenilen seviyede olup 2 nolu bölge en düşük seviyededir. Yeni ölçümler yılındaki ölçümlere göre %22, oranında azalmıştır.en büyük azalma gösteren noktalar sırasıyla 5,5 mg/l ile 4 nolu bölge, 3,27 mg/l ile 9 ve
1 nolu bölge, 3,4 mg/l ile 6 nolu bölge, 2,9 mg/l ile 2 nolu bölge ve 2,47 mg/l ile nolu bölgedir. Çözünmüş oksijen konsantrasyonundaki ortalama azalma 2,3 mg/l dir. KOĐ(mg/l) 6 5 4 3 2 1 Şekil 6: Kimyasal oksijen ihtiyacı Kimyasal Oksijen Đhtiyacı(KOĐ), evsel ve endüstriyel atıksuların kirlilik derecesini belirlemede kullanılan önemli bir parametredir. Bu parametre ile atıksuların bünyesindeki organik maddeler,kimyasal oksidasyonları için gerekli oksijen miktarı cinsinden belirlenir. KOĐ sulardaki karbonlu maddelerin karbondioksite dönüşene kadar tüketilecek oksijeni ifade eder. [6] Yaptığımız ölçümleri kıyasladığımızda değişik noktalardan alınan KOĐ konsantrasyonlarının birbirinden oldukça farklı olduğu bulunmuştur. Şekil 6 da görüldüğü üzere en fazla artış sırasıyla 7,4 ve 5 nolu bölgelerde, en büyük düşüşlerde sırasıyla 1, 6, 3 ve 2 nolu bölgelerde gözlenmiştir. yılı KOĐ verileri yılı verilerine göre %34 azalma göstermiştir. En ciddi azalmalar 215,7 mg/l ile 6 nolu bölgede,145 mg/l ile 3 nolu bölgede ve 93,7 mg/l ile de 2 nolu bölgede meydana gelmiştir. 3 noktada artış gözlenmiştir.bunlar 469,7 mg/l ile 7 nolu bölgede 149,7 ile 4 nolu bölgelerdir. KOĐ konsantrasyonundaki ortalam azalma ise 346 mg/l olarak hesaplanmıştır. Ortalama KOĐ konsantrasyonları tekilere oranla azalmış da olsa, mevcut veriler yağmursuyu kanalarına atıksuların sızdığını ya da deşarj edildiğini göstermektedir. FOSFOR(mg/l) 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Şekil 7: Fosfor Fosfor temel nütrientlerden biri olup denizlerde yaşayan alglerin üremesini sınırlandıran bir parametredir. Ortamda fosfor çok miktarda mevcut olduğunda, alg üretiminde patlama şeklinde bir büyümeye neden olur. Yapılan denemelerde fosforun limitli miktarlarda suda mevcut olduğu durumlarda alg patlamalarının olmadığını göstermiştir. [7] Spektrofotometrede yaptığımız ölçümlerde 3 ve 9 nolu bölgelerde azalma, 4 ve 6
nolu bölgelerde ise ciddi bir artış gözlenmiştir. Şekil 7 de görüldüğü bazı bölgelerde artış bazı bölgelerde ise azalma gözlendiği için, fosfor sözkonusu olduğunda Büyükçekmece de genel bir iyileşme ya da kötüleşmeden söz edemeyiz. 3 nolu bölgedeki azalma, mg/l, 9 nolu bölgedeki azalma,453 mg/l dir.ciddi artış gösteren noktalardan 4 nolu bölgede 2,79 mg/l,6 nolu bölgede 2,429 mg/l dir. Genel artış ise,41 mg/l olarak bulunmuştur. SONUÇ Genel olarak ve yıllarında yapılan ölçümler arasında önemli bir fark görülmemiştir. Ölçülen sıcaklıklar mevsimin ve iklimin bir sonucu olup mevsim normalleriyle herhangi bir çelişki arz etmemektedir. Renk parametresinde gözlenen artış önemli bir seviyede değildir. Renk ve ph değerleri su kirliliği yönetmeliğinde belirtilen değerlere uygundur. Fosfor konsantrasyonlarında gözlenen artış genel olarak önemli bir olmasa da 4 ve 6 nolu noktalarda önemli artışlar gözlenmiştir. Çözünmüş oksijen değerleri de ölçülen değerlerden %22 daha azdır. Bu azalma sıcaklık artışından kaynaklanabileceği gibi deşarj edilen organik maddelerin ayrışırken oksijeni tüketmesinden de kaynaklanabilir. Nitekim Ç.O. konsantrasyonundaki en büyük düşüş 4 nolu noktada gözlenirken, KOĐ konsantrasyonundaki en önemli artışlardan biri de bu bölgede gözlenmiştir. KOĐ konsantrasyonundaki diğer önemli artış ise 7 nolu noktada gözlenmiştir, fakat KOĐ konsantrasyonlarının genelde dekilerden daha düşük olduğu söylenebilir. Son 5 yılda KOĐ konsantrasyonlarında önemli bir artış gözlenmemiş de olsa, hem hem de yılında ölçülen yüksek konsantrasyonlar, yağmur suyu kanallarına atıksuların deşarj edildiğine ya da sızdığına işaret etmektedir. Belediye bu konuda gereken önlemleri almalıdır. Ayrıca Büyükçekmece önemli bir rekreasyon merkezi olduğu için ve hızlı kentleşmenin sürdüğü bir bölge olduğundan benzer ölçümlerin periyodik olarak yapılmasında fayda vardır. KAYNAKLAR [1]. IOC (Uluslararası Oşinografi Komisyonu) [2]. NTVMSNBC Metinleri (http://www.ntvmsnbc.com/news/327517.asp) Đstanbul Üniversitesi Deniz Bilimler ve Đşletmeciliği Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr.Erdoğan OKUR [3]. Su Kirliliği Yönetmeliği (Deniz Kıyı Sularının Kalite Kriterleri Madde-15) Yayımlandığı Resmi Gazete :Tarih 31 Aralık Cuma 24 Sayı :2567 [4]. Fatih Üniversitesi Çevre Sorunları Üniversite Öğrencileri Çevre Sorunları Kongresi Kitabı [5]. Standart Metodlar: APHA standart Metods for the Examination of Water and Wastewater Edited by Leonore S.C., Greenberg E.A., Trussel, R.R., Eighteenth Edition, Washington, 1992 [6]. Yıldız Teknik Üniversitesi Çevre Kimyası ders notu,27 [7]. Çevre Mühendisliği Kimyası Kitabı-Prof.Dr.Ahmet SAMSUNLU-4.baskı Đstanbul,1999