GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu Sonuç Raporu Proje No: 2010/85 PLC (Programlanabilir Lojik Kontrolör) SİSTEMLERİNİN KURULMASI Proje Yöneticisi Yrd. Doç. Dr. Levent GÖKREM Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Mekatronik Mühendisliği Bölümü Araştırmacı Yrd. Doç. Dr. Mehmet AKAR Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Mekatronik Mühendisliği Bölümü Kasım/2011
I ÖZET *PLC Sistemlerinin Kurulması Otomasyon endüstrisinde üretimin her aşamasında PLC cihazları kullanılmaktadır. Kelime anlamı ile Programable Logic Control şeklinde İngilizce kelimelerin baş harflerinden türetilmiş bir ifade şekli olan PLC cihazları, kumanda tekniğinde gerekli olan tüm cihazları ( zamanlayıcılar, sayıcılar, hafıza birimleri, v.b.) bünyesinde bulundurabilen, gerek programlama konsolları ve gerekse bilgisayar üzerinden program yapılabilen ve sayısal sistem esasına göre çalışan cihazlardır. Kurulan sistem ile hem temel hem de ileri düzeyde PLC deneyleri yapılabilmektedir. Ayrıca sisteme eklenen MPS ( Modular Production System) ile küçük bir otomasyon sistemi kurulmuştur. Bu otomasyon sistemi ile sistem kullanıcılarının yeni projeler üretebilecekleri altyapı oluşturulmuştur. Anahtar Kelimeler Programlanabilir Lojik Kontrol, Modüler Üretim Sistemi *Bu alt yapı projesi (Proje No: 2010/85) Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bilimsel Araştırma Komisyonu Başkanlığınca desteklenmiştir.
II ABSTRACT The Establishment of PLC Systems PLC devices are used in every stage of production in automation industry. The meaning of the PLC word is the first letters of "Programmable Logic Controller". PLC devices is required all of the devices (timers, counters, memory units, etc.) that used in control technique. PLC devices can be programed via a computer program or program colsole and running on the basis of the logic system principal. With the established system, both basic and advanced PLC experiments will have been done. Also with added MPS (Modular Production System), a small automation system was established. The infrastructure was generated that the system users can produce new projects with this automation system. Keywords Programmable Logic Control, Modular Production System
III ÖNSÖZ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bilimsel Araştırma Komisyonunca desteklenen bu çalışma (proje no: 2010/85) bir alt yapı projesi olup, sağlanan destek ile Üniversitemiz Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Mekatronik Mühendisliği Bölümünde Endüstriyel Otomasyon ve Robotik laboratuarına donanımlı bir PLC (Programlanabilir Lojik Kontrolor) sistemi kurulmuştur. Oluşturulan sistemi Mekatronik Mühendisliği lisans öğrencileri Programlanabilir Denetleyiciler ve Mekatronik Sistem Tasarımı derslerinde, yüksek lisans öğrencileri ise Mekatronikte Otomasyon Sistemleri ve Uygulamaları derslerinde kullanacaktır. Ayrıca öğrenciler geliştirecekleri projelerde mevcut makine teçhizatı kullanarak yeni araştırmalar yapabileceklerdir. Bölümümüze kalıcı ve işlevsel bir laboratuarın oluşması için destek veren GOÜ-BAP komisyon başkanı ve üyelerine, işlemlerin yürütülmesinde desteklerini gördüğüm BAP personeline teşekkürlerimi bildirmek istiyorum. Yrd. Doç. Dr. Levent GÖKREM Kasım, 2011
IV İÇİNDEKİLER ÖZET... I ABSTRACT... II ÖNSÖZ... III İÇİNDEKİLER... IV ŞEKİLLER LİSTESİ... V GİRİŞ... 1 MATERYAL VE METOD... 3 PLC nin Yapısı ve Fonksiyonu... 5 PLC nin Yapısı... 6 Program ve Komut Kavramları... 9 Giriş-Çıkış Ünitesi:... 11 SONUÇLAR... 14 KAYNAKÇA... 15
V ŞEKİLLER LİSTESİ Şekiller Sayfa Şekil 1.PLC deney düzeneği... 3 Şekil 2. MPS sistemi... 4 Şekil 3.PLC nin Yapısı... 6 Şekil 4.Aritmetik Lojik Ünite... 8 Şekil 5. Giriş Ünitesi... 12 Şekil 6. Sinyal Aktarma Devresi... 12
1 GİRİŞ Günümüzde, en iyi, en hızlı ve en verimli üretimi sağlamanın temel çözümü olan endüstriyel otomasyon, bütün dünyada, büyük bir hızla gelişmekte ve yaygınlaşmaktadır. Endüstriyel otomasyon sistemleri, kumanda, kontrol ve veri iletişimi gibi geniş bir alanı kapsar (Kurtulan, 2001). Bilgisayar kontrollü elektromekanik sistemlerin büyük bir kısmı, teknoloji lideri ülkelerde tasarlanmakta ve ülkemize ürün veya teknoloji olarak ithal edilmektedir. Bu durum, özellikle küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarının, uluslararası pazardaki rakipleri ile rekabet edebilmelerini gerektirdiğinden özel bir önem taşımaktadır. Bu kuruluşlar için otomasyon hayati önem taşıyan pahalı bir işlemdir. Bunun sebebi ise ödenen paranın büyük bir kısmının sistemin satın alındığı ülkeden yapılan teknoloji transferi için yapılmasıdır ki, bu genellikle % 60 ile % 80 ler civarındadır. Bu durum açıkça göstermektedir ki, özellikle bilgisayar kontrollü elektromekanik sistemler konusunda uygulama becerisine sahip, bu eğitimi verebilen teknik elemanlara, bu tür teknolojik sistemlerin geliştirilmesi ve üretilmesi için acil ihtiyaç bulunmaktadır (Savaşır, 1999; Anonim, 2008). Uluslararası düzeyde bu konuya ne kadar önem verildiği net bir şekilde görülmektedir. Türkiye deki benzeri çalışmaların birkaç üniversite dışında yapılmadığı da göz önüne alınırsa, ülkemiz için durumun ciddi olduğu anlaşılmaktadır. Ülkemizde bu konudaki çalışmalara hız verilmesi, kapsamlarının genişletilmesi, özellikle yetişmiş eleman ihtiyacını karşılamaya yönelik düzenlemelerin yapılması zorunludur. Ülkemizde de otomasyon alanında eğitim verilen mühendislik, teknik eğitim ve meslek yüksek okulu programları giderek yaygınlaşmaktadır (Gören ve Başer, 2008; Erden, 2003). Endüstriyel otomasyon sistemleri tasarım açısından üç bölüm altında incelenebilir: Endüstriyel kontrol sistemleri, geri beslemeli kontrol sistemleri ve veri iletişim sistemleri.
2 Endüstriyel kontrol sistemleri, en küçük üretim birimlerinin çalışma koşullarını düzenleyen lojik temelli sistemlerdir. Geri beslemeli kontrol sistemleri, çeşitli üretim süreçlerinin her türlü bozucu etkiye karşı, sürecin istenen değerlerde çalışmasını sağlayan sistemlerdir. Veri iletişim sistemleri ise birimler arasında bilginin güvenilir ve hızlı akışını sağlayan donanım ve yazılım sistemleri olup bu amaçla günümüzde yaygın olarak SCADA yazılımları kullanılmaktadır. Programlanabilir Lojik Kontrolör (PLC), günümüz endüstriyel otomasyon sistemlerinin her üç bölümünde de önemli işlevler yüklenen en önemli elemanıdır (Kurtulan, 2001). Üniversitemizde bu sistemlerin eğitimi verilerek üniversitemiz döner sermayesine katkı yapılması da düşünülmektedir. Yine bu sistemlerle üniversitemiz mühendislik fakültesinde eğitim alacak Mekatronik mühendisliği bölümü öğrencilerinin robotik sistem ve tasarımında laboratuar derslerinde önemli bir teçhizat olarak kullanılacaktır. TUBİTAK ve benzeri ulusal ve uluslararası kuruluşlar projelere destek vereceklerinde, projeyi veren kurumun altyapı imkânlarının mevcut olmasını istemektedir. Bu bakımdan yapılacak altyapı projesi ileride hedeflenen projelere altyapı oluşturacaktır.
3 MATERYAL VE METOD Proje kapsamında alınan cihazlar Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Mekatronik Mühendisliği Bölümü Endüstriyel Otomasyon ve Robotik laboratuarına yerleştirilmiştir. Kurulumu gerçekleştirilen deney düzeneği Şekil 1' ve 2' de görülmektedir. Şekil 1.PLC deney düzeneği PLC sistemi iki adet S7-300 ve 1 adet MPS sistemi olmak üzere 3 kısımdan oluşmaktadır. Oluşturulan sistemle PLC ile ilgili tüm deneyler yapılabilmekte, hem simülasyon hem de gerçek zamanlı uygulamalar gerçekleştirilebilmektedir.
4 Şekil 2. MPS sistemi Otomasyon Endüstrisinde üretimin her aşamasında PLC cihazları kullanılmaktadır. Herhangi bir üretimde teknik ve ekonomik şartlar çok önemlidir. İşte bu şartları en iyi şekilde gerçekleştirebilmek için üretimde otomasyona geçiş şarttır. Otomasyon sadece mekanik değildir. Otomasyon içersinde her türlü bilgi akışı mevcuttur. O halde otomasyon tamamen bilgi faktörüne bağlı bir olaydır. Otomasyonda dış ortamdan kontrol birimine değişik bilgiler girilmelidir. Örneğin; bir delme matkabının otomatik kontrolünde, parçanın ne kadar delineceği, ilerleme hızı, dönme yönü ve devir sayısı gibi değerlere ait bilgiler kontrol sistemine girilmelidir. Kontrol sistemi yazılım ve donanımdan oluşturulmuş bir birimdir. Dış ortamdan kontrol birimine giren bilgiler, bu birimde işlenerek gerekli emirler çıkış birimine iletilir. Sistem bilgilerinin direkt olarak insan tarafından verildiği sistemler konvansiyonel sistemlerdir. Eğer bilgiler bir program yolu ile verilmiş ise bu durumda oluşturulan sisteme otomasyon sistemi denir.
5 Genelde herhangi bir sistemi daha önceden belirlenmiş bir duruma getirme işlemine kontrol denir. Duruma getirme veya durumu değiştirme, insan müdahalesi olmadan bir program tarafından yapılırsa yapılan işleme otomatik kontrol denir. Buna göre otomasyon, insan müdahalesi olmadan herhangi bir hareketin oluşmasına ve bu hareketin istenildiği gibi gerçekleşmesine verilen isimdir. Otomasyonun Faydaları: Hazırlık zamanı çok düşük olduğundan işlem hızı yüksek ve maliyet düşüktür. Daha yüksek ve özellikle sabit bir kalite elde edilir. Çok az ve daha basit tutturma gereçlerine ihtiyaç duyulması. Çok karmaşık parçaların yüksek doğruluk düzeylerinde işlenebilmesi. PLC nin Yapısı ve Fonksiyonu Kelime anlamı ile Programable Logic Control şeklinde İngilizce kelimelerin baş harflerinde türetilmiş bir ifade şekli olan PLC cihazları, kumanda tekniğinde gerekli olan tüm cihazları ( zamanlayıcılar, sayıcılar, hafıza birimleri, v.b.) bünyesinde bulundurabilen, gerek programlama konsolları ve gerekse bilgisayar üzerinden program yapılabilen ve sayısal sistem esasına göre çalışan cihazlardır. Otomasyon problemlerini PLC ile gerçekleştirilmesinde yazılan programların güvenilir. Olmasının yanında, ilk aşamada kurulum ile ilgili bir takım bilgilere ve gerekli teçhizata sahip olunmalıdır. Bu teçhizatları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. Bilgisayar: PLC Yazılım Programları genellikle bilgisayarlar aracılığıyla gerçekleştirilir. Bilgisayar, yazılım ile PLC arasındaki ilişkileri düzenler. Yazılım: Her marka ve türdeki PLC cihazlarının çalıştırılabilmesi için bir yazılım programına ihtiyaç vardır. Programlamalar yazılımın izin verdiği sınırlarda gerçekleştirilir. Yazılım programları disket ya da CD içersinde saklanabilir.
6 PG: Almanca Programier Geraet (Programlama Cihazı). PLC programlamaya uygun yapısı olan çoğu bilgisayar formunda özel cihazlardır. Bilgisayarın bulunmadığı ortamlarda, programlar bu cihazlar ile gerçekleştirilir. PC/PPI Kablosu: Üzerinde RS 232 / RS 485 çeviricisi olan ve bilgisayarın COM portuyla PLC arasındaki iletişimi sağlayan kablodur. PLC nin Yapısı PLC 5 temel bölümden oluşur. 1)- Sinyal girişi 2)- Uyum devresi 3)- Merkezi işlem birimi (CPU) 4)- Çıkışlar 5)- Enerji kaynağı (besleme ünitesi) 1)- Sinyal Girişi Her türlü sinyal elemanı anahtar endüktif kapasitif optik sensörler 2)- Uyum 24V olan giriş sinyali, bilgi işlem bölümü için +5V indirgenir. 3)- Merkezi İşlem Birimi Mantık işlemleri, kilitlemeler, zaman operasyonları bellek fonksiyonları Gibi işlemler yürütülür. 4)- Çıkış Sisteme direkt etki eden son kumanda elemanları bu bölümle kumanda edilir. (kontaktör, valf gibi) 5)- Enerji Kaynağı: (Dahili Besleme) Şekil 3.PLC nin Yapısı
7 PLC nin İç Yapısı: PLC nin içyapısını çok kısa maddeler halinde anlatmak ve anlamak mümkün değildir. Çünkü bu iş için iyi derecede donanım ve mikroişlemci bilgisine ihtiyaç duyulur. Ancak bu tip cihazlarda kullanıcıyı ilgilendiren, cihazın programlamaya ait yönüdür. Besleme Kaynağı: PLC içersindeki elektronik devrelerin çalışması için gerekli olan gerilimi istenilen seviyede temin eder. Şebeke gerilimi 110/220VAC veya 24VDC olan tipleri mevcuttur. CPU: Merkezi işlem birimidir. Programı çalıştırır, bütün mantık işlemlerini ve hesaplamaları yapar. Hafıza, giriş/çıkış ve çevre birimleri ile haberleşir. Çok çeşitli programlama komutları sayesinde işlemleri yüksek hızda yapar. Bilgi ve Program Hafızası:3 tip hafıza vardır. Random Access Memory (RAM) : Hem yazılıp hem de okunabilen bellektir. Program icrası sırasında programın bir kopyası ve erişilen veriler RAM da bulunur. Enerji kesildiğinde mevcut bilgi silinir. Bunun için RAM bellek alanı bir pil ile desteklenerek enerji kesilmesinde bilginin kaybolması önlenir. Bilgiler kullanıcı tarafından istenildiğinde değiştirilebilir. EPROM: Enerji kesildiğinde bilgi silinmez, fakat yazmak/silmek için özel cihaz gereklidir. PLC cihazında sıkça kullanılan bir bellek tipidir. Komutlar önce EPROM belleğinde saklanır ve buradan (CPU) merkezi işlem birimine gönderilir. EEPROM: RAM ve EPROM un bütün avantajlarını sağlar. Yani enerji kesilmesi durumunda bilgiler kaybolmaz. Yazma ve silme işlemlerinde özel araç gerekmez. Veri tablosu; giriş çıkış durumları, zamanlayıcı ve sayıcı değerleri gibi bilgileri depolar.
8 ROM (İşletim Sistemi) :İşletim sistemi kullanıcı programının çalıştırılma şeklini, girişlerin ve çıkışların yönetimini belirleyen sistem programlarını içerir. İşletim sistemi sabit olup değiştirilmez. Çevre Birimleri (Seri Port) : Programlama konsolu Grafik programlama konsolu Kişisel bilgisayar ara yüzü Printer ara yüzü Eprom programlayıcı Zamanlayıcılar, Sayıcılar: CPU kendi bünyesinde, kontrol programının kullanılabileceği zamanlayıcılara ve sayıcılara sahiptir. Kontrol programı zamanlayıcı ve sayıcıları belli değerlere set ya da reset edebilir. Zaman ve sayıcının ulaştığı değerler, RAM hafızada kendileri için ayrılmış alanlarda saklanırlar. Aritmetik Birim (ALU) : Aritmetik birim iki adet akümülatörden oluşmuştur. Akümülatör byte (bayt) ve kelime (word) bazında işlem yapabilir. Tüm matematiksel işlemler çarpma, bölme, toplama, çıkarma büyük/küçük şeklindeki karşılaştırma işlemlerin (comparator) Aritmetik Mantık Ünitesinde (Arithmetic Logic Unit) yapılır. Akü 2 Akü 1 15 8 7 0 15 8 7 0 Yüksek Bayt Düşük Bayt Yüksek Bayt Düşük Bayt Şekil 4.Aritmetik Lojik Ünite
9 Program ve Komut Kavramları Program; Bir hizmeti gerçekleştirmek için belirli kurallar çerçevesinde yazılmış akılcı emirler topluluğudur. Komut; PLC programının en küçük birimidir. PLC ile programlama tekniğinde, kontrol programı bir dizi bağlantı komutlarından meydana gelir. Bu komutların toplamı programı oluşturur. Buna göre bir komut iki bölümden oluşur. 1)- İşlemci 2)- Operand 1)- İşlemci: Yapılacak olan bağlantının türünü belirler. Bu bağlantılar seri bağlama komutu, paralel bağlama komutu, yükleme komutu ve değilleme komutu v.b. şekillerde olabilirler. 2)- Operand: İşlemcinin ne ile bağlantı kuracağını belirler. Örneğin bir seri bağlama komutu yazıldığında seri bağlantının ne ile olacağı adreslere belirlenir. Örneğin çıkışlar, zamanlayıcılar, sayıcılar, durum tespit işaretçileri adres alanları içindedir. Komut = İşlemci + Operand İşareti + Adresi Örnek: LD I 0.1 A I 0.2 = Q 0.0
10 Program İşlenmesi: PLC de emirler program belleğinde bulundukları sıraya göre sırayla işlenirler. Programın sona ermesi program sonuna yazılan programı sonlandır komutu ile sağlanır. Programda tüm emirler, yukarıdan aşağıya doğru ve soldan sağa doğru işlenir. Program taraması END komutunu gördüğünde tekrar ilk komutun bulunduğu birinci satıra döner. Bu şekilde aynı işlemler tekrarlanır. Yani sürekli bir çevrim söz konusudur. Bir programdaki bütün emirlerin bir kez işlenmesi için geçen zamana çevrim süresi adı verilir. Bu süre programın içerdiği emirlerin sayısına ve türlerine bağlıdır. Dikkat edilmesi gereken husus, bu sürenin mümkün olduğunca kısa tutulmasıdır. LD I0.0 A I0.1 = Q0.0 END İşlem Görüntüleri Birimi (Process Images) :Dış ortamdan gelen enformasyonlar hemen merkezi işlem biriminde işlenmezler. Giriş veya çıkış sinyalleri önce CPU da bulunan işlem görüntüleri alanında ( process images) saklanır. Saklanan bu bilgiler bir tarama zamanı sonra işleme alınır. İlk Çevrimde; Girişler okunur. Program işletilir. Programın bir kopyası işlem görüntüleri alanına (PI) kaydedilir. İkinci Çevrimde; Girişler okunur. Program işletilir. Programın bir kopyası işlem görüntüleri alanına (PI) kaydedilirken bir önceki bilgi çıkışlara aktarılır.
11 Giriş-Çıkış Ünitesi: 1)- Giriş Rölesi: PLC sinyal girişinde bizim anladığımız manada bir bobin ve ona bağlı kontaklar şeklinde bir giriş rölesi bulunmaz. O halde giriş rölesi olarak adlandırdığımız bu röle, tamamen elektronik yapıdaki lojik kapı fonksiyonundan başka bir şey değildir. Giriş röleleri normalde kapalı ve normalde açık kontaklara sahiptir. Her giriş rölesinin belli bir adresi vardır. Bu adresler her PLC cihazına göre değişebilir. Adreslemede standart bir norm yoktur. PLC cihazları kendine ait besleme kaynakları ile beraber satılır. Bu kaynaklar dış devreye genellikle +24VDC verirler. Dış devreden PLC ye uygulanan +24VDC gerilimler cihaz üzerindeki LED lerden anlaşılır. Dijital Giriş: Sadece iki konumu (0 yada 1) olan giriş bilgilerine denir. CPU tarafından okunan ve kontrol edilen işlemin durumuyla ilgili bilgi veren veridir. PLC de dijital girişler 8 bit lik bir bayt alanını kullanırlar. Her PLC cihazında girişler için ayrılmış bayt alanları bulunur. Örneğin S7-200 PLC için 0-7 arasında toplam 8 adet dijital giriş bayt alanı ayrılmıştır. O halde bu PLC için toplam 8x8 = 64 dijital giriş kapasitesi bulunur (Her bayt içinde 8 bit bulunduğu hatırlanmalıdır). PLC de girişler oktal (sekizli) sisteme göre tasarlanmışlardır. 0.7, 10.17, 20..27, 30.37, olarak numaralandırılmıştır. Giriş rölelerinde 8, 18,19, 28.. gibi numaralandırma kullanılmaz. Örnek: I 1.3 I : Giriş 1 : Bayt Adresi 3 : Bit Adresi Uyum Devresi: PLC otomasyonunda yazılan program kadar önemli bir husus giriş işaret bilgilerinin kusursuz olmalarıdır. Otomasyon biriminin her hangi bir bölgesinde PLC ye
12 ulaşan +24V giriş sinyalleri, giriş bölümünde opto-kuplör denilen optik bağlaçlar ile yalıtılarak +5V a çevrilir. Çünkü CPU daki işlemcinin çalışma gerilimi +5V tur. + + Giriş Çıkış Giriş Çıkış Şekil 5. Giriş Ünitesi - - Bir ışık gönderici ve ışık alıcıdan oluşan ortak devreye optik aktarıcı denir. Işık gönderici olarak bir kızıl ötesi (IR) sahada çalışan veya görülebilir ışık veren LED ler, ışık algılama için ise foto diyot, foto transistor kullanılmaktadır. Işık algılayıcı, ışık göndericinin gönderdiği ışığı alır ve böylece giriş ile çıkış arasında optik bir aktarma gerçekleşmiş olur. Giriş akımındaki değişiklikler gönderilen ışık şiddetinin değişmesine, algılanan ışığın değişmesine ve böylece çıkış akımının değişmesine neden olur. Opto-kuplör düzeneği ile sistemlerin birbirleri ile hiçbir iletken bağlantısı olmaksızın, optik olarak (10Mhz e kadar hızlılıkla) sinyal aktarılması sayesinde hassas ve pahalı olan sistem, güç ünitesinde olabilecek arıza ve tehlikelerden korunmuş olur. Aşağıda PLC sisteminden (24V), TTL devresine (5V) 4N25 optik aktarıcı ile sinyal aktarma örnek devresi görülmektedir. +24V +5V 1k Schmith trigger 3k3 47k 4N25 Şekil 6. Sinyal Aktarma Devresi 0.5V - Dış ortamdan PLC giriş ünitesine sinyal uygulanmamışsa IR diyotu ışık vermez. Bu durumda foto transistör ışık alamadığından yalıtkandır. T1 transistörü ise 47K lık direnç
13 üzerinden pozitif beyz polarması alacağından iletkendir. Bu durumda schmith trigger çıkışı sıfırdır. PLC giriş ünitesine +24V luk giriş sinyali uygulandığında, IR diyotunun ışık vermesini sağlar. Bu durumda foto transistör ışık alarak iletken olur. Bu durum T1 transistörünü yalıtkan yapar. Böylece schmith trigger çıkışı pozitif olur. Bu şekilde +24V luk PLC giriş sinyalleri +5V luk sinyallere dönüştürülmüş olur. Ayrıca PLC ler aşağıdaki gibi farklı giriş ve çıkış gerilimlerine sahip olabilir. Giriş Arabirimi Çıkış Arabirimi 24 Vac/dc 12-48 Vac 48 Vac/dc 120 Vac 120 Vac/dc 230 Vac 230 Vac/dc 120 Vdc 5 Vdc (TTL seviyesi) 230 Vdc 5 Vdc (TTL seviyesi) 2)- Çıkış Rölesi: Bobinin bağlı olduğu hatta enerji geldiği zaman çıkış rölesi çeker ve n adresi 1 olur. İş elemanları olarak değerlendirebileceğimiz pnömatik silindir, motor, valf, aydınlatma gereci vb. elemanlarla PLC arasındaki bağlantıyı çıkış rölesi sağlar. Çıkış röleleri giriş rölesinde olduğu gibi normalde açık ve normalde kapalı kontaklara sahiptir. PLC cihazları röle çıkışlı oldukları gibi transistor çıkışlı da olabilirler. Transistor lü çıkışlar dış devreye 500mA lik akım verebilirler. PLC çıkışlarının röle veya transistorlu olması kullanıcının tercihine ve otomasyon sisteminin türüne bağlıdır. PLC de dijital çıkışlar 8 bit lik bir bayt alanını kullanırlar. Her PLC cihazında dijital çıkışlar için ayrılmış bayt alanları bulunur. Örneğin S7-200 PLC için 0-7 arasında toplam 8 adet dijital çıkış bayt alanı ayrılmıştır. O halde bu PLC için toplam; 8x8 =64 dijital çıkış kapasitesi bulunur.
14 SONUÇLAR Gerçekleştirilen bu altyapı çalışması ile Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Mekatronik Mühendisliği Bölümüne PLC Sistemleri kurulmuştur. Otomasyon sistemlerinin her aşamasında kullanılan PLC sistemleri ile bölümümüz öğrencileri yapacakları uygulamalar sayesinde gerekli teorik ve pratik alt yapıyı almış olarak iş dünyasına atılacaklardır. Ayrıca İlimiz Organize Sanayi bölgesindeki küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarında PLC cihazları yeni yeni kullanılmaya başlanmıştır. İlimiz sanayicileri bu sistemlerde oluşan herhangi bir bakım ve onarım, yeni sistemlerin geliştirilmesi için prototip oluşturulması gibi konularda büyük illerdeki sistem tasarımcılarına başvurmak zorunda kalmaktadır. Bu sistemlerin üniversitemize kurulması ile sanayicilerimiz PLC ile ilgili konularda sanayileşmiş illerden yardıma ihtiyaç duymadan üniversitemiz mühendislik fakültesinden faydalanacaklardır.
15 KAYNAKÇA Kurtulan, S., 2001. PLC ile Endüstriyel Otomasyon, Birsen yayınevi, İstanbul. Anonim, 2008. TMMOB Makine Mühendisliği Odası İzmir Şubesi Mekatronik Uzmanlık Komisyonu Raporu. Erden, A., 2003. Mekatronik üzerine bir söyleşi, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası, EMO Dergisi, sayı:419. Savaşır, R., 1999. Türkiye ile AB ülkelerinde küçük ve orta boyutlu işletmeler açısından İstihdam politikaları, Ankara, Kamu-iş yayını. Gören, A., Başer Ö., 2008. İdeal Mekatronik Mühendisliği Eğitimi ve Hidrolik- Pnömatik, 5. Ulusal Hidrolik Pnömatik Kongresi, 307-318.