MARMARA ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER I DERSİ FİNAL SINAVI SORULARI CEVAP ANAHTARI (1. ve 2. Eğitim Çift Numaralı Öğrenciler) Olay 1- Bir köyde yaşayan (A), yakacak odunlarının bitmesi üzerine, soğuk bir kış günü bebeğinin hastalanmaması için komşusu (K) nın kömürlüğünden bir kova odun alır. Soru 1- (A), bebeğinin hastalanmaması için odun aldığını, bu nedenle eyleminin hukuka uygun olduğunu iddia etmektedir. Ceza hukukunda geçerli hukuka uygunluk sebeplerinin isimlerini yazarak (A) nın iddiasını değerlendiriniz. (K), (A) yı odunları alırken görse ve bu duruma ses çıkarmasa vereceğiniz cevap değişir miydi? Neden? Ceza hukukunda hukuka uygunluk sebepleri 4 tanedir. Bunlar; 1-meşru savunma, 2-ilgilinin rızası, 3-kanun hükmünü (görevi) yerine getirme, 4-hakkın kullanılması. A nın içinde bulunduğu durum zorunluluk halidir. Zorunluluk hali, kusurluluğu etkileyen haldir, hukuka uygunluk sebebi değildir. Türk Ceza Kanunu nun 147 nci maddesinde hırsızlık suçunun ağır ve acil bir ihtiyacı karşılamak için işlenmesi, kusurluluğu kaldıran zorunluluk halinin (25/2) özel bir şekli olarak düzenlenmiştir. Somut olaydaki hırsızlık, zorunluluk hali (25/2) koşullarını karşılıyorsa bu hüküm; koşulları sağlamıyorsa 147 nci madde uygulanır. Ancak olayda (K), (A) yı odun alırken görse ve bu duruma ses çıkarmasa ilgilinin rızası hukuka uygunluk sebebi gerçekleşir ve suç oluşmaz. 1
Olay 2- (A), (B) den ertesi gün ödeyeceğini söyleyerek 1.000 TL borç alır, ancak çeşitli nedenlerle ödeyemez. Bunun üzerine (B) birkaç gün kendisini arasa da (A) telefonlara çıkmaz. Alacağına kavuşamayacağını düşünen (B), (A) yı yakalar ve silahını çekerek zorla 1.000 TL lik senet imzalatır. Soru 2- Olayda (B) açısından hangi suç oluşmuştur? Belirtiniz. (B) nin bu suçu alacağını elde etme amacıyla işlemesinin bir önemi var mıdır? Yazınız. Burada senedin yağması suçu vardır. Alacağını elde etme amacıyla bu suçun işlenmesi, suçun bir manevi unsuru olarak sâik ve daha az cezayı gerektiren nitelikli unsurdur. Olay 3- Bir gösteri yürüyüşünde (A) elindeki molotof kokteylini demiryoluna atar. Raylarda meydana gelen hasar nedeniyle ulaşım uzun bir süre aksar. Not: TCK nun 152/3.maddesi Mala zarar verme suçunun işlenmesi sonucunda haberleşme, enerji ya da demiryolu veya havayolu ulaşımı alanında kamu hizmetinin geçici de olsa aksaması hâlinde, yukarıdaki fıkralar hükümlerine göre verilecek ceza yarısından iki katına kadar artırılır şeklindedir. Soru 3- (A) kastının sadece demiryolu raylarına zarar vermek olduğunu, ulaşımın aksaması açısından herhangi bir kastının olmadığını ifade etmiştir. Fıkrada düzenlenen hükmün hukuki niteliğini açıklayarak, bu hukuksal duruma göre (A) nın ağır sonuçtan hangi şartlarda sorumlu olacağını açıklayınız. Fıkrada düzenlenen hükmün hukuki niteliği neticesi sebebiyle ağırlaşmış suç tur. Bazı suç tanımlarında, kişinin kastettiğinden daha ağır veya başka bir neticenin gerçekleşmesi yaptırıma bağlanmıştır. Olayda da failin kastı mala zarar verme olsa da kastından daha ağır bir sonuç meydana gelmiştir. TCK nın 23 üncü maddesinde; bir fiilin, kastedilenden daha ağır veya başka bir neticenin oluşumuna sebebiyet vermesi 2
hâlinde, kişinin bundan dolayı sorumlu tutulabilmesi için, bu netice bakımından en azından taksirle hareket etmesi gerekir denilmektedir. Maddede en azından taksirle ibaresine yer verildiğine göre, daha ağır veya başka netice yönünden failin, bilinçli taksiri, olası kastı yahut doğrudan kastı ile hareket etmesi halinde fail bu ağırlaşmış neticeden de sorumlu tutulacaktır. Somut olayda fail, molotof kokteylinin raylara hasar vereceğini ve hizmetin geçici de olsa aksayacağını öngördüğü ve bu durumu kabullendiğinden olası kastla hareket ettiğinden ağırlaşmış neticeden sorumludur. Olay 4- (D), çatı onarımı yaparken gerekli bütün tedbirleri almasına rağmen şiddetli bir deprem olur ve kendisi ile birlikte elinden fırlayan bir kiremit yolda yürüyen (E) nin üzerine düşer. (E) ciddi şekilde yaralanır. Soru 4- (D) nin meydana gelen yaralama açısından sorumlu olup olmadığını belirtiniz. Olayda mücbir sebep söz konusu olduğundan, (D) nin sorumluluğundan söz etmek mümkün değildir. Mücbir sebep halinde kişinin iradesine aykırı bir hareketi yapması ya da yapmaması tabiat olayından ileri gelmekte, bu tabiat olayına karşı koyamaması nedeniyle kişi, başka türlü hareket edememektedir. Bu nedenle kişinin davranışı fiil kalitesi taşımaz. Somut olayda (D), tüm tedbirleri almış olmasına rağmen, şiddetli bir deprem meydana gelmiş ve kiremit (E) nin kafasına bu nedenle düşüp yaralanmasına sebep olmuştur. D nin ceza hukuku anlamında sorumluluğuna sebebiyet verecek bir fiili bulunmamaktadır. 3
Olay 5- (A) ve (B), (X) adında bir anonim şirket kurar. Bu şirket kullanılarak defalarca yurt dışından kaçak mallar ülkeye sokulur. Soru 5- (X) şirketi hakkında ceza hukuku açısından bir yaptırım uygulanmasının mümkün olup olmadığını, mümkün ise hangi şartlarda yaptırım uygulanabileceğini ifade ediniz. (X) şirketinin bu eylemleri nedeniyle zarara uğradığını öne süren Devletin ceza hukuku açısından mağdur olup olamayacağını ifade ediniz. X şirketi hakkında güvenlik tedbiri yaptırımı uygulanabilmesi mümkündür. (TCK m. 60). Bu güvenlik tedbirleri iznin iptali ve müsaderedir. Bu tedbirlerin uygulanabilmesi için, - Kasıtlı bir suç işlenmiş olmalıdır, - Suçun, özel hukuk tüzel kişisinin organ veya temsilcilerinin iştirakiyle işlenmelidir, - Suçun, faaliyet izninin verdiği yetkinin kötüye kullanılması suretiyle işlenmelidir, - Suçu işleyen ya da işlenmesine iştirak eden organ veya temsilci hakkında mahkûmiyet kararı verilmiş olmalıdır, - İşlenen suç dolayısıyla tüzel kişi yararına bir menfaat elde edilmiş olmalıdır, - Kanunda ilgili suç tipinde tüzel kişi hakkında güvenlik tedbiri uygulanabileceğine ilişkin düzenleme bulunmalıdır. Bir suçun mağduru ancak gerçek kişiler olabilir. İşlenen tüm suçlar bakımından devletin doğal olarak mağdur olduğunu ifade eden görüşler bulunsa da geniş anlamda mağdur devlet değil, toplumu oluşturan bireylerdir. Olay 6- İş seyahati için İstanbul a gelen (A) eşi (E) ile birlikte, aracıyla şehir içinde seyrederken şehir içi azami hız sınırının üzerine çıkar ve bu esnada yaya geçidini kullanan (C) ye çarpar ve (C) hayatını kaybeder. 4
Soru 6- (A) nın işlediği fiil açısından manevi unsuru tespit ediniz. (A) aynı zamanda kendisine yanan kırmızı ışıkta, yayaların geçişe başladığını görmesine rağmen bu ölümlü kazaya sebebiyet verseydi cevabınız değişir miydi? (A)'nın yayaya çarpmamak için direksiyonu kırarak bir direğe çarpması ve hemen yanında oturan eşi (E) nin ölmesi halinde cezai sorumluluğun belirlenmesinde bir özellik var mıdır? (A) nın şehir içi azami hız sınırını aşarak (C) ye çarpması fiili (yaya geçidinin varlığı da gözetildiğinde) manevi unsur açısından değerlendirildiğinde, (A) fiili bilinçsiz taksir veya bilinçli taksirle işlemiştir. Bilinçsiz taksirde fail hareketinin doğurabileceği ve öngörmesi gereken bir neticeyi öngörememekte ve dolayısıyla istememektedir. Bilinçli taksirde ise fail, objektif dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı fiilinden dolayı doğabilecek neticeyi öngörmesine rağmen, bazı hallerde kendi becerisine de güvenerek, neticenin gerçekleşmeyeceğini düşünür ve neticenin ortaya çıkmasını istemez. Olayda (A) azami hız sınırını aşarak birisine çarpabileceğini öngörmüş, ancak bunu istememiş ve neticenin ortaya çıkmayacağı inancıyla hareket etmişse bilinçli taksir, (A) öngörmesi gereken birisine çarpma neticesini öngörmemişse bilinçsiz taksirle sorumlu olur. (A) nın yayaların geçtiklerini görmesine rağmen ölümlü kazaya sebebiyet vermesi fiili manevi unsur açısından değerlendirildiğinde (A) fiili olası kastla işlemiştir. Çünkü olası kastta neticeye sebebiyet vermeyi doğrudan isteme söz konusu olmamasına rağmen, bilinçli taksirden farklı olarak neticenin büyük olasılıkla doğacağını öngörmek ve bunu kabullenmek, olursa olsun mantığıyla hareket etmek vardır. Nitekim olayda da kendisine kırmızı ışık yanan (A) karşıdan karşıya geçmeye başlayan yayaları görmesine rağmen süratle geçmeye çalışsa ve ölümlü kazaya sebebiyet verse, neticeyi doğrudan istememiş olmasına rağmen öngörüp kabullenmiş olacağından fiili olası kastla işlemiş olur. (A) nın yayaya çarpmamak için direksiyonu kırıp direğe çarpması ve yanındaki eşinin ölmesi halinde ise, TCK nın 22 nci maddesinin 6 ncı fıkrasında, verilecek cezanın verilmemesi veya cezada indirime gidilmesini gerektiren şahsi sebep mevcuttur. 5
Maddeye göre, taksirli hareket sonucu neden olunan netice, münhasıran failin kişisel ve ailevi durumu bakımından, artık bir cezanın hükmedilmesini gereksiz kılacak derecede mağdur olmasına yol açmışsa bilinçsiz taksir halinde ceza verilmez, bilinçli taksir halinde verilecek ceza yarıdan altıda bire kadar indirilebilir. Dolayısıyla olayda yalnızca (A) nın eşi (E) öldüğünden, münhasıran (A) nın ailevi durumu bakımından, artık bir cezanın hükmedilmesini gereksiz kılacak derecede mağduriyet söz konusudur ve kanun metninde belirtildiği üzere (A) ya ceza verilmez veya cezası indirilir. Olay 7- (A) bir gece evde uyurken mutfaktan gelen sesler üzerine uyanır ve aşağı iner. Bu sırada eve hırsızlık amacıyla giren (D), (A) yı görünce silahını çeker ve ateş etmek ister. Bunun üzerine (A) daha erken davranır ve cebindeki silahı çekerek (D) yi omzundan yaralar. Soru 7- (A) nın eylemi hukuka uygun mudur? Gerekçesiyle açıklayınız. (A) paniğe kapılarak birkaç el ateş edip (D) yi öldürse idi vereceğiniz cevap değişir miydi? Gerekçesi ile birlikte açıklayınız. (A) nın eylemi meşru savunmadır. Meşru savunma hukuka uygunluk sebeplerinden olup, fiili suç olmaktan çıkarır. Meşru savunmadan söz edilebilmesi için birtakım şartların mevcut olması gerekir. Nitekim olayda da ilk saldırıyı gerçekleştiren hırsız (D) dir, dolayısıyla haksız bir saldırı vardır, saldırı o an gerçekleşmektedir, saldırı (A) nın yaşama hakkına yönelmiştir, savunmada zorunluluk vardır ve savunma saldırana karşı yapılmıştır. Ayrıca meşru savunmada saldırı ile savunma arasında bir orantı bulunması gerekmekte olup, araç bakımından ve kullanımı itibariyle olayda herhangi bir orantısızlık da mevcut değildir. Dolayısıyla (A) nın fiili hukuka uygundur. (A) nın paniğe kapılarak birkaç el ateş etmesi halinde ise, TCK da bu hususta özel bir düzenleme bulunmaktadır. TCK nın 27 nci maddesinin 2 nci fıkrasına göre meşru savunmada sınırın aşılması mazur görülebilecek bir heyecan, korku veya telaştan ileri gelmiş ise faile ceza verilmez. Olayda da, (D) nin (A) nın evine girmiş olmasının ve doğrudan (A) ya doğru silah doğrultmuş olmasının, (A) nın mazur görülebilecek 6
şekilde heyecana, korkuya veya telaşa kapılmasına sebebiyet vermiş olabileceğini kabul etmek gerekir. Bu halde TCK nın 27./2 maddesinin uygulanması ve kişiye ceza verilmemesi gerekir. Bu durum fiili hukuka uygun hale getirmez ; ancak kusurluluğu etkileyen bir haldir ve kişiye ceza verilmez. Olay 8- Ormanda izinsiz olarak avlanan (A), kendisini yakalamak üzere takip eden orman memuru (O) yu ve köpeğini etkisiz hale getirmek ister. Tüfeğinde sadece bir fişek kaldığı için, onların bulundukları yöne doğru bir el ateş eder. Atılan fişek (O) yu yaralar. Soru 8- (A) nın, gerçekleşmesi muhtemel neticelerden yalnızca bir tanesini gerçekleştirmeye muktedir olarak hareket etmesi ceza hukuku doktrininde ne şekilde adlandırılmaktadır? Bu bilgi doğrultusunda farklı görüşlere de değinerek somut olayda (A) nın sorumluluğunu tespit ediniz. Bu durum doktrinde seçimlik kast olarak adlandırılmaktadır. Bir görüşe göre, fail, neticeye varan fiilden sorumlu tutulur. Olayımızda, kasten yaralama suçu gerçekleştiği için bu suçtan sorumludur. Diğer bir fikre göre, fail irade ettiği neticelerden hangisi daha ağır bir suça ilişkinse, o suç kapsamında cezalandırılır. Üçüncü bir görüşe göre; fail göze aldığı her iki netice uyarınca da cezalandırılmalıdır. Örneğimizde fail, hem tamamlanmış kasten yaralama, hem de mala zarar vermeye teşebbüsten sorumlu tutulur. Dördüncü ve son olarak; bu gibi örneklerde bir ayırım yapılmasının ve failin kural olarak meydana gelen neticeden sorumlu tutulmasının yerinde olacağı, ancak teşebbüs aşamasında kalan netice çok daha ağır bir suça ilişkinse, ona teşebbüsten de failin cezalandırılması gerektiği ileri sürülmüştür. Kanaatimizce, alternatif kast halinde, fail, irade ettiği neticelerden an ağır suça ilişkin olandan sorumlu tutulmalıdır (bkz. TCK.m.44). 7
Olay 9- Hastabakıcı (H), hastalığı nedeniyle güç hareket eden yaşlı bayan (B) nin bakımını belli bir ücret karşılığında kabul eder. Bir gün (B)'nin kendisine bağırması ve hakaret etmesine çok içerleyen (H), (B) ye ilaçlarını vermez ve (B) bu sebeple hayatını kaybeder. Soru 9- (H) nin işlediği suç, hareketin şekline göre ne şekilde sınıflandırılmaktadır? Bu tür suçların oluşması için kanun koyucunun aradığı şartlar nelerdir? Olayı da gözeterek açıklayınız. Bu durum doktrinde Ihmal suretiyle icra suçu, garantörsel ihmali suç tarzında isimlendirilmektedir. İhmal suretiyle icra suçlarında, belli bir neticenin gerçekleşmesini önlemek hususunda özel bir yükümlülük altında bulunan fail, bu neticenin gerçekleşmesine kendisi neden olmasa bile, oluşumunu engellemediği için ihmali davranışla suç işlemiş kabul edilir. İhmal suretiyle icra suçunda, ihmali davranışın cezalandırılabilmesi neticeyi önleme yükümlülüğünün varlığına bağlıdır. Bu yükümlülük soyut ahlaki bir vazife değildir. Hukuksal bir niteliği bulunmaktadır. İhmal suretiyle icra suçlarında, ihmali suçların aksine sadece menfi hareketin yapılması suçun oluşması için yeterli değildir. Hareketin sonucunda neticenin de gerçekleşmesi aranır. Neticenin gerçekleşmemesi durumunda ise, şartları mevcutsa teşebbüsten bahsedilebilir. Kanunumuz 83 üncü maddede kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenebilmesi yönünden üç tür yükümlülük kaynağı öngörmüştür; a) kanun, b) sözleşme ve c) öngelen tehlikeli eylem dir. Somut olayda sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülüğün ihlali mevcuttur. 8