tarih içinde ankara ANADOLU SELÇUKLULARI

ANADOLU SELÇUKLULARI Konya Alaaddin Camii mihrab (2005, A.E.) Konya Sultanlar Türbesi (2005, A.E.) Kutalm flo lu Süleyman fiah n znik baflkentli kurmufl oldu- u Anadolu Selçuklu Devleti nin ilk y llar nda, Ankara ve civar nda hangi Türkmen beyinin hakimiyet sa lad kesin olarak bilinmemektedir. Anadolu Selçuklu hakimiyetinde olan Ankara, 1101 y l n n Haziran ay nda yap lan I. Haçl seferinde, Raimond de Toulouse taraf ndan iflgal edilir. Kalede bulunan ikiyüz kiflilik askeri birli in savunmas n n karfl s nda flehri teslim al r. Bu durum, flehirde yerleflik Müslüman Türk nüfusun olmad n gösterir. Bizans, çok k sa bir süre Ankara da hakimiyet kurar. fiehrin çevresine yerleflmeye bafllayan O uz Türkmen beyleri sayesinde I. K - l ç Arslan n o lu Melik Arap, Kastamonu ve Ankara civar na yeniden hakim olur. I. K l ç Arslan n Selçuk hanedan ile mücadeleye giriflmesi ve 14 Haziran 1107 de Hapur suyunu geçerken nehirde bo ulmas üzerine, o ullar Mesud (II. zzeddin Mesud), fiahin fiah, Melik Arap ve Tu rul Arslan ayr ayr taht mücadelesine bafllarlar. Bu durum Daniflmendli Emir Gazi nin ve Bizans n ifline yarar. 1110 y l nda Konya taht na fiahin fiah geçer. Alt y l kadar bir hakimiyetten sonra kardefli Mesud un adamlar taraf ndan pusuya düflürülerek genç yaflta flamani usulüne göre bo ularak öldürülür. Sultan Mesud, 1116 da tahta ç kar. Melik Arap ise Kastamonu ve Ankara civar n n hakimiyetini elinde tutmaktad r. Kardefli Mesud un Malatya hakimi Tu rul Arslan n elinde bulunan baba ili Malatya y, Daniflmendli olan kay npederi Emir Gazi ye vermesi üzerine Melik Arap, otuzbin kiflilik bir ordu ile Mesud un üzerine yürür ve onu yener. Bunun üzerine Mesud yard m almak için Bizans mparatoru Yuannis Komneos a gider. mparator, bir ordu ile Kastamonu üzerine yürür, flehri ya malayarak stanbul a geri döner. Sultan Mesud, mparatorun yan ndan dönünce Ankara hakimi kardefli Melik Arap n üzerine, kay npederi Emir Gazi ile birleflerek yürür. Durumu ö renen Melik Arap, flehirde savunma yapmay p, Ermeni prensi Thoros a s n r. Daha sonra Melik Arap, Türk ve Ermenilerden oluflturdu u bir ordu ile Emir Gazi nin o lu Muhammed i pusuya düflürür ve esir al r. Bu dönemde Ankara kardefller aras ndaki mücadelelerde devaml el de ifltirir. Anadolu Selçuk Sultan Mesud, kay npederi Daniflmendli Emir Gazi ile birlikte Ankara flehrini kardefli Melik Arap tan 1127 de geri al r ve Ankara da Emir Gazi, hakimiyet kurar. Emir Gazi Anadolu da Türkmen beyleri aras nda lider konumuna geçer, Bizans ve Haçl - 120

lara karfl kazand zaferler sonucu Ba dat halifesi ve Selçuk Sultan Sancar dan Melik ünvan n al r. Emir Gazi nin 1134 te ölümünden sonra o ullar Melik Muhammed, Yag basan, Ya an, Aynuddevle ve damad Anadolu Selçuk Sultan Mesud aras nda miras kavgas bafllar. Melik Muhammed devrinde de Ankara, Daniflmendli hakimiyetinde kal r. Sultan Mesud, kay nbiraderlerine karfl Bizans la anlafl r ve Bizans mparatoru Yuannis, bir ordu ile Çank r üzerine yürür. Bu arada Melik Muhammed enifltesi Mesud ile Bizans a karfl iflbirli i yapar. Bizans, bir y l sonra Çank r civar n teslim al r. Daniflmendlilerin ve Mesud un hakimiyet mücadeleleri Ankara flehrine Müslüman nüfusun yerleflmesini engeller. Melik Muhammedin vefat ile kardefller aras nda mücadeleler bafllar. Daniflmendli Melik Muhammed in o ullar olan Zünnun ve Ya basan Sultan Mesud, k zlar yla evlendirerek akrabal k kurdu ve onlar hakimiyeti alt na ald. Daniflmendli hanedan mensuplar aras nda bafllayan taht kavgalar ndan istifade eden Sultan Mesud, 1142 de Ankara, Çank r, Kastamonu, Kayseri ve Malatya yörelerini Daniflmendliler den ald ve ilk üç flehrin idaresini küçük o lu fiahinflah a b rakt. Sultan Mesud un ölümünden sonra Ankara, bu sefer de Mesud un o ullar aras ndaki mücadelelere sahne oldu. fiahinflah, II. K l ç Arslan ve Dolat, hakimiyet mücadelesine bafllad. II. K l çarslan kardeflini 1164 de ma lüp ederek Ankara ve Çank r y topraklar na katt. K l çarslan n Bizans, Daniflmedli ve kardefllerine karfl mücadelesi oldukça baflar l geçti ve O uz Türkmen boylar, Anadolu ya yo un gruplar halinde geldi. Özellikle bu dönemde göçer Türkmen Beyleri, Ankara ve civar nda yurt tutmaya bafllad. fiehir merkezine Müslüman Akköprü, (1998, A.E.) 121

122 tarih içinde ankara

1900 lü y llarda Ankara Kalesi nden Samanpazar, Hamamönü, Hacettepe, Seyranba lar ve Esetba lar n n görünüflü (A.Y.) 123

Kad lar (K rklar) Kabristan (2000, A.E.) 124

Kad lar (K rklar) Kabristan (2000, A.E.) nüfus yerleflti. Öyleki, bu dönemin Ankara metropoliti 1173 de flehirde çok az hristiyan kald n ve bu yüzden geçim s k nt s çekti ini söyleyerek stanbul Sinodu na müracaat ederek, Amasra piskoposlu una tayinini ister. Selçuklu Sultan II. K l çarslan, Anadolu da birli i tesis etmifl ve yafl ilerlemifltir. Türk ananesine göre hayatta iken onbir o lu aras nda Anadolu Selçuklu topraklar n n yönetimini paylaflt r r. Ankara merkez olmak üzere Çank r, Kastamonu ve Eskiflehir i o lu Muhiddin Mesud a verir ve o ullar melik ünvan n al r. Melikler, babas Seçuklu Sultan II. K l çarslan a tabi olup, bölgelerinin idaresinde ba ms zd rlar. 189 Selçuklular döneminde yap lan Akkale, kuzey cephe (2006, A.E.) 125

HORASAN ERLER Çubuk, Afla emirler Köyü Emir Dede Türbesi (2005, A.E.) Keçiören, Ovac k Köyü Hatit (Demirli) Baba Türbesi (2004, A.E.) Âfl kpaflazâde nin Târihinde Osmanl Devleti nin kuruluflu s - ras nda faaliyet gösterdi i belirtilen dört zümreden; abdâlân- Rûm u, M. Fuad Köprülü nün tesbitlerine göre Horasan Erenleri oluflturmufltur. Hamdûn el-kassâr, Ebû Saîd-i Ebü l-hayr gibi büyük sûfîler taraf ndan temsil edilen Horasan Melâmetiyyesi nin tasavvuf anlay fl, daha sonra pek çok sûfî taraf ndan benimsenerek de- 126

vam ettirilmifltir. Bunlar aras nda Muhyiddin bnü l-arabî, Evhadüddîn-i Kirmânî, Fahreddîn-i Irâkî. Necmeddîn-i Dâye, Sadreddin Konevî, Müeyyidüddin Cendî, Saîdüddin el-fergânî, Afîfüddin et-tilimsânî ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî gibi isimler bulunmaktad r. Kaynaklarda s k s k geçen Horasan Erenleri tabiri bu melâmet anlay fl n benimseyen sûfîler için kullan lm flt r. Mo ol istilas ile Anadolu ya yerleflen bu dervifller toplulu u kurdu u zaviyelerle fetih hareketlerine manen ve maddeten destek vermifllerdir. Ankara ve civar nda Horasan Melami meflrepli birçok zaviyenin varl vak f belgelerinde zikredilmektedir. 190 Alt nda, Karapürçek Köyü Baba Erenler Türbesi (2006, A.E.) Çubuk, Mefleli Köyü Hac Murad Veli Türbesi (2005, A.E.) 127

Polatl, Kargal Köyü Karg n Baba Türbesi (2005, A.E.) Akyurt, Do anoluk (Teberik) Köyü Baba Sultan Türbesi (2005, A.E.) 128

Çaml dere, Osmansin Köyü Osman Sini Türbesi (2005, A.E.) 129

K z lcahamam, Otac Köyü fieyh Abdurrahman Türbesi (2005, A.E.) Elmada, Yeflildere Beldesi Seyyid Cemali Türbesi (2006, A.E.) 130

SELÇUKLU fiehzadeler (MEL KLER) Selçuklu Sultan II. K l çarslan, Anadolu da tesis etti i meliklik (yar ba ms z eyalet sistemi) sistemi ile onbir bölgeye ayr lm fl, idari yönden sultan a ba l, yönetim olarak ba ms z bir yap ya sahip olan hükümdarlar taraf ndan idare edilmeye baflland. Ankara merkezli eyaletin meliki olan Muhiddin Mesud, Ankara da hükümdarl n kurmufl, ad na hutbe okutmufl, para bast rm fl ve flehri imar etmeye bafllam flt r. Bu flehzadeler e itim görmüfl ve kültürlü flahsiyetlerdir. Muhyiddin Mesud, Bizans a karfl gaza ve fetihlerini yaparken, bir taraftanda sanat ve edebiyat ehlini Ankara ya davet ederek, flehrin kültür ve sosyal hayat n canland r yordu. Ankara da yetiflen sanatç lar Enguriyei lakab yla tan n yorlard. Bedi-i Enguriyei, Muhyevi-i Enguriye-i ve Mahmud-i Enguriye-i gibi flairler yetiflmifltir. Yap lan gazalarda da elde edilen esirler, flehre getirilmifl ve Müslüman olmufllar, böylelikle nüfus artmaya bafllam flt r. çkale de bulunan Selçuklu eseri Alaaddin Camii (2005, A.E.) 131

Alaaddin Camii nin Kale duvar na yap lan ilk mihrab (2005, A.E.) 132 1192 de II. K l çarslan vefat eder. Kardefller aras nda taht kavgas bafllar. Ankara Kalesinin savunmaya elveriflli olmas, Muhyiddin Mesud un iyi bir asker ve sanat adam olmas, kardefller aras ndaki mücadeleden ziyade Bizans üzerine gazalara a rl k vermesi sonucu flehir, bir ilim ve sanat merkezi olur. Mesud, hakimiyet sahas n geniflletmifl, Ankara, Bolu, Kastamonu, Eskiflehir ve Çank r civar na hakim olmufltu. Muhyiddin Mesud, Ankara da Kale içinde yapt rd caminin minber kitabesinde Kahredici sultan, din ve dünyan n ihya edicisi, Rum ve Yunan beldelerinin sultan zaferin babas K l ç Arslan o lu Mesud ibaresini yazd r rken dahi babas n n Rum ve Yunan beldelerinin sultan ünvan n isminin bafl na koyarak, ona olan itaatini ve sayg s n belirtir. Kardefli II. Rükneddin Süleyman fiah n sultanl n ilan etmesi ile Ankara da Mesud un huzuru bozulur. Bir ordu ile Ankara ya gelen Süleyman fiah, Ankara Kalesini üç sene muhasara al-

Alaaddin Camii ahflap minberi kitabesi (2005, A.E.) t nda tutar. Bu süre zarf nda flehirde erzak ve muhimmat s k nt - s bafl gösterir. Mesud, flehir halk n n bu s k nt y çekmemesi için kardefli Süleyman la müzakereye oturur. Müzakere neticesinde Muhyiddin Mesud, hakimiyeti alt nda bulunan vilayetleri kardefline devredecek ve kardeflide onu, Bizansa yak n bir bölgeye, iki o lu ile birlikte gönderecekti. Anlaflma hükümleri uyguland ve Kale teslim edildi. Mesud un ak beti hakk nda ise görüfller oldukça farkl d r. Ankara, Muhyiddin Mesud un yönetimi sayesinde ticari yöndende geliflmiflti. Çevre köylere Türkmen afliretleri yerleflmeye bafllam fl ve yeni yerleflim yerleri kurarak flenlendirmeye, tar ma, ziraate ve hayvanc l a bafllam fllard r. Rükneddin Süleyman fiah, yapt mücadelerle melik lik ünvan n kald rarak Anadolu Selçuklu birli ini sa layarak, flehzadelik müessesesini tamamen kald rd. 191 I. zzeddin Keykavus, 1211 de Selçuklu taht na geçince, kardefli Alaeddin Keykubad onu tan may p isyan etti ve daha sonra Ankara Kalesi ne kapanarak müdafaaya çekildi. Sultan, devlet ifllerini yoluna koyduktan sonra Ankara y muhasaraya bafllad. Sultan zzeddin Keykavus kaleyi ele geçirmeye kararl oldu u için surlar n d fl nda evler, barakalar, kendisi için bir saray ve medrese yapt rd. Uzun süren kuflatma sonunda Alaeddin Keykubad, 1212 de kendisine ve flehir halk na bir zarar verilmeyece- ine dair teminat ald ktan sonra teslim oldu. 1243 de Köseda yenilgisinden sonra Mo ol takibinden kaçan II. G yaseddin Keyhusrev, Tokat taki hazinelerini alarak Ankara Kalesi ne s nd. II. zzeddin Keykavus, flehrin surlar n tamir ettirdi, III. G yaseddin Keyhusrev döneminde Ankara, k sa bir süre Selçuklu taht nda hak iddia eden Alaeddin Siyavufl (Cimri) ile Karamanl lar n eline geçti. 192 Konya, nce Minareli Medrese (2005, A.E.) 133

SELÇUKLU ESERLER Günümüze ulaflan veya çeflitli nedenlerle ulaflamayan, ancak Selçuklu dönemine ait oldu u bilinen eserler, günümüze ulafl p ulaflmad na bak lmaks z n afla da verilmifltir: BAKLACI BABA (KAVAKLI) CAM Hay rl Sokakta yer alan Cami, y k ld ndan günümüze ulaflmam flt r. çi ahflap tavanl olup, genifl saçakl bir son cemaat yeri vard. Bu caminin alç mihrab tipik Ankara mihraplar n n bir temsilcisi idi. 193 Caminin önemi, halen Etnografya Müzesinde bulunan, binan n yap m y l da yaz l olan ahflap d fl kap s ndan gelmektedir. Oyma tekni i ile yap lm fl bir flaheser olan kap kanatlar nda d flta, üste kemer teflkil eden rûmili bir silme dolaflmaktad r. Kemerin içinde caminin infla kitabesi ve ortadaki dikdörtgen alan ortalar rûmili geometrik geçmelerle süslüdür. 194 134 Ankara Etnografya Müzesi nde bulunan Baklac Baba Camii ahflap kap kanatlar (2005, A.E.)

Kap kitabesinin Türkçe si: Bu mescidin imar n Çoban o lu Yakub, 697 / 1298 y l nda emretti. 195 Caminin son cemaat yerindeki Ya Hazret-i Pir Sultan fiaban- Veli el-halveti kaddese s rruhû-ya Hazreti Pir-i Sânî Mehmet Nasuh yaz s, Halveti Tekkesi olarak kullan ld n gösterir. Baklac Baba (Kavakl ) Camii, Çoban o lu Yakub taraf ndan 1298 y l nda yapt r lm flt r. Yap, bilinen en eski Ankara camisidir. Yakub Bey ise Candaro ullar ndand r. 196 Kadro d fl b rak lan cami, bir müddet Vak flar Genel Müdürlü ünün deposu olarak kullan ld ktan sonra y k lm flt r. 197 ALÂADD N (SULTAN, KALE) CAM çkalenin Zindan kap yan nda, kale duvar na bitiflik olarak, kale duvar mihrap duvar olarak kullan larak yap lan caminin asl, Selçuklu devrine aittir. Mevcut cami oldukça de- iflikli e u ram flt r. Caminin di er duvarlar subasman seviyesine kadar moloz tafl, üstü kerpiç olarak yap lm flt r. Camide ve çevresinde bolca devflirme malzeme görülmektedir. Duvarlar beyaz s val d r. Genifl saçakl çat s alaturka kiremit kapl d r. Genifl bir alan kaplayan, boyuna dikdörtgen planl caminin kuzeyindeki son cemaat yeri, do u tarafta ana binadan iki sütunla yana do ru geniflletilmesine karfl l k bat taraf da bir duvarla kapat larak oda haline getirilmifltir. Sekiz sütunla d fla aç lan son cemaat yerinin üstüne kad nlar mahfeli uzanmaktad r. Üç taraftan pencerelerle ayd nlanan caminin güney taraf n n alt sur duvar oldu- undan, sadece üste küçük pencereler aç lm flt r. Caminin minaresi kuzeybat köflede camiden ayr, kare planl, kesme tafl bir kaide üzerinde yükselmektedir. Tu la gövdenin alt nda ve üstünde birer tafl bilezik dolaflmaktad r. Tafl korkuluklu flerefeye kirpi saçaklarla geçilir. Pete in üstü kurflun külâhl - d r. Alaaddin Camii kuzey cephe (1998, A.E.) 135

Alaaddin Camii nin 1198 y l nda yap lan ahflap minberi (2005, A.E.) 136

Caminin harimi sadedir. Kuzeydeki ahflap mahfel son cemaat yerine do ru geniflletilmifltir. Sade olan ahflap tavandaki alt - gen göbek ve ahflap pencere çerçeveleri, onar mlar s ras nda boyanm flt r. Pencerelerin ahflap kanatlar ndan biri Etnografya Müzesi nde korunmaktad r. Osmanl Devrinden olan kanat oyma tekni i ile yap lm fl motiflerle süslüdür. 198 Barok karakterli mihrap, yar m daire planl nifle sahiptir. ki yan nda ikifler sütunce, üstünde bir yaz panosu vard r. Camideki ceviz minber, çakma kündekâri tekni i ile yap lm fl olup baz elemanlar oyma tekni indedir. Kaide ve külâh k sm yenilenen minberi orta büyüklüktedir. Minberin yan aynal na çeflitli çokgen ve y ld z biçimli, üstleri kabartma olarak rûmî motifleriyle süslenmifl parçalar, ç talarla çak lm flt r. Ayn flekilde köflk k sm n n alt nda aralar dört kollu y ld zlarla dolu çokgen parçalar görülür. Korkuluk flebekeleri, y ld z ve çokgenlerle doldurulmufltur. fiebekelerin çerçeveleri geçmelerle süslüdür. Minberin dilimli kemerli kap s n n aynal nda yap m kitabesi, sol korkulukta usta kitabesi ifllenmifltir. Kap kemerinin iki yan ndaki bofllu a ince rûmîli helezonlar oluflturan hatlar ifllenmifl, ortalar na da birer madalyon yerlefltirilmifltir. Kap kanatlar çakma kündekâri tekni indedir. Kap binisinde bal k pulu motifi görülür. Alaaddin Camii do u cephesi (2005, A.E.) Alaaddin Camii kuzeybat cephesi (1998, A.E.) Kale surlar ndan Alaaddin Camii (1998, A.E.) 137

Alaaddin Camii onar m kitabeleri (2005, A.E.) Arapça minber kitabesinin Türkçe si: Kahredici sultan, din ve dünyan n ihya edicisi, Rum ve Yunan beldelerinin sultan, zaferin babas K l ç Arslan o lu Mesud 594 senesi Safer ay nda Usta kitabesinin Türkçe si: Marangoz Ebubekir o lu brahim Rûmî yapt. Girifl kap s üstünde sivri kemerli iki niflin içinde caminin onar m kitabeleri yer al r. Bunlardan sa daki kitabenin Türkçe si: fierife Sünbül Hatun, Mehmed Han n o lu Murad Han zaman nda 837 tarihinde, Allah n ma firetini dileyerek bu mübarek mescidi tamir ettirdi. Soldaki ikinci kitabenin Türkçesi: Bu mübarek camiyi Yüce Mevlâ, büyük sultan Orhan n -Allah mülkünü ebedi k ls n- valilerinden (toplulu undan) Lülü Pafla-Allah mülkünü ebedi k ls n- 763 y l nda tamir ettirdi. 199 Cami, minber kitabesine göre Selçuklu Sultan Mesud taraf ndan 594/1198 y l nda yapt r lm flt r. Minberinin ustas, Marangoz Ebubekir o lu brahim Rûmî dir. 200 Daha sonra harap olan cami, 763 /1361 y l nda Osmanl Sultan Orhan n valisi Lülü Pafla taraf ndan onar lm flt r. II. Murad zaman nda 837/1433 y l nda fierife Sünbül Hatun taraf ndan onar ld n di er kitabeden ö reniyoruz. 201 Muhteme- 138

len bu onar mlar n birinde veya daha sonra cami flimdiki yerine yap lm flt r. Tarihi yönü ve ahflap minberi ile önem kazanan bir yap d r. Vak flar Genel Müdürlü ü nce 1956-1960 aras nda ve 1984 y - l nda yap lan onar mda, cami, çevresini saran eklentilerden temizlenerek, mezbelelikten kurtar lm fl, ilk yap l fl na ait ortaya ç - Alaaddin Camii ve kale surlar (2005,A.E.) Alaaddin Camii infla kitabesi (2005, A.E.) 139

tarih içinde ankara Alaaddin Camii içi (2005, A.E.) Alaaddin Camii pencere kalem iflleri (2005, A.E.) 140 Alaaddin Camii minber ve mihrab (2005, A.E.) Alaaddin Camii minberden detay (2005, A.E.)

kar lan mihrab, caminin do usunda görülmektedir. 202 Dikdörtgen planl mihrap niflinin üstünün mukarnas kavsaral, içinde daha küçük bir mihrabiye ve zar bafll kl köfle sütunceleri oldu u görülmektedir. Selçuklu devrine ait bu mihrap, Ankara daki en eski mihrapt r. SARAÇ S NAN MESC D VE MEDRESES Bozk r Mahallesi, Berber Sokakta bir kayan n üzerine oturtulmufl, birbirine yaslanm fl, medrese ile mescid ve türbe yap s ndan oluflan küçük bir külliyedir. Medrese k sm, asl tamamen de iflerek bir harabe olarak gelmifl, mescid-türbe k sm ise nispeten ilk fleklini korumufltur. Dikdörtgen birer alan kaplayan mescid-türbe ve medrese, d fltan bir çat ile örtülüdür. Yap m nda baz lar devflirme iri blok ve moloz tafllar kullan lan, dikdörtgen planl mescid-türbe yap - s n n aç ktaki güney ve do u duvarlar nda devflirme blok tafllar üstünde ahflap hat llar görülmektedir. Ortadaki küçük bir eyvan fleklinde beflik tonoz örtülü bir ara mekan n kuzeyinde, beflik tonozla örtülü türbe k sm, güneyinde ise kubbe ile örtülü mescid k sm vard r. Mescid ve türbe aras nda yer alan beflik tonozlu eyvan, son cemaat yeri gibidir. Sonradan ahflap do ramal camekan ile önü kapat lan eyvanda, derin olmayan niflli, üstü mukarnasl bir mih- Saraç Sinan Mescidi güneybat cephesi (1998, A.E.) 141

rabiye yer al r. Mihrabiyenin sa ndaki köfleden dikdörtgen aç kl kl bir kap ile mescide girilir. Do udan dikdörtgen bir pencere ile ayd nlanan harimin, Türk üçgeni geçiflli kubbesinde herhangi bir süsleme yoktur. Düz yuvarlak nifl fleklindeki alç mihrab n alt k sm sadedir. Son cemaat yerinin kuzey do u köflesinden küçük bir kap yla türbeye girilmektedir. Dikdörtgen planl türbenin, do uya bakan bir penceresi vard r. çeride bulunan sekiz adet mezar n üzerindeki sandukalar, beton s val d r. Bunlar n bafllar nda dikili tafllarda 764 / 1362-3de ölen Süleyman bin Aslan, 711 / 1311-2 de ölen Sinanüddin Yusuf ibn el Hasan isimleri okunmaktad r. Vakfiye Arflivinde Hac Sinanüddin Yusuf un 20 Safer 687/ 24 fiubat 1288 tarihli medrese vakf fleklinde kay tl vakfiyede 203, Ankara da yeniden infla eyledi im mescid ve bitifli indeki medrese fleklindeki kayda göre Saraç Sinan Medresesinin de kagir olan mescid ve türbe k sm ile bütünleflmifl olmal d r. Saraç Sinan Mescidi mihrab (2005, A.K.) 142 Saraç Sinan Mescidi bat cephesi (1998. A.E.)

Saraç Sinan Türbesi nde bulunan mezarlar (2005, A.K.) Mescidin do u cephesinde bulunan 687 / 1288 tarihli kitabeye göre, 1288 y l nda, Hasan o lu Yusuf taraf ndan medrese ilk defa, mescid ise ikinci defa yapt r lm flt r Kendisi 711 / 1311 y l nda vefat edince, yapt rd türbeye defnedilmifltir. badete aç k durumdaki mescid, onar ma muhtaçt r. Mescidinin bat s na bitiflik medresenin isminden baflka bir yönü kalmam flt r. Zamanla harap olarak de iflikli e u rayan medrese, halen boyuna dikdörtgen planl salafl bir yap d r. Bir hol kenar na dizilmifl, bir birine bitiflik befl odal, kerpiç dolgulu ahflap karkas, çat l bir yap fleklindeki medrese, daha çok bir mahalle mektebi ölçülerine uymaktad r. Ulus ta Ziraat Bankas Genel Müdürlük Binas n n yerinde iken y k lm fl, Selçuklu devrine ait küçük bir külliye idi. Caminin bir bölümü medrese olup, yan nda türbesi vard. Buras n n vak flardan sat fl ifllemi 1931 y l nda yap lm fl, yap lar ise daha önceden y k lm flt r. Y k lmadan önce çekilen resimlerine göre cami medrese minaresiz, sade görünüfllü, boyuna dikdörtgen planl, moloz tafl örgülü duvarl, sivri bir çat ile örtülü bir yap idi. Yap n n kuzeyinde yap ya göre biraz dar, yanlar kapal, iri sütunlar n tafl d üç adet kemerle kuzeye aç lan bir son cemaat yeri vard. Cami-med- KIZILBEY CAM, MEDRESE VE TÜRBES 143

1920 li y llarda K z lbey Camii ve Türbesi (A.Y.) 1900 lü y llarda K z lbey Camii ve civar (VEKAM) resenin, üzeri sivri çat l, fazla penceresi olmayan, kagir bir yap oldu u eski foto raflardan anlafl lmaktad r. 204 Caminin 1594 y l nda depremden harap oldu una dair kay tlar vard r. 205 Yine 8 May s 1600 tarihinde depremden harap olan K z lbey Cami ve medresesinin do u taraftaki kubbesinin onar - m gerekti i kay tl d r. 206 Bu kay tlardan cami ve medresenin ayn yap oldu u, medresenin bir k sm n n cami olarak kullan ld - n anlamak mümkündür. Y k lmadan önce harap olan caminin, ahflap kap s ve cevizden yap lm fl minber parçalar, önce stanbul Müzesi ne götürülmüfl. Ankara da Etnografya Müzesi kurulunca Ankara ya getirilmifltir. 207 Minberdeki kitabeden, K z lbey in yapt rd caminin harap oldu- 144

unu, Germiyano lu beyli i kurucusu Aliflir o lu Yakub un 699 /1300 y l nda tamir ettirdi ini ve yeni bir minber yapt rd n ö reniyoruz. Bu minberin ustas, Ahi fierafeddin Camiinin minberini de yapan Ebubekir o lu Mehmed dir. 208 Caminin ahflap kap kanatlar yek pare olmay p, uzun tahta parçalar ndan oluflmaktad r. Ahflaba oyma olarak ifllenmifl on iki pano ile süslenmifltir. Çerçevelerinde birbirine geçmifl spiraller, panolarda de iflik rûmî motifleri görülmektedir. 209 Sadece baz parçalar kalm fl olan K z lbey Caminin ahflap minberi, Ahi fierafeddin Camii minberi ile benzerlik gösterir. Köflk k sm n n yan panolar farkl d r. 210 Arapça yaz lm fl minber kitabesinin Türkçesi: Bu mübarek minberin onar lmas, yenilenmesi, büyük sultan din ve dünyan n yükse i, fetih babas, memleketler zapteden, Feramürz o lu Keykubat -Allah Sultanl n sürekli k ls n- zaman nda büyük ve ulu bey Aliflir o lu Yakup -Allah onun parlakl n ve kudretini tecdit eylesin- taraf ndan 699 y l aylar nda yapt r ld. Usta kitabesi: Bu minberi Ebubekir o lu Neccar Mehmet yapt. (Bu esere) bakanlara hak rahmet eylesin. Dua onu yapan içindir. 211 K z lbey Külliyesinden Topkap Saray na, oradan da Etnografya Müzesine getirilen ahflap parçalar aras nda bir de cevizden yap lm fl bir taht vard r. Bu eser, 125 x 221 x 156 cm ölçülerinde olup, külliyenin medrese k sm na ait olabilir. Korkuluklar na yuvarlak sat hl derin oyma tekni inden rûmîler ifllenmifltir. 212 Yan k s mlar n içinde K z lbey Camii nde bulunan ve Ankara Etnografya Müzesi nde sergilenen Selçuk taht (2005, A.E.) 145

bir kitabe kufla dolaflmaktad r. Selçuklu ahflap sanat nda ender görülen ve günümüze gelen böyle bir taht n cami veya medresede bulunuflu da ilginç bir durumdur. Ahflap tahttaki kitabenin mevcut k sm : el muazzam flehin flah ül azam mülkü... ebu I-feth Keyhüsrev bin K - l çaslan nas r emir ül mü minin fleklinde okunmufltur. 213 Caminin do usunda ayr bir yap olarak yer alan türbenin kare planl, kubbeli, oldukça büyük kagir bir yap oldu u görülmektedir. Resimlere göre kuzey cephenin ortas nda, üstü sa r kemerli bir penceresi, bat cephede camiye bakan, kemerli yüksek bir nifl içinde bas k kemerli kap s vard. Köflelerde bulunan tromplarla sekizgen bir kasnak oluflturularak geçilen kubbe kurflun kapl idi. Yap n n üst k s mlar nda görülen malzeme farkl l -, yap lan onar mlar göstermektedir. 214 Selçuklu Sultan zzettin Keykavus un beylerbeyi K z lbey e ait türbe; kare planl, kubbeli, kagir bir yap idi. Türbeyi elimizdeki baz eski resimlere göre tarif etmek mümkündür. Caminin do usunda yer alan türbe, kare planl, kubbeli, büyük kagir bir yap d r. Türbenin yap m nda moloz ve kesme tafl kullan lm flt r. Kap s bat cephede yer ald, kap n n yüksek sivri kemerli bir nifl içinde bas k kemerli bir aç kl k oldu u, kuzeyinde bir, bat s nda iki adet pencere oldu u görünmektedir. Pencereler dikdörtgen aç kl klar olup, üstünde sa r, sivri kemerler bulunmaktad r. Türbenin kubbesine tromplarla geçildi i, d fltaki sekizgen kasnaktan anlafl lmaktad r. Kubbe kurflunla kapl idi. Elimizde kitabe ve vakfiye gibi bu yap lar n yap m tarihini ayd nlatacak bir belge olmamakla birlikte, tarihi bilgiler fl nda XIII. Yüzy l ortalar nda yap ld klar n söylemek yanl fl olmayacakt r. AH fierafedd N (ASLANHANE) CAM 146 Ankara Kalesi nin güneyinde, Atpazar semtinde yer alan, boyuna dikdörtgen planl, kagir yap Aslanhane Camisi olarak da bilinmektedir. Yap n n üstü, bak r kapl bir çat ile örtülüdür. Caminin duvarlar s ral moloz tafl ve horasan harc kullan larak örülmüfl, baz yerlerinde devflirme malzeme, az miktarda da tu la kullan lm flt r. Kuzey ve güney cephelerde k ymetli devflirme tafllar görülmektedir. D fltan sade görünümlü caminin üç cephesi, taç kap larla hareketlendirilmifltir. Taç kap lar hariç cami, d fltan sade görünümlü bir yap d r. Caminin güneyi çok yüksek, kuzeyi oldukça bas kt r. Taç kap n n solundaki kare kaideli, tu ladan kal n bir gövdesi olan minare, caminin önemli bir elemand r. Devflirme tafllar n kullan ld minare kaidesinde, önce üçgenlerle sekizgene, ora-

dan da silindirik gövdeye geçilmifltir. Tu la pabucun her cephesi, dikdörtgen bir nifl içinde, sivri kemerli sa r birer niflle hareketlendirilmifltir. Her cephedeki panolarda ve gövdedeki s rl tu la süslemeler, ço unlukla dökülmüfltür. Sekizgen flerefeli minare, silindirik petekli ve sivri külahl d r. Kuzey cephede, minarenin dibindeki mermer taç kap, caminin mahfeline aç l r. Merkezden biraz sola kayd r lan taç kap, d - fla taflk nd r. Merdivenle ç k lan, önde yekpare devflirme tafl kaideler üzerine oturan taç kap, caminin çat s n aflmaktad r. Genifl ve yüksek kap niflinin üstü, zengin mukarnasl bir kavsara ile bitmektedir. Niflin iki yan nda birer mihrabiye vard r. Köfleleri zar bafll kl sütuncelerle s n rlanan niflin çevresini,, sade silmeler dolafl r. Bas k kemerli kap n n ahflap kanatlar, sadedir. Arazideki meyil sebebi ile caminin üç kap s da ayr seviyelerde bulunmaktad r. Bat daki taç kap n n üstü tu la, alt moloz taflt r. Sivri kemerli niflin kemer aynas ndaki üçgen alç panodaki çokgenlerin içini dolduran çini parçalar dökülmüfltür. Bas k tu la kemer, tek parça söveye oturur. Kap kemerinin sa nda mezar tafl olmas gereken bir taflta Allahümma fir il-emir il-merhum Seyfeddin yaz l - d r. 215 Taç kap n n üstünde dikdörtgen bir çerçeve, onun da üstünde sivri kemerli sa r bir pencere görülmektedir. Kap n n sa- nda iki adet büyük, yukar da dört adet küçük dikdörtgen pencere görülmektedir. Aslanhane Camii güneybat cephe (1998, A.E.) Aslanhane Camii kuzeybat cephe (1998, A.E.) 147

Aslanhane Camii ahflap sütünlar (2005, A.E.) 148

149

Aslanhane Camii mihrab (2005, A.E.) 150

Do u cephedeki taç kap, tamamen tu la ile flekillendirilmifltir. Bas k kemerli kap n n d fl n sade bir tu la silme dolafl r. Kemer köfleliklerinde iri tabak fleklinde birer boflluk ve üstte flekli bozulmufl, tu la ile yap lan kap elemanlar nda çini parçalar görülmektedir. Kap dan cami içine basmaklarla inilir. Güney cephe iki alt, dört üst pencere ile d fla aç lmaktad r. Caminin içinde ortadan yanlara do ru alçalan, mihraba dikey, befl sah n uzan r. Ahflap tavan tafl yan dört s ra halinde dizilmifl 24 adet ahflap direk üstüne Roma devri devflirme sütun bafll klar konulmufltur. Bafll klar n üstündeki profilli yast klara, mihraba dikey iri hat llar oturmaktad r. Hat llara, mihraba paralel olarak at lm fl yuvarlak kirifller üzerine tavan tahtalar çak lm flt r. Orta k s mda üç s ra, yanlarda iki s ra, duvar yan ndakilerde birer s ra halinde dizilmifl konsollara oturan kirifllerle tavanda hareketlilik meydana gelmifl, orta sah n yüksek, yandakiler alçakt r. Kuzey duvar boyunca uzanan ahflap mahfelin merdiveni, kuzeydo u köflededir. Mahfele aç lan kuzey kap s n n içinde, sivri kemerli minare kap s vard r. Güney duvar n ortas nda, biraz sa a kaym fl, tavana kadar yükselen çini mozaik mihrap yer al r. Üstü mukarnas kavsaral dikdörtgen mihrap niflinin çevresini dolaflan alç ve çini mozaik Aslanhane Camii mihrabdan detay (2005, A.E.) Aslanhane Camii minberden detaylar (2005, A.E.) 151

Kuzey girifl portali (2005, A.E.) Do u girifl kap s (2005, A.E.) Bat girifl kap s ve kuzey cephe (2005, A.E.) silmelerin oluflturdu u mihrab n üstü, alç dan bir tepelikle biter. Çinilerde firûze, patl can moru ve siyah renkler görülür. Mihrab n çevresini kuflatan, en d fltaki kavisli alç silmede, ajur tekni i ile uçlar palmetli k vr k dal motifi ifllenmifltir. Çini mozayikle yap lm fl ikinci silmede, firûze renkli hatlar n oluflturdu u beflgenler, patl can moru parçalarla doldurulmufltur. Üçüncü silmede çiçeklerle süslenmifl nesih hatla Ayet-el-Kürsü yaz s, ajur tekni inde alç yla yaz lm flt r. Dördüncü silme, geometrik geçmeli ikinci mozaik silmenin tekrar d r. Mihrab n üstündeki genifl alç tepelikte ajur tekni iyle, oyularak yap lm fl ejderi temsil eden figürlerin çevresi, palmet ve k vr m dallar yla doldurulmufltur. D fltaki silmelerin çevreledi i, dikdörtgen al nl k panosunun alt n üç yan kuflatan geometrik geçme s n rlar. Panonun ortas ndaki iri yuvarlak göbek, bir çiçek bahçesini and r r. D fltan çini bir daire içinde, ajur tekni inde alç yla yap lm fl bitkisel süsleme görülür. Panonun geri kalan k sm nda alt genlerin hakim oldu u geometrik geçme kompozisyonda, patl can moru ve firûze çinilerden baflka alç kabartmalar da yer al r. Panonun alt ndaki nifl köfleliklerinde, firûze çinilerle, rûmi motifleri yerlefltirilmifl olup, iki köfleden nifle, patl can moru renkli birer rûmi dal indirilmifltir. Mihrap niflinin iki köflesindeki yuvarlak alç sütüncelerin bafll klar, çan fleklindedir. Ajur tekni iyle ifllenen sütünceler, kuflaklarla bölünmüfltür. Tamam nda bitkisel örgü ve bir s ra kûfi yaz görülmektedir. Niflin içi, alç ve çini mozaikle ifllenmifl bir süslemeye sahiptir. Patl can moru ve firûze çiniler, alç ile geometrik flekiller meydana getirilmifl, içteki flekiller, alç yla yap lm fl rûmi motifleriyle doldurulmufltur. Niflin üstünü, patl can moru sülüs bir yaz kufla s n rlar. Yukar daki mukarnasl kavsarada firûze ve patl can moru çini parçalar, alç ile zengin bir süsleme program meydana getirmifltir. 216 Caminin ahflap minberi, ceviz a ac ndan taklit kündekâri tekni i ile yap lm flt r. Minber oldukça iyi korunmufltur. Sadece köflk ve külâh k sm yenilenmifltir. Minberin yan aynal klar ve köflk k sm n n alt nda çokgen ve y ld zdan oluflan geometrik flekillerin içine rûmi motifler oyulmufltur. Geometrik flekiller, aralar na çak lan ç talarla birbirinden ayr lm flt r. Köflk k sm n n alt ndaki kemerler, rûmilerle süslenmifltir. Kaide k sm nda küçük dilimli kemerler dizilmifltir. Yan aynal klar ve köflk k sm n çeviren pervazlarla, korkuluk k sm n n iskeletine kabartma rûmiler ifllenmifltir. Korkuluk flebekeleri, geometrik kafesler fleklindedir. Korkulu un ortas ndaki gergilerden mihrap taraf nda minberi Ebu Bekir o lu Marangoz Mehmed in yapt di erinde Ümmetin günahkâr, Allah n affedici oldu unu bildiren Arapça bir ibare, nesih hatla yaz lm flt r. Minberin dilimli kap kemerinin aynal zarif rûmilerle süslenmifltir. Kemeri tafl yan sütünceler, bal k pulu fleklinde ifllenmifltir. Kap kanatlar yoktur. Minber kap s üstünde yer alan, iki s ra halindeki sülüs hatla yaz lm fl camiye ait infla kitabesi, son senelerde çal nm flt r. 152

Kap n n iskeletini teflkil eden pervazlar, rûmilerle süslüdür. Kap - n n üstünde ajur tekni iyle ifllenmifl rûmili bir taç yükselir. 217 Aslanhane camisinin tarihlemesinde minberindeki Arapça kitabe kullan l r. Kitabenin Türkçe si: Din ve dünyan n imdatç s Keykavus o lu sultan ebu I-feth Mesud cümle mahlukat do ru yola sevk eden Allah, sultanl n ebedi k ls n, saltanat zaman nda fütüvvet ve mürüvvet sahiplerinden iki kardefl Allah n r - zas n dilemek için bu camii 689 y l nda yapt lar. Allah her ikisinin ömürlerini uzun etsin ve hasenatlar n kabul buyursun ve suçlar n ba fllas n. 218 Camiyi 689 /1289-90 y l nda yapt ran iki kardeflin, Ahi fierafeddin in babas Ahi Hüsameddin ve amcas Ahi Hasaneddin olduklar kabul edilir. 219 Vakfiyesi ele geçmeyen camiye ait çeflitli belgeler vard r. 220 Osmanl devrinde yaz lan tahrir defterlerinde, buras n n gelirleri kay t edilmifltir. Caminin Çubuk Kazas nda Baflsemer, Bay nd r, Kargasemer ve Dodurga köylerinden Fatih devrinde 1463 y - l nda yaz lan defterde toplam 12705 akçe y ll k geliri vard. 221 Bu gelir, 1530 tarihli tahrir defterinde 23619 akçe olmufltur. 222 Yap l fl ndan günümüze kadar çeflitli tamir ve tadilatlar yap larak de iflikliklere u rayan cami en son 1992 y l nda onar lm flt r. Aslanhane Camisi alç ve çini süslemenin ustal kla kaynaflt - r ld tek örnek olarak duran mihrab ve ahflap elamanlar ile Selçuklu sanat n n nadide bir eseridir. Uzun zaman Ankara n n Ulu Camisi olarak kullan lm flt r. Aslanhane Camii nin 2000 li y llarda çal nan ahflap minber kitabesi ve yeri (A.E.) Aslanhane Camii kuzeydo u cephe (A.E.) 153

AH fierafedd N (ASLANHANE) TÜRBES Ahi fierafeddin Türbesi güneybat cephesi (1998, A.E.) 154

Aslanhane Türbesi; kare planl, sekizgen kasnakl, piramidal külâhl bir türbedir. Düzgün kesme tafl, devflirme malzeme ve tu la ile yap lan türbenin cenazeli i yoktur. Devflirme malzemenin döfleme olarak kullan ld zaviye avlusunun kenar nda, düzgün bir alan üzerinde yap lm fl türbede, devflirme malzemenin bollu u dikkat çekicidir. Türbenin kuzey cephedeki kap s nda yekpare mermerle yap lm fl, asl nda söve ve lento vazifesi gören; sade silmeli bir çerçevenin içi, iki yanda birer lentoya oturan, iki parçal, sivri bir kemerli kap fleklinde doldurulmufltur. Di er üç cephede, kap seviyesinde, sade silmeli dikdörtgen birer pencere aç lm flt r. Pencereler demir parmakl kl d r. Güney penceresinin üstünde kitabe bulunmaktad r. Türbenin beden duvarlar, profilli bir saçakla bitmektedir. Üzerindeki sekizgen kasnak ikili tu la hat l ve yass tafllarla örülmüfltür. Her cephesinde tu la kemerli penceresi olan kasnak, kirpi saçakla bitmektedir. Tu la ile örülmüfl, sekizgen piramidal külâh bak r kapl d r. Türbenin içinde kareden sekizgene, köflelerdeki tromplarla geçilmektedir. Tromplar n aralar na dört cephede, sivri kemerli birer sa r pencere yap lm flt r. Sekizgen kasnaktaki pencerelerin üstünde, köflelerdeki üçgenlerle onalt gene geçilip, bunlar n üstünde onalt tane sa r pencere s ralanmaktad r. Daha sonra uzun damla motifi ifllenmifl, beyaz s val külahla üst örtü bitmektedir. Türbenin zemini, alt gen tu la döflemelidir. çinde giriflin solundaki ilk mezar ahflap sandukas, Etnografya Müzesinde bulunan Ahi fierafeddin e aittir. 223 Bu mezar n bafl nda serbest olarak duran bir mezar tafl olup, 1890 y l nda vefat eden Nakflibendi fieyhi, Buharal Pir zade Hac Seyyid Ahmed Efendiye aittir. Kuzeybat cephe ve içi (2005, A.E.) Ahi fierafeddin Camii ve Türbesi (2006, A.E.) 155

Ahi fierafeddin in mezar üzerindeki ahflap sanduka. 1933 y l nda Ankara Etno rafya Müzesi ne götürülmüfl ve burada sergilenmektedir. (2005, A.E.) Yan ndaki iki adet mezar, alt gen mavi çinilerle kapl d r. Kitabeleri olmad ndan kimlere ait oldu u bilinmiyor. Türbenin güneydo u köflesindeki yekpare tafl sanduka Ahi fierafeddin in 833 / 1429 y l nda ölen k z Ayfle Hatun a aittir. Giriflin sa nda 156

Ahi fierafeddin in Türbesi, güney cephede bulunan kitabe (2005, A.E.) alç süslemeli, bafl serpufllu büyük sandukada, halen bir kitabe görülmemektedir. Bu mezar n Ahi fierafeddin in babas Ahi Hüsameddin e ait oldu u kabul edilir. 224 Ahi Hüsameddin, türbenin yap ld 731/ 1330 y l ndan önce ölmüfl olabilir. Buradaki kitabesiz ikinci lâhit, zencirek ve mukarnas süslemelidir. Alç - dan yap lm fl üçüncü lâhitin sahibi de bilinmiyor. Dördüncü lâhit mermer olup, üzerinde Farsça bir yaz vard r. K ble duvar na yak n büyük lâhit, Ahi fierafeddin in k z Devlet Hatun a aittir. Mermerden mamul lâhitte, Devlet Hatun un 763/1361 y l nda vefat etti i yaz l d r. 225 Ahi fierafeddin in 751/1350 y l nda vefat n bildiren ceviz a ac ndan yap lm fl sandukas, Ankaral Mahmud o lu Nakkafl Abdullah taraf ndan yap lm flt r. 226 Arapça kitabenin Türkçe anlam : Hazreti Hüseyin soyundan Ahi Hüsameddin o lu lâtif olan Allah n rahmetine muhtaç, zay f kul Mehmed bu imaretin yap lmas na çal flt. (Hazreti) Hüseyin ve kardefli ve babas ve analar ve o lu hürmetine Allah onun kalbini nurland rs n 731 y l nda yap ld. 227 Türbe, kitabesine göre 731/1331 y l nda yap lm flt r. Ahi fierafeddin in mezar üzerindeki ahflap sanduka, 1933 y l nda Ankara Etno rafya Müzesi ne götürülmüfltür. Türbenin eski bir resminde, üstünün çat ile örtülü oldu u görülmektedir. 1947 y l nda Türkiye An tlar n n Korunmas na Yard m Derne i nce onar lan türbe, 1974 y l nda da Vak flar Genel Müdürlü ü nce yeniden onar lm flt r. 228 Ahi fierafeddin in sandukas (2005, A.E.) 157

BEYPAZARI SULTAN ALÂADD N CAM (CAM KEB R) 158 stiklal Mahallesi, Alaattin Sokak No. 26 da bulunan cami, dikdörtgen planl, çat l bir yap d r. Düzgün kesme tafllarla yap lan caminin üstü, çat ile örtülmüfltür. Son cemaat yeri yoktur. Dikdörtgen plânl, çat s saçla örtülmüfl olan Alâaddin Camii nin beden duvarlar, ara ara tamir görmüfl olmas na ra men, k smen orijinal fleklini korumufltur. Bilhassa do u duvar ilk haliyle günümüze gelmifltir. Beden duvarlar n n alt k s mlar kesme taflla yap lm fl olmas na karfl, üstleri tu la hat ll bir örgüye sahiptir. Alttaki sivri kemerli pencerelerin üstünde sivri kemerli ve alç flebekeli ikinci s ra pencereleri hizas na kadar devam eden tu la hat ll duvarlarda, kesme tafllar n aras, dikey düzende tu lalar konulmak suretiyle kasetlenmifltir. kinci s ra pencereler üzerinde duvarlar, kenarlar pahl bir silme ile sona ermektedir. Güneyde küçük bir ç k nt teflkil eden mihrab n üzerinde kapat lm fl yuvarlak bir pencere bulunmaktad r. Kuzeybat köflede yer alan minarenin kaidesi, kesme taflt r. Minarenin gövdesi tu la, flerefesi tafltand r. Bat cephesinde, altta parmakl kl ve yuvarlak kemerli dört pencere, üstte yuvarlak kemerli befl pencere yer al r. Kuzeybat köflesinden, minarenin yan ndaki kap dan yap ya girilir. Kuzey cephede altl üstlü befl pencere görülür. Kare planl yap, içten k bleye dikey dört sahne ayr lm flt r. kinci s rada üç sütun, di er s ralarda dörder sütun bulunur. Üstü, ortas nda boyal ve geometrik motiflerle süslü bir göbek bulunan ahflap tavanla örtülüdür. Güneyinde üstü boyanm fl mukarnasl alç dan mihrap ve basit ahflap minber yer al r. Kap n n kuzeyindeki merdivenlerden yap n n üç taraf n (bat -do u-kuzey) boydan boya kateden üst galeriye ç k l r. D fltan çat n n üstü kiremitli çat yla örtülüdür. Yap n n kuzeybat köflesindeki minarenin kaidesi tafltan, gövdesi tu ladand r. Alâaddin Camiinin beden duvarlar, çeflitli zamanlarda oldukça büyük tamirler görmüfl olmal d r. Kesme tafltan yap lm fl duvar örgüsünde tu la hat llar, sivri kemerli nifller içindeki pencerelerin tafl ve tu la örgüleri dikkat çekmektedir. Camiinin beden duvarlar üzerindeki birinci s ra pencere nifllerinin kemerlerinde, 3 tu la bir tafl kullan lm fl olup, nifl içindeki pencerelerin al nl klar, tu la desenli olarak doldurulmufltur. K ble yönde küçük bir ç k nt teflkil eden mihrab n üzerinde de yuvarlak bir pencere vard r. Evvelce üç nefli ve ahflap destekli oldu u söylenen camiinin 1300 H. yang n nda yand, bundan sonra tahta tavanl olarak yap ld bilinmektedir. Sultan Alâaddin Camiinin mimari flekli, XV. veya XVI.

yüzy la ait oldu unu göstermektedir. Muhtemelen daha önce burada bulunan eski caminin harap olmas ndan sonra yerine bu cami yap lm fl olmal d r. Caminin kitabesi: Hamdulillâh çün imaret oldu bu beyti flerif Eferin mimar na k ld müzeyyen hem zarif Kubbesin ta asuman evce hempa eyledi Cümle ahçar n musanna tiynil etti nazif. Hem bu hayre mutemet Râ-cim-u bâ oldu sebeb Ruzi mahflerde hüdaya cürmünü ede afif Hakteâlâ ol beyin Ömrün hezar etsûn hezar Devletin ikballe k ls n sehayîle atif Çeflitlimiz rûflen tamam aldu dedim tarihini Ola andiçre bu cami beye cem kasr- latif 1069 H. Sultan Alaaddin Camii (M. Kezer) 159

Beypazar Sultan Alaaddin Camii girifl kap s ve onar m kitabesi (2005, A.E.) 160

Sar kaya Mahallesi nde bir teras üzerinde yer alan cami, kare planl ve tek kubbeli bir yap d r. Caminin beden duvarlar tamamen kesme yonu tafltan yap lm flt r. Kuzey taraf ndaki son cemaat yeri, üç kubbelidir. Kuzeybat köflede beden duvarlar ndan ç - k nt yapan minare kaidesi yonu tafltand r. Caminin mihrap mekân, k ble yönünde, kare planl ana mekandan ileri do ru ç k nt yapmaktad r. Son cemaat yerinin pandantif geçiflli üç kubbesi, iki köflede tafl ayak, ortada iki sütun ile tafl nmakta, sivri kemerlerle ba lanmaktad r. Sütunlar n bafll klar gayet sade ve basit olup, gergi demirleri ile birbirine ba lanmaktad r. Yan cephelerde üçer, güneydeki mihrap ç k nt s n n iki yan nda ve güney duvar nda bunlara karfl birer dikdörtgen pencere vard r. Son cemaat yeri ile ayn hizada bulunan ana mekan n beden duvarlar, tafl bir silme ile bitmekte ve daha üstte biraz daha içerden, her cephesi sivri kemerli sekizgen bir kubbe kasna yükselmekte, onun da üstüne, içe do ru daralan payandal kubbe kasna oturmaktad r. Bu konik, kasnak kubbe ile birlikte tamamen kurflunla kaplanm flt r. D fltan kemerli payandalarla takviye edilmifl olan kasnak, sekiz pencerelidir. Minare, kuzeybat köflede son cemaat yeri ile birlikte beden duvarlar ndan hafif ç k nt teflkil eden bir kaideye sahiptir. Silindirik gövdeli minarenin flerefe alt, silmelerle genifllemektedir. fierefe ve petek k sm da tafl olup, üstü kurflun kapl konik bir külahla örtülüdür. Minare kap s, son cemaat yerine aç lmaktad r. Tamamen beyaz s val son cemaat yerinde sa üstteki kemerli bir pencere fleklindeki mükebbire, cami içinden imam n sesini d flar daki cemaate duyurmak için yap lm flt r, Son cemaat fierefl KOÇH SAR ALÂADD N CAM Alaaddin Camii kuzey cephesi (2005, A.E.) 161

162 Alaaddin Camii güneybat cephesi (2005, A.E.) yerinin iki yan nda birer dikdörtgen pencere, ortas nda taç kap vard r. Bas k kemerli girifl kap s n n çevresinde sivri kemerli genifl bir silme dolaflmaktad r. Taç kap n n üst k sm nda kitabe, kenarlar nda geç dönem özelli i tafl yan baz motifler vard r.

fiereflikoçhisar, Sultan Alaaddin Camii, mihrab ve minberi (2005, A.E.) fiereflikoçhisar, Sultan Alaaddin Camii onar m kitabesi (2005, A.E.) 163

Harim mekân nda kubbeye tromplarla geçilmektedir. Tromp kemerleri, beden duvarlar ndan ç k nt yapan payandalara oturmaktad r. Kemerleri, tromplar da kubbeyi tafl maktad r. Caminin tafltan yap lm fl minberi basit süslemelere sahiptir. Güney tarafa eyvan fleklinde girinti yapan mihrap mekan n n üzeri beflik tonozla örtülmüfltür. Sade görünümlü tafl mihrap, taç kap ile ayn üslupta yap lm flt r. Caminin yenileme kitabesi: Sezâd r dediler müftî min ismi llâh ola târih Hezâr rahmet eyleyüb buldum dedim târih old afûr 1286 Su basman seviyesine kadar olan temel duvarlar n n beden duvarlar ndan daha eski olmas, caminin tarihini XIII. yüzy la kadar indirmektedir. Buradaki devflirme malzemeler aras nda orijinal bir mermer kitabe parças da bunu göstermektedir. Yap m tarihi kesin olarak bilinmeyen cami, ilk olarak Selçuklu devrinde yap lm fl olmal d r. Kap s ndaki 1869 tarihli kitabe de, muhtemelen caminin yeniden yap m tarihini bildirmektedir. fiereflikoçhisar, Sultan Alaaddin Camii girifl kap s (2005, A.E.) 164

KUYULU (HOCA PAfiA) CAM Ulus ta, Tülüce Mahallesinde, Hac Bayram Camii ne giden yolun bafl nda iken, Hükümet Caddesi aç lmas nedeniyle y k lan caminin bulundu u yerde, flimdi Hükümet Caddesi bafllamaktad r. O zaman Çiftlik ma azas ile müzayede salonu aras nda bulunan cami, 1938 y l nda 5.900 TL. s na istimlak edilerek y k ld ktan sonra, ahflap kap s Ankara Etnografya Müzesi ne kald r lm flt r. Boyuna dikdörtgen planl, çat l, kerpiç duvarl bir yap olan caminin kesme taflla yap lm fl minaresi, kuzey do u köflesinde yükseliyordu. Zarif minarenin cami ile birbirine uyumlu oldu u eski resimlerde görülmektedir. Caminin yan ndaki Kuyulu Kahve, Milli Mücadele y llar nda revaçta olan bir yer idi. 229 Kuyulu Camii ve Hac Bayram Caddesi y k lmadan önce (1940 A.Y.) 165

Kuyulu Camii nin Ankara Etnografya Müzesi nde sergilenen ahflap kap kanatlar (2005, A.E.) 166

Kuyulu Camii (1940, BELKO) Kuyulu Camii güneybat cephe (1940, VGM) Caminin çift kanatl, sivri kemerli taklit kündekari tekni i ve oyma tekni i ile yap lm fl olan ahflap kap kanatlar, zengin süslemelere sahiptir. ki kanatl kap da, d flta geçmeli bir silme, kemerli bir pencere gibi dolaflmaktad r. Üstteki sivri kemerin içinde, rûmili zemin üstüne kûfi bir yaz yaz lm flt r. Ortadaki dikdörtgen alan, geometrik geçmelerin meydana getirdi i rûmilerle süslenmifltir. Kap kanatlar XIII. yüzy la tarihlenir. 230 Camiyi Hoca Pafla isimli bir kiflinin yapt rd isminden anlafl lmaktad r. Bu isme bakarak Hoca Pafla n n askeri bir kifli olmas gerekti i akla gelmekte ise de asl nda onun bir han m oldu unu, Ahiler zaman nda, Ahi Hüsam Zaviyesi nin Hoca Pafla isimli bir han m mütevelliyesinin varl ndan ö reniyoruz. 231 167

tarih içinde ankara AKKÖPRÜ Ankara n n Selçuklu devrinden kalan en önemli yap lar ndan birisi, Çubuk Çay üzerinde bulunan Akköprü dür. Köprünün yap m nda kullan lan Ankara tafl ndan baflka, köprüdeki devflirme tafllar n baz lar nda antik devir kitabeler vard r. Yedi gözlü köprünün, Ankara taraf nda iki küçük, ortada iki büyük ve Varl k Mahallesi taraf nda üç küçük gözü vard r. Bu se- Akköprü infla kitabesi (2005, A.E) Akköprü gravürü (A.Y.) 168

beple köprünün iki ucundan bafllayarak ortaya do ru köprü yükselmektedir. Kemerlerin hepsi de sivri formludur. Köprünün üstünde kenarlarda tafl korkuluklar bulunmaktad r. Köprüde bat yüzünde, orta gözün iki yan nda birer kitabe vard r. Sa daki kitabenin Türkçe si: 232 Din ve dünyan n büyü ü yüce sultan Eb ül-feth Keykubad bin Keyhüsrev- müminlerin emirinin bürhan - 619 y l rebiulahir ay nda yapt rd. Orta gözün solundaki kitabe, baz yerleri silik oldu undan tam okunamamakta, köprüyü yapan Bedreddin in ismi seçilmektedir. 233 Sa lam durumdaki köprü, Anadolu Selçuklu Sultan Alâeddin Keykubad (1219-1236) taraf ndan, May s 1222 y l nda, mimar Bedreddin e yapt r lm flt r. Köprüyü, Alâeddin Keykubad n Ankara valisi K z lbey taraf ndan yapt r ld n kabul edenler de vard r. 234 1530 tarihli Tapu Tahrir Defterinde K z lbey Köprüsü Ankara Kantaras ad yla geçmektedir. 235 Akköprü, 1900 lü y llar (BELKO) 169

Akköprü (2005, A.E.) 170

AYAfi BELED YE (PAfiA) HAMAMI Belediye Meydan, Karakaya Caddesi üzerinde, deli Sokak No: 1 de, Ulu Camii nin do usunda yer alan hamam, kaba yonu tafl yla kagir olarak yap lm flt r. Hamama Cumhuriyet Meydan arkas ndaki sokaktan girilir. Sa da L biçiminde dizilmifl soyunma odalar n n bulundu u dikdörtgen planl bir mekana geçilir. Soldaki bir kap yla kubbeli bir l kl k mekan na, oradan da yine kubbeli ve sekizgen planl s cakl a geçilir. Sekizgenin dikey ekseninde beflik tonozlu, dikdörtgen planl birer kurnal nifllerle diyagonal eksenlerin uçlar nda ikifler kurnal kubbeli mekanlar yer al r. Orta mekan, sekizgen göbek tafl yla zenginlefltirilmifltir. 236 Selçuklu döneminde yap lm fl olan hamam, günümüzde Ayafl Belediyesi nce sergi salonu olarak kullan lmaktad r. Pafla Hamam iç (2005, G.G.) Pafla Hamam (2005, G.G.) 171

Ayafl Pafla Hamam iç mekan (2005, G.G.) Ayafl Pafla Hamam ve Ulu Camii (2005, A.E.) 172

AYAfi KARAKAYA KAPLICASI Karakaya Kapl cas, Ayafl n K rkevler denilen mevkiinde bulunmaktad r. Çifte hamam olarak yap lan bu kapl can n suyu, flifal d r. Kaba yonu tafl ile kagir olarak infla edilmifl bir yap d r. Önde erkekler k sm, arkada kad nlar k sm yer almaktad r. Hamam n erkekler k sm n n dikdörtgen planl soyunmal, beflik tonozla örtülüdür. Buradan yine beflik tonozlu bir koridorla içi sekizgen bir havuzla kapl, kubbeli s cakl k k sm na geçilir. Kad nlar k sm da ayn plan tipindedir. ki sekizgen havuz, iki soyunmal k ve dinlenme yeri ve üzeri üç kubbe ile örtülüdür. Erkekler k sm n n sol köflesinde bir çeflme bulunmaktad r. Selçuklu döneminde yap lm fl olan kapl ca, Romatizma gibi a r l hastal klar için banyo ve içme olarak kullan lmaktad r. 237 Ayafl Karakaya kapl cas ve çeflmesi (2005, A.E..) 173

SELÇUKLULARDA ANKARA KALES Selçuklu dönemi yap s Akkale girifl kap s (1998, A.E.) Bizans devrinde yap lan ç Kalenin kuzey do u köflesindeki yüksek k sm, fiark Kalesi diye isimlendirilmifltir. Kuzey bat köfledeki ayr bir bölüm gibi duran, halk taraf ndan Alitafl denen yüksek k s m, Akkale ad n al r. Akkale nin, Selçuklu Sultan II. Keyhüsrev taraf ndan 1249 y l nda yapt r ld, kalenin harap 174

yerlerinin de onar ld Bentderesine bakan, ç Kale ile D fl Kalenin kuzey bat tarafta birleflim yerindeki, gerisi kapal bir dehlizin girifl kemeri üstüne konulan Arapça kitabeden ö renilmifltir. 238 Keyhüsrev in o lu emir el-mü min in, varidat- cibayesinden (gelir vergisi) orta izzü d-dünya ve d-din ebu l-feth Keykâvus, c l z kul kubbet ül-cambaz ve o lu Mehmed alt yüz k rk yedi y - l nda ( yaz ld ). 239 Akkale, bat cephe (2005, A.E.) 175

Selçuklular döneminde Ankara Kalesi surlar na yap lan gizli delhiz kap s ve kitabesi (2006, A.E.) 176

Akkale kule içi (2006, A.E.) Bu kitabenin yan ndan bafllay p Hatip Çay na kadar inen, kalenin gizli bir geçit ve su yolu olarak kullan lan bir yeralt dehlizinin oldu u, halk aras nda rivayet edilir. ç Kalenin halen kullan lan iki kap s olup, ilki, güneydeki D fl Kalenin Hisar Kap s na giden Zindan Kap, di eri bat ya aç lan Genç Kap d r. 240 Ayr ca kalenin kuzey do usundaki fiark Kalesinin do usunda yeralan, kalenin içine aç lan Parmak Kap n n aç ld geçit y k ld ndan kapal durumdad r. ç Kale; sarn çlar, depolar, çeflitli bar nma yerleri ve zindan olan flehrin en güvenli yeridir. Devlete ait k ymetli eflyalar, silah ve cephaneler buradaki depolarda saklan yordu. Bir savafl s ras nda flehir halk n n mal ve can n güveni ç Kalede sa lanmas n n yan nda, burada sürekli yaflayan bir de halk grubu vard. 241 Çeflitli mahallelerle bölünen ç Kale de, Misafir Fakih Mescidi ve Alâaddin Camii günümüze gelmifl baz Selçuklu eserleridir. 177