ORDU İLİ BALIKÇI BARINAKLARI VE SORUNLARI Prof.Dr. İsmet BALIK Fatsa Deniz Bilimleri Fakültesi Dekanı Taner TOPÇU Yüksek Lisans Öğrencisi Balıkçılıkta, her ne kadar balıkçı gemisi ve donanımları ile av araçları en önemli ekipmanlar olarak bilinmekte ise de balıkçı barınakları ve alt yapıları da bir o kadar önemlidir. Balıkçı barınakları, diğer kıyı yapıları ile benzerlik göstermekte ise de sektörel olarak ayrılmaktadır. Konteyner limanları veya terminalleri, kuru yük iskeleleri, genel kargo rıhtımı veya akaryakıt iskeleleri vb. ulaştırma sektörü kapsamında; yat limanları, kruvaziyer limanları, yat yanaşma yerleri ve yat çekek yerleri turizm sektörü kapsamında incelenmektedir. Balıkçı barınakları olarak adlandırılan balıkçılık kıyı yapıları ise tarım sektöründe değerlendirilmektedir ve çok sayıda balıkçı teknesi veya gemi filosuna sığınak, bağlanma ve bakım-onarım olanağı sunan yapılardır. Bu yapılarda, tekne ve gemilerin yükleri boşaltılmakla kalmaz, aynı zamanda ayıklanır, işlenir, paketlenir, depolanır ve pazarlanır. Bu tip yapılarda işlem gören su ürünleri çabuk bozulan ürünlerdir. Bu yüzden balıkçılık kıyı yapılarında, diğer yapılardan daha farklı tesis ve üniteler bulunması gerekmektedir. Balıkçı barınakları büyük ticari limanların bünyesinde ayrılmış bir alanda konumlandırılabildiği gibi, çok sayıda balıkçı teknesi ve gemisine hizmet hedeflendiğinde, tamamen bağımsız ve uygun olarak seçilmiş bir mevkide de bulunabilmektedir. Tekne sayısı önemli ölçüde fazla ise, yeterli büyüklükte korunmuş su alanına ve yanaşma, bağlanma, yük transferi için rıhtım ve/veya iskele gibi tesisler ile geri sahaya ihtiyaç duyulmaktadır. Hizmet ölçüsüne göre bu yapıların bünyesinde geri sahalarında gerekli tesisler bulundurulmaktadır. Ülkemizde 13.12.1996 tarihli 22846 sayılı resmi gazetede yayınlanan Balıkçı Barınakları Yönetmeliği'nde Her türlü balıkçı gemilerine hizmet vermek maksadı ile mendireklerle korunmuş, yeterli havuz ve geri saha ile barınacak gemilerin manevra yapabilecekleri su alanı ve derinliğe sahip, yükleme, boşaltma, bağlama rıhtımları ile suyu, elektriği, ağ kurtarma sahası, satış yeri, idare binası, ön soğutma ve çekek yeri bulunan, büyüklüğüne ve sağladığı imkanlara göre balıkçı limanı, barınma yeri veya çekek yeri olarak adlandırılan kıyı yapıları balıkçı barınağı olarak tanımlanmıştır. Yaklaşık 101 km Karadeniz e kıyı şeridi bulunan Ordu İli sınırları içinde toplam 12 balıkçı barınağı (balıkçı barınağı barınma yeri veya çekçek yeri) balıkçı limanı, 1 barınma yeri ve 2 çekek yeri bulunmaktadır. 8
9 Balıkçılıkta, her ne kadar balıkçı gemisi ve donanımları ile av araçları en önemli ekipmanlar olarak bilinmekte ise de balıkçı barınakları ve alt yapıları da bir o kadar önemlidir. Çünkü, balıkçı barınakları balıkçı gemilerinin sadece sığınma alanları değil aynı zamanda bakım ve onarımlarının yapıldığı, avcılık için hazırlık aşamasının gerçekleştirildiği, ürünün karaya çıkarıldığı, bazen pazarlandığı yerlerdir. Bu nedenle, balıkçı barınaklarının kapasite olarak yeterli olmasının yanı sıra çekek yeri, bakım onarım için gerekli alt yapı, elektrik, tatlı su, petrol ve soğuk hava deposu gibi ihtiyaçların da karşılanabileceği nitelikte olmalısı gerekmektedir. Ordu ili sahil şeridinde bulunan balıkçı barınakları ve sorunları yapmış olduğunuz görüşmeler ve incelemelere göre aşağıdaki şekilde kısa kısa özetlenmiştir. Ordu İlinde bulunan balıkçı tekneleri ve balıkçı sayılarının 2011 yılı itibariyle balıkçı barınaklarına göre dağılımları Ünye Balıkçı Toplam 120 balıkçı ve 48 balıkçı teknesinin yararlandığı Ünye Balıkçı, av sezonu sonunda teknelerin çekilebileceği yeterli alana sahip değildir. Ünye Limanı içerisinde tersanenin bulunması, trol ve gırgır teknesi sayısının fazla olması barınma sahasını daraltmaktadır. Bunun yanı sıra, zaten yeterli olmayan balıkçı barınağında bir de atıl durumdaki eski balıkçı teknelerinin bulunması alan sorununu daha da artırmaktadır. Ünye balıkçı barınağı
MAKALE Fatsa Balıkçı Fatsa balıkçı barınağındaki en önemli eksiklik balıkçı teknelerinin çekilebileceği yeterli alanın bulunmayışıdır. Özellikle olumsuz hava koşullarında teknelerin çekilebilecekleri uygun çekek yerlerinin bulunmaması balıkçılar için önemli bir sorundur. Bunun yanı sıra, ağlarını ve avcılık ekipmanlarını muhafaza edebilecekleri kapalı alanları olmadığı için kötü bir görüntü kirliliği ortaya çıkmaktadır. Fatsa balıkçı barınağı Fatsa Kurtuluş Çekek Yeri Resmi olarak balıkçı barınağı olarak kayıtlarda bulunmamakla birlikte, Fatsa Belediyesi tarafından yaptırılan bu çekek yeri gerek balıkçı teknelerinin karaya çekiliş rampaları gerekse elektrik ve suyu bulunan kapalı alanlarıyla, balıkçı barınaklarına örnek olabilecek niteliktedir. Fatsa kurtuluş mahallesi çekek yeri Bolaman Balıkçı Bolaman balıkçı barınağı, gerek kapasite gerekse alt yapı olanakları bakımından Ordu İli nde bulunan diğer balıkçı barınaklarına göre çok daha iyi durumdadır. Her tekne için bir çekek yeri ve müstakil bir kapalı alan bulunmaktadır. Tekneler rahatlıkla çekek yerlerine çekilebilmekte ve tekne bakımları buralarda Bolaman balıkçı barınağı yapılabilmektedir. Ayrıca, av araçları ve diğer ekipmanların da muhafaza edilebilecekleri kapalı alan olanakları mevcuttur. Bununla birlikte diğer balıkçı barınaklarında olduğu gibi burada da elektrik ve tatlı su temini sorunu vardır. Balıkçılar, gerek avcılık öncesi ve sonrası gerekse teknelerin bakım-onarımları sırasında gereksinim duydukları elektrik ve tatlı su ihtiyaçlarını gidermekte önemli zorluklar yaşamaktadırlar. Bir diğer sorun ise her ne kadar arıtılmakta ise de belde kanalizasyonunun liman içerisine deşarj edilmesidir. Bu da liman içerisinde kirlenmeye neden olmaktadır. 10
MAKALE Yalıköy Barınma Yeri Yalıköy Barınma Yeri ndeki önemli sorunların başında av sezonu dışında bir çok gırgır teknesinin rıhtıma bağlanması nedeniyle küçük balıkçı tekneleri için yeterli alan kalmaması gelmektedir. Bu durum, küçük teknelerin avlarını ve av araçlarını karaya çıkarırken sorun yaşamalarına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra elektrik ve tatlı su temini burada da en büyük sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yalıköy barınma yeri Okçulu Çekek Yeri Okçulu çekek yeri, doğal bir balıkçı barınağıdır. Hiçbir alt yapısı olmayan bu balıkçı barınağından 31 tekne ve 160 balıkçı yararlanmaktadır. Denizdeki akıntı ve dalga hareketlerine bağlı olarak kıyısal yapı zaman zaman değişikliğe uğramaktadır. Okçulu çekek yeri Medreseönü Barınma Yeri Medreseönü barınma yerinde de teknelerin olumsuz deniz koşullarından korunabilmesi ve bakım-onarım çalışmalarının yapılabilmesi için çekek yerleri bulunmamaktadır. Benzer şekilde, kullanmadıkları ağlarını ve diğer ekipmanlarını saklayabilecekleri kapalı alanlarının olmayışı Medreseönü barınma yeri balıkçıların işini zorlaştırmaktadır. Ayrıca, diğer balıkçı barınaklarında olduğu gibi önemli sorunlardan birisi de elektrik ve tatlı suyun bulunmamasıdır. Bir başka sorunda, Medreseönü barınma yerine bir derenin akmasıdır. Bu dere, barınma yerinin dolmasına neden olmaktadır. 11
MAKALE Mersin Köyü Balıkçı Medreseönün nde olduğu gibi Mersin Köyü barınma yerinde de balıkçı teknelerin çekilebileceği uygun çekek yerlerinin olmaması, av araçları ve diğer ekipmanlarının muhafaza edilebileceği kapalı alanlarının bulunmaması önemli sorunların başında gelmektedir. Bir diğer sorunda yine elektrik ve tatlı su temini sorunudur. Mersin köyü balıkçı barınağı Perşembe Balıkçı Perşembe balıkçı barınağı daha çok yazlıkçılardan oluşan amatör balıkçılar tarafından yaz aylarında kullanılmaktadır. Burada da hiçbir alt yapı mevcut değildir. Perşembe balıkçı barınağı Kışlaönü Balıkçı Kışlaönü balıkçı barınağında çok sayıda gırgır teknesinin bulunması, küçük balıkçı teknelerinin bağlama yeri sorunu yaşamalarına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra bilindiği üzere Kışlaönü balıkçı barınağı yakınında kültür balıkçılığı tesisleri bulunmaktadır. Bu tesislerin tekneleri ve havuz bakım malzemeleri de bu Kışlaönü balıkçı barınağı barınakta önemli bir yer işgal etmektedirler. Bu da, özellikle küçük balıkçı teknelerinin barınma sorununu artırmaktadır. 12
13 Kumbaşı Balıkçı Ordu Limanı nda bulunan gemi yapım tersanesi liman sahasının önemli bir kısmını işgal etmektedir. Bu da, kıyı balıkçılarının kullanım alanını daraltmaktadır. Bu balıkçı barınağında da çekek yerlerinin olmaması ve kapalı alanlarının bulunmaması balıkçıların önemli sorunlarındandır. Kumbaşı balıkçı barınağı Gülyalı Balıkçı Gülyalı balıkçı barınağında da yeterli çekek yeri ve kapalı alan bulunmaması, elektrik ve tatlı su temininde karşılaşılan zorluklar en önemli sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Gülyalı balıkçı barınağı Sonuç olarak, balıkçılarla yapılan yüz yüze görüşmeler ve incelemeler sonucunda elde edilen bilgilere göre Ordu İli kıyı şeridinde yer alan balıkçı barınaklarının belli başlı sorunlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür: Balıkçı barınakları içerisinde küçük balıkçı tekneleri için çekek yerlerinin olmaması teknelerin karaya alınmasını, bu da bakım onarım çalışmalarını güçleştirmektedir. Benzer şekilde av araçları ve diğer ekipmanların muhafaza edilebilecekleri kapalı alanlarının bulunmaması, av araçları ve ekipmanlarının hem zarar görmelerine hem de görüntü kirliliğine neden olmaktadır. Balıkçı barınaklarda elektrik ve tatlı suyun bulunmaması özellikle tekne bakım-onarım zamanlarında balıkçıların işlerini zorlaştırmaktadır. Balıkçılar bu ihtiyaçlarını genellikle yakınlarda bulunan binalardan elektrik, çeşmelerden de su taşımak suretiyle gidermektedirler. Av sezonu dışında özellikle gırgır, trol ve taşıyıcı teknelerinin balıkçı barınaklarında bulunmaları nedeniyle küçük balıkçı tekneleri sıkıntı yaşamaktadırlar. Hemen hemen her balıkçı barınağında uzun süredir kullanılmadığı için bakımsızlık sonucu yıpranmış, çürümüş, hatta parçalanmış balıkçı tekneleri bulunmaktadır. Bu tekneler hem yer kaplamakta, hem de görüntü kirliliğine neden olmaktadır. Karaya çıkarılan balıkların muhafazası için Fatsa ve Medreseönü nde birer Ordu merkezde iki olmak üzere toplam dört soğuk hava deposu bulunmamaktadır. Bu soğuk hava depolarının balıkçı barınaklarına azda olsa uzak olmaları balıkçılar için sıkıntı yaratmaktadır. Hemen hemen her balıkçı barınağında kayıt dışı çalışan tekneler bulunmaktadır. Bu tekneler ile avcılık yapan kişiler denetlenememektedir.
14 Amatör balıkçı teknelerinin av sezonu dışında da barınakta bulunmaları, barınak sahasının daralmasına neden olmaktadır. Liman ya da balıkçı barınaklarının ağızlarında zaman zaman sığlaşma görülebilmektedir. Yakın zamanda Fatsa Limanı girişinde meydana gelen sığlaşma bir yük gemisinin liman girişinde dibe oturmasına neden olmuştur. Bazı barınaklardaki (özellikle Perşembe ve Yalıköy balıkçı barınakları) yollar, düzensizlik ve karmaşıklık nedeniyle kamyon gibi yük taşıtları ile yangın, deprem, patlama gibi durumlarda acil müdahale araçlarının ulaşımı için uygun değildir. Bölgede balıkçıların yeterince örgütlenememiş olmaları hem ürünlerini yeterince değerlendirememelerine hem de sorunlarının dile getirilmesi ve çözümü bağlamında güç birliği oluşturamamalarına neden olmaktadır. Çözüm Önerileri Tespit edilen sorunların giderilmesi için yapılması gerekenler kısaca aşağıdaki şekilde özetlenmiştir. 1. Balıkçı barınaklarında kıyı balıkçılığı yapan her balıkçı teknesi için ayrı bir çekek yeri ve kapalı alan yapılması gerekmektedir. Bu eksiklik ilgili kamu kurumları tarafından yerine getirilemediği taktirde hazırlanacak tek tip çekek yeri ve kapalı mekan projelerinin balıkçılar tarafından yaptırılması sağlanabilir. Bu sorun, Fatsa İlçesi Kurtuluş Mahallesi nde Belediye tarafından yapılan örnek bir uygulamayla çözülmüş durumdadır. Her bir tekne için ayrı bir çekek yeri ve av araçları ve ekipmanları için elektriği ve tatlı suyu bulunan birer kapalı alan yapılmıştır. Bu uygulama diğer balıkçı barınaklarımızda yapılacak çalışmalar için örnek oluşturabilir. 2. Balıkçı barınaklarında yaşanan elektrik ve tatlı su sorunu, her bir tekne için belediyelerin vereceği su, elektrik dağıtım şirketlerinin vereceği elektrik aboneliği ya da barınak içerisinde belirli noktalara yerleştirilecek kredili tüketim sistemleri ile çözülebilir. 3. Av sezonu dışında, gırgır, trol ve taşıyıcı teknelerinin barınacakları alanlar önceden belirlenebilir. 4. Balıkçı barınaklarında atıl durumda bulunan eski teknelerin sahipleri tarafından bakım ve onarımlarının yaptırılması sağlanmalı, yapılamıyorsa imha edilmelidir. 5. Balıkçı barınaklarında ya da yakınlarında soğuk hava depolarının bulunmaması özellikle gırgır tekneleri için av sezonunda önemli bir sorun oluşturmaktadır. Bu sorunun giderilmesi için her barınak için olmasa bile birkaç barınağın ortak kullanabilecekleri soğuk hava depoları yapılmalıdır. 6. Kayıt dışı çalışan balıkçı tekneleri tespit edilerek avcılıktan men edilmelidir. 7. Av sezonu dışında amatör balıkçı tekneleri barınak sahasında oluşturulacak bir alana çekilerek kullanım alanı artırılabilir. 8. Liman ağızlarındaki sığlaşmanın en önemli nedeni akıntı ve derelerin taşıdığı siltasyon olabilir. Bu bölgeler sığlaşmanın önlenmesi için sürekli olarak izlenmeli, sorun olan liman girişlerinde gerekli derinleştirme çalışmaları yapılmalıdır. 9. Araç ulaşımında sorunların yaşandığı balıkçı barınakları denetlenerek, liman içi ulaşımı olumsuz etkileyen dağınıklık ve düzensizlikler ortadan kaldırılmalıdır. 10. Balıkçılar arasında kooperatifleşme teşvik edilmeli, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü tarafından kooperatifler, danışman Balıkçılık Teknolojisi ve Su Ürünleri Mühendisleri görevlendirilmek suretiyle balıkçıların çıkarlarını daha fazla koruyan işletmeler haline dönüştürülmelidir. Kooperatifler, bina vb. alt yapılarının güçlendirilmesi için desteklenmelidir. Kaynakça Ulaştırma Bakanlığı, 2011. Balıkçılık Kıyı Yapıları Durum ve İhtiyaç Analizi, Sonuç Raporu Cilt:1-2, Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü, Ankara. Gökçe, B. 2006. AB Balıkçılık Politikaları ve Türkiye deki Balıkçı Barınak ve Limanlarının Potansiyellerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.