GLOSSARY İÇİNDEKİLER Absolute Yazar Hakkında refractory period Time after an action potential during which the membrane cannot Ön initiate Söz another spike no matter how strong the stimulus. Accommodation Çeviri Editörünün Adjustment Ön Sözü of the eye for near vision by contraction of ciliary muscle. Acetylcholine 1 Nöronlar, A Nörotransmisyon neurotransmitter ve substance Haberleşme at many peripheral nervous system synapses and 1 perhaps some central synapses. Sinir sisteminin organizasyonu 2 Acetylcholinesterase Sinir sistemi hücreleri An enzyme present in nervous tissue and muscle that degrades (through 3 its hydrolytic Nöron activity) the neurotransmitter acetylcholine into choline and acetic acid. 3 Nöroglial hücreler 7 Actin A protein of the thin myofilament localised to the I band of the sarcomere. Sinir sisteminde bilgi alışverişi 9 Action potential Durgun zar The potansiyeli all-or-none conducted voltage response of a nerve or muscle membrane 10 that is used Aksiyon to communicate potansiyeli ve information sinir iletisi from one cell to another. 10 Adaptation Toplama Decline etkileri in response of a sensory neuron to a maintained stimulus. 12 Sinaptik geçiş 13 Adipsia Absence of drinking or abnormal avoidance of drinking. Sinaptik kese 14 Afferent Sinaptik Pathways geçişin leading düzenlenmesi to; in the case of peripheral nerves, those conducting to the central nervous Non-sinaptik system. kimyasal iletişim 15 15 Postsinaptik reseptörler ve reseptör tipleri 17 A fibre A myelinated nerve fibre with conduction velocity in the range 1 120 m/s. Nörotransmitterler 18 Agnosia Aminoasitler Loss of the power to recognise the import of sensory stimuli. 19 Agonist Monoaminler Drugs that facilitate the effects of a particular neurotransmitter. 20 Asetilkolin 23 Akinaesia Nöropeptitler Absence of ve movement. nöromodülatörler 23 Alexia Çözünür Inability gazlar to read. 24 Özet 24 All-or-nothing principle Independence of action potential amplitude from stimulus strength. Ek bilgi 25 Alpha Anahtar motor neuron sorular A motor neuron whose axon is an A fibre 25 Alpha 2 Nöroanatomi waves EEG ve records Beyin characterised Haritalama by high-voltage waves occurring at 8 14 per second. 26 Amino Anatomik acids The yer chemical terimleri elements from which proteins are synthesised. 27 Amnesia Brodmann Inability alanları to remember past events; defect in formation of new long-term memories. 27 Kesit düzlemleri 28 Annulospiral ending The termination of a group Ia afferent fibre in the equatorial region of Merkezi Sinir Sistemi 29 a muscle spindle. Beynin temel yapısı 29 Anorexia Lack or loss of the appetite for food.
vi Temel Biyolojik Psikoloji Arka beyin 30 Orta beyin 30 Ön beyin 30 Beyin kabuğu ve neokorteks 31 Ventrikül sistemi 34 Omurilik 35 Periferik Sinir Sistemi 35 Spinal sinirler 35 Kranial sinirler 36 Otonom sinir sistemi 37 Beyin haritalama teknikleri 39 Lezyon teknikleri 40 Elektriksel kayıtlar 42 Yapısal görüntüleme teknikleri 43 İşlevsel görüntüleme teknikleri 44 Nörokimyasal teknikler 48 Davranışsal genetik teknikler 49 Nöropsikolojik teknikler 51 Özet 51 Ek bilgi 53 Anahtar sorular 53 3 Genler ve Evrim 54 Deoksiribonükleik asit (DNA) 55 Ribonükleik asit (RNA) 57 DNA replikasyonu 58 Hücre bölünmesi 59 Mitoz 59 Mayoz 60 Protein sentezi 63 Ön-başlatma kompleksi ve promotorlar 63 RNA sentezi 64 Transkripsiyonun düzenlenmesi 66 Translasyon 66 Genetik mutasyonlar 66 Eşey hücreleri 66 Gen ifadesi üzerine çevrenin etkisi 68 Sinir sisteminin evrimi 71 Diffüz sinir sistemi 71 Merkezileşmiş sinir sistemi (sefalize) 72 Merkezileşmiş sinir sistemi: Bölümlenme 73 Merkezileşmiş sinir sistemi: Karmaşık bölümlenmiş 74
İÇİNDEKİLER vii Omurgalı sistemi 75 İlkel durum 76 Ensefalizasyon 76 Serebrum baskınlığı 77 Özet 77 Ek bilgi 78 Anahtar sorular 78 4 Beyin Gelişimi ve Plastisitesi 79 Sinir sisteminin oluşumu 80 Uyarılma 81 Çoğalma 84 Hücre göçü 85 Kümeleşme 85 Farklılaşma ve akson büyümesi 87 Sinaps oluşumu 89 Seçici hücre ölümü 89 Fonksiyonel geçerlilik 90 Gelişim anomalileri 90 Spina bifida 91 Anensefali 91 Mikrosefali 91 Makrosefali 92 Down sendromu 92 Fenilketonüri (FKU) 93 Frajil x sendromu (FXS) 93 Fetal alkol sendromu (FAS) 94 Nöral plastisite 94 Görsel yoksunluğun oküler baskınlık üzerine etkileri 94 Kritik dönem 97 Nöron onarımı 98 Kontralateral filizlenme 98 Denervasyon aşırı duyarlılığı 99 Duyusal sembollerin yeniden organizasyonu 99 Sinir sisteminin onarımı: hücre nakli 99 Özet 100 Ek bilgi 102 Anahtar sorular 102 5 Görsel Sistem 103 Göz 104 Retina 105 Fotoreseptörler: Çubuklar ve Koniler 106
viii Temel Biyolojik Psikoloji Görsel bilginin iletimi 108 Başlıca gangliyon hücre tipleri 108 Horizontal hücreler 111 Amakrin hücreler 111 Göz ve beynin metabolik yolları 111 Bilginin analizi: görsel korteks 112 Dorsal ve ventral akım 113 Objelerin tanınması 115 Sekonder görsel korteks 118 Renk, hareket ve derinlik algısı 120 Renkli görüş 120 Hareket algısı 122 İlişkilendirme problemi 123 Obje algılama hastalıkları 124 Görsel agnozi 124 Algısal agnozi 124 İlişkilendirme agnozisi 124 Kör bakış 125 Yarımekânsal ihmal 125 Özet 126 Ek bilgi 128 Anahtar sorular 128 6 Görsel Olmayan Duyu Sistemleri 129 Duyu işleme 130 Somato duyular 132 Deri reseptörleri 133 Omurilik 135 Dermatom 136 Somatosensör metabolik yolları 136 Bilinçli duyu 136 Bilinçsiz duyu 142 Acı kapı teorisi 142 Somatosensör korteks 143 İşitme sistemi 145 Kulak 145 Ses dalgasının sinir sinyaline dönüşümü 147 İşitme korteksine giden nöral bağlantılar ve metabolik yollar 148 Primer işitme korteksi 148 Frekansın belirlenmesi 150 Genliği algılama 151 Müziği algılama 151
İÇİNDEKİLER ix İşitme kaybı: sağırlık 152 Denge: vestibular sistem 153 Kimyasal duyular 154 Tat 154 Koklama 158 Özet 159 Ek bilgi 161 Anahtar sorular 161 7 Motor Kontrol ve Hareket 162 Hareket kontrolünün mekanikleri 164 Çizgili kaslar ya da iskelet kasları 165 Düz kaslar ve kalp kası 166 Çizgili kaslar ya da iskelet kaslarının yapısı 166 Tendon organları 168 Kas iğcikleri 169 Omurilik refleksleri 170 Renshaw hücreleri 172 Gama motor sistem 172 Korteks tarafından kontrol edilen hareketler 173 Primer motor korteks (M1) 174 Sekonder motor korteks 175 Posteriyor paryetal korteks 176 Motor metabolik yolları 176 Korteksten köken alan metabolik yollar 177 Subkortikal alanlardan köken alan metabolik yollar 179 Serebellum 181 Serebellumun yapısı 182 Serebellumun girdi ve çıktıları 184 Serebellumun devreleri 185 Bazal çekirdekler 186 Özet 189 Ek bilgi 191 Anahtar sorular 191 8 Güdülenmenin Biyopsikolojisi 192 Güdüler 193 Yeme 194 Açlık ve toklukta hipotalamusun rolü 197 Paraventriküler ve arkuat çekirdekleri 198 Glikoztatik ilke 199 Girelin 200
x Temel Biyolojik Psikoloji Yemek yemede çevresel faktörler 200 Lipostatik teori 204 Ayar noktası teorisi 204 Genetik ve aşırı kilo 205 Yeme bozuklukları 205 Anoreksiya nervoza 205 Bulimia nervoza 206 İçme 207 Kuru ağız teorisi 207 Ozmotik susuzluk 207 Hipovolemik susuzluk 209 Üreme davranışı 210 Üreme organlarının gelişimi 210 Beyindeki cinsiyet farklılıkları 211 Erkekte cinsel davranışların yönetiminde SDN nin rolü 212 Özet 212 Ek bilgi 214 Ahahtar sorular 214 9 Uyku ve Biyolojik Ritimler 215 Biyolojik ritimler 216 Suprakiazmatik çekirdek (SKN) 216 Aydınlık-karanlık döngüsü etkisi 218 İnsanlar ne kadar uykuya ihtiyaç duyar? 218 Uyku ölçümü 219 Uyku evreleri 219 REM uykusu 221 Ponto-genikulo-oksipital (PGO) dalgalar 222 NREM ve REM uykusu sekansları 222 Uykunun nöral mekanizmaları 222 Pasif uyku teorisi 222 Aktif retiküler aktivasyon sistem teorisi 223 Hipotalamus 225 Bazal ön beyin 225 Rafe çekirdeği 225 Uyku nedenleri ile ilgili teoriler 225 Uykunun evrimsel teorisi 226 Uyku onarım ve restorasyon teorisi 227 Uyku bilgi konsolidasyonu teorisi 228 Uyku bozuklukları 228 İnsomnia 229
İÇİNDEKİLER xi Uykuyla ilişkili soluma bozuklukları: uyku apnesi 230 Hipersomnia: narkolepsi 231 Sirkadiyen ritim uyku bozuklukları 231 Parasomnialar 231 Özet 233 Ek bilgi 235 Anahtar sorular 235 10 Duyguların Biyopsikolojisi, Stres ve Sağlık 236 Duyguların biyopsikolojisi 237 Darwin in kuramı 237 James-Lange kuramı 238 Cannon-Bard kuramı 239 Schachter-Singer kuramı 240 Sahte öfke (Sham rage) 241 Duyguların anatomisi: limbik sistem 242 Limbik sistem ve Papez devresi 242 Hipokampus 243 Amigdala 244 Talamus 244 Hipotalamus 244 Singulat kıvrımı (Singulat girus) 245 Ventral tegmental alanı 245 Septum 245 Alın (prefrontal) bölgesi 245 İnsula 245 Beyin yarımküreleri ve duygu 247 Duygular ve yüz ifadeleri 247 Birincil ve ikincil yüzsel duygular 248 Yüzsel geri bildirim hipotezi 248 Duchenne gülüşü 248 Korku, saldırı ve kaçma davranışları 249 Saldırı davranışları 249 Kalıtım ve saldırganlık 249 Nörotransmitterler ve hormonlar 250 Testosteron 250 Glukokortikoidler 251 Dehidroepiandrosteron (DHEA) 251 Serotonin 252 Stres ve stresle ilişkili sağlık kuramları 252 Genel uyum modeli 253
xii Temel Biyolojik Psikoloji Vücut strese nasıl tepki verir? 254 Bağışıklık sistemi 255 Psikonöroimmunoloji (PIN) 257 Post-travmatik stres bozukluğu (PTSB) 257 Özet 258 Ek bilgi 260 Anahtar sorular 260 11 Bellek, Öğrenme ve Amnezi 261 Bilginin işlenmesi 262 Duyusal bellek 263 Kısa-süreli bellek 264 Çalışma belleği 265 Uzun-süreli bellek 266 Pekiştirme 267 Klasik koşullanma 267 Araçsal ve edimsel koşullanma 269 Pekiştirmenin nöral mekanizmaları 269 Hebbian teorisi 270 Aplysia da öğrenme 270 Bellek için gerekli beyin alanları 271 Hipokampus 271 İkincil haberci sistemler ve bellek 278 Belleğin hücresel temeli: uzun-süreli potansiyasyon 278 Bellek ile ilişkili diğer beyin yapıları 280 Bellek bozuklukları: amnezi 284 Anterograd amnezi 284 Retrograd amnezi 286 Psikojenik veya fonksiyonel amnezi 286 Örnek olay: Clive Wearing 286 Örnek olay: Henry Gustav Molaison 287 Özet 287 Ek bilgi 290 Anahtar sorular 290 12 Lateralizasyon ve Lisan 291 Beyin işlevlerinin lateralizasyonu 292 Ayrık beyin hastaları 293 Lisan 295 Lisanda sağ yarımkürenin rolü 297 Lisan doğuştan mı gelir, yoksa öğrenir miyiz? 297 Konuşmanın üretilmesi 299 Broca afazisi 301
İÇİNDEKİLER xiii Konuşmanın anlaşılması 301 Wernicke afazisi 301 Wernicke-Geschwind modeli 302 Çift-dilli (bilingual) beyin 304 Konuşma üretimine dair diğer bozukluklar 305 Akıcı afaziler 305 Akıcı olmayan afazi 305 Konuşmada apraksi 306 Sözel işitsel agnozi 306 Okuma 306 Yazma 307 Okuma ve yazma bozuklukları 307 Aleksi ve agrafi 307 Disgrafi 308 Disleksi 308 Özet 310 Ek bilgi 312 Anahtar sorular 312 13 Davranış Bozukluklarının Biyolojik Temelleri 313 Duygulanım bozukluklarının teşhisi 314 Depresyon 315 Majör depresyon 316 Distimi 316 İki uçlu bozukluklar 317 Siklotimi 317 Depresyonun nedenleri 317 Genetik 318 Nörokimya ve depresyon 318 Depresyonun nöroanatomisi 318 Depresyonda HPA sisteminin rolü 319 Depresyonun tedavisi 320 Şizofreni 320 Şizofreninin seyri 321 Şizofrenide dopamin hipotezi 324 Şizofrenide NMDA ve glutamat hipotezi 324 Beyin hasarı ve şizofreni 325 Nörolojik bozukluklar 325 Nörolojik değerlendirme 325 Demans Alzheimer hastalığı 326 Alzheimer hastalığının sınıflandırılması 327 Alzheimer hastalığının değerlendirilmesi 327
xiv Temel Biyolojik Psikoloji Nörotransmitterler ve ACH hipotezi 328 APP ve amiloid-beta hipotezi 329 Tau hipotezi 329 Presenilinler 329 Apolipoprotein E hipotezi 330 Hareket bozukluğu: Parkinson hastalığı 330 İşaretler ve belirtileri 331 Parkinson hastalığının değerlendirilmesi 332 Parkinson hastalığının nedenleri 332 Parkinson hastalığında rol oynayan nöral yapılar 333 Parkinson hastalığında motor devre 333 Parkinson hastalığının yönetimi 334 Özet 335 Ek bilgi 336 Anahtar sorular 336 Sözlük 337 Kaynakça 348 İsim Dizini 375 Kelime Dizini 380