Tema 4 # Yaşam Tarzı ve Kültürel Çeşitliliğin Zenginliği Kültür ve Yaşam Tarzı Ne Demektir? Avrupa da Yemek Kültürü Avrupa da Müzik Kültürü Ulusal ve Dini Önemli Günler Avrupa da Spor Kültürü Avrupa Birliği ve Kültürel Çeşitlilik Avrupa da yaklaşık 730 milyon, Avrupa Birliği üyesi ülkelerde ise yaklaşık 500 milyon kişi yaşıyor. Peki, bütün bu insanlar aynı tür bir yaşam mı sürüyor, aynı yemekleri mi yiyor, aynı müzikleri mi dinliyor, aynı sporları mı yapıyor? Acaba Avrupa da ortak bir yaşam tarzı mı var, yoksa ayrımlar söz konusu mu? Avrupa Birliği nin kurulması ve küreselleşme ile tek ve ortak bir yaşam tarzı oluştu mu, kültürel farklılıklar hâlâ korunuyor mu? Bu sorulara cevap verebilmek için resme biraz daha yakından bakalım ve Avrupa da yaşayan insanların ve toplulukların kültürlerine ve yaşam tarzlarına ilişkin bilgiler edinelim. Kültür ve Yaşam Tarzı Ne Demektir? Algılarımız, alışkanlıklarımız ve gündelik pratiklerimiz yaşadığımız kültürel çevre üzerine inşa edilir ve kültürden etkilenir. Kültür ve yaşam tarzı hep iç içedir. Kültür hem insanlar tarafından oluşturulur, hem de insanların yaşamları etkiler. Kültür içinde bilgi, inanç, sanat, hukuk, görenek, ahlak gibi bir çok bileşeni barındıran karmaşık bir yapıdır. Kültürün kıyafetler, yemekler, dil, gelenekler, kutlamalar, aile ilişkileri, dini ibadet şekilleri, sanat, edebiyat gibi görünen bileşenleri olduğu gibi, görünmeyen bileşenleri de vardır. Bu görünmeyen bileşenlerin örnekleri olarak güzellik anlayışı, arkadaşlık ilişkisinin doğası, duygularla başa çıkma yöntemleri, sosyal ilişki şekilleri, günahın tanımı, çalışma temposu sayılabilir. Edward Said in dediği gibi aslında bütün kültürler içiçe geçmiştir; hiçbir kültür katıksız değildir; hepsi melez ve çok parçalıdır. Avrupa kıtası, tarih boyunca milyarlarca insanı ağırlamıştır. Bu kıtanın sakinleri fiziksel görünüşleri ve yaşam tarzları ile birbirlerinden ayrılırlar. Diğer yandan, yüzyıllardır beraber yaşadıkları için birbirlerinin kültürlerinden etkilenmişlerdir ve yaşam tarzları benzerlikler taşır. Bu farklılıklar ve ortaklıklar, Avrupa nın kültürel zenginliğinin göstergesidir. Yaşam tarzı, bireylerin yaşadıkları yerleri, yediklerini, yaptıklarını, yani günlük hayatlarının her yönünü içerir ve bireylerin kültürlerini, inançlarını, fikirlerini ve ilgi alanlarını yansıtır. İnsanlar farklı yerlerde oturup farklı işlerle uğraşırlar. Farklı enstrümanlar çalıp farklı ezgilerle dans ederler. Farklı dillerde kendilerini ifade ederler. Giydikleri kıyafetler, çocukken oynadıkları oyunlar farklıdır. Tıpkı inandıkları dinlerin, kutladıkları bayramların, geleneksel sporlarının farklı olduğu gibi. Bireylerin yaşam tarzları, yaşadıkları toplumun kültüründen, ailelerinden, ekonomik durumlarından, eğitim düzeylerinden, kişilik özelliklerinden, yaş ve cinsiyetlerinden etkilenir. Örneğin, birbirine komşu oturan İngiliz ve Hintli iki ailenin sofralarında farklı yemekler bulunur. Türkiye li bir çocukla, Belçikalı bir çocuk farklı diller konuşur, farklı bayramlar kutlarlar. Kimi insanlar boş zamanlarında konsere, tiyatroya giderler; kimi insanlar futbol maçına. Dolayısıyla, çoğu bireyin kendine özgü bir yaşam tarzı olduğunu söylemek yanlış 1
olmaz. Diğer yandan, insanlar beraber yaşadıkları toplulukların gelenek, göreneklerinden etkilenirler, onlardan öğrendikleriyle kendi kültürlerini yeniden yorumlarlar. Şimdi Avrupa nın kültürel çeşitliliğine bakmaya yemeklerden başlayalım. Avrupa da Yemek Kültürü Lévi- Strauss, yemek kültürü ile ilgili olarak şöyle der: Bir toplumun yemek pişirme yolu, bilincinde olmadan yapılarını tercüme ettiği bir dil gibidir. Yani yemekler toplumların yapılarını yansıtır ve bize neyin lezzetli neyin lezzetsiz geldiğinin ardında kültürel etkenler vardır. Yemekler yüzyıllarca süren göçlerle bir yerden bir yere taşınmıştır. Günümüzde küreselleşme ile dünyanın herhangi bir yerinde belli bir ülkenin yemeklerini yapan restoranlar bulmak kolaylaşmıştır. Avrupa şehirlerinin sokaklarında yan yana sıralanmış Hint, İtalyan, Uzak Doğu restoranlarını; kebapçılar ve hamburgercileri görmek mümkündür. Peki Avrupa ülkelerinin geleneksel mutfaklarına baktığımızda neler görürüz? Fransa nın sosları, kruvasanı, şarapları; Belçika nın çikolatası, waffle ı, patates kızartması, midyesi; İtalya nın makarnası, dondurması, pizzası, kahvesi ve şarabı; Hollanda nın peynirleri; Yunanistan ın zeytinyağlıları, mezeleri ve uzosu; Macaristan ın gulaşı, paprikası, yani biberi; Avusturya nın kahvesi, şinitzeli, pasta ve tatlıları, strudel denilen ay çörekleri; İngiltere nin fish and chips yani kızarmış balık ve patatesi ve sütle ikram edilen beş çayları; Avrupa nın deniz kenarı ülkelerinin hepsinde de deniz ürünleri en bilinen yiyeceklerdir. Bütün bu değişik yiyeceklerin yanı sıra, bu yiyeceklerin nasıl ve ne zaman yendiği de kültüre göre değişir. Mesela bizim kahvaltıda yediğimiz peynir, Fransa da yemekten sonra ikram edilir. Kruvasan ise Avrupa nın bir çok yerinde kahvaltının ayrılmaz bir parçasıdır. Yakın coğrafyalarda meyve sebze ve yemek çeşitleri olduğu kadar, bunlara verilen isimler de birbirinden etkilenir. Mesela Ege Denizi nin iki yakasında meyve-sebze isimleri neredeyse aynıdır: karpuz- karpuzi, marul-maruli, portakal- portakali gibi. Şiş kebap, musakka, zeytinyağlı sarma, yoğurt, zeytin, baklava yalnızca Türkiye ve Yunanistan ın değil, Balkanlar ve Orta Doğu daki çoğu ülkenin sofrasında bulunan ortak yemeklerden yalnızca birkaçıdır. Kahve de bu ülkelerin ortak mirasıdır. Türk kahvesi, karşı yakada Yunan, Makedonya da Makedon, Sırbistan da Sırp kahvesi olarak bilinip tüketilir. Dostlarla yenen bir yemeği, arka planda çalan güzel bir müzik daha keyifli hale getirebilir. O zaman şimdi de Avrupa nın çeşitlilik açısından zengin olduğu başka bir alan olan müziklerden bahsedelim. Avrupa da Müzik Kültürü Yunanca musiki kelimesinden gelen müzik, Eski Yunanlara göre duygusal ve ruhsal bir genel eğitim sanatıdır. Bugün Avrupa sokaklarında birbirinden farklı enstrümanlarla seslendirilen çeşitli ritimlerde şarkılar Avrupa nın müzik zenginliğinin göstergesidir. Balkanlarda ve Fransa da akordeon, İspanya da gitar, Yunanistan da buzuki, İskoçya da gayda Avrupa nın müzik kültürünün ayrılmaz parçaları. Viyana Senfoni Orkestrası nın Yeni Yıl Konserleri ve Eurovision şarkı yarışması gibi renkli müzik etkinlikleri sadece Avrupa da değil, bütün dünyada ilgiyle izleniyor. 2
Müzik, kuşkusuz, kültürün en hızlı değişen öğelerinden biri. Her geçen gün yeni müzik türleri ortaya çıkıyor ve herhangi bir ülkede ortaya çıkan yeni bir akım, tüm dünyaya yayılabiliyor. Peki Avrupa da müzik kimleri barındırmış, unutulmaz eserler hangi Avrupa lı sanatçılar tarafından yaratılmıştır? Avrupa nın klasik müzik tarihi çok eskilere dayanır. Klasik Batı Müziği, genelde yüksek kültür seviyesi ile bağdaştırılan, halk müziklerinden net çizgilerle ayrılmış, Batı Avrupa ağırlıklı müzik türüdür. En önemli özelliği, çok sesli olmasıdır. Klasik müzik de dönemlere ayrılmıştır: Rönesans (1347 1780); Barok Dönemi (1600 1750); Klasik Dönem (1750 1821); Romantik Dönem (1820 1900). Rönesans döneminin ünlü bestecileri Dufay, Ockeghem, Giovanni da Palestrina ve Gesualdo'dur. Barok dönemin ustaları Monteverdi, Telemann, Vivaldi, Bach ve Haendal; romantik müziğin temsilcileri ise von Weber, Schubert, Chopin, Schumann, Brahms, Berlioz, Franck, Liszt, Verdi, Wagner, Çaykoski, Strauss ve Mahler dir. 1500 ve 1600 lerde İtalya müzikteki gelişimin merkezi sayılmıştır. İlk opera 1637 de Venedik te açılmıştır. Bu dönemlerden itibaren Avrupa da bestelenmiş olan Vivaldi nin Dört Mevsim Konçertosu; Beethoven ın 9. Senfonisi; Valdi nin La Traviata operası; Çaykovski nin Kuğu Gölü ve Fındıkkıran bale müzikleri; Bach ın flüt, keman, viyolonsel için sonatları; Ravel in İspanyol Rapsodisi; Bizet in Karmen operası gibi besteler klasik müziğin unutulmaz eserleri arasındadır. 20. yüzyıldan günümüze kadar olan dönem müzik tarihinde modern dönem olarak adlandırılır. 20. yüzyıla gelindiğinde ritim özgürlüğe kavuşmuş, halka dönük müzik ön plana çıkmıştır. Fransız Edith Piaf ın chansonları, İngiliz grup The Beatles ya da Norveçli grup ABBA nın söylediği şarkılar yalnızca Avrupa da değil, dünyanın diğer yerlerinde de dinlenmeye başlamıştır. Günümüzde anavatanları dünyanın başka yerleri olan rock, hip hop, tekno, metal gibi başka müzik türleri de Avrupa da özellikle gençler arasında çok yaygındır. The Rolling Stones, Queen, Pink Floyd, David Bowie, Deep Purple, Dire Straits, Phil Collins, Iron Maiden, Coldplay, Robbie Williams, Adele, Amy Winehouse, U2, Björk, Julio Iglesias, Boney M., Enya, Roxette, Tarkan ve 2003 Eurovision şarkı yarışması birincisi Sertab Erener Avrupalı yüzlerce müzik grubu ve müzisyenden sadece bazılarıdır. Peki yemeğin ve müziğin yanı sıra Avrupa nın kültürel çeşitliliğini zenginleştiren başka ne gibi unsurlar olabilir? Ulusal ve Dini Önemli Günler İnsan toplulukları veya ülkeler, tarih boyunca yaşadıkları önemli olaylara ve dini inanışlara göre birbirinden farklı günleri önemli kabul ederler ve bu günleri resmi tatil veya bayram olarak kutlarlar. Ulusal bayramlar ve resmi tatil günleri, genellikle o ülke tarihinde önemli bir olayın gerçekleşmiş olduğu günlerdir. Nasıl ülkemizde ilk meclisin kurulduğu 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Kurtuluş Savaşı nın başlangıcı olan 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı olarak belirlenmişse; örneğin Fransa da da Fransız Devrimi nin başlangıcı olan 14 Temmuz, Belçika da I. Dünya Savaşı nın bitişi olan 11 3
Kasım, ve dünyanın bir çok ülkesinde Emek ve Dayanışma Günü kabul edilen 1 Mayıs gibi günler resmi tatil günleri olarak kabul edilmiştir. Her dinin önemli saydığı günler de bayram olarak kutlanır. Avrupa da en çok görülen dinler Hristiyanlık, İslam ve Musevilik tir. Avrupa da ayrıca Paganlar, Budistler gibi değişik dini inançları olan topluluklar da yaşar. Bütün bu dinlerde ve hatta aynı dinin değişik mezhepleri arasında bile, kutsal sayılan günler birbirinden farklı olabilir. Örneğin, Müslümanların Ramazan ve Kurban Bayramı, Hristiyanların Noel ve Paskalya, Musevilerin ise Hamursuz Bayramı ve Hannukah gibi bayramları vardır. Dini inanışlar kültürün ve yaşam tarzının önemli bir bileşeni, kültürel çeşitliliğin önemli bir zenginliğidir. Sadece bayramlar için değil, doğum, evlilik, ölüm gibi insan hayatının önemli olayları için de değişik dinlerde değişik gelenekler vardır. Avrupa da Spor Kültürü Spor da din, müzik, yemek gibi Avrupa nın kültürel çeşitliliğinin ve gündelik yaşamın başka bir alanıdır. Bugün popüler olan birçok sporun kökenlerini Avrupa da bulmak mümkündür. Türkiye de olduğu gibi Avrupa da da en yaygın ve en çok izlenen spor futboldur. Her ne kadar dünyanın farklı coğrafyalarında çok eski tarihlerden beri topla, topa ayak vurarak oynanan çeşitli oyunlar olsa da kuralları bugünküne benzeyen futbol İngiltere de doğmuştur. Günümüzde dünya çapında en güçlü kulüpler Avrupa kıtasındadır; örneğin İngiltere, Almanya, İspanya ve İtayla futbol ligleri tüm dünyada ilgiyle takip edilir. Avrupa nın en iyi takımlarının yarıştığı UEFA Şampiyonlar Ligi, Avrupa Ligi ve Avrupa Futbol Şampiyonası gibi büyük turnuvalar milyonlarca kişiyi stadyumlara ve televizyon başına çeker. Kriket de İngiltere de doğmuştur ve Birleşik Krallık taki en yaygın yaz sporlarından biridir. Buz hokeyi, İskandinav ülkelerinde, Rusya da, Almanya da, Avusturya da, İsviçre de ve diğer Batı Avrupa ülkeleri ile kimi Balkan ülkelerinde çok ünlüdür. Basketbol, hentbol ve voleybol Avrupalıların sevdikleri diğer takım sporlarıdır. Avrupa, dünyanın en önemli spor etkinliği olarak kabul edilen ve bir çok sporcunun hayalını süsleyen Olimpiyat Oyunları nın da doğum yeridir. İlk Olimpiyatlar 1896 yılında Yunanistan da düzenlenmiştir. Olimpiyat Bayrağı ndaki halkalar dünyanın beş kıtasını, bu halkaların renkleri ise tüm ülkeleri temsil eder. Avrupa da bir çok spor dalı hem gündelik yaşamın bir parçası, hem de vazgeçilmez spor etkinlikleridir. Tenis sporunun en prestijli etkinlikleri olan toplam 4 Grand Slam turnuvasından ikisi yani Wimbledon ve Fransa Açık Tenis Turnuvaları Avrupa kıtasında düzenlenir ve her sene dünya çapında yüzlerce tenisçiyi ağırlar. İskandinavya da ve Alpler de yaşayanlar içinse kayak, snowboard, buz pateni ve hokey gibi kış sporları çok önemli ve çok yaygındır. Ayrıca Avrupa da büyük ilgiyle takip edilen üç önemli bisiklet yarışı vardır. Bunlar Tour de France (Fransa Turu), Giro d Italia (İtalya Turu) ve Vuelta a Espana (İspanya Turu)'dır. 4
Bazı ülkelerin kendilerine özgü, geleneksel sporları da vardır. Türkiye deki yağlı güreşler gibi, İspanya nın boğa güreşleri, Rusya ve İskandinav ülkelerinde Bandi, artık sadece Belçika nın Flaman bölgesinde oynanan Beugelen bunlara örnektir. Avrupa Birliği ve Kültürel Çeşitlilik Yaşam tarzı ve kültür çok fazla bileşene sahip kavramlardır. Müzik, yemek, din, spor bunlardan yalnızca birkaçıdır. Yaşam tarzının tanımından, Avrupa nın bu anlamda zenginliğinden söz ettik. Bin yıllardır bu kıtada yaşayan herkes elindeki fırçayla tuvale dokunmuştur ve ortaya rengarenk bir Avrupa resmi çıkmıştır. Bu resim her geçen gün değişmekte, yenilenmekte, resimdeki renklerin çeşitliliği her geçen gün artmaktadır. Tarihe baktığımızda, Avrupa daki kültürel çeşitliliğin beraberinde uzlaşmazlığı da getirdiğini görebiliriz. Tarih içerisinde zaman zaman Avrupa da yaşayanlar birbirlerini anlamakta ve olduğu gibi kabul etmekte zorlanmış, hatta geçmişte bu yüzden birçok kez savaşmışlardır. II. Dünya Savaşı nın bunun en yıkıcı örneği olduğunu zaten söylemiştik. Günümüzde, savaş kadar zararlı olan yabancı düşmanlığı, ırkçılık, ayrımcılık ve İslamafobi gibi kendi kültürünü diğer kültürlere üstün gören yaklaşımlar maalesef Avrupa da da görülmektedir. Avrupa Birliği, ekonomik, siyasi ve hukuki bir bütünleşme projesi olarak başlamıştır ama zamanla sosyal ve kültürel alanlarda da bütünleşmeyi sağlamıştır. Avrupa Birliği genişledikçe artan kültürel çeşitliliğin korunması ve çeşitliliğe saygıyı ve kültürlerarası diyalogu geliştirmek amacıyla birçok politika uygulamaktadır. Öncelikle Avrupa Birliği Kültürel çeşitliliğin zenginliğini vurgulamak için çeşitlilik içinde birlik ( unity in diversity ) benzetmesini slogan olarak kabul etmiş, 2008 yılını da Avrupa Kültürlerarası Diyalog Yılı ilan etmiştir. Kültürlerarası diyalog demek çokkültürlü bir dünyada barış içinde, hep birlikte yaşayabilmek için insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü ilkelerine saygı gösteren yapılandırılmış iletişim mekanizmalarının var olması demektir. Ayrıca Avrupa Birliği çeşitliliğe saygının küçük yaşlardan itibaren oluştuğunu düşünerek gençlerin birbirlerini tanımaları, beraber çalışmaları, böylece birbirlerini anlamaları için Gençlik Programı gibi programlar da geliştirmiştir. Kültürlerarası öğrenme kavramına büyük önem veren Gençlik Programı, gençlerin öncelikle kendilerini tanımaları; iletişim becerilerini geliştirmeleri; önyargı, stereotip ve klişelerden kurtulmaları, ve kendilerine benzemeyenlerle empati kurabilmeleri için fırsatlar sunar. Gençlik Programı sayesinde sayısız genç değişik kültürel, dini ve etnik kökenlerden gelen diğer gençlerle birlikte zaman geçirip hoşgörü, karşılıklı saygı ve anlayış içerisinde toplumların gelişimine katkıda bulunmakta. Sizler de kültürlerarası öğrenme deneyimleri yaşamak istiyorsanız, Gençlik Programı çerçevesinde gençlik değişimi ve/veya Avrupa Gönüllü Hizmeti projelerine katılmaya ne dersiniz? 5
KAYNAKÇA Belge, M. (2001). Tarih Boyunca Yemek Kültürü. İstanbul: İletişim. Lokum la Avrupa ya. (2012). Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu. Youth in Europe: A Statistical Portrait. Eurostat Statistical Books. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ity_offpub/ks-78-09-920/en/ks-78-09- 920-EN.PDF Kamien, R. (2000). Music An Appreciation. USA: McGraw-Hill. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/ Kültürlerarası Öğrenme Eğitim Kılavuzu (2000) Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği, Akyüz, A. (Çev.) Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. http://tr.wikipedia.org/wiki/klasik_müzik http://en.wikipedia.org/wiki/sport_in_europe MOSAIC: T-Kit on Euro-Mediterranean Youth Work, 2011, Council of Europe and European Commission Publication, Intercultural Learning, 75-96. MOSAIC: T-Kit on Euro-Mediterranean Youth Work, 2011, Council of Europe and European Commission Publication, Cultural Diversity and Minorities, 177-197. EuroMed Educational Report, Issue 12: Traditional Sports and Games a tool for intercultural learning, http://www.salto-youth.net/downloads/4-17- 2482/Guide%20Sports%20and%20Games_BD.pdf?. 6