AVRUPA KONSEYİ CPT/Inf/E (2002) 3 Türkçe / Turkish / Turc Avrupa İşkencenin ve İnsanlõkdõşõ veya Onurkõrõcõ Ceza veya Muamelenin Önlenmesi Komitesi (CPT) CPT nin Tanõtõmõ
CPT nin Tanõtõmõ İşkencenin Önlenmesine İlişkin Sözleşme İnsanlarõn fiziki ve akli onuruna karşõ saygõ gösterilmesi, insan haklarõnõn korunmasõnõn temelinde yatan bir ögedir. Devletlerin insan haysiyetine karşõ ne derece saygõlõ olduğu öncelikle özgürlüğünden yoksun tutulmuş kişilere uygulanan muamele, kurumsal güvenlik ve genel asayişin korunmasõ gereği gibi pratik olgularla ölçülür. Mevcut iç düzenlemeleri güçlendirmek amacõyla Devletler özgürlüğünden yoksun tutulmuş kişilerin korunmasõnõ pekiştiren uluslararasõ anlaşmalara taraf olmuştur. Avrupa Konseyi ne üye Devletlerin tümünde Avrupa İşkence ve İnsanlõk Dõşõ veya Aşağõlayõcõ Muamele veya Cezalarõ Önleme Sözleşmesi tutuklu bulunan kişiler için önemli bir güvence haline gelmiş ve asgari standartlarõn saptanmasõnda etkili bir kaynak olmuştur. Sözleşme çerçevesinde, genellikle İşkenceyi Önleme Komitesi veya kõsaca CPT olarak adlandõrõlan Avrupa İşkence ve İnsanlõk Dõşõ veya Aşağõlayõcõ Muamele veya Cezalarõ Önleme Komitesi oluşturulmuştur. Uluslararasõ Kõzõlhaç Komitesi, gözetim yerlerinin uzman ve tarafsõz bir kurum tarafõndan ziyaret edilerek denetlenmesi sistemiyle tutuklu kişilerin korunmasõ fikrinin öncülüğünü yapmõş ve bu şekilde CPT nin esin kaynağõ olmuştur. Bir Avrupa Antlaşmasõ önerisi, Avrupa Konseyi Danõşma Meclisi tarafõndan Uluslararasõ Hukukçular Komisyonu ve İşkenceye Karşõ İsviçre Komitesi tarafõndan hazõrlanan bir Avrupa Sözleşmesi taslağõna dayanõlarak, yapõlmõştõr. Sözleşme 1987 yõlõnda imzaya açõlmõş ve üye Devletler tarafõndan hõzla onaylanarak 1989 yõlõnda yürürlüğe girmiştir. CPT ilk toplantõsõnõ aynõ yõl içinde yapmõş ve üye Devletlere ilk denetim ziyaretlerini 1990 yõlõnda başlatmõştõr. Kõsa sürede etkili bir kurum olarak kendisini ispatlamõştõr. Birleşmiş Milletler de benzer bir modeli küresel düzeyde uygulamaya koymuştur. 3
4 CPT nin üyeleri kimlerdir? Sözleşme uyarõnca Komite yüksek ahlaki değerlere sahip olan,insan haklarõ alanõndaki yetkinlikleri veya Sözleşme kapsamõna giren konulardaki mesleki deneyimleri ile tanõnan kişilerden oluşur. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Sözleşmeyi onaylamõş bulunan her ülkeyi temsilen bir üye seçmekle birlikte, üyeler görevlerini Devlet temsilcileri olarak değil, bireysel yetenekleriyle yürütürler. Komite üyelerinin tarafsõzlõğõ daha da pekiştirmek üzere, ulusal üyeler kendi ülkelerine düzenlenen denetim ziyaretlerine katõlmazlar. Komite üyeleri ilk aşamada dört yõllõk bir görev süresi için seçilirler ve bu süre sonunda iki yõllõk yeni bir görev süresi için tekrar atanabilirler. Komite üyeliği halen yarõ zamanlõ bir sorumluluk olmasõna rağmen, uygulamada Komite üyelerinin çoğu zamanlarõnõn büyük kõsmõnõ CPT işleriyle geçirmektedir. CPT nin gücü, kendisini oluşturan üyelerin beraberinde getirdikleri çok geniş bilgi ve beceri yelpazesinde yatmaktadõr. Komitenin çalõşmalarõnda gerçek bir çok disiplinli yaklaşõmõ sağlayabilmek için, üyeler arasõnda doğru dengenin bulunmasõ gerekir. Ağõrlõk hukuk uzmanlarõnda olmasõna rağmen, birçok üye de tõp alanõndaki deneyimleriyle CPT nin çalõşmalarõna katkõda bulunmaktadõr. Kimileri de kendi ülkelerinde cezaevi veya polisle ilgili konularda hizmet vermiş kişilerdir. Gözetim yerlerine düzenlenen denetim ziyaretlerinde Komite uzman ve tercümanlarõn yardõmõna başvurabilir. CPT nin daimi Sekreteryasõ Strasburg da Avrupa Konseyinin merkezinde bulunmaktadõr.
5 CPT ne yapar? Komite nin amacõ, özgürlüklerinden yoksun tutulmuş kişilerin işkence ve insanlõk dõşõ veya aşağõlayõcõ muamele veya cezalara karşõ daha güçlü bir şekilde korunmasõnõ sağlamaktõr. Bu amacõ gerçekleştirmek üzere, gözetim yerlerine denetim ziyaretleri düzenler ve bunu takiben CPT raporlarõ ve bunlara ilişkin Devletlerin verdiği cevaplara dayalõ olarak, ilgili Devletlerle sürekli bir dialog kurar. CPT bir yargõ organõ değildir; ancak, denetim ziyaretleri sõrasõnda uygulamak üzere geliştirdiği bir dizi standartla mevcut uygulamalarõ değerlendirir ve Devletleri kõstaslarõ yerine getirmeleri konusunda teşvik eder. Bu standartlarõn çoğu, diğer uluslararasõ yükümlülüklerde rastlananlardan çok daha ayrõntõlõ ve ağõrdõr. Dahasõ, standartlarõn saptanmasõ sürekli gelişen bir süreçtir: CPT nin çalõşmalarõ geliştikçe yepyeni endişe kaynaklarõ keşfedilmekte ve bunlar Komiteyi yeni tavsiyeler ileri sürmeye, Devletleri yeni yasal, idari ve organizasyonel reformlar yapmalarõ için teşvik etmeye sevketmektedir. Sözkonusu standartlar CPT Standartlarõ başlõklõ broşürde yayõmlanmõştõr (CPT/Inf/E (2002) 1).
6 CPT nin denetim ziyaretleri CPT nin görevi, gözetim altõnda tutulan herhangibir münferit kişiye yönelik muamelenin resmi olarak kõnanmasõndan ziyade, işkence ve insanlõk dõşõ veya aşağõlayõcõ muamele veya cezalarõ önlemektir. Gözetim yerlerine düzenlenen denetim ziyaretleri yoluyla CPT gözetim koşullarõnõ değerlendirir ve mevcut prosedür ve uygulamalar hakkõnda bilgi toplar. CPT nereleri denetleyebilir? CPT, Sözleşmeyi onaylamõş bulunan Devletlerde insanlarõn yetkili bir kamu makamõnca özgürlüklerinden yoksun bõrakõldõğõ veya bõrakõlabileceği- tüm yerleri denetlemeye yetkilidir. Bunlarõn arasõnda ceza ve õslahevleri, polis karakollarõ, yabancõ uyruklu göçmenlerin tutulduğu yerler, psikiyatri hastaneleri ile yaşlõlar ve özürlüler yurtlarõ sayõlabilir. Denetim ziyaretleri iki türlü olabilir CPT nin denetim ziyaretleri periyodik veya ad hoc olabilir. Periyodik denetim ziyaretleri, CPT nin yõllõk olarak belirlenen bir program çerçevesinde düzenli aralõklarla Devletleri denetlemesine imkan verir. Başlangõçta CPT denetimlerinin tümü periyodik ziyaretler şeklinde olmuştur. Sözleşmeye yeni taraf olmuş ülkeler, Sözleşmenin bağlayõcõlõğõnõ kabul ettikten kõsa bir süre sonra CPT tarafõndan denetlenmeyi bekleyebilirler. Koşullar gerektirdiği takdirde ad hoc denetim ziyaretleri de yapõlabilir. Bu sayede belli bir konu veya gözetim yeri hakkõnda acil girişimde bulunulmasõ yolunda bilgi aldõğõnda CPT derhal devreye girebilir. Ayrõca, ad hoc denetimler yoluyla Komite önceden yapmõş olduğu önerilerin ne ölçüde yerine getirildiğini saptayabilir. Son yõllarda kõsa süreli ve kesin hedefli ad hoc denetimler CPT tarafõndan giderek daha sõk uygulanmaya başlamõştõr. Bazõ durumlarda ad hoc denetimler bizzat ilgili Devletin talebi üzerine yapõlõr.
7 Denetim ziyaretleri sõrasõnda CPT nin yetkileri Sözleşme gereği, Devletler yetki alanõna giren ve kişilerin bir kamu makamõnca özgürlüklerinden yoksun tutulduklarõ herhangibir yere girmek ve burada serbestçe dolaşmak üzere CPT denetim heyetlerine izin vereceklerdir. Ayrõca, Sözleşme Komite ye özgürlüklerinden yoksun tutulan kişilerle ve ilgilendikleri konuda kendisine bilgi verebilecek diğer kimselerle özel görüşmelerde bulunmak hakkõnõ da tanõmõştõr. Bunun yanõsõra, CPT nin görevini yaparken gerekli göreceği her türlü diğer bilgileri de Komite ye sağlamak konusunda Devletlerin genel bir yükümlülüğü vardõr. CPT bilgilere erişme hakkõnõ kullanõrken ulusal hukuk ve mesleki ahlak kurallarõnõ gözetmek sorumluluğu altõndadõr. Ancak, bu yükümlülük CPT nin görevinin amacõ olan kötü muamelenin önlenmesi ile tutarlõ bir şekilde yorumlanmalõdõr. Ulusal makamlar istenilen bilgilerin sağlanmasõnõ bazõ koşullara bağlamak isteyebilirler; ancak, sözkonusu bilgilere erişimi reddedemezler veya bilgilere erişimi reddetmek ile eşit anlama gelecek koşullara bağlayamazlar.
8 CPT nin periyodik denetim ziyaretinin kronolojisi bir önceki yõlõn sonunda ziyaretten 2 hafta kadar önce CPT bir sonraki yõl ziyaret edeceği ülkeleri kamuoyuna açõklar Ilgili Devlete ziyaretin tarihleri ve yaklaşõk süresi ile heyeti oluşturan üyeler hakkõnda ayrõntõlõ bilgi verilir. ziyaretten birkaç gün önce CPT heyetinin ziyaret etmeyi düşündüğü yerler ilgili Devlete bildirilir ziyaretin başlangõcõnda Heyet üyeleri ile Hükümete mensup Bakanlar, yetkililer ve sivil toplum kuruluşlarõ arasõnda görüşmeler düzenlenir ziyaret sõrasõnda (yaklaşõk 1-2 hafta) Heyet üyeleri (CPT üyeleri, Sekreterya mensuplarõ ve gereğine göre uzmanlar ve tercümanlar) gruplara ayrõlarak önceden bildirilmeyen kurumlar da dahil olmak üzere, özgürlüklerin kõsõtlandõğõ yerleri ziyaret eder. Heyet üyeleri kendi arasõnda düzenli aralõklarla bilgilendirme toplantõlarõ yapar Ziyaretin sonunda Heyet üyeleri Bakanlar ve yetkililerle toplantõlar yaparak, ilk izlenim ve bulgularõnõ aktarõr ve (gerektiğinde) özellikle acil önlem alõnmasõnõ gerektiren durumlara ilişkin acil gözlemlerini bildirir
9 CPT raporlarõ CPT her denetim ziyaretinden sonra bir rapor hazõrlar ve saptadõğõ bulgular ile özgürlüğünden yoksun tutulan kişilerin durumunu iyileştirmek için gerekli gördüğü tavsiyelerini belirtir. Bu gizli rapor ilgili Devlete gönderilir. Raporla birlikte ilgili Devleten CPT nin tavsiyelerinin yerine getirilmesi için alõnacak önlemleri açõklayan, ileri sürülen görüşlere ilişkin tepkileri belirten ve bilgi istenilen konularõ yanõtlayan yazõlõ bir cevap istenir. İki istisna dõşõnda CPT raporlarõ gizlidir. İlgili Devlet raporu ve bu rapora verilen cevabi görüşleri yayõnlamak isteyebilir veya eğer ilgili Devlet işbirliği yapmayõ veya özgürlüğünden yoksun tutulan kişilerin durumunu CPT nin tavsiyeleri õşõğõnda iyileştirmeyi reddederse, Komite (üyelerinin üçte ikisinin onayõ ve ilgili Devlete görüş bildirme fõrsatõnõ verdikten sonra) bu konuda bir kamu açõklamasõ yapma kararõnõ alabilir. Başlangõçta gizlilik ilkesinin Devletlerin işbirliği yapmalarõnõ sağlama ve CPT nin etkinliğini arttõrma açõsõndan önemli olduğu düşünülmüşse de, Devletler Komite ile yaptõklarõ görüşmelerin büyük çoğunluğunu kamuoyuna yansõtmaya hazõr ve istekli olmuşlardõr. Gerçekten de, CPT nin ziyaret ettiği Devletlerin çoğunluğu CPT raporlarõnõn ve bunlara verilen cevaplarõn yayõnlanmasõna izin vermişlerdir. Bunlar CPT Sekreteryasõ ve internet sayfasõndan temin edilebilir.
Ek bilgi için: Secretariat of the CPT Human Rights Building Council of Europe F-67075 Strasbourg Cedex France Tel.: +33 (0)3 88 41 39 39 Fax: +33 (0)3 88 41 27 72 E-mail: cptdoc@coe.int Internet: www.cpt.coe.int Strasbourg, Eylül 2002 Kapak resmi: CICR / BIGLER, Roland