BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ DERSİ DERS NOTU 1.DÖNEM 1.SINAV ÖNCESİ DERS NOTLARI NEDEN NEDEN? 1-İnsan yaratılışı itibari ile sürekli sorgulayan ve bulunduğu durumdan memnun olmayıp daha yeni ve farklı bilgiler peşinde koşan, üreten bir varlıktır. İnsanları hayvanlardan ayıran en temel özellik budur. Hayvanlar doğar, yaşar, yer-içer, dışkılar, ürer vs ve ölür. Bu bir döngüdür. Gelelim insanlara; ortak olan bu özelliklerden farklı olarak düşünme yeteneğine sahiptirler. 2-Zihin sistemimizin gelişmesi için sistemin zorlanması gerekmektedir. Zorlanmayan sistem gelişemez. Bu durumda insan zihin evreninde bilgiye ulaşamadığında pes etme durumuna gelebilir. Zihin evrenin bilişim tabiri ile restart etmek ve zihin evrenini yeniden düzenlemek, gelişmesini, genişlemesini sağlamak ve bilgiye ulaşmak için neden sorusunun sorulması gerekmektedir. 3-Tüm bu kısa kısa yazılanlar, yazacaklarım sadece tavsiyedir. NEDEN BİT DERSİ? 21.yy da yaşayan tüm bireylerde bulunması gereken temel beceriler arasındadır. Ayrıca beceriler arasında anlamlı ilişkiler vardır. Bir beceri diğer becerinin etkisi altındadır. Sorumluluk ve uyarlanabilirlik: amaçlar belirleyip bunlara ulaşmak, her yerde bireysel sorumluluğu yerine getirmek,... belirsizliğin hoş karşılanması İletişim Becerileri Yaratıcılık ve entelektüel merak Eleştirel düşünme ve sistemleri düşünme Bilgi ve medya okuryazarlığı becerisi Kişilerarası ve işbirliği becerisi Problemi tanımlama ve formüle etme becerisi Öz-Yönelim Sosyal Sorumluluk MEB TTKB BİT Dersi Öğretim Programı Giriş Metni: Çağımızda bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler ekonomik sistemi olduğu kadar toplumu ve eğitim sistemlerini de etkilemektedir. Bilgi, gelişmiş toplumlarda ekonomik gelişmelerin anahtarı haline gelmiştir. Teknoloji ise eğitim sürecinin geliştirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Toplumların yeni teknolojik gelişmeleri izlemeleri ve kendilerine uyarlamaları zorunlu hale gelmiştir. Ülkemizde de bilgi toplumunun simgesi olan bilgisayar ve bilgisayara dayalı bilgi ve iletişim teknolojilerinin her alanda kullanımının yaygınlaşması sonucu son yıllarda eğitim kurumlarında alana yönelik eğitim verilmesi ihtiyacı doğmuştur. Yaşamakta olduğumuz enformasyon çağında artık bilgiyi ezberleyen bireylere değil, bilgiye ulaşabilen, bilgiyi kullanabilen ve yaratıcı düşünen bireylere ihtiyaç vardır. Bu açıdan bakıldığında bilgi toplumunda yaşayan ve yetişen bireylerin bilgiye ulaşma, düzenleme, değerlendirme, sunma, aktarma ile gelişen teknolojileri kullanabilme becerisine sahip olmalarını, eleştirel düşünme, problem çözme, grupla çalışma gibi yeterliliklerle donatılmalarını gerekli olmaktadır Bilgi ve iletişim teknolojisi öğrencileri günlük etkinliklerinde yeni geliştirilen teknolojileri kullanarak hızla değişen dünyada yer almaya hazırlar. Öğrenciler Bilgi ve İletişim Teknolojisi dersi ile; Doğru bilgiye ayırt edici biçimde ulaşma, araştırma, analiz etme, paylaşma ve yaratıcı biçimde sunabilme, Farklı toplum ve kültürlerdeki insanların düşünce ve deneyimlerine bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak hızlı bir şekilde ulaşabilme, Bireysel kararlar verebilme ve bağımsız düşünebilme, Bilgi ve iletişim teknolojilerini evde, işyerinde, şu anda ve gelecekteki etkinliklerinde nerede ve ne zaman kullanacaklarını ayırt edebilme becerilerini geliştirir. vs vs. Sizin görüşünüz. NEDEN MEDYA? Türk Dil Kurumu Tanımı medya: isim (me'dya) İngilizce media 1. isim İletişim ortamı. 2. İletişim araçları. o Televizyon, Radyo, Gazete, Dergi gibi tek yönlü iletişimin olduğu ortamdaki bilgiyi bir kaynaktan birden fazla alıcıya ulaştıran, ileten ortama medya diyebiliriz. o Neden ihtiyaç duyulduğu hususu bariz bir konudur. Ben bir şey biliyorum. Benim bildiklerimi diğer bireylerinde bilmesini istiyorum. Bu noktada amaç çok yönlü olabilir; menfaat, çıkar, para, siyasi vs yada tam tersi toplumsal veya kültürel gibi konuların yada insani durumların diğer insanlara aktarılması ihtiyacı olduğunda kullanılan iletişim ortamı medya araçlarıdır. o vs vs. Sizin görüşünüz. NEDEN İNTERNET? o Neden internet sorusunun cevabı bilgisayarın getirdiği faydayı da kapsamaktadır. Bilgisayar bize ne kazandırmıştır. Hız-Kapasite-Maliyet Sınırsız bilgiyi depolayabilme, saklama. Bu sınırsız bilginin çok hızlı bir şekilde işlenmesi ve sonuç üretebilmesi. Maliyetin düşük olması o Sınırsız bilgiye makul maliyette(hatta ücretsiz) çok hızlı bir şekilde ulaşabilme. o Diğer birçok faydasından bir tanesi de kolektif(birden fazla kişinin akılcı yöntemle bir araya geldiği ortam) yöntemle insanları bir araya getirmesi. Milyarlarca insanı(dünya), insan beynini(farklılık), insan düşüncesini(akıl), insan dünyasını(özyaşantı), hiçbir ayrım yapmadan koşulsuz kabul etmesi. Tabi bu olumlu bir şey midir!?. Birey kendisi için makul ve kontrol edebilir süreyi ayarlayabildiğinde hep olumlu bir şeyler. Kontrolün bireyin kendisinde olduğu, bireyinde kendisinden haberdar olduğu, kendisini kontrol edebildiği sürece bu dünyayı(internet) da o şekilde olumlu kullanabilecektir. o vs vs. Sizin görüşünüz. NEDEN SOSYAL MEDYA? Birey sadece bilgiye ihtiyacı olduğu zaman değil internetin getirdiği yeni nesil araçlarla(sosyal medya) bireyin insani özelliklerini de içine almaya başlayan(duygu, kabul görme, doyum,..) bir sistem ortaya çıktı. Bireyin sanal sosyal ortamda kendisinin yarattığı yada içerisine dahil olduğu ortam bireyin günlük hayatta yaşadığına benzer, anlamlı, etkileşimin olduğu, kabul edildiği, değer gördüğü, sevildiği, paylaşımlarda bulunulan bir kitlesel bir şey haline geldi (Maalesef sadece araç olmaktan çıktı. 1
Milyonlarca insanın kendi amacı uğrana oluşturduğu kirlilik) Ben önceden sadece okuduğumda benim için bir duygu ifade eden bir bilgiyi bilgi olmaktan çıkarıp ona anlamlar katmaya, anlamlandırmaya başladım(araç olmaktan çıktı amaç oldu. [Görev edinmeye başlama]). Bilgi benim günlük yaşantımda diğer bireylerle paylaşarak sosyalleşmemi, iletişim süresinin uzamasını sağlıyordu. Ama. Düz bir bilgiyi(örneğin: fıkra-metin, karikatür-resim, fragman-video vs) ben görevimmişim(asıl amaçın dışına çıkarak amacımmış gibi sorumluluk hissetme) gibi sosyal medya araçlarında paylaşmaya başladım. Tamam hiç sorun değil çok güzel paylaşımda bulunmak. Basit bir hesap yapalım: Facebook ta 100 tane arkadaşım var ise ve her biri bir günde bir bilgi paylaşsalar Bunları okumak için geçen süre saatlerimi almaya başladı. Artık sadece Facebook da değil onlarca sosyal medya aracı var. Burada bahsettiğim sadece paylaşılan bilgiyi okumak(paylaşın bilgiyi anlamlandırana kadar geçen süre) için geçen zaman. Ne okudunuz, bununla ilgili kendinizde nasıl bir duygu hissi oldu vs vs. Bu duygu hissi sizi etkiledi ise bundan sonraki süreçte olası güvenilecek paylaşımcının sonraki paylaşımlarında sizi neler bekliyor. Yani benim güvendiğim arkadaşım bana risk oluşturursa ben ne hissedeceğim yada ne yapacağım. Sorun buradan sonra başlıyor. Bireylerin kendi dünyasından yansıttıkları ile karşısındakilerin yansıttıklarının doğru, güvenilir, geçerli olması gerekli. Polis kendisini hırsız, hırsızda kendisini polis olarak tanıtabilir. Bilgi kirliliği sonucu oluşan aşırı bilgi yüklenmesi, bilgi çelişkileri ile anlamlandıramama vs bireyin özünde getirdiği ailevi, kültürel, gerçek sosyal dünyasında kaotik sonuç oluşturabilir. Bir anda kendinizi ben kimim sorusunu soruyor olarak bulabilirsiniz. Günlük yaşantıda bir kişi yada bir konu hakkında yorum yapmazken sosyal medyada o kişi yada konu hakkında sınırsız paylaşımda, bildirimde bulunuyoruz. Neden? Arkadaşımın yüzüne karşı söyleyemediğim bir şeyi sosyal medyada rahatlıkla paylaşabiliyorum. Yüzüne karşı söylememe engel olan şey ne ise sosyal medyada rahatlıkla yazmama sebep olan şey birbirine zıt iki şey. Beni çift karakterli yapan ne? Nasıl böyle davranabiliyoruz. vs vs. Sizin görüşünüz. Yazı Resim Ses Video... İnternet Gazete Dergi Radyo Televizyon Telefon Telgraf Mektup Güvercin Duman... Medya Sosyal Medya Facebook Twitter İnstagram Foursquare Tumblr Youtube Google+ Pinterest Blog sayfaları Sohbet Araçları... Sosyal Medya Gerçek Yaşantı Kültürel bağlar, vefa, dostluk, hatırlamama, dersler, hatta kendin Sosyal Medya.. ÇEVRE Aile Okul Dershane Akraba --Bir gün 24 SAAT-- Hayatına yeni bir şey eklerken dikkat et. Yeni bir şey demek mevcut, belki önemli bir şeyin gitmesi demek olmasın. Kendine zaman ayırabildin mi? Çeşke bir gün 24 saatten fazla olsaydı diyor musun? BİREY Mahalle Tatil Ulaşım Rastlantı Sonucu Sosyal Faaliyet Kurs... 2
NEDEN TEKNOLOJİ Hayatımızı kolaylaştırır. Hayatımızda kullandığımız her araç bir teknolojidir. Sokak jargonunda moda ve demode kavramı ile benzeştirirsek telgraf bir teknolojidir yada tebeşir bir teknolojik üründür. Fakat Yeni nesil araçlar ile bu eski teknolojiler artık kullanılmamaktadır. Ama zamanının bir teknolojik ürünüdür diyebiliriz. 1-Yeni nesil teknolojik araçlar daha işlevsel ve daha çok; eskiye göre hayatımızı kolaylaştırdığını söyleyebiliriz. 2-Bireye göre teknoloji algısı farklıdır. Örneğin bir öğretmen tebeşir kullanırken, başka bir öğretmen etkileşimli tahta kullanmaktadır. Yeni nesil teknolojik ürün hayatımızı kolaylaştırıyorsa neden herkes kullanmaz. Bunun farklı sebepleri olmakla beraber bireyin yaşantısı ile ilişkilidir. Kişinin yeni teknolojiye uyum sağlama, öğrenme süreci vs belirli aşamalardan geçmesi gerekebilir. NEDEN BİLGİSAYAR Bilgisayarın 1990 lı yılların ortaları itibariyle yaygınlaşmaya başlaması ile yeni nesil bir teknoloji insan hayatına girmiştir. Hayatımızı kolaylaştırması gerekmektedir, teknolojik bir ürün olduğu için. Neden bilgisayar; sınırsız bilgiyi, çok hızlı bir şekilde(insan hareketleri sınırlıdır, yorulur) işler ve sonuç üretir(insan beyni kişiden kişiye farklılık gösterir, kapasitenin artırılması zordur) ve bu bilgii sınırsız bir alanda depolar, saklar. Bilgisayarın(Bilişim Araçları) hayatımıza girmesinin temel nedeni budur. Ama bu önemli ve çok faydalı özellikler günümüzde sosyal medyanın ve öncesinde temel internet kullanım amacının çok farklı amaçlar için kullanıldığını görüyoruz. E-devlet, bilgi edinme, iletişim, sosyalleşme vs gibi amaçlarının yanında en uç olumsuz örnekler ise ülkelerin dostu yoktur çıkarı vardır mantalitesi ile başka ülkelerin toplumsal bilgilerini sürekli depolayıp ve bunu süreç analiz ve sentezi ile takip etmeleridir. Örneğin ülkemizde birçok şey uygulamaya konulmadan önce kamuoyu yoklaması yapılmakta ve toplumdaki etkisi ölçülebilmektedir. Bu kamuoyu anketleri toplumun tamamına uygulanamamakta farklı bölgelerden kısıtlı bir alana uygulanabilmektedir. Bu bakış açısı ile internet ve sosyal medyayı düşünürsek sadece ülkemizde DONANIM Bilginin işlenmesi süreci GİRİŞ BİRİMLERİ Klavye Fare Dokunmatik Ekran Kamera Mikrofon Tarayıcı(Scanner) BİLGİNİN İŞLENMESİ Anakart İşlemci(CPU) RAM(Ana Bellek) Harddisk Diğer ÇIKIŞ BİRİMLERİ Monitör Hoparlör Yazıcı Çizici(Pointer) -Ekran Kartı -Ses Kartı vs Klavyeden A tuşuna basıldığında A tuşunun 0 ve 1 den oluşan 8 haneli kodu sinyallerle Anakarta gider. Anakarttaki chipset birimi bunun nerden geldiğini ve nere gideceğini, işlenmiş bir verimi yoksa işlenmemiş bir verimi bunu düzenler. Sinyal işlenmek üzere İşlemci(CPU-Central Processing Unit-Merkezi İşlem Birimi) ye gider. İşlemci bu işi yapabilmesi için bir alana ihtiyaç duyar. İlk olarak kendi içerisindeki alanı(ön bellek) kullanır. Eğer ön bellek yetersiz ise Ana Bellek(RAM) de iş yapar. RAM geçici bir alandır. Bilgisayar yeniden başlatıldığında bu bilgiler silinir. RAM de işletim sistemine ait bilgiler vardır. Bilgisayar ilk açılırken gerekli olan tüm masaüstü ekranı, otomatik çalışan antivirüs yazılımı gibi bilgiler RAM e yüklenir. Bilgisayarınız yavaş açılıyorsa başlangıç ayarlarına bakmanızda fayda vardır. İşlemci klavyeden gelen bu sinyalin ne olduğunu RAM deki işletim sistemi bilgilerini kullanarak karşılaştırma yöntemi ile sinyale karşılık gelen bu kodu çözer ve A harfi olduğunu anlar, bilir ve chipsete geri gönderir. Sonra chipset bu görüntü ise ekran kartı üzerinden ekrana, ses ise ses kartı üzerinden hoparlöre vs iletir. Biz bu A harfi ekranda görürüz. Tüm bu işlem ortalama saniyenin 3 milyonda bir hızında olur. Her bir adım anlık bir işlemdir. Yeni nesil işlemcilerdeki çekirdek kavramı da aynı anda 2 yada 4 işlemin yapılabilmesi ile 2 çekirdekli 4 çekirdekli olarak tabir edilir. Bireysel Kullanıcı Temelli Bilişim Araçları i. Masaüstü Bilgisayarlar ii. Taşınabilir Bilgisayarlar a. Ultrabook : "Ultrabook", b. Notebook c. Netbook iii. Tabletler iv. Smartbook(Taşınabilir bilgisayar + Tablet) v. Akıllı Cihazlar(Telefon) vi. Smart TV(İnternette bağlanabilen TV) vii. İşlemcinin saniyedeki yaptığı iş sayısı yaklaşık onun hızını belirler. İşlemcinin hız birim MHz(Mega Hertz) olarak adlandırılır. Piyasada GHz (gigahertz) işlemciler mevcuttur. 1 GHz=1024 MHz dir. 3
YAZILIM İşletim Sistemi Yazılımları Uygulama Yazılımları a ve b maddesindeki yazılımların ortaya çıkarılmasında kullanılan Programlama Dilleri Yazılımları i. C programlama dili(makine diline en yakın dil) ii. Assembly (Makine dili) iii. Basit vs vs Ürün Firma-Şirket Ultrabook Smartbook Dizüstü Bilgisayar Masaüstü Bilgisayar İşletim Sistemi Macin Tosh $ Ücretli Windows $ Ücretli Linux-Ücretsiz Apple Microsoft TR-Pardüs Ürün Firma-Şirket IOS Apple Tablet Akıllı Teledon İşletim Sistemi Windows Mobile Microsoft Android Google VERİ DEPOLAMA BİRİMLERİ Ayrıntı: Taşınabilir harddiskler ince olan (2,5 inç) ve kalın olan(güç kablosu takılan, 3,5 inç) iki türdür. İnce olan 2,5 inçlik harddiskler dizüstü bilgisayarlarda kullanılanın aynısıdır. 3,5 inç kalın harddiskler ise masaüstü bilgisayarlarda kullanılanın aynıdır. Dizüstü bilgisayarınız bozulduğunda harddiskini boş dönüştürücü kutu alıp takarsanı taşınabilir 2,5 inçlik harddiskiniz olur. 1 inç = 2,54 cm. Sabit Disk Harddisk(HDD) SSD sabit hardiskler (ultrabooklarda kullanılan, taşınabilir olanı da var) Taşınabilir Harddiskler USB Bellekler CD DVD Blu-Ray Hafıza Kartları, Memory Stick, Disket(Artık Kullanılmıyor) Aşadğıdaki donanımların bir kısmı şimdilerde pek piyasada olmasa da karşılaşabiliriz. CD ve DVD okuyucu donanım ile CD ve DVD ye veri kopyalayabilen donanımların tablosu aşağıdaki gibidir. Örneğin DVD Combo Sürücü bir veri dvd sini okuyabilir fakat boş bir dvd ye veri kaydedemez. SÜRÜCÜ CD Okuma CD Yazma DVD Okuma DVD Yazma CD-ROM var yok yok yok CD-RW var var yok yok DVD-ROM var yok var yok DVD-Combo var var var yok DVD-RW var var var var Kapasite-Hafıza Ölçü Birimleri 0 yada 1 = 1 Bit 8 Bit = 1 Bayt = 1 karakter(harf, sayı, işaret, boşluk,..) 1024 Bayt = 1 KiloBayt(KB) 1024 KB = 1 MegaBayt(MB) 1024 MB = 1 GigaBayt(GB) 1024 GB = 1 TeraBayt(TB) Örnek: 0,5 GB > 511MB 0,5 GB < 513MB 0,5 GB = 512 MB 4
Ağ nedir? En az iki bilgisayarın bir ağ kablosu ile birbirine bağlı olduğu sisteme ağ(network) denir. Amaç iki bilgisayar arasında bilgi alışverişi sağlamaktır. İnternet Dünyadaki bilgisayarın birbirine bağlı olduğu ağların ağı adı verilen sisteme internet denir. Bulut sistem İnternet hızının artması ve bilgisayarların performanslarının artarak fiyatlarının düşmesi ile yeni kavramlar geliştirilmiştir. Bunlardan bir tanesi bulut sistemi kavramıdır. İnternet ağı üzerindeki bir bilgisayarda kurulu olan sistemi kullanarak bilgi işlemek veya bilgi depolamak bulut sistemi ile de olur. Örneğin Word programı bilgisayarınızda yok ise google dökümanları veya Hotmail hesabı ile onedrive ı kullanarak Word programına benzer yapıda yazı yazmak buna örnek verilebilir. Ağ Çeşitleri LAN(Local Area Network-Yerel Alan Ağı): Birbirine yakın, yüksek hızlı, küçük alanları kapsayan veri ağıdır. WAN(Wide Area Network-Geniş Alan Ağı): Dünyadaki bilgisayarın birbirine bağlı olduğu ağ. Örneğin internet. Ağ Donanımları Ağ Kartı(Network Kartı yada Ethernet Kartı da denir): Bilgisayar kasasının içerisinde anakarta bağlıdır. Bilgisayarın ağa bağlanmasını sağlayan ağ kablosu bu girişe takılır. Ağ Kablosu: Bu bilgi çok önemli olmamakla birlikte RC45 konektörü ve içerisinde 8 farklı renkte kablonun olduğu BİLGİSAYAR AĞLARI sinyal ileten, en fazla 100 metre mesafede veri iletebilen kablodur. Modem: Telefon hattındaki sinyali bilgisayarın anlacağı sinyale çevirir. Switch: ikiden fazla bilgisayarın ağa bağlanması için bilgisayardan gelen ağ kablolarının bağlandığı kontrollü veri iletişimini sağlayan donanım. Daha önceki yıllarda aynı iş için HUB kullanılırdı. HUB veri kaybına neden olduğu için artık kullanılmamaktadır. ARAMA MOTURU World Wide Web(WWW) E-POSTA FTP GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK Kötü Amaçlı Yazılımlar(Malware) Virüs Trojan(Truva Atı) Solucan(Worm) Spam SpyWare PAYLAŞIM YAZILIMI Freeware(Ücretsiz): Kamuya Açık Yazılım Shareware(Demo): Belirli gün süreli deneme yada test amaçlı yazılım. Bu yazılım lisanlıdır. Fakat gerek kullanıcıların denemesi ve gerekse de üretici yazılım firmasının yazılımı test etmesi için de bir yöntemdir. BİLİNÇLİ İNTERNET HAREKETİ Siber: Bilgisayarlar, bilgi teknolojileri ve sanal alemle ilgili olan WWW: Dünya Çapında Ağ Spam: Belli bir iletiyi insanlara, talep etmedikleri halde, zorla ulaştırmak için gönderilen toplu e-posta iletileri, benzer şekilde istenmeden açılan ve değiştirilse bile tekrar açılan web sayfaları WEB: İnternet üzerindekidökümanları uzaktaki bilgisayarlara ileten ağ sistemi Hosting: Web sayfalarının internette yayınlanabilmesini sağlayan alan, web barındırma Server: Bilgisayar ağlarında kullanıcıları erişebileceği, paylaşıma açık kaynakları barındıran bilgisayar sistemi, sunucu Pop-Up: İnternette gezinirken aniden açılan küçük pencere uygulaması http(hiper Text Transfer Protocol, Yüksek metin yollama sözleşmesi): bir sitenin url adresi girilerek siteye erişmede kullanılan üst ağ erişim protokolü.edu.tr: Üniversitelere ait siteler.gov.tr: Resmi siteler.com: Ticari siteler.net: internet ve web barındırma hizmeti sağlayıcıların siteleri.org: Kar amacı gütmeyen kuruluşların siteleri.au: Avusturalya nın internet adresi uzantısı Çevrimiçi-Online: İnter sunucusuna bağlı olarak çalışır durumda olma hali. Bu durumdayken gönderilen iletisinin an itibari ile karşı tarafa ulaşıyor olması gerekli. URL(Uniform Resource Locator-Düzgün kaynak Bulucu): Web sayfası adresi oluşturma yöntemi. Örneğin okulumuzun URL adresi denildiğinde www.atasehiranadolulisesi.meb.k12.tr akıla gelir. 5
İNTERNETTE ETKİLİ ARAMA YAPMA(google) Arama Kodu yada Biçimi Filetype Dosya Türü ile arama Site İlgili site içerisinde arattırma Releated (ilgili sayfaları bulma) ile Aramanızı sınırlandırın. Kalıp cümle arama. Filetype: pdf Örnek Site: wikipedia ressamlar Releated:www.marmara.edu.tr gel gör beni aşk neyledi yazarak cümleyi kalıp olarak aramak Basit Kalıplar Kullanın 2 Kelime ile Arama Yapın Kısaltma Kullanmayın Yazım hataları önemsiz-kendisi düzeltiyor Görsel Arama: Adını yada ne olduğunu bilmediğiniz bir resmi Google görsel arama yaparak benzerleri yada aynı resme ulaşarak bilgi edinebilirsiniz. Sesli arama: Çoğu andorid telefon sayesinde artık kullanılıyor Depolama Servisi: Google drive, Google doküman ÇEVRİMİÇİ KAYNAKLARI DEĞERLENDİRME İnternette araştırma yaparken bulduğunuz sitelerle ilgili olarak sitede yer alan bilgiler doğru mu? - Şüpheci olun, - Havalı yada profesyonel görünen web siteleri güvenilir olmayabilir. - Kaynağı araştırın. Bu bilgiler kimin/hangi kurumun yayınladığını bulun - 3 bilgi kaynağı ile karşılaştırın - Kontrol etmeden bulduğunuz bilgileri kullanmak konusunda dikkatli olun, - Kendinize şu soruları sorun: sitenin bakış açısı nedir, beni neye inandırmaya çalışıyorlar, hangi görüşler yada fikirler eksik? İNTERNETTE SORUMLU DAVRANMA-DİJİTAL YURTTAŞLIK Çevrimiçi olduğunuzda insanlara çevrimdışında olduğu gibi davranın. Başkalarına, kendinize davranılmasını istediğiniz şekilde davranın. Hırsızlık yapmayın. Sahtekârlık yapmayın. Tanıştığınız herkese karşı saygılı, kibar ve duyarlı olun. Çevrimiçi olduğunuzda kimliğinizin bilinmemesinin verdiği gücü kötüye kullanmayın. Bir şey yayınlamadan önce düşünün. İtibarınızı koruyun. Hakaretlere yanıt vermeyin, bu durumda itibarınızı koruyamayabilirsiniz. Zorbalık yapmayın. Sözlü tacize başvurmayın; insanlara küfretme, hakaret etme, onları taciz etme ya da onlara isim takma yoluyla saygısızlık etmeyin. Zorbalara katlanmak zorunda değilsiniz. Sizi taciz edenleri görmezden gelin ya da engelleyin. 6 Ses tonunuzu, duygu durumunuzu iletmek, mizah ve kişiselliğinizi katmak için yüz ifadesi gibi simgeleri kullanın. Sözcüklerinizi büyük harflerle yazmaktan kaçının. Bağırıyormuşsunuz gibi olur ve zor okunur. Çevrimiçi ortamda rahatsız edici bir durumla karşı karşıya kaldığınızda, bunu güvendiğiniz bir yetişkine söyleyin. DİJİTAL ZORBA OLMAMAK İÇİN Dijital zorbalık davranışlarını şu şekilde somutlaştırabiliriz; Aşağılamak Şantaj yapmak Küfür etmek İstediği şeyi yapmamanız halinde ihbar etmekle tehdit etmek Küçük düşürücü sözler içeren mesaj göndermek Hakkınızdaki özel bilgileri yayınlamak ya da yayınlamakla tehdit etmek Almak istemediğiniz mesajlar göndererek taciz etmek Bu gibi davranışlar gösteren zorbalarla başa çıkmak konusunda çaresiz hissetmeyin. Yapabileceğiniz pek çok şey var. Yanıt vermeyin Zorbalık yapan kişinin istediği yanıt vermenizdir. Yanıt verdiğinizde güçlü hisseder. Engelleyin Eğer taciz, anlık mesaj ya da yorum şeklinde yapılıyorsa, tacizi yapan kişiyi engellemek için gizlilik ayarlarınızı değiştirin. Uzaklaşın İnternette sohbet ortamında zorbalık yapılırsa, hemen sohbet odasından ayrılın. Misilleme yapmayın Zorbaya onun üslubu ile yanıt vermek sizi de bir zorbaya dönüştürür, zorbanın davranışını sürdürmesine neden olur. Tahrik etmeyin Sevmediğiniz kişilere karşı medeni bir şekilde davranın. Başkaları hakkında dedikodu yapmak ya da tahrik edici sözler söylemek zorbalığa maruz kalma riskini arttırır. Kanıtları saklayın Sanal zorbaların gönderdiği taciz iletileri, saklanabilir ve kanıt olarak gösterilebilir. Zorbalığın derecesinin artma ihtimaline karşı, tüm iletileri saklayın. Yardım isteyin Bazen destek almanız gerekir. Bir arkadaşınızla konuşun veya güvendiğiniz, yardım edebilecek bir yetişkine başvurun. Ebeveyninizle konuşmak, çoğu zaman işe yarar ancak konuşamıyor iseniz okuldaki rehberlik öğretmeninize danışabilirsiniz. Şikâyet edin Eğer size bir sosyal medya adresi üzerinden zorbalık yapılıyorsa, bu sitenin kural ihlali bildirme/şikâyet etme araçlarını kullanın. Eğer bu kişi sizi fiziksel şiddetle tehdit ediyorsa polisi aramak gerekebilir; bu durumda ebeveyninize ya da güvendiğiniz bir yetişkine bilgi vermelisiniz. Zorbalık yapmayın Birkaç saniyeliğine de olsa karşınızdakinin ne hissedeceğini hayal ederseniz, öfkenizi bastırabilirsiniz.
Göz yummayın, seyirci kalmayın Kötü niyetli ifadelerin yer aldığı iletilere seyirci kalmak, zorbaları güçlendirmekle kalmaz, kurbanlara da zarar verir. Zorbalığa maruz kalan arkadaşlarınızın yanında durun veya durumu güvendiğiniz bir yetişkine bildirin. DİJİTAL AYAK İZİ-İTİBAR YÖNETİMİ-GÜVENLİ PROFİL Dijital ortamda ne kadar varsınız, saygınlığınızı riske atacak davranışlar sergiliyor musunuz? İnternetteki diğer bütün bilgiler gibi, sizinle ilgili bütün bilgilerde silseniz dahi bir yerlerde kayıt altına alınır. İnternet herkese açıktır ve dünyadaki herkes bu bilgileri takip edebilir. Paylaştığınız her şey bir gün karşınıza yeniden çıkabilir ya da hatırlanmasını istemediğiniz şeyler başları tarafından bulunabilir. İnternetteki sizinle ilgili her şey iz bırakır! Buna dijital ayak izi diyoruz. Dijital Ayak İzi, internette sizinle ilgili her şeydir! Dijital ayak izinizi oluşturan unsurlar arasında fotoğraflar, ses ve görüntü kayıtları, blog yazıları ve arkadaşlarınızın sayfalarına yazdığınız yazılar vs yer alır. İnternetteki diğer bütün bilgiler gibi, sizinle ilgili bu bilgiler de daima internette kalabilir. Unutmayın, internet herkese açıktır ve dünyadaki herkes bilgileri takip edebilir. Paylaştığınız her şey bir gün karşınıza yeniden çıkabilir ya da hatırlanmasını istemediğiniz şeyler başkaları tarafından bulunabilir. Bu nedenle internetteki itibarınızı korumak için daha dikkatli davranmalısınız. Yıllar önce paylaştığınız bir videonun bir iş görüşmesinde karşınıza çıkmasından rahatsızlık duyabileceğiniz ihtimali ile bugün bir şeyler yapmaya başlamalısınız. Fotoğraf, video, ses kaydı gibi paylaşımlarınızı yapmadan önce son bir kere daha düşünün. Gelecekte karşınıza çıkması sizi rahatsız edebilir mi? Yaptığınız yorumları, yazdığınız yazıları hem üslup hem de imla açısından bir kez daha gözden geçirerek paylaşın. Öfke ile ani mesajlar yazmayın, öfkenizin geçmesini bekleyin. Elektronik postalarınızda "Yanıtı Herkese Gönder seçeneğini dikkatli kullanın. Mesajınızı herkese kopyalamak için CC (Karbon Kopya) kullanmayın, sadece gerçekten ona gereksinimi olanlara gönderin. Birbirini tanımayan çok sayıda kişiden oluşan büyük bir gruba mesaj gönderirken BCC (Gizli Bilgi Kopyaları) seçeneğini kullanın. İnsanların zamanına ve gizliliğine saygı duyun. Büyük ekler göndermeden önce düşünün. GÜVENLİ PAROLA OLUŞTURMA Sırlarınızı herkesle paylaşır mısınız? Neden evinizin anahtarını herkesin göreceği bir yere bırakmazsınız? Kasaların neden şifresi vardır? Bazı şeyler, sırlarınız ya da evinizin anahtarı gibi gizli kalmalıdır. Çoğumuzun internette güvenle saklamak istediği şeyler vardır. Bunun en etkili yollarından biri, hesaplarımıza girmek için kullandığımız parolaların güçlü bir şekilde oluşturulmasıdır. Güvenli Parola Nasıl Olur? En az sekiz karakterli bir parola oluşturun. Harflerin farklı bileşimlerini kullanın (büyük harf, küçük harf ve simgeler) Parolanızın içinde mutlaka sayı da olsun. Yapmayın Sözlükten alınan bir sözcük kullanmayın. Özel kimlik bilgilerinizi kullanmayın (ad, soyadı, adres, e-posta, telefon numarası, kimlik numarası, annenizin kızlık soyadı, doğum tarihleri) Kolayca tahmin edilebilecek bir parola kullanmayın, (evcil hayvanınızın adı, göbek adınız, rumuzunuz, kullanıcı adınız, okulunuzun, basketbol takımınızın adı) Parolanızı hatırlamak için; - Tanımlayıcı bir cümle oluşturun. - Bu cümledeki kelimelerin ilk harfini ya da ilk iki harfini seçin. - Bazı harfleri simgelerle değiştirin. - Bazı harfleri büyük, bazılarını da küçük harfle yazın. - Sayı ekleyin. Güçlü parolalar, sizin hatırlamanız için kolay ve başkasının çözerek bulması zor olan, tanımlayıcı bir cümle ile yapılır. Orta derecedeki parolalar, güçlü olan ve yazılımla kırılması kolay olmayan parolalardır, ancak sizi tanıyan biri tarafından tahmin edilebilirler. Zayıf parolalarda kişisel bilgiler kullanılır, kolayca kırılabilirler ve sizi tanıyan biri tarafından tahmin edilebilirler. Güçlü bir parola oluşturmak tek başına yeterli olmayabilir. Bu parolaların güvenliği de sağlanmalıdır. Bu nedenle; internetteki bütün hesaplarınızda aynı parolayı kullanmak, evinizin kapısını, okulunuzdaki dolabı ve bisikletinizi aynı anahtarla kilitlemekten farksızdır. Hırsız tek bir anahtarla hepsini açabilir. O nedenle bir bültene girerken kullandığınız parola ile e-posta hesabınızın ve sosyal medya hesaplarınızın parolaları farklı olmalıdır. Farklı hesaplarınız için farklı parolalar kullanmak hesaplarınızın güvenliğini arttırır. Parolaların güvenliğini sağlamanın bir diğer yolu da onları kolaylıkla görünmeyen gizli bir yere yazmaktır, parolayı masanızın üzerinde veya bilgisayarınızda herkesin görebileceği bir yerde bırakmamaya özen gösterin. 7
SİBER TUZAKLAR Siber Tuzakları Nasıl Anlarım? Hediye, ödül ya da ücretsiz ürün veren bir mesaj aldınız. Ücretsiz teklifler; özellikle de kimlik bilgileriniz isteniyorsa, karşılıksız değildir. Kişisel bilgilerinizi isteyen bir mesaj aldınız. Bazı web siteleri, tuzak göndermek için kişilik testi gibi aktivitelerle kişisel bilgilerinizi alabilir. İyi bildiğiniz markalar, işletmeler, kurumlar hesap numaranız, parolanız, kimlik bilgileriniz gibi kişisel bilgileri elektronik posta ile istemez. Zincirleme bir posta aldınız. Zincirleme iletiler sizi riske atar. Zincirleme iletileri arkadaşlarınıza göndermeyin. Siber Tuzaklardan Uzak Durmak Bir elektronik postayı, linki, resmi, videoyu açmadan önce iyi düşünün. Şüpheli e-postaların içindeki hiçbir bağlantıya tıklamayın, hiçbir dosyayı açmayın. Açılır pencerelerle gelen yarışmalardan uzak durun. Yarışmanın amacının sizin hakkınızda bilgi toplamak, e-posta adresinizin aktif olup olmadığını anlamak veya bilgisayarınıza kötü yazılım bulaştırmaktır. Bir şirkete kişisel bilgilerinizi vermeden önce şirketi internette araştırın. Dipnotları okuyun. Birçok belgenin en altında dipnot bölümüne yazılmış okunamayacak kadar küçük harflerle yazılmış açıklamalar vardır. Sayfanın üstünde ücretsiz bir cep telefonu kazandığınız yazabilir ancak dipnot kısmında aylık 1000 lira ödeme yapmanız istenebilir. Eğer bir siber tuzağa maruz kaldıysanız; Hemen güvendiğiniz bir arkadaşınıza söyleyin. Ne kadar beklerseniz, durum o kadar kötüleşir. Banka hesabınız veya kredi kartı bilgilerinizin tehlikede olduğunu düşünüyorsanız bankayla irtibata geçmesi için yetişkine haber verin. Söylediğini yapmak konusunda temkinli olun, önce yakınınıza telefonla ulaşmayı deneyin. 4. Tanımadığınız birinden gelen dosyaları açmayın. Tanımadığınız birinden gelen mesajın içinde bir fotoğraf, yazı veya videoya tıklamanız istenebilir. Bu içeriğe tıkladığınızda kişisel bilgilerinizi çalmak üzere hazırlanmış bir web sitesine yönlendirilebilirsiniz. 5. Sadece denetlenebilen ve güvendiğiniz sitelerden ürün alın. Gerçek olamayacak kadar iyi teklifleri araştırın. Normalde indirimde olmayan ürün ve hizmetleri %90 indirimle sattığını söyleyenler genellikle kötü niyetli kişilerdir. İnternette alışveriş yaparken, satıcı hakkında araştırma yapın. Sitenin güvenlik kurallarını inceleyin; sertifikasını veya onayını kontrol edin. Eğer alışveriş sitesi, bir onay uygulamasına sahip değilse, satıcı hakkında diğer kullanıcıların yazdığı değerlendirmeleri okuyun. 6. Elektronik posta sunucunuzun uyarılarını dikkate alın. Şüpheli bir e-posta aldığınızda elektronik posta sunucunuz sizi uyarabilir. Bu uyarıyı gördüğünüzde postayı yanıtlamak konusunda bir kere daha düşünün. 7. Şüpheye düştüğünüzde, temkinli davranın Bir reklam veya teklif içinize sinmiyor mu? İçinizden gelen o sesi dinleyin. Siber Tuzaklar Konusunda Ek Bilgi 1. Hediye veren yabancılardan uzak durun Bir web sitesinin bir milyonuncu ziyaretçisi olduğunuzu söyleyen, bir anketi doldurmanız karşılığında size ücretsiz tablet bilgisayar gibi ödüller vereceğini iddia eden ya da para kazanmanız için kolay yollar sunan iletiler veya web siteleri, büyük olasılıkla güvenilir değildir. 2. Form doldurmak konusunda dikkatli olun Eğer biri size kazandığınızı söyler, kişisel bilgilerinizi isterse, hemen inanıp formu doldurmayın. Çünkü yazdığınız bilgiler gönder düğmesine tıklamadan bile sahtekârlar tarafından ele geçirilebilir. 3. Tanıdığınız birinden sıra dışı, garip bir ileti aldıysanız onu arayın Tanıdığınız birinden şüpheli veya garip bir ileti aldıysanız, bu kişinin hesabı bir dolandırıcı tarafından ele geçirilmiş olabilir. 8