Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 2015-2025
Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 2015-2025
Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayın No: 5 Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 2015-2025 stanbul, Mart 2015 Kapak ve ç ayfa Tasarımı kramat Ofset Tel: 0 212 664 50 44 Baskı - Cilt Erkam Matbaası Tel: 0 212 671 07 00 letişim Adresi Türkiye Katılım Bankaları Birliği Kısıklı Cd. No:22 Altunizade Üsküdar/stanbul Tel: 0216 651 94 35 Faks: 0216 651 94 39 bilgi@tkbb.org.tr www.tkbb.org.tr
çindekiler çindekiler Kısaltmalar 2 Yönetici Özeti 6 1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış 1.1 Küresel Faizsiz Bankacılığın Genel Durumu 1.2 Türkiye de Katılım Bankacılığının Gelişimi 9 11 17 2. Türkiye de Katılım Bankacılığının Vizyonu ve tratejik Hedefleri 2.1 Vizyon ve Hedefleri Belirlemeye Yönelik Yapılmış Çalışmalar 2.2 Türkiye Katılım Bankacılığı Vizyon, Misyon ve tratejik Hedefler 21 23 24 3. Katılım Bankacılığı Büyüme Tahminleri 3.1 Küresel Faizsiz Bankacılık Büyüme Tahminleri 3.2 Türkiye de Katılım Bankacılığı Büyüme Tahminleri 25 27 28 4. tratejik Hedeflere Ulaşmak için Gerçekleştirilmesi Gereken ler 4.1 ektörel trateji ve Koordinasyon 4.2 Ürün Çeşitliliği ve Gelişimi 4.3 Danışma Kurulları 4.4 Eğitim, nsan Kaynakları (K) ve ertifikasyon 4.5 Kurumsal letişim, Algı ve tibar 33 36 38 51 55 61 5. tratejik Hedefler Yol Haritası 67 Kaynaklar 86 Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 1
Kısaltmalar Kısaltmalar AAOIFI slami Finans Kurumları Muhasebe ve Denetim Teşkilatı (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions) IICRA Uluslararası slami Mutabakat ve Tahkim Merkezi (International Islamic Center for Reconciliation and Arbitration) BAE BT CIBAFI Birleşik Arap Emirlikleri Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Borsa stanbul slami Banka ve Finans Kuruluşları Genel Konseyi (General Council for Islamic Banks and Financial Institutions) IIFM IILM INCEIF Uluslararası slami Finans Pazarı (International Islamic Financial Market) Uluslararası slami Likidite Yönetim Şirketi (International Islamic Liquidity Management Corporation) Uluslararası slami Finans Eğitim Merkezi (International Center for Education in Islamic Finance) CIMA CII Yeminli Yönetim Muhasebecileri (Chartered Institute of Management Accountants) Yeminli Menkul Kıymetler ve Yatırımlar Enstitüsü (Chartered Institute for ecurities & Investment) BF KGMK ÖFK ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim tandratları Kurumu Özel Finans Kurumu ermaye Piyasası Kurulu DYK EPDK FAA Din şleri Yüksek Kurulu Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Finansal Akreditasyon Ajansı (Finance Accreditation Agency) PL TBMM TCMB ermaye Piyasası Lisanslama icil ve Eğitim Kuruluşu Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası GB Gelir daresi Başkanlığı Türkiye Katılım Bankaları Birliği GYH Gayrı afi Yurtiçi Hasıla TKGM Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü GTB Gümrük ve Ticaret Bakanlığı TMF Tasarruf Mevduatı igorta Fonu K IFQ nsan Kaynakları slami Finans Yeterlilik (Islamic Finance Qualification) TÜBTAK ULAKBM Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi IDB IFB slam Kalkınma Bankası (Islamic Development Bank) slami Finans Hizmetleri Kurulu (Islamic Financial ervices Board) VKŞ YBBO YÖK Varlık Kiralama Şirketi Yıllık Bileşik Büyüme Oranı Yükseköğretim Kurulu 2 Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi
Vizyon - Misyon Vizyonumuz Katılım bankacılığı sektörü pazar payının 2025 yılı itibariyle %15 e ulaşması ve sektörün dünya standartlarında finansal ürün ve hizmet sunar hale gelmesi. Misyonumuz Türkiye de katılım bankacılığı sektörünün sağlıklı ve sürdürülebilir şekilde gelişmesi için; Ürün çeşitliliği ve gelişimi ile hizmet kalitesini arttırmak, Kurumsal iletişim, algı ve itibar yönetimi çalışmalarını geliştirmek, Gerekli eğitim, insan kaynağı ve sertifikasyon çalışmalarını arttırmak, Katılım bankacılığı prensiplerine uygun mevzuat, standart ve düzenlemeleri geliştirmek, stanbul un önde gelen bir Finans Merkezi olmasına katkıda bulunmak. Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 3
Türkiye Katılım Bankacılığı ektör Kuruluşları ektör Kuruluşları Kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu olarak Bankalar Kanunu ile 2001 yılında faaliyete geçen Özel Finans Kurumları Birliği, katılım bankalarının çatı kuruluşu olmuştur. Resmi Gazete nin 01.11.2005 tarihinde yayımlanan 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile özel finans kurumları katılım bankaları adını aldığı gibi Birliğin ünvanı da Türkiye Katılım Bankaları Birliği olarak değiştirilmiştir. Türkiye de faaliyet gösteren tüm katılım bankaları, Birliğin üyesidir. Birliğin bugün itibariyle 4 üyesi vardır. Albaraka Türk Katılım Bankası, 1984 senesinde kuruluşunu tamamlayarak 1985 yılının başından itibaren faaliyete geçmiştir. Ortadoğu nun ileri gelen gruplarından Albaraka Bankacılık Grubu (ABG), slam Kalkınma Bankası (IDB) ve Türk ekonomisine yarım yüzyıldan fazla hizmet veren yerli bir sanayi grubunun öncülüğünde kurulan Albaraka Türk ün 30.06.2014 tarihi itibariyle ortaklık yapısının içinde yabancı ortakların payı %66,10, yerli ortakların payı %10,48 ve halka açık olan payı ise %23,42 dir. Asya Katılım Bankası Türkiye nin altıncı özel finans kurumu olarak 24 Ekim 1996 tarihinde faaliyetlerine başlamış ve 20.12.2005 tarihinde Asya Finans Kurumu A.Ş. olan şirket unvanı Asya Katılım Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiştir. Bankanın tabana yayılmış yerli sermayeye dayanan çok ortaklı (195) bir yapısı bulunmaktadır. 1989 yılında özel finans kurumu statüsünde kurulan Kuveyt Türk Katılım Bankası, sektöre katılan üçüncü kuruluş olmuştur. Kuveyt Türk ün sermayesinin %62 si Kuveyt Finans Kurumu na (Kuwait Finance House), %9 u Kuveyt Devlet osyal Güvenlik Kurumu na, %9 u slam Kalkınma Bankası na, %18 i Vakıflar Genel Müdürlüğü ne, %2 si de diğer ortaklara aittir Türkiye Finans Katılım Bankası, Family Finans ve Anadolu Finans kurumlarının birleşmesi ile 2005 yılında kurulmuştur. Türkiye Finans ın yüzde 60 hissesi 31 Mart 2008 tarihinde Ortadoğu nun en önemli bankalarından ve uudi Arabistan ın en büyük bankası olan The National Commercial Bank (NCB) tarafından satın alınmıştır. Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 5
Yönetici Özeti Yönetici Özeti on on yıl içerisinde yaşanan küresel finansal krizler neticesinde konvansiyonel bankacılık sisteminin sorgulan- maya başlanması, ülkelerin faizsiz bankacılık modelini gündemlerine almasını ve bu sektörün gelişimini hızlandırmasını beraberinde getirmiştir. on beş yılda yıllık ortalama yüzde 17 büyüme kaydeden küresel faizsiz bankacılık sisteminin, önümüzdeki 5 yıllık dönem boyunca da aynı yüksek büyüme trendini istikrarlı olarak sürdürmesi ve 2019 yılı itibariyle toplam varlıkların 2 trilyon Amerikan dolarına ulaşması beklenmektedir. Ülkemizde ise, katılım bankalarının, bankacılık sektörü içindeki toplam varlık payı, son on yılda %2 den %5,2 düzeyine yükselmiştir. Katılım bankacılığının gelişimi, kamu sektörü tarafından desteklenmekte, sukuk ihraçları ve kamu banka yatırımları son dönemde önemini artıran konular arasında yer almaktadır. 2014 yıl sonu itibariyle Hazine Müsteşarlığımızın sukuk ihraçları 5.5 milyar Amerikan dolarını, katılım bankalarının sukuk ihraçları ise 1,2 milyar Amerikan dolarını aşmış durumdadır. 2014 yılı içerisinde kamunun katılım bankaları kurma yönünde adımlar attığı görülmektedir. Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi çalışmasında, yeni oyuncuların da katılım bankacılığı sistemine dahil olması ile sistemin aktif büyüklüğünün 2025 yılında bankacılık sektöründe %15 lik paya ulaşması hedeflenmiştir. Tarihsel gelişim oranının üzerinde gerçekleşmesi öngörülen bu büyüme ile 2025 yılında aktiflerinin 300 milyar Amerikan dolarına ulaşması, katılım fonlarının ise 181 milyar Amerikan doları seviyesine gelmesi beklenmektedir. istemin kendi sermaye birikiminin bu büyümeyi desteklemekte zorlanacağı öngörülmektedir. Bu nedenle nın öngördüğü resmi sermaye yeterlilik rasyosunun sağlanması için belirli aralıklarla sermaye artırımı ve 2025 yılı itibariyle özsermayenin 30 milyar Amerikan doları olması gerekeceği tahmin edilmektedir. Belirlenen bu hedef çerçevesinde, ülkemizde katılım bankacılığının sağlıklı ve sürdürülebilir şekilde gelişimi için gerçekleştirilecek eylemler 5 ana stratejik hedef altında planlanmıştır. Bu çalışma, «Kızılcahamam Katılım Bankacılığı ve Faizsiz Finans 2013 Çalıştayı», «Kalkınma Bakanlığı - stanbul Uluslararası Finans Merkezi Programı Planı» ile katılım bankacılığı iç ve dış paydaşları ile Birlik bünyesinde ayrı ayrı yapılan görüşmeler ve yurtdışı öncü uygulamalar doğrultusunda oluşturulmuştur. EKTÖREL TRATEJ VE KOORDNAYON KURUMAL LETŞM, ALGI VE TBAR 2025 VZYONU ÜRÜN ÇEŞTLLĞ VE GELŞM EĞTM, K VE ERTFKAYON DANIŞMA KURULLARI 6 Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi
Yönetici Özeti ektörel strateji ve koordinasyon, ürün çeşitliliği ve gelişimi, danışma kurulları, eğitim, insan kaynağı ve sertifikasyon, kurumsal iletişim, algı ve itibar stratejik hedeflerinin başarılması; tüm paydaşların bir zaman planı ile uyumlu bir şekilde çalışarak, belirlenen stratejileri ve altında yer alan eylem adımlarının gerçekleştirilmesine bağlıdır. tratejik Hedef tratejiler Ana orumlu Paydaşlar 1 ektörel trateji ve Koordinasyon 1.1 ektör stratejileri doğrultusunda paydaşların görev ve sorumluluklarının belirlenmesi Hazine Müsteşarlığı 2 2.1 Halihazırda kullanılmakta olan ürünlerin etkinliğinin arttırılması 2.2 Katılım bankacılığı sisteminin plasman ürün yapısının çeşitlendirilmesi Hazine Müsteşarlığı Ürün Çeşitliliği ve Gelişimi 2.3 2.4 Faizsiz bankacılık uygulamasının bulunduğu ülkelerde kullanılmakta olan ve geçmişte Türkiye de kullanılmış ama katılım bankalarında günümüzde kullanılmayan ürünlerin uygulamaya alınması Katılım bankalarının kaynak çeşitliliğinin geliştirilmesi TCMB BT Maliye Bakanlığı Kalkınma Bakanlığı Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim tandartları 2.5 Kamu kurumları nezdinde katılım bankacılığı sistemine yönelik politikaların geliştirilmesi ve bu politikaların uygulanmasını takip edecek organizasyonel yapıların tesis edilmesi Kurumu 3 3.1 Danışma 3.2 Kurulları Katılım bankalarına yönelik Danışma Genel Kurulu nun oluşturulması Katılım bankaları nezdinde banka danışma kurullarının standart hale getirilmesi Katılım Bankaları DYK Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 7
Yönetici Özeti tratejik Hedef tratejiler Ana orumlu Paydaşlar 4 4.1 4.2 Katılım bankacılığına ilişkin açık öğretim, lisans, yüksek lisans ve doktora programlarının geliştirilmesi ve öğretim üyesi eksikliğinin giderilmesi Katılım bankacılığı ile ilgili kişi ve eserlere ilişkin veri tabanının oluşturulması ve ders kitabı eksikliğinin giderilmesi Eğitim, K ve ertifikasyon 4.3 Katılım bankacılığı konusunda uzmanlaşmış personel sayısının artırılması ve personel yetkinliklerinin geliştirilmesi YÖK Üniversiteler 4.4 Katılım bankacılığına yönelik enstitü veya araştırma merkezi kurulması PL 4.5 Katılım bankacılığı terminolojisinin bilinilirliğinin yaygınlaştırılması 5 5.1 istemin felsefesine yönelik bilgi düzeyinin artırılması / konvansiyonel bankacılık ile farklılığın ortaya konulması Kurumsal letişim, Algı ve tibar 5.2 5.3 Doğru pazarlama stratejilerinin oluşturulması Katılım bankacılığı uygulamalarında yeknesaklık sağlanması Katılım Bankaları DYK 5.4 istemin itibarını artıracak girişimlerde bulunulması Belirlenen her bir strateji ve aksiyon doğrultusunda gerçekleştirilmesi gereken temel eylemler, detaylı alt adımları ile beraber, uygulama kolaylığı ve sektöre etkisine göre önceliklendirilmiş ve bir yol haritasına yansıtılmıştır. 8 Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış 1.1 Küresel Faizsiz Bankacılığın Genel Durumu Milyar Amerikan Doları 900 Küresel Faizsiz Bankacılık Aktifleri 1 * 778 Müslüman nüfusun ağırlıklı olduğu ülkelerde konvansiyonel bankacılık sektörünün faize dayalı altyapısı 1950 li yıllardan itibaren sorgulanmaya başlanmış ve bu konu yoğun tartışmalara yol açmıştır. Bu tartışmaların sonucunda 1970 li yılların ortalarında faizsiz bankacılık sistemine yönelik ilk adımlar atılmış; faizsiz prensiplere uygun olarak faaliyet gösteren bankalar sisteme dâhil olmaya ve Müslüman nüfusun ağırlıklı olduğu ülkelerde konvansiyonel bankalarla birlikte yer almaya başlamıştır. Böylelikle faizsiz bankacılık sistemi finans sistemi içerisinde ağırlığını artırmış, 1990 lı yıllara gelindiğinde ise faizsiz bankacılık uluslararası bankaların da ilgisini çekmiş ve bu bankalar Müslüman nüfusun olduğu ülkelerde de slami prensiplere uygun olarak hizmet vermeye başlamıştır. ektörün büyümeye ve gelişmeye başlamasıyla birlikte sistemin uygulamalarına yön verecek ve yasal düzenlemelerle sektöre destek olacak bir kuruluşa ihtiyaç duyulmuş ve sektörün en temel kuruluşlarından biri olan slami Finans Kurumları Muhasebe ve Denetim Teşkilatı (AAOIFI) kurulmuştur. 800 700 600 500 400 300 200 100 0 417 (1) Kaynak : EY Küresel faizsiz Bankacılık Raporu 2014-15 YBBO : Yıllık Bileşik Büyüme Oranı YBBO +%17 2009 2010 2011 2012 2013 Körfez Arap Ülkeleri Asya Türkiye ve Diğer Ülkeler** Güney Asya * ran dahil değildir ** Diğer ülkeler burada bahsi geçen ülkeler dışında kalan tüm ülkeleri kapsamaktadır. Faizsiz Bankacılık Aktif Büyüme Rakamları ve Pazar Payları ektörün uluslararası alanda ilgi çekmesi ve büyümesini hızlandırması ise 2000 li yıllarda olmuştur. Faizsiz bankacılık kuruluşlarının verdiği hizmetler uluslararası alanda kabul ve talep görmeye başlamıştır. Ancak sektörün bugünkü rakamlarına ulaşmasındaki en önemli faktör 2008 yılında yaşanan ekonomik kriz olmuştur. 2008 yılında yaşanan ekonomik kriz döneminde konvansiyonel bankalar karlılık problemi yaşarken, faizsiz bankalar krizin reel sektörü de olumsuz etkilemeye başlamasına kadar büyümelerini ve karlılıklarını sürdürmüştür. Özellikle gelişmiş ülke ekonomilerini ve uluslararası finans sistemini derinden etkileyen kriz karşısında, faizsiz bankacılığın, sistemin reel ekonomi ile iç içe faaliyet göstermesi sebebiyle daha dayanıklı olduğu görülmüştür. Kriz sonrası dönemde ran ın dahil edilmediği senaryoda global faizsiz bankacılık aktifleri son 5 yıl içerisinde yaklaşık %17 yıllık bileşik büyüme oranı ile büyüyerek 778 milyar Amerikan dolarına ulaşmıştır. Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 11
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış Küresel Faizsiz Bankacılığın Kilometre Taşları Faizsiz ekonomi ve finansa dair tartışmalar ve yayınlar başlamış, ilk faizsiz bankalar kurulmuştur. Faizsiz bankacılık uluslararası alanda kabul görmeye başlamış, slam Kalkınma Bankası (IDB) kurulmuş ve BAE, Kuveyt, Bahreyn, Mısır, uudi Arabistan, udan da bankalar açılmaya başlanmıştır. Bahreyn gibi ülkelerde yasal düzenlemelerin artmasıyla beraber standardizasyonun sağlanması amacıyla AAOIFI kurulmuş, ilk sukuk ihraç edilmiş ve Dow Jones faizsiz endeksi sisteme dahil edilmiştir. Finansal kriz reel ekonomiyi de olumsuz etkileyene kadar, faizsiz bankalar konvansiyonel bankalardan daha iyi performans göstermeye devam etmiştir. 58 den fazla ülkede 411 i faizsiz banka olmak üzere 993 faizsiz finans kuruluşu faliyettedir. 1950 ler 1960 lar 1970 ler 1980 ler 1990 lar 2000 lerin başı 2008-09 2010-11 2013-14 lk faizsiz banka Mısır da ve ilk yatırım kuruluşu Malezya da kurulmuştur. Malezya ve Bangladeş gibi ülkelerde açılan faizsiz banka sayısı artmış, ran faizsiz bankacılık sistemine dahil olmuş ve Bahreyn ile Malezya da yasal düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır. istemin temelini oluşturan CIBAFI, IIFM, IFB ve IICRA gibi kuruluşlar kurulmuş, Dubai faizsiz prensiplere uygun menkul kıymetler borsasının kurulması için çalışmalara başlamıştır. Bir çok konvansiyonel banka faizsiz bankacılık ürünlerini de portföyüne dahil etmiştir. Faizsiz bankacılık sektörü krizin etkilerinden çıkmaya başlamış ve kriz öncesi döneme göre daha fazla sukuk ihraç edilmiştir. 12 Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış Faizsiz Bankalar ve Konvansiyonel Bankaların Karlılık, Büyüklük ve Büyüme Oranı Karşılaştırmaları Başlıklar Ortalama Aktif Büyüklükleri Ortalama Büyüme Oranı 2008-2012 1 En büyük 20 faizsiz banka 21 milyar Amerikan doları %15,8 eçilmiş konvansiyonel bankalar 75 milyar Amerikan doları %13,8 (1) Kaynak: EY Küresel faizsiz Bankacılık Raporu 2013-14 on 5 yıl içerisinde faizsiz bankacılık sektöründe yasal düzenlemeler güçlendirilmiş, gerekli standardizasyona ulaşmak için uluslararası üst otoriteler kurulmuştur. Faizsiz bankacılık sektörü dünyanın önde gelen finans merkezleri olan Londra, Dubai, Hong Kong ve Lüksemburg gibi merkezlerin de ilgisini çekmiş ve sektöre olan yatırımlar giderek artmıştır. Binler 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 ran Faizsiz Bankacılık Aktif Büyüklüğü (Milyar Amerikan Doları) 2 uudi Arabistan Malezya BAE Kuveyt Bahreyn Katar Türkiye Endonezya 2012 2013 (2) Kaynak: ICD Thomson Reuters Faizsiz Finans Gelişim Raporu 2014 eçilmiş Ülkelerde Faizsiz Bankacılığın Gelişimi Dünya faizsiz bankacılık aktifleri, 2013 yıl sonu itibariyle 1,2 trilyon Amerikan dolarına ulaşmıştır. Faizsiz bankacılık aktif büyüklüğüne bakıldığında ran ın 1. sırada yer aldığı görülmekte olup, ran ı uudi Arabistan ve Malezya takip etmektedir. Türkiye ise 8. sırada yer almakta ve mevcut nüfusu ve ekonomik göstergeleriyle büyük potansiyel taşımaktadır. En büyük aktif büyüklüğe sahip ülke olan ran da bir önceki yıl ile kıyaslandığında sektörün küçüldüğü, ancak ran dışında ilk sırada yer alan neredeyse her ülkede, faizsiz bankacılık sektörünün bir önceki yıla göre önemli oranda büyüdüğü görülmektedir. Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 13
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış Faizsiz bankacılık aktiflerinin ülkelere göre dağılımına bakıldığında ran ın %29,1 pazar payı ile 1. sırada yer aldığı, uudi Arabistan ın %24,1 ile 2. sırada, 24,5% Malezya ise %15,5 29,1% ile 3. sırada yer almaktadır. 1,6% 1,7% Faizsiz bankacılık sektöründe 4,0% yıllık ortalama aktif büyümesinin en hızlı olduğu 5,4% ülkenin %43 ile 1,6% 1,6% Endonezya olduğu, Endonezya yı 5,4% 1,7% %30 ile 24,1% 1,7% Türkiye nin takip ettiği görülmektedir. 7,5% 10,3% 15,5% eçilmiş Ülkelerde Faizsiz Bankacılık ektörünün Yıllık Büyüme Oranları (YBBO 2009-13) 1 Endonezya ran uudi Arabistan %43 Malezya BAE Türkiye Kuveyt Bahreyn %30 Katar Türkiye Katar Endonezya Pakistan %26 Diğer Pakistan Malezya uudi Arabistan %22 %19 %17 Faizsiz Bankacılık Aktif Büyüklük Hacminde Ülkelerin Payları 1 24,5% 24,5% 4,0% 4,0% 5,4% 5,4% 5,4% 5,4% 7,5% 7,5% 10,3% 10,3% ran ran Malezya Malezya Kuveyt Kuveyt Katar Katar Endonezya Endonezya Diğer Diğer 1) Kaynak: EY Küresel faizsiz Bankacılık Raporu 2014-15 - 15,5% 15,5% 29,1% 29,1% 24,1% 24,1% uudi Arabistan uudi Arabistan BAE BAE Bahreyn Bahreyn Türkiye Pakistan Türkiye Pakistan 14 BAE (1)Kaynak: EY Küresel Faizsiz Bankacılık Raporu 2014-15 - %11 Faizsiz bankacılık sektörünün önde gelen ülkelerinde mevcut banka sayısı ile ülkelerin aktif büyüklükleri paralellik göstermemektedir. En fazla bankaya sahip olan ülke, aktif hacim büyüklüğünde 3. sırada yer alan Malezya olurken, Malezya yı Endonezya, Bahreyn ve ran takip etmiştir. Aktif büyüklükte 8. sırada yer alan Türkiye ise 4 katılım bankası ile banka sayısında listenin en sonunda yer almaktadır. Malezya Endonezya Bahreyn ran Bangladeş BAE uudi Arabistan Kuveyt Katar Türkiye Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi Faizsiz Banka ayısı 2 4 9 8 2) Kaynak: ICD Thomson Reuters faizsiz Finans Gelişim Raporu 2014 16 22 22 38 33 32 31 Malezya Endonezya Malezya Endonezya Bahreyn Bahreyn ran Bangladeş ran Bangladeş BAE uudi Arabistan BAE uudi Arabistan Kuveyt Kuveyt Katar
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış Faizsiz Bankacılık Pazarında Ülkeler ve Ürünler Günümüzde faizsiz bankacılık kuruluşları 58 den fazla ülkede faaliyet göstermekte olup Katar, Endonezya, uudi Arabistan, Malezya, BAE ve Türkiye büyüme rakamları ve mevcut potansiyelleri itibariyle faizsiz bankacılık alanında öne çıkmaktadır. Faizsiz bankacılık, uudi Arabistan, Kuveyt ve Bahreyn de pazar payları ile ana akım sektör haline gelmiştir. Faizsiz bankaların aktiflerine bakıldığında ürün portföylerinde murabaha ürününün ağırlıklı olarak kullanıldığı görülmektedir. Ülkeler bazında bakıldığında, Malezya, BAE ve Pakistan dışındaki faizsiz bankacılık sektöründe faaliyet gösteren bütün ülkelerde murabaha ürününün kullanımının %50 nin üzerinde olduğu, ran ve uudi Arabistan da murabaha kullanım oranı %90 ın üzerine çıkarken, ngiltere ve Bahreyn de ise bu oranın %50 nin üzerinde yer aldığı tespit edilmektedir. Malezya ve BAE de ise murabahanın yanı sıra leasing kullanımının da yüksek olduğu görülmektedir. Ülkemizde de katılım bankalarının aktiflerindeki ürünlerin dağılımına baktığımızda murabaha ürünün kullanımı %90 ın üzerindedir. Faizsiz Bankacılık Pazar Payı %70 %60 %50 %40 %30 %20 %10 Bankacılık Penetrasyonu ve Faizsiz Bankacılık Pazar Payı 1 **. Arabistan Bangladeş Endonezya Kuveyt Pakistan Türkiye %25 %45 %65 %85 %105 %125 %145 %165 %185 %205 (1) Kaynak: EY Küresel slami Bankacılık Raporu 2014-15 Mısır Bankacılık Penetrasyonu* Katar Bahreyn BAE Faizsiz Bankacılık Ürünlerinin Kullanımı-2013 1 Ürdün Malezya Daire alanları aktif büyüklüğü temsil etmektedir *Toplam Varlıkların GYH ye oranı ** ran dahil değildir 100% 90% 80% 70% 2% 4% 2% 5% 5% 13% 2% 3% 3% 3% 22% 4% 4% 20% 37% 2% 20% 4% 60% 42% 37% 37% 50% %95 100% 40% 30% 61% 72% 76% 9% 20% 42% 46% 10% 28% 0% ngiltere BAE Bahreyn Kuveyt uudi Arabistan ran Malezya Pakistan Karz-ı Hasen Murabaha Leasing Mudaraba Muşaraka elem stisna Diğer (1) Kaynak: slam Kalkınma Bankası- slami Bankacılık ve Finans Bölümü Veri Merkezi Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 15
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış Faizsiz Bankacılık Pasif Yapısı Katılım Fonları eçilmiş Ülkelerde Faizsiz Bankacılık ektörü Toplanan Fonları (Milyar Amerikan Doları) 1 Faizsiz bankacılıkta toplanan fonların ülkelere göre dağılımına bakıldığında 1. sırada Malezya nın yer aldığı, Malezya yı uudi Arabistan ın takip ettiği görülmektedir. Türkiye ise toplanan fonlarda 4. sırada yer almaktadır. Kira ertifikası (ukuk) Ürününün Gelişimi Faizsiz bankaların pasiflerinde sukukun ağırlığının giderek arttığı ve uluslararası alanda da sukukun önemli bir finansman aracı olarak kabul görmeye başlandığı görülmektedir. Bankaların yanı sıra özel sektör sukuk ihraçlarındaki artışlar da pazarın büyümesine katkı sağlamaktadır. Malezya sukuk ihracında ilk sırada yer almakta olup, uudi Arabistan ve BAE ise Malezya yı takip etmektedir. lk olarak 2012 yılında sukuk ihraç eden Türkiye ise 2013 te yüksek performans göstererek 6. sırada yer almıştır. Müslüman nüfusun ağırlıklı olmadığı ülkelere bakıldığında ise ingapur ve Amerika Birleşik Devletleri nin sukuk ihracında önemli ölçüde büyüme gösterdiği ve bu ülkelerde sukukun alternatif finansman aracı olarak benimsenmeye başlandığı görülmektedir. Bu ülkelerin yanı sıra 2013 yılında Hong Kong, Lüksemburg, Tunus ve Fas gibi bu piyasaya yeni dâhil olan ülkeler de bulunmaktadır. 120 100 80 60 40 120 1000 80 60 40 140 20 120 0 100 80 60 40 20 140 0 120 100 80 60 40 20 0 Malezya 3 uudi Arabistan BAE Türkiye Kuveyt Bahreyn Pakistan (1) Kaynak: EY Küresel slami Bankacılık Raporu 2014-15 (3) Kaynak: Malezya Merkez Bankası Malezya 3 2012 2013 Küresel ukuk hracı 2012 2013 (Milyar Amerikan Doları) 2 uudi Arabistan BAE Türkiye Kuveyt Bahreyn Pakistan 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (2) Kaynak: EY Küresel slami Bankacılık Raporu 2013-14 2013 ukuk hraçları (Milyar Amerikan Doları) 2 Binler 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 hrac Edilen Planlanan (1) Kaynak: ICD Thomson Reuters slami Finans Gelişim Raporu 2014 16 Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış 1.2 Türkiye de Katılım Bankacılığının Gelişimi Ülkemizde katılım bankacılığı sektörünün kuruluşu 30 yıl öncesine dayanmaktadır. lk defa Özel Finans Kurumu(ÖFK) olarak 1984 yılında Albaraka Türk ve hemen ardından Faisal Finans ın kurulumu gerçekleşmiştir. 2001 yılında ÖFK ları temsil etmesi amacıyla şimdiki adıyla Türkiye Katılım Bankaları Birliği kurulmuştur. ÖFK lar açısından dönüm noktası ise 2005 yılında Banka statüsüne geçmeleri ve Katılım Bankası olarak adlandırılmaları olmuştur. Katılım bankaları, 2005 yılı öncesinde, ekonomik krizlerin etkileri ve gerekli mevzuat düzenlemelerinin olmaması nedeniyle aktif büyüklüğü ve ürün çeşitliliği açısından gelişim gösterememişlerdi. 2005 yılı sonrasında ise sektörün önünü açan mevzuat düzenlemeleri yapılmıştır. Türkiye de Katılım Bankacılığı ektörünün Gelişimi 1 1984 1985 1989 1996 2001 2005 2010 2011 2012 2013 2014 KURULUŞLAR ALBARAKA TÜRK FAIAL FNAN KUVEYT TÜRK ANADOLU FNAN HLA FNAN AYA FNAN FAMILY FNAN Özel Finans Kurumlarının Katılım Bankası adını alması TÜRKYE FNAN Asya Emeklilik Katılım Emeklilik Ziraat Katılım Bankası Kurulma Kararı Dünya Bankası Küresel faizsiz Finans Geliştirme Merkezi ÜRÜNLER Murabaha Karz-ı Hasen Teverruk stisna jara Kira ertifikası Bireysel Emeklilik Katılım Endeksi Katılım Endeksine Dayalı Borsa Yatırım Fonu Katılım bankacılığı sektörünün Türkiye de Başlangıcı, Temel Ürünler Gelişim, Kurumsallaşma ve Mevzuatın Geliştirilmesi Hızlı Gelişim, Ürünlerin Geliştirilmesi ve lave Yeni Ürünler (1) Kaynak: Banka web siteleri, verileri Albaraka Türk Katılım Bankası Asya Katılım Bankası Kuveyt Türk Katılım Bankası Türkiye Katılım Bankacılığı trateji Belgesi 17
1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış Katılım Bankacılığı ektörü Büyüme Rakamları ve Pazar Payları Katılım Bankaları Toplam Aktifleri ve Bankacılık Toplam Aktifleri çerisindeki Payı 1 2.500.000 %5,6 5,2% Katılım bankalarının finansal krizlere daha dayanıklı Milyon TL %5,1 2.500.000 %4,6 %5,6 %4,3 104,2 5,2% 2.000.000 %5,1 milyar TL %4,0 96 milyar TL olduğunun görülmesiyle dünyada olduğu gibi ülkemizde %4,6 %4,3 104,2 milyar TL 2.000.000 1.500.000 %4,0 70,2 milyar TL 96 milyar TL 56,1 milyar TL de sektörün gelişimi 2008 ekonomik krizinden sonra hız 1.500.000 43,3 milyar TL 70,2 milyar TL 1.000.000 33,6 milyar TL 56,1 milyar TL 43,3 milyar TL 1.000.000 33,6 milyar TL kazanmıştır. Katılım bankacılığı, yatırım faaliyetleri alanında 500.000 500.000 0 olagelen alacaklı borçlu ilişkisi yerine, varlığa dayalı işlem 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 Konvansiyonel 2009 Bankalar 2010 Katılım 2011 Bankaları 2012 Katılım Bankalarının 2013 Pazar 2014 Payı yapması ve daha çok risk paylaşımına yönelik ortaklık ruhunu 1) Kaynak: Konvansiyonel - - TBB Bankalar verileri Katılım Bankaları Katılım Bankalarının Pazar Payı gözetmesi nedeniyle, sistemin algısı olumlu yönde etkilemiştir. Devletin de desteğini alan sektör 2008 yılından itibaren hızlı Katılım Fonları (Milyon TL) 2 bir büyüme trendine girmiş ve çalışmalarını hızlandırmıştır. 70.000 70.000 60.000 YBBO: 2009 yılında banka aktiflerine göre %4,0 olan pazar payı %19 60.000 YBBO: 50.000 %19 2014 sonunda %5,2 ye çıkmıştır ve 2009-2014 döneminde 50.000 40.000 sektör aktiflerinin yıllık bileşik büyüme oranı %25 olmuştur. 40.000 30.000 30.000 Katılım fonu hesaplarına bakıldığında da 2009 yılından 20.000 20.000 10.000 itibaren artan büyümenin etkisi görülmektedir. Toplanan 10.000 0 katılım fonlarında katılım bankalarının hem müşteri sayısının 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 hem de işlem hacminin artması nedeniyle 5 yılda ortalama (2) Kaynak: verileri büyüme oranının %19 olduğu görülmektedir. %22,9 Önümüzdeki %22,9 %2,6 dönemde sektördeki banka sayısının ve dolayısıyla %20,1 katılım %2,5 Özkaynak %20,1 Karlılığı (ROAE) 1 bankalarına erişimin artmasıyla katılım fonu hesaplarında da %15,5 %22,9 %15,7 %15,5 %15,7 önemli bir artış beklenmektedir. %19,0 %19,0 %14,2 %2,4 %14,2 %16,7 %20,1 %16,7 %2,0 %14,8 %14,7 %13,8 %14,8 %14,7 Türkiye Katılım Bankacılığı ektörü Karlılık %15,5 %15,7 %13,8 %19,0 %14,2 Rakamları %16,7 %14,8 %14,7 %13,8 Milyon TL 65,4 milyar TL 65,4 milyar TL 6% 5% 6% 4% 5% 3% 4% 2% 3% 1% 2% 0% 1% 0% %1,7 %1,6 % % % ektörün karlılık rakamlarına bakıldığında ise bankacılık sektörü ortalama özkaynak karlılık 2009 oranının 2010 katılım 2011 2009 2012 2010 2013 2011 20122009 20132010 2011 20 bankalarından yüksek olduğu görülmektedir. 2011 yılında Katılım Bankaları Bankacılık Katılım Bankaları ektörü Ban (1) Kaynak: ve verileri ortalama özkaynak karlılığı rasyosunun konvansiyonel %22,9 2009 2010 2011 2012 2013 20 %22,9 bankalara yaklaştığı 2012 yılında aradaki farkın biraz açıldığı, %2,6 %2,6 %20,1 %2,5 %20,1 Katılım Bankaları %2,5 Ban ancak 2013 yılında 13,8 olan katılım bankalarının özkaynak Aktif Karlılığı (ROAA) 1 %22,9 karlılığının bankacılık sektör ortalama özkaynak Banka Türlerine karlılığına Göre ermaye %20,1 %15,5 %15,7 %15,5 %2,6 %15,7 Banka Türlerine %2,5 Göre ermaye %19,0 %19,0 Yeterliliği %14,2 %2,4 (%) 1 2012 %1,8 Yeterliliği %14,2 (%) yaklaştığı göze çarpmaktadır. 1 %1,7 %2,4 2012 2013 %1,6 %1,7 %16,7 %16,7 %2,0 %2,0 %15,5 %14,8 %15,7 %14,7 %14,8 %19,0 %14,7 %14,2 %13,8 %2,4 Bankacılık ektörü * Banka Bankacılık Türlerine %13,8 %1,8 ektörü Göre %1,6 %1,7 * 17,9 ermaye %1,5 %1,6 %1,6 Ortalama aktif karlılığına bakıldığında da 2011 yılında Yeterliliği (%) 1 2012 17,9 15,3 %16,7 %2,0 %1,3 %14,8 %14,7 %13,8 %1,6 bankacılık sektörü ile katılım bankacılığı sektörünün Özel Bankalar sırasıyla %1,5 Bankacılık Özel Bankalar 17,1 ektörü * 17,9 17,1 14,8 %1,3 1,7 ve 1,6 oranlarıyla birbirlerine oldukça yaklaştığı, ancak 2012 2009 yılında aradaki 2010 farkın 2011 bir miktar 2012 açıldığı 2009 Kamu görülmektedir. 2013Bankaları 2010 2011 2009 2012 2010 Özel Kamu Bankalar Bankaları 2013 2011 17,2 2012 2009 2013 2010 17,1 17,2 201113,5 2013 yılında katılım bankalarının aktif karlılığı Katılım %1,3 Bankaları olurken, Bankacılık Katılım ektörü Bankaları Bankacılık ektörü bankacılık 2009 sektörünün 2010 ise 2011 %1,6 olmuştur. 2012 2013 1) Kaynak: 2009 - TBB verileri2010 2011 2012 2013 Katılım Bankaları Kamu Katılım Bankaları Bankaları 13,9 17,2 13,9 14,0 Katılım Bankaları Bankacılık ektörü 18 * TMF Bankaları, Kalkınma ve Yatırım Bankaları ortalamaya dahildir. Türkiye Katılım Bankacılığı trateji * TMF Belgesi Bankaları, Kalkınma ve Yatırım Bankaları ortalamaya dahildir. Banka Türlerine Göre ermaye Katılım Bankaları 13,9 Banka Türlerine Göre ermaye Yeterliliği (%) 1 2012 Yeterliliği (%) 1 2012 2013 2013