HOLLANDA ÜLKE BÜLTENİ
HOLLANDA NIN EKONOMİK YAPISI VE TÜRKİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLERİ* *Ekonomi Bakanlığı Lahey Ticaret Müşarvirliği yıllık raporundan alınmıştır. *Ekonomi Bakanlığı Sofya Ticaret Müşarvirliği yıllık raporundan alınmıştır. 2
İÇİNDEKİLER SAYFA NO 1. GİRİŞ... 4 2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER... 5 2.1. Ülke Kimliği... 5 2. 2. Sosyal Göstergeler... 6 2.3. Ekonomik Göstergeler... 6 3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER... 7 3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi... 7 3.2. Siyasi ve İdari Durum... 8 3.3. Coğrafi Bilgiler, Nüfus, Eğitim ve Sosyal Güvenlik... 10 3.3.1. Coğrafi Konumu ve Özellikleri... 10 3.3.2. Nüfus... 10 3.3.3. Çalışma ve İşgücü... 11 3.3.4. Eğitim ve kültür... 12 3.3.5. Sosyal Güvenlik... 14 4. GENEL EKONOMİK DURUMU... 14 4.1. Genel Durum... 14 4.2. Tarım ve Hayvancılık... 17 4.3. Sanayi... 19 4.4. Ulaştırma ve Telekomünikasyon... 20 4.5. Hizmetler... 21 4.6. Enerji... 22 4.7. Doğal Kaynaklar ve Madencilik... 23 4.8. Ekonomiyi Etkileyen İç ve Dış Olaylar... 23 5. EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER... 26 5.1. Genel Durum... 26 5.2. Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri... 26 5.3. Dış Ticaret... 26 5.3.1. Genel Durum... 26 5.3.2. Dış Ticaret Mevzuatı... 27
5.4. Dış Ticaret İstatistikleri... 28 5.4.1. Yıllara Göre Dış Ticaret Değerleri... 28 5.4.2. Başlıca Ülkelere Göre Dış Ticaret... 28 5.4.3. Ülke Grupları veya Ekonomik Topluluklara Göre Dış Ticaret... 30 5.4.4. Dış Ticaretin Sektörel Dağılımı... 31 5.4.5. Başlıca Maddelere Göre İthalat... 31 5.4.6. Başlıca Maddelere Göre İhracat... 32 1. TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER... 34 1.1. Ekonomik İlişkilerin Genel durumu... 34 1.1.1. Ekonomik İlişkilerin Gelişimi... 34 1.1.2. Yatırımlar ve Mali İşbirliği Alanındaki Gelişmeler... 34 1.2. Ticari İlişkilerin Genel Durumu... 36 1.3. Dış Ticaret İstatistikleri... 36 1.3.1. Türkiye İle Dış Ticaret Durumu... 36 1.3.2. Başlıca Maddelere Göre Türkiye ye İhracat... 37 1.3.3. Başlıca Maddelere Göre Türkiye den İthalat... 37 1.3.4. Sektörler İtibariyle Hollanda-Türkiye Dış Ticareti... 37 1.4. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Genel Konular... 38 1.4.1. Ticari Engeller... 38 1.4.2. İthalat Mevzuatı... 38 1.4.3. Serbest Bölgeler ve Mevzuatı... 41 1.5. Yıl İçinde Açılan Fuarlar... 41 1.6. Hollanda Pazarı ve Pazara Giriş Koşulları... 41 1.7. Belli Başlı Ekonomik ve Ticari kuruluşlar... 45 1.7.1. Ekonomi ve Ticaretle İlgili Kurum ve Kuruluşlar... 45 1.7.2. Hollanda daki Türk İşadamları Dernekleri... 47 2. SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER... 48 2.1. Sorunlar... 49 2.2. Görüş ve Öneriler... 49 KAYNAKÇA... 51 EKLER... 52
METİN İÇİNDEKİ TABLOLAR LİSTESİ SAYFA NO Table 1: Hollanda nın Nüfus İstatistikleri 11 Table 2: Hollanda nın Çalışan Nüfus Verileri 11 Tablo 3: Hollanda da Asgari Ücret 12 Tablo 4: Eğitim Verileri 14 Tablo 5: Önemli Veriler ve Oranlar 15 Tablo 6: Tarla ve Bahçe Ürünleri 18 Tablo 7: Hayvancılık 18 Tablo 8: Et ve Süt 19 Tablo 9: Katma Değer Yöntemiyle GSYIH ve Mal Üretimi 20 Tablo 10: Enerji Bilançosu 23 Tablo 11: Hollanda nın Dış Ticareti 28 Tablo 12: İthalatta İlk 20 Ülke 29 Tablo 13: İhracatta İlk 20 Ülke 29 Tablo 14: Ülke Gruplarına Göre Hollanda nın Dış Ticareti 30 Tablo 15: Sektörel Dış Ticaret 31 Tablo 16: İthalatta İlk 20 Madde 32 Tablo 17: İhracatta İlk 20 Madde 33 Tablo 18: Hollanda nın Dış Ticareti ve Türkiye nin Payı 36 Tablo 19: Sektörler İtibariyle Hollanda-Türkiye Dış Ticareti 37
BÖLÜM I 1. GİRİŞ Hollanda (resmi adı Hollanda Krallığı) bir krallık olup Hollanda ve Karayip Denizindeki altı adadan (Aruba ve Hollanda Antilleri) oluşmaktadır. Avrupa Birliği nin alan olarak en küçük ülkelerinden bir tanesi olan Hollanda, Batı Avrupa da Kuzey Denizi kıyısında, Almanya ve Belçika arasında yer almaktadır. Ren, Maas ve Shelde nehirlerinin deltasında kurulmuş olan Hollanda nın 41.526 km 2 lik yüzölçümünün 7.578 km 2 lik kısmı su ve kanallardan oluşmaktadır. Varlığını hidrolik mühendisliğine borçlu olan Hollanda topraklarının % 20 si polder adı verilen denizden kazanılmış topraklar olup ülke topraklarının 2/3 ü dünyanın en geniş kapsamlı su kontrol projeleri sayesinde su altında kalmaktan korunmaktadır. 16,8 milyonluk nüfusu ve km 2 başına düşen 496 kişi ile dünyanın en nüfus yoğun ülkelerinden birisidir. Uluslararası Para Fonu nun (IMF) 2013 yılına ilişkin verilerine göre Hollanda dünyanın en büyük 18 inci ekonomisine sahip olup, kişi başına düşen milli gelir sıralamasında önde gelen ülkeler arasında yer almaktadır. Hollanda, Dünya Ticaret Örgütü (WTO) 2013 yılı verilerine göre, dünya mal ihracatında beşinci, hizmet ihracatında dokuzuncu, mal ithalatında yedinci, hizmet ithalatında ise sekizinci sırada yer almaktadır. Toplam dünya mal ticareti içerisindeki payı ise % 3,4 olarak gerçekleşmiştir. AB nin ikinci en büyük ihracatçı ülkesi olan Hollanda tarım ürünleri ihracatında ABD nin ardından 2 nci sırada gelmektedir. Ülke, reeksport konusunda uzmanlaşmış olup ihracatının yaklaşık % 46,2 sini oluşturmaktadır. Hollanda, Avrupa nın ana limanı ve lojistik merkezi konumundadır. Rotterdam Limanı 2005 yılına kadar dünyanın en büyük limanı iken, halen Şangay Limanı, Ningbo- Zhoushan Limanı, Singapur Limanı ve Tianjin Limanının ardından dünyanın beşinci en büyük ve Avrupa nın en büyük limanı unvanını taşımaktadır. Amsterdam daki Schiphol Havalimanı Avrupa da yolcu trafiği açısından dördüncü, kargo trafiği açısından 3 üncü sırada yer almaktadır. Dış ticaretinin önemli bir bölümünü, Avrupa içi ticaret yanında Rotterdam Limanı ve Schiphol Havalimanı gibi lojistik faaliyetlerin en yoğun olduğu limanlar vasıtasıyla ABD ve Asya dan yapılan ithalat oluşturmaktadır. İthal edilen ürünlerin önemli bir bölümü çok az veya hiç bir işleme tabi tutulmadan diğer ülkelere ihraç edilmektedir. Bu durum, Hollanda nın, Avrupa nın en önemli ticaret ve dağıtım merkezi olma özelliğini yansıtmaktadır. Özellikle Avrupa pazarına giriş için çok avantajlı bir dağıtım merkezi olması ve öne çıkan alt yapı ve lojistik hizmetleri nedeniyle, halen çoğu global firma Hollanda yı bir pazarlama üssü olarak seçmektedir. Hollanda yı önemli kılan diğer önemli bir faktör, kimya, ileri teknolojiye dayalı yenilikçi malzemeler, gıda, çiçekçilik, yaşam bilimleri, sağlık, su yönetimi ve denizcilik, ar-ge ve finansal hizmetler sektörlerinde şirketlerin ve araştırma kurumları kümelenmelerinin varlığıdır. Ayrıca, Hollanda halkı, yüksek eğitimli, dışa açık ve genellikle bir kaç dili konuşabilen insanlardır. 2013 yılı verilerine göre Avrupa daki en iyi 50 üniversitenin içinde 3 Hollanda üniversitesi bulunmaktadır. Hollanda nın, kimya, fizik, tıp, ekonomi ve barış dallarında 15 Nobel ödülü bulunmaktadır. Hollanda, Avrupa da kişi başına düşen bilgisayar sayısı açısından 1 inci sırada, hane halkı geniş bant internet bağlantılarında ise dünyada 2 nci sırada gelmektedir. Hollanda da ar-ge harcamaları GSYİH nın % 1,7 sine tekabül etmekte olup triyadik patentlerde (ABD, Avrupa, Japonya da kaydedilen patentler) Hollanda 3 üncü sırada yer almaktadır. 4
2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER 2.1. Ülke Kimliği Ulusal Adı Başkenti Yönetim Biçim Resmi Dili Dini Para Birimi Yıllık Ortalama Döviz Kuru Hollanda Krallığı Amsterdam Parlamenter Monarşi Hollandaca, Friesland eyaletinde Frizce konuşulmakta olup bu dil Hollanda da resmi yerli azınlık dilidir. % 36 sı dinsiz, % 34 ü Katolik, % 25 i Protestan, % 5 i diğer dinler Euro 1 Euro =1,3281 ABD Doları Yüzölçümü 41.526 km² Nüfusu 16.778.025 Yıllık Nüfus Artışı Binde 2,8 Nüfus Yoğunluğu (km2/kişi) 496 Mesai Saatleri ve Günleri Büyük Kentler ve nüfusu (31 Aralık itibariyle) Yerel Saat Haftalık Çalışma Saati Resmi Tatil Günleri 9.00-17.30 Pazartesi-Cuma Amsterdam : 810.767 Rotterdam : 618.357 Lahey : 508.940 Utrecht : 328.164 Türkiye den 1 saat geri (-1 saat) 38 saat 2014 Yılı Tatilleri: 01 Ocak-Yeni Yıl 20 Nisan-21 Nisan Paskalya (Easter) 27 Nisan-Milli Gün (Kral'in Doğum Günü) (27 Nisan Pazar gününe geldiğiiçin 2014 yılında 26 Nisan Milli gün olarak kutlanacaktır.) 05 Mayıs-Kurtuluş Günü (1945) 25-26 Aralık-Noel Uluslararası Telefon Kodu 31 29 Mayıs-Dini Bayram (Ascension Day) 8-9 Haziran-Dini Bayram (Whit Sunday,Whit Monday) 5
2. 2. Sosyal Göstergeler Ortalama Ömür Yüksek Öğretim Okul Sayısı (2013-2014) Yüksek Öğretim Öğrenci Sayısı (2013-2014) Kadın 82,9 (2013) Erkek 79,3 (2013) 39 Meslek Yüksek Okulu, 14 Üniversite 423.719 Meslek Yüksek Okulu 245.322 Üniversite Gelen Turist Sayısı 8.726.600 (2010)* Giden Turist Sayısı 17.532.600 (2010)* Eğitim Harcamaları / GSMH % 5,9 (2012) Sağlık Harcamaları / GSMH % 15,6 (2013) Karayolu Uzunluğu 138.199 km (2013) Demiryolu Uzunluğu 3.013 km (2013) Yıllık Elektrik Tüketimi (KWh) 116.809 (2013) Asgari Ücret *Yeni istatistikler yayınlanmamıştır. 1.495,20 Avro (brüt)(2014 Temmuz) 2.3. Ekonomik Göstergeler 2008 2009 2010 2011 2012 2013 GSYİH (milyar avro) 594 573 587 599 599 603 GSYİH (milyar ABD $) 875 798 779 834 771 800 Büyüme (%) 2,1-3,6 1,5 0,9-1,2-0,8 Nüfus (bin kişi) 16,405 16,486 16,575 16,656 16,730 16,778 Kişi Başına GSMH (ABD $) 53,199 48,300 46,861 49,932 45,989 47,634 Tüketici Enflasyon Oranı (%) 2,5 1,2 1,3 2,3 2,5 2,5 İşgücü (bin kişi) 7,801 7,846 7,817 7,811 7,894 7,939 İşsizlik oranı (%) 3,9 4,8 5,4 5,4 6,4 8,3 Dış Ticaret (Mal) İhracat (milyar avro) 370 309 372 409 430 434 İthalat (milyar avro) 336 274 332 365 389 384 Denge (milyar avro) 34 35 40 44 41 50 Türkiye ye İhracat (milyar avro) 3,9 3,5 4,5 4,7 4,7 4,8 İhracatta Türkiye nin Payı (%) 1,04 1,13 1,21 1,16 1,09 1,11 Türkiye den İthalat (milyar avro) 1,6 1,4 1,6 2,0 2,1 2,3 6
İthalatta Türkiye nin Payı (%) 0,49 0,50 0,49 0,55 0,54 0,59 Türkiye Denge (milyar avro) 2,3 2,1 2,9 2,7 2,6 2,5 Yabancı Sermaye Yatırımları Stok (milyar avro) 464 447 439 470 473 498 Diğer Veriler Kamu Borç Stoku (milyar avro) 348 349 373 394 426 441 Cari İşl. Dengesi (milyar avro) 25 30 43 54 57 66 Cari İşlem Dengesi/GSYİH (%) 4,3 5,2 7,4 9,1 9,5 10,9 Kamu Borç Stoku/GSYİH(%) 58,6 50,7 63,7 67,4 74,4 74,7 Ihracatın Ithalati Karşılama Oranı 110,3 112,9 111,9 112,2 110,3 112,9 İhracat/GSYİH 62,3 54,0 63,3 68,3 71,7 72,0 Enerji (petajoule) Petrol Üretimi 93 73 61 63 63 65 Petrol İthalatı 7.565 7.696 8.222 7,911 8,403 7,950 Petrol İhracatı 5,511 5,753 6,310 6,091 6,386 6,108 Doğalgaz Üretimi 2,511 2,363 2,657 2,419 2,406 2,587 Doğalgaz İthalatı 794 770 773 690 783 810 Doğalgaz İhracatı 1,852 1,669 1,786 1,676 1,812 2,007 3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi Netherlands (Alçak ülkeler), İspanya Krallığı yönetiminde olan onyedi eyaletin bir parçasıydı. Onyedi eyalet 1568 yılında İspanya ile savaşa girmiş ve 1581 yılında bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. İspanya, 80 yıl süren savaşların sonunda 1648 yılında eyaletlerin bağımsızlığını tanımıştır. Netherlands Eyaleti ne 1559 yılında yönetici olarak atanan Nassau Kontu Prens William Orange, Hollanda Kraliyet ailesinin atası ve Hollanda devletinin kurucusu olarak kabul edilmektedir. 16-17 nci yüzyıllarda Avrupa da kraliyet aileleri arasında süregelen savaşlar, akraba evlilikleri ve miraslar nedeniyle birçok defa yönetim değişikliği yaşanmıştır. 1815 yılında Viyana Kongresi ile Belçika ve Lüksemburg u da kapsayan bölgede Birleşik Hollanda Krallığı ilan edilmiştir. Daha sonra Belçika 1830 yılında ve Lüksemburg 1890 yılında Birleşik Hollanda Krallığı ndan ayrılmışlardır. 1848 yılında Hollanda nın önemli devlet adamlarından Thorbecke tarafından ilk anayasa oluşturulmuştur. Yeni yapılan keşiflerle zengin hammadde kaynakları bulunması nedeniyle 17 nci yüzyılda Hollanda ekonomik bakımdan güçlenmiş ve dünyanın sayılı bir ticaret merkezi ve deniz gücü haline gelmiştir. Bundan sonra denizlerdeki hakimiyetini uzun süre korumayı başarmıştır. Hollanda, 18 ve 19 uncu yüzyıllarda sömürgeci bir politika izleyerek Afrika da, Güney Amerika da ve Asya da sömürgeler edinmiş olup en önemli sömürgeleri Cape Town, Endonezya ve İngilizlerle şu anki New York şehri karşılığında takas edilen Surinam olmuştur. Hollanda sömürgecilik döneminde yoğun olarak köle ticareti yapmıştır. 7
Hollanda, I. Dünya Savaşı nda tarafsız kalmış ve savaşın dışında kalabilmiştir. Ancak II. Dünya Savaşı nda Almanlar tarafından 1940 ta işgal edilmiş, işgal 1945'te son bulmuştur. Hollanda, II. Dünya Savaşı ndan sonra tarafsızlık politikasından vazgeçmiş ve NATO ile Avrupa Ekonomik Topluluğu na üye olmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan bağımsızlık hareketleri sonrasında Endonezya ve Güney Afrika daki sömürgeleri özgürlüklerini ilan etmişler, Antiller ve Aruba yla ise ilişkileri düzenleyici nitelikte bir İmtiyazlar Anlaşması imzalanmıştır (29 Aralık 1954). Bu anlaşma ile her ülkenin kendi iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde koordineli hareket etmesi kararlaştırılmıştır. Günümüzde, Kral, Devletin başıdır. Aruba ve Antillerde Kraliyeti temsil eden ve Kral tarafından atanan Valiler bulunmakta olup onların bakanları da Kraliyetle ilgili konular görüşülürken toplantılara katılmak üzere Hollanda Bakanlar Kurulu nda yer almaktadır. 3.2. Siyasi ve İdari Durum Hollanda, yerel yönetimlere dayalı ve üç katmanlı (merkezi hükümet, eyaletler, belediyeler) üniter bir devlet yapısına sahiptir. Geleneksel Hollanda kamu yönetimi yaklaşımı korporatist felsefeye dayalı olup bu felsefe yönetimin meşruiyetini ve hükümete güveni artırmak amacıyla yönetim kalitesini iyileştirmek için konsensüs oluşturmanın ilkelerine ve uzman tavsiyelerinin kullanılmasına vurgu yapar. Hollanda da, hükümet, işveren ve işçi temsilcileri arasındaki ilişkiler polder modeli (1982 den beri endüstriyel istikrarsızlığı önlemiş olan müzakere ve mutabakat temeline dayalı işçi, işveren ve kamuyu bir araya getiren bir sistem) adı verilen mutabakat/uzlaşı kültürü çerçevesinde yürütülmektedir. Hollanda, parlamento esasına dayalı anayasal bir monarşidir. Hollanda 19 uncu yüzyıldan beri koalisyon hükümetleri tarafından yönetilmiştir. Hükümet kral ve bakanlardan oluşmaktadır. Kral devletin başıdır. Parlamento, Eyalet Konseyi üyeleri tarafından dört yıllığına seçilen 75 üyeli I. Meclis (Senato) ve halk tarafından gizli oy ve nispi temsil usulü ile yine dört yıllık süre için seçilen 150 üyeli II. Meclis ten (Temsilciler Meclisi) oluşmaktadır. Tarihi nedenlerden dolayı Lahey hükümet merkezi, Amsterdam ise başkenttir. Hollanda idari açıdan Drenthe, Flevoland, Friesland, Gelderland, Groningen, Limburg, Overijsel, Utrecht, Zeeland, Noord Brabant, Zuid Brabant, Noord Holland ve Zuid Holland olmak üzere 12 Eyaletten oluşmaktadır. Devlet Başkanı Kral Willem Alexander, 30 Nisan 2013 tarihinde tahta çıkmıştır. 8
Mevcut siyasi partiler ve liderleri: Mevcut siyasi partiler ve liderleri 2014-Milletvekili Sayısı VVD-Özgürlük ve Demokrasi Partisi: Mark Rutte 41 PvdA-İşçi Partisi: Diederik SAMSOM 38 SP-Sosyalist Parti: Emile Roemer 15 CDA-Hıristiyan Demokrat Parti: Sybrand van Haersma Buma 13 D66-Demokrat 66 lar: Alexander Pechtold 12 PVV-Özgürlükler Partisi: Geert Wilders 12 CU-Hıristiyan Birliği: Arie Slob 5 Groenlinks-Yeşil Sol: Bram A. Van Ojik 4 SGP-Reformcu Devlet Partisi: Kees C.G.van der Staaij 3 PvdD-Hayvanları Koruma Partisi: Luuk Folkerts 2 VNL (ex PVV) Bontes/van Klaveren 2 50PLUS-Elli Yaş Üzeri Partisi: M.H.H. Baay-Timmermans 1 Lid-Van Vliet (ex PVV) 1 50PLUS/Nolbert Klein 1 Toplam 150 Bakanlar Kurulu: Başbakan Başbakan Yard./Sosyal İşler, İstihdam Bakanı Dışişleri Bakanı İçişleri Bakanı, Kraliyet İlişkileri Güvenlik ve Adalet Bakanı Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanı Maliye Bakanı Savunma Bakanı Altyapı ve Çevre Bakanı Ekonomi Bakanı Dış Ticaret, Geliştirme İşbirliği Bakanı Sağlık, Refah ve Spor Bakanı Mark Rutte (VVD) Lodewijk Asscher (PvdA) Frans Timmermans (PvdA) Ronald Plastelk (PvdA) Ivo Opstelten (VVD) Jet Bussemaker (PvdA) Jeroen Dijsselsoem (PvdA) Jeannine Hennis-Plasschaert (VVD) M. Schultz van Haegen- Maas Geesteranus (VVD) Henk Kamp (VVD) Lilianne Ploumen (PvdA) Edith Schippers (VVD) İskan ve Merkezi Hükümet Bakanı Stef Blok(VVD) *4 Şubat 2014 itibariyle Eric Wiebes Maliye DEVLET Sekreteri görevini devam ettirmektedir. 9
Yargı: Roma Hukuku temel dayanak olmakla birlikte mevcut yasalar Fransız hukukundan alınmıştır. Yasal soruşturmalar, genelde kişiler değil devlet tarafından başlatılmaktadır. İdari yargı, medeni hukuk ve ceza yargısından ayrı yapılandırılmış olup yargılama usulleri de farklıdır. Yargının bağımsızlığı esastır ve bu çerçevede yargıçların ömür boyu görev güvenceleri bulunmaktadır. Yargıçlar, ancak görevi kötüye kullanma ya da akli problemler vb. nedenlerle ehliyetsiz hale gelmeleri halinde görevden alınabilmektedir. En yüksek yargı makamı Hollanda Yüksek Temyiz Mahkemesi dir. Mahkeme, yargı idaresinin gözetimi ve temyiz davalarını karara bağlama görevlerini yürütür. Sadece vergi hukukuna giren konularda ilk derece mahkemesi olarak görev yapan beş adet temyiz mahkemesi vardır. Medeni hukuk ve ceza hukuku davaları, altmışbir alt-bölge mahkemesi tarafından ele alınmakta olup bunların bakmadığı davalar için de ondokuz bölge mahkemesi bulunmaktadır. Ayrıca, çocuklar için çocuk mahkemeleri ve borsa vb. kurumlar için özel tahkim mahkemeleri vardır. 3.3. Coğrafi Bilgiler, Nüfus, Eğitim ve Sosyal Güvenlik 3.3.1. Coğrafi Konumu ve Özellikleri Hollanda Krallığı, Hollanda ve Karayip Denizindeki altı adadan (Aruba ve Hollanda Antilleri) oluşmaktadır. Avrupa Birliği nin alan olarak en küçük ülkelerinden bir tanesi olan Hollanda Batı Avrupa da Kuzey Denizi kıyısında, Almanya ve Belçika arasında yer almaktadır. Ren, Maas ve Shelde nehirlerinin deltasında kurulmuş olan Hollanda nın 41.526 km 2 lik yüzölçümünün 7.578 km 2 lik kısmı (% 18) su ve kanallardan oluşmaktadır. Coğrafi yapısı itibariyle düz bir araziye sahip olan ülke topraklarının yarısından çoğu deniz seviyesinin altında bulunmaktadır. Varlığını hidrolik mühendisliğine borçlu olan Hollanda topraklarının % 20 si, polder adı verilen denizden kazanılmış topraklar olup ülke topraklarının 2/3 si dünyanın en geniş kapsamlı su kontrol projeleri sayesinde su altında kalmaktan korunmaktadır. Ülkenin en yüksek noktası 321metre, en alçak noktası 6,7-metre (deniz seviyesinin altında) dir. 16,8 milyonluk nüfusu ve km 2 başına düşen 496 kişi ile dünyanın nüfusu en yoğun ülkelerinden birisidir. Hollanda, nemli ve yağışlı bir iklime sahiptir ve yağışlar tüm yıl boyunca görülmektedir. Hollanda nın iklimi, Kuzey denizi kıyılarında bulunması ve Karayip bölgesinden gelen gulf stream in etkisi ile ılımlıdır. Yazın ortalama sıcaklık 16 derece, kışın ise 3 derecedir. Bununla birlikte, nem oranının fazlalığı, ısının daha sıcak veya daha soğuk olarak hissedilmesine neden olmaktadır. Diğer taraftan, düz bir arazi yapısına sahip olan ülkede Kuzey Denizi nden esen rüzgar, özellikle deniz kıyısında bütün etkisi ile hissedilebilmektedir. Konumu nedeniyle değişik hava koşullarının yaşanabildiği bir ülke olan Hollanda da aynı gün içinde bir kaç kez güneşli ve yağışlı hava yaşanabilmektedir. 3.3.2. Nüfus Hollanda nın nüfusu 2013 yılı sonunda 16,8 milyon olmuştur. Ancak nüfus artışındaki yavaşlama devam etmektedir. Hollanda nüfusu gittikçe yaşlanmakta, 40 yaşının üzerindekilerin nüfus içindeki oranları artmaktadır. Nüfus artış hızı 2012 yılında binde 2,8 olmuştur. Nüfus açısından en kalabalık şehirler sırasıyla Amsterdam, Rotterdam, Lahey, Utrecht ve Eindhoven dır. 10
Halkın çoğu Flaman, küçük bir kısmı ise Fas, Surinam ve Endonezyalıdır. Ülkede yaklaşık 400 bin Türk yaşamakta, bunlardan 250 bininin Hollanda vatandaşlığını kazanmış olduğu bilinmektedir. Yabancılar arasında ülkedeki en büyük kesimi Türk kökenliler oluşturmaktadır. Tablo 1: Hollanda nın Nüfus İstatistikleri(1000 kişi) Yıl Toplam (Kişi) Oran (%) 0-20 20-40 40-65 65-80 80 üzeri Kişi Büyüme Oran (binde) Yoğunluk (kişi/km 2 ) 2009 16.485.787 23,9 25,7 35,5 11,2 3,8 91,83 5,6 489 2010 16.574.989 24,1 25,2 35,6 11,4 3,9 89,2 5,4 491 2011 16.655.799 23,5 25,0 29,3 11,6 4,0 80,8 4,9 494 2012 16.730.348 23,28 24,76 35,73 12,14 4,10 80,8 4,8 496 2013 16.778.025 23,10 24,60 35,50 12,60 4,20 47,7 2,8 496 Kaynak: CBS 3.3.3. Çalışma ve İşgücü Hollanda da 15-65 yaş arası nüfus ve çalışabilir nüfus yıllar itibariyle çok düşük rakamlarda değişiklik göstermektedir. Buna rağmen 2006 yılına kadar çalışan nüfusta azalma ve sonucunda işsiz nüfusta artış olurken 2006, 2007 ve 2008 yıllarında ekonomide genel olumlu gidişe paralel olarak işsizlik oranı azalmıştır. Ancak 2008 in ikinci yarısında ve 2009 yılında yaşanan ekonomik ve finansal krizin etkisiyle işsizlik oranı artışa geçerek 2009 yılında % 4,9, 2010 ve 2011 yıllarında %5,4, 2012 yılında % 6,4, 2013 yılında ise % 8,3 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 2: Hollanda nın Çalışan Nüfus Verileri (1.000 kişi) Yıl 15-65 yaş arası nüfus 15-65 yaş arası çalışabilir nüfus 15-65 yaş arası çalışan nüfus 15-65 yaş arası işsiz nüfus İşsizlik Oranı (%) 2009 10.970 7.753 7.374 379 4.9 2010 11.017 7.817 7.391 426 5.4 2011 10.994 7.811 7.392 419 5.4 2012 10.992 7.894 7.387 507 6.4 2013 11.012 7.939 7.283 656 8.3 Kaynak: CBS Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere, Hollanda da asgari ücret 2013 yılı itibariyle 23 yaş ve üzerindekiler için aylık brüt 1.469,40 avrodur. Ücretler/Kazanç endeksine göre 2013 yılı endeksi 131,8 dir (2000=100). Bu oran özel sektör için 131,6 ve sağlık gibi sektörler için 133,4 dür. 2013 yılı Aralık ayı itibariyle malul yardımı alanların sayısı 817.840 kişi ve işsizlik yardımı alanların sayısı ise 437.730 kişidir. 2012 yılının sonuna kadar 65 olan emeklilik yaşı, 2013 Ocak ayından itibaren her yıl emeklilik yaşına bir ay eklenerek 2018 yılında 66 ve 2021 yılında 67 olacaktır. 11
Tablo 3: Hollanda da Asgari Ücret (1 Ocak-31 Aralık Dönemi) Yaş Aylık Haftalık Günlük 23-65 1.469,40 339,10 67,82 22 1.249,00 288,25 57,65 21 1.065,30 245,85 49,17 20 903,70 208,55 41,71 19 771,45 178,05 35,61 18 668,60 154,30 30,86 17 580,40 133,95 26,79 16 506,95 117,00 23,40 15 440,80 101,75 20,35 Kaynak: Sosyal İşler ve İstihdam Bakanlığı 3.3.4. Eğitim ve kültür Hollanda da eğitim sisteminin en önemli özelliği, okul kurma özgürlüğünün, Anayasa nın 23 üncü maddesi altında garantiye alınmış olmasıdır. Bu maddede kişilere, okul kurma özgürlüğü, okullarda eğitimi düzenleme ve inanç özgürlüğüne bağlı olarak okulun ilkelerini belirleme özgürlüğü tanımaktadır. Dini inanca, eğitsel ve ideolojik görüşlere göre okul kurma ve seçme özgürlüğü tanınmıştır. Kamu okulları; devlet adına eğitim sağlayan, dini ve diğer görünüm ayrımlarını dikkate almadan tüm çocuklara açık olan, kamu hukukuna tabi olan, belediye meclisi ya da bir kamu tüzel kişiliği ya da bir kamu vakfının komisyonu tarafından kurulup yönetilen kurumlardır. Özel okullar ise; özel hukuka tabi olan bir dernek ya da vakıf tarafından kurulup yönetilen, kendi dini ve ideolojik inançlarını temel alabilen kurumlardır. Hollanda eğitim sisteminin ikinci önemli özelliği, işletme ve yönetimin okullara devredilmesi ile eğitim politikasının merkezileştirilmesini iç içe barındırmasıdır. Hollanda da, ülkenin yönetim yapısına uygun olarak, eğitim sisteminin yönetiminde yetkili ve sorumlu üç yönetim birimi vardır: Merkezi hükümet, ülke düzeyinde tüm eğitim sistemini düzenleme sorumluluğunu üstlenmekte ve anayasanın hükümleri doğrultusunda yönetmelikler ve yasama araçlarıyla eğitimi kontrol etmektedir. Eyalet yönetimi başlıca yasal denetim ve yargı görevlerini yerine getirir. Yerel yönetimlerin ise yürütme görevleri bulunmaktadır. Eğitim sistemi, ülke düzeyinde merkezi olarak düzenlendiği ve tüm ülkede ortak bir okul sistemi uygulandığı için, yönetim yönünden merkezi bir nitelik taşır. Buna karşılık, okulların idaresi yerel yönetimlerin sorumluluğunda olduğu için de yerel bir nitelik taşır. Anayasada belirtilen özgürlüklerin sağlanabilmesi için; devlete eğitim ve yönetim yönünden aynı programlara ve yasal düzenlemelere bağlı olan resmi ve özel okullara eşit parasal destek sağlama zorunluluğu, yerel yönetimlere de bir kamu görevi olarak eğitim hizmeti sunma sorumluluğu yüklenmiştir. Bu durum, sistem içinde hem okul türlerinin, hem de sistemin yönetim ve denetiminde yetkili olan kuruluşların çeşitlenmesine neden olmuştur. Çünkü anayasa ile güvence altına alınan kişilerin kendi dünya, dini, eğitsel ve ideolojik görüşlerine uyan eğitim verme ve eğitim alma özgürlüğü nedeniyle, tüm eğitim basamaklarında devlet okullarının yanı sıra çeşitli dini inanç ve mezhep grupları ile farklı eğitsel ve ideolojik görüşlere sahip özel ve tüzel kişiler (kişiler, dini kurumlar, meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernek ve birlikler, ticari kuruluşlar gibi) tarafından açılan oldukça geniş bir özel okullar ağı vardır. Bunlar genellikle Katolik ve Protestan okulları olup 12
Yahudi, Müslüman, Hindu ve hümanist özel okullar da bulunmaktadır. Okullarda din eğitimi zorunlu olmamakla birlikte, isteyenlere dini cemaatlerin görevlendirdiği din görevlileri tarafından din dersleri verilmektedir. Özel okullar, eğer çocuğun ebeveyni okulda öğretilen inanç ve ideolojiyi benimsemiyorsa çocuğu okula kabul etmeme hakkına sahiptir. Resmi ve özel okullar Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı tarafından belirlenmiş olan müfredat programını takip ederler. Her iki kurumdan alınan belge ve diplomaların geçerliliği eşittir. Merkezi hükümet, kamu ve özel okullarına aynı geçerli ölçütlere göre ödenek verir. Ancak, özel okulların devlet bütçesinden ödenek alabilmeleri için bu alandaki yasalarda ve hükümet kararlarında belirtilen koşulları yerine getirmeleri gerekir. Zorunlu eğitim 1969 Zorunlu Eğitim Kanunu ile düzenlenmiştir. Buna göre, her çocuk beş yaşına girdiği ay içinde tam gün okula kaydolmak ve kesintisiz 12 yıl eğitim almak zorundadır. Bununla birlikte, çocukların tamamına yakını 4 yaşında okula başlamaktadır. Okula devamın aksatılmaması konusunun takipçisi belediye yetkilileri olup okula devamın aksatılması durumunda kanun, para ve hapis cezası öngörmektedir. Eğitim Basamakları: Hollanda'da eğitim sistemi, temel eğitim, ortaöğretim ve yükseköğretim olmak üzere üç eğitim basamağından oluşur. Temel Eğitim Okulları: Zorunlu eğitim kapsamında 4-12 yaş arasındaki çocukların gittikleri sekiz yıllık okullardır. 1985 yılından itibaren Hollanda da ilkokul kavramı kaldırılmış olup temel eğitim yasası kapsamında 2 yıllık anaokulları ile 6 yıllık ilkokullar birleştirilerek 8 yıllık temel eğitim okulları oluşturulmuştur. Temel eğitim okullarına başlama yaşı 4 tür. Sekizinci yılın sonunda ülke genelinde yapılan CITO sınavlarında alınan notlara bağlı olarak öğrenciler ortaöğretim kurumlarından birine yönlendirilirler. Ortaöğretim:12-16/18 yaş arasındaki öğrencilerin öğrenim gördükleri, süreleri 4-6 yıl arasında değişen ve ilk dört yılı zorunlu eğitim kapsamında olan ortaöğretim basamağındaki genel eğitim ve mesleki eğitim amaçlı programlar uygulayan okullardır. Oniki yaş civarında sekiz yıllık temel eğitimi bitiren çocuklar için ortaöğretimde üç seçenek bulunmaktadır: VMBO: Meslek öncesi ortaöğretim, dört yıl süreli (ortaokul) ve sonra MBO Mesleki ortaöğretim, iki-üç-dört yıl süreli (lise) HAVO: Yüksek dereceli genel ortaöğretim, beş yıl süreli (ortaokul+lise) VWO: Üniversite öncesi eğitim, altı yıl süreli (ortaokul+lise) Yükseköğretim: Ortaöğretimi bitiren 18 yaşından büyük öğrencilerin akademik veya mesleki öğrenim gördükleri, süreleri 4-6 yıl olan üniversiteler ve meslek yüksekokullarından oluşmaktadır. HBO denilen meslek yüksek okulları, meslekler için gerekli olan teorik ve pratik eğitimi vermektedir. Üniversitelerise, araştırmayı sürdürmek ve bunların öğretilmesi amacını taşımaktadır. Üniversite ile yüksekokul arasındaki fark ise, üniversitede en az 3 fakülte (tıp fakültesi ve bir matematik veya fizik bilimleri fakültesi) bulunmasından kaynaklanmaktadır. Bu öğretim kurumlarına giriş için aynı yasal kurallar uygulanır ve verdikleri derecelerin değerleri de eşittir. Bu kurumlar tümüyle devlet sorumluluğu altındadır. Hollanda da yükseköğretim sistemi içinde toplam 14 üniversite bulunmaktadır. Mesleki eğitime büyük önem verilmekte olup mesleki eğitimin ağırlığı üniversite düzeyi eğitimde daha öne çıkmaktadır. Meslek yüksek okullarına 422 bin öğrenci kayıtlıyken, üniversitelere 241 bin öğrenci devam etmektedir. 13
Tablo 4: Eğitim Verileri (2013-2014 Öğretim Yılı) Okul/Kurum Okul Sayısı Öğrenci Sayısı İlköğretim 7.039 1.538.031 Orta Öğretim 658 961.099 Meslek Yüksek Okulları 39 421.519 Üniversiteler 14 241.321 Kaynak:CBS 3.3.5. Sosyal Güvenlik Hollanda da etkin ve kapsamlı bir sosyal güvenlik sistemi mevcuttur. Esas itibari ile sistem, halk sigortaları, işçi sigortaları ve sosyal yardımlar olarak üç bölümden oluşmaktadır: a) Halk Sigortaları: Aşağıdaki sigorta kolları için çalışanların ücretlerinden primler vergi dairelerince kesilmektedir: Yaşlılık Sigortaları (AOW), prim: % 17,90 Geride Kalan Dul ve Yetimler Sigortası (ANW), prim: % 0,60 Çocuk Paraları Sigortası (AKW), prim kesilmez, bütçe gelirlerinden karşılanır. İstisnai Sağlık Harcamaları Sigortaları (AWBZ), prim: %12,65 b) İşçi Sigortaları:Aşağıdaki sigorta kolları için çalışanlar ve/veya işverenlerden prim kesilir: Hastalık Sigortaları (ZVW) için işveren % 7,5 prim kesilir. Sigorta primi kişilerin gelirine göre değişim gösterir. Prim işveren ile işçi arasında yapılan görüşme ile saptanır. En düşük sağlık sigortası primi 80-110 Avro arasıdır. Maluliyet sigortası için (WAO/WIA) işverenden % 4,95 prim alınır. İşsizlik Sigortası (WW) için sadece işçiden % 2,15 prim kesilir. Tamamlayıcı Ödenek (TW), prim kesilmez, bütçe gelirlerinden karşılanır. c) Sosyal Yardımlar:Bu yardımlar bütçeden finanse edilmektedir. İş ve Geçim Yardımı (WWB) Yaşlı ve Kısmen Maluller 50 yaş üzeri- (IOAW) Serbest Çalışan Yaşlılar Yardım Kanunu (IOAZ) 4. GENEL EKONOMİK DURUMU 4.1. Genel Durum Hollanda ekonomisi, istikrarlı işçi-işveren ilişkileri, düşük düzeyde işsizlik ve enflasyon, önemli miktarda dış ticaret fazlası ve Avrupa nakliye merkezi olarak oynadığı önemli rol ile bilinmektedir. Ekonominin ana itici sektörleri nakliye/lojistik, kimya sanayi, ticaret ve hizmetlerden oluşmaktadır. İmalat sanayi Hollanda da, Almanya, Fransa ve İtalya gibi diğer Avrupa ülkelerinde olduğundan daha az baskın durumdadır. Endüstriyel aktiviteler esas olarak gıda işleme, kimyasallar, petrol işleme ve elektrikli makineler üzerine 14
yoğunlaşmıştır. Son derece mekanize tarım sektörü işgücünün yalnızca yaklaşık % 2 sini istihdam etmekle birlikte gıda işleme sanayisi ve ihracat için önemli miktarda üretim gerçekleştirmektedir. Tarım ve gıda ile kimyasallar gibi daha geleneksel sektörlerde biyoteknoloji giderek artan önemde bir rol oynamaktadır. Oldukça dışa açık olan ekonomi dış ticarete ve finansal hizmetlere bağımlıdır. Ekonominin sektörel dağılımı, % 74 hizmetler, % 24,4 sanayi ve % 1,6 tarım şeklindedir. Hollanda dünyanın en büyük 18 nci ekonomisine sahip olup kişi başına düşen milli gelir sıralamasında ise 13. sırada yer almaktadır. Hollanda, WTO 2013 yılı verilerine göre, dünya mal ihracatında beşinci, hizmet ihracatında dokuzuncu, mal ithalatında yedinci, hizmet ithalatında ise sekizinci sırada yer almaktadır. Toplam dünya mal ticareti içerisindeki payı ise % 3,4 olarak gerçekleşmiştir. AB nin ikinci en büyük ihracatçı ülkesi olan Hollanda tarım ürünleri ihracatında ABD nin ardından 2 nci sırada gelmektedir. Ülke, reeksport konusunda uzmanlaşmış olup ihracatının yaklaşık % 46,2 sini oluşturmaktadır. Doğal kaynaklar ve hammadde bakımından fakir olan Hollanda nın taşımacılık ve lojistik açısından Avrupa da merkezi bir konumda bulunması ve yurt içi pazarının darlığı ülkenin dışa açık bir ekonomi haline gelmesinde etkili olmuştur. Hollanda, Avrupa nın ana limanı ve lojistik merkezi konumundadır. Rotterdam Limanı 2005 yılına kadar dünyanın en büyük limanı iken, halen Şangay Limanı, Ningbo- Zhoushan Limanı, Singapur Limanı ve Tianjin Limanının ardından dünyanın beşinci en büyük ve Avrupa nın en büyük limanı unvanını taşımaktave Hollanda yı her tür eşya için başlıca geçiş ülkesi yapmaktadır. Amsterdam daki Schiphol Havalimanı Avrupa da yolcu trafiği açısından dördüncü, kargo trafiği açısından üçüncü sırada yer almaktadır. Dış ticaretinin önemli bir bölümünü, Avrupa içi ticaret yanında Rotterdam Limanı ve Schiphol Havalimanı gibi lojistik faaliyetlerinin en yoğun olduğu limanlar vasıtasıyla ABD ve Asya dan yapılan ithalat oluşturmaktadır. İthal edilen ürünlerin önemli bir bölümü çok az veya hiç bir işleme tabi tutulmadan diğer ülkelere ihraç edilmektedir. Bu durum, Hollanda nın, Avrupa nın en önemli ticaret ve dağıtım merkezi olma özelliğini yansıtmaktadır. Tablo 5: Önemli Veriler ve Oranlar VERİLER 2011 2012 2013 GSYİH (milyar dolar)-cari 834 770 800 GSYİH (milyar avro)-cari 599 599 602 İhracat (milyar avro) 409 430 434 İthalat (milyar avro) 365 389 384 Cari İşl.Dengesi (milyar avro) 54 57 66 Kamu borç stoğu (milyar avro) 394 426 441 Kişi Başına GSYİH (dolar)-cari 49,932 45,988 47,634 Kişi Başına GSYİH (avro)-cari 35,886 35,773 35,864 Oranlar İhracat/İthalat (%) 112 110 113 İhracat/GSMH (%) 68 72 72 Cari İşl. Dengesi/GSMH (%) 9,2 9,5 10,9 Kamu Borç Stoğu/GSMH (%) 65,8 71,1 73,3 Kaynak:IMF, CBS, De Nederlandsche Bank 15
Özellikle Avrupa pazarına giriş için çok avantajlı bir dağıtım merkezi olması, öne çıkan alt yapı ve lojistik hizmetleri nedeniyle, halen çoğu global firma Hollanda yı bir pazarlama üssü olarak seçmektedir. Hollanda yı önemli kılan diğer önemli bir faktör, kimya, ileri teknolojik ve yenilikçi malzemeler, gıda, çiçekçilik, yaşam bilimleri, sağlık, su yönetimi ve denizcilik, ar-ge ve finansal hizmetler sektörlerinde şirketlerin ve araştırma kurumları kümelenmelerinin varlığıdır. Ayrıca, Hollanda halkı, yüksek eğitimli, dışa açık ve genellikle bir kaç dili konuşabilen insanlardır. World Economic Forum (WEF) tarafından yayınlanan Küresel Rekabetçilik Raporu na göre Hollanda ilk on ülke arasında yer almaktadır. Aynı rapora göre Hollanda şirketleri oldukça sofistike ve uluslararası düzeyde yeni teknolojileri almada en atak şirketler olarak öne çıkmaktadır. Oldukça eğitimli, esnek ve motivasyonu yüksek iş gücü, ülkenin merkezi coğrafi konumu, gelişmiş altyapı ağı ve lojistik hizmetleri Avrupa nın, Amerika nın ve giderek sayıları artan Asya şirketlerinin Avrupa ofislerini Hollanda da açmalarına yol açmaktadır. Bu da, dünyadaki en büyük 500 şirketin 400 ünün Hollanda da ofislerinin mevcut olmasıyla paralellik arz etmektedir. Hollanda ekonomisi, hem özel sektör hem de kamu sektörünün önemli roller üstlendiği karma bir pazar ekonomisi niteliği taşımaktadır. Ekonomi güçlü bir uluslararası yönelime sahiptir. Hollanda, ticaret ve yüksek düzeyli finansal ve mesleki hizmetleri ile ünlenmiş, dünyadaki en zengin ve refah seviyesi yüksek ülkelerden biri olarak öne çıkmaktadır. Hollanda hükümeti geleneksel olarak özel sektör eliyle kalkınma lehinde politikalar yürütmüş ve yalnızca ulusal çıkarlar veya çok miktarda iş imkanı söz konusu olduğunda müdahalede bulunmayı tercih etmiştir. Ulusal politikalar, enerji, telekomünikasyon ve toplu taşıma gibi önemli kamu çıkarı olan sektörleri izlemek için kurulan bağımsız kurumlar marifetiyle rekabeti geliştirmeye ve tüketiciyi korumaya vurgu yapmaktadır. Hükümet, kamu hizmetlerinde özel yatırımlara ve yeni endüstriyel gelişmeler için kamu-özel sektör işbirliğine açıktır. Devlet bazı önemli büyük şirketlerde ve sektörlerde pay sahibi olmakla birlikte bütün endüstriyi kontrol altında tutmamaktadır. Devlet, kendi topraklarında ve kıta sahanlığındaki madenlerle ilgili imtiyazları verme hakkını elinde tutmaktadır. Hollanda da millileştirme konusunda bir kanun bulunmamakla birlikte millileştirme bir tehdit olarak görülmemektedir. Devletin sahip olduğu endüstriyel holdingler, bazı özel şirketlerin devamının sağlanmasını teminen gerçekleştirilen şirket kurtarma operasyonlarından kaynaklanmaktadır. 2008 yılında banka ve sigortacılık grubu olan Fortis in devlet sermayesi konularak batmaktan kurtarılması, ING bankasına finansal destek verilmesi ve ABN-AMRO bankasının satın alınması da bu çerçevede gerçekleştirilmiştir. Hollanda da devlet taşımacılık sektöründe, ulusal demiryolu işleticisi Nederlandse Spoorwegen, bölgesel otobüs şirketi Connexxion ve Rotterdam Limanı da dahil olmak üzere önemli bir paya sahip bulunmaktadır. Devletin ulusal havayolu şirketi olan KLM deki payı 2004 yılında şirketin Air France ile birleşmesi neticesinde % 14,75 ten % 5,9 a düşmüştür. Ulusal gaz dağıtım şirketi Gasunie ve elektrik şirketi Tennet gibi stratejik sektörlerdeki payını korumakla birlikte hükümet enerji sektöründe kamu payını düşürmek için çalışmaktadır. Elektrik piyasası 2004 yılından itibaren tam rekabete açılmış bulunmaktadır. Hollanda, kendisini Avrupa ya giriş kapısı olarak lanse etmekte ve aktif bir biçimde yabancı yatırımları teşvik etmektedir. Hollanda Yabancı Yatırım Ajansı, ülkeyi, uluslararası aktiviteler için bir üs olarak takdim etmekte ve yeni bir şube açmak isteyen veya mevcut bir 16
şirketi genişletmek isteyen şirketlere yardım etmektedir. Hollanda, yatırım teşvikleri sağlamak yerine iş dünyasına kendi avantajlarını pazarlamayı tercih etmektedir. Bu avantajlar arasında, taşımacılık ve dağıtım merkezleri olan Rotterdam Limanı ve Schiphol Havaalanı ile bağlantılı güçlü bir lojistik altyapı, çok dilli ve misafirperver olması ile ünlenen kalifiye ve iyi eğitimli iş gücü, polder modeli (1982 den beri endüstriyel istikrarsızlığı önlemiş olan müzakere ve mutabakat temeline dayalı işçi-işveren ve kamuyu bir araya getiren bir sistem) sayesinde mevcut olan emek piyasası istikrarı sayılmaktadır. Bu avantajlar bilgi-iletişim teknolojisi şirketleri ve pek çok dağıtım ve çağrı merkezleri için cazip gelmekte olup bu şirketler son yıllarda Hollanda da pek çok firma kurmuşlardır. 4.2. Tarım ve Hayvancılık Hollanda nın küçük bir ülke olması nedeniyle toprakların az ve yetersiz oluşu, denizden ve bataklıklardan arazi yaratıp kurutma (polder) sisteminin gelişmesini sağlamıştır. Hollanda nın mevcut topraklarının1/4 ü bu şekilde elde edilmiştir. Oluşturulan su kontrol proje ve sistemleriyle toprakların 2/3 si su altında kalmaktan korunmaktadır. Belirli tarım ürünlerinin, sebze ve çiçeklerin yetişmesi için iklimin soğuk olması ise seraların geliştirilmesini sağlamıştır. Tarım Hollanda ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Hollanda, ABD nin ardından dünyanın ikinci büyük tarım ürünleri ihracatçısıdır. Kişi başına düşen toprak açısından küçük bir ülke olmakla birlikte tarımda kullanılan ileri teknoloji ve makineler ülkeyi dünyanın en önemli ihracatçılarından birisi yapmıştır. Geleneksel olarak güçlü olan tarım sektörü, gen mühendisliği, çapraz gübreleme, çapraz dölleme gibi konular başta olmak üzere ar-ge faaliyetlerine verilen önem sayesinde hektar başına alınan ürünün yüksekliği ile dikkat çekmektedir. Hollandalı çiftçiler ortalama olarak AB deki çiftçilere göre dönüm başına 2,5 kat daha fazla ürün elde etmektedir. Tarım ve çiftlik gereçleri, makine ve teçhizatı, tohumlama, seracılık, paketleme ve tasarım teknikleri son derece gelişmiştir. Gıda ve yiyecek konusundaki ar-ge merkezinin bulunduğu Wageningen şehrinde (Wageningen Üniversitesi de yiyecek ve gıda konusunda uzmanlaşmıştır) ve civarında 10 bin araştırmacının çalıştığı ve bu gıda vadisinin yiyecek ve gıda alanında küresel bir motor niteliği taşıdığı ve uzun vadeli hedefin yeni ürünler, hizmetler ve işleme yöntemlerini besleyen ar-ge faaliyetleri ile Hollanda yı yiyecek ve gıda deltası haline getirmek olduğu ifade edilmektedir. Hollanda da toplam alanın %69 u tarımsal üretime ayrılmıştır. Avrupa nın sebze ihracatının yaklaşık %30 u Hollanda tarafından yapılmaktadır. En önemli ihracat pazarları Almanya, Fransa ve İngiltere dir. Hollanda genellikle çiçek soğanları ve peynirleri ile bilinmektedir. Ancak, Hollanda, çiçek, et ve et ürünleri, meyve ve sebze, bira, süt ürünleri, çikolata, nişasta türevleri ve tohum gibi ürünlerin hem önemli bir üreticisi hem de uluslararası ticaretçisi konumundadır. Hollanda, kesme çiçek ve soğanlarının üretiminde ve açık artırmasında, süt ürünleri, kakao ve mantar üretiminde dünyada birinci sırada gelmektedir. Hollanda bahçecilik/çiçekçilik sektörü küresel düzeyde trend belirleyici nitelikte olup pazar liderliğine sahip bulunmaktadır. Bu sektörde, çiçek, çiçek soğanları, süs ağaçları/bitkileri, meyve ve sebze dallarında işletmeler ve ar-ge merkezleri, üretim, ar-ge, lojistik, altyapı ve ihracat konularında çok yakın bir işbirliği içinde çalışmaktadır. Küresel kesme çiçek ve süs bitkileri ticaretinde ana merkez niteliğinde olan Hollanda da kesilmiş olan çiçekler, etkin arz zinciri sayesinde aynı gün içinde New York a teslim edilebilmektedir. 17
Bununla birlikte, tarımın ekonomideki payı 1970 lerde % 5 iken günümüzde % 1,5 lere kadar düşmüştür. Bu gerilemede, 1990 lara kadar tarım ürünleri fiyatlarının gelişiminin genel fiyat artışlarının gerisinde kalması etkiliyken, daha sonra üretim rakamlarının genel ekonomik büyümeye paralel artmaması önemli rol oynamıştır. Üretim artışını frenleyen unsurlar arasında gittikçe katılaşan çevresel önlemler, AB nin tarım politikasındaki değişiklikler ve tarıma yönelik teşviklerde azalmalar sayılmaktadır. En önemli tarım ürünleri üretim istatistikleri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Yıllar itibariyle genel olarak tarla bitkileri üretiminde azalmalar görülürken sera bitkileri üretiminde artışlar dikkat çekmektedir. Bu gelişmeye açık tarım yapılan arazilerin azalırken sera alanlarının genişlemesi neden olmaktadır. Tablo 6: Tarla ve Bahçe Ürünleri (Bin ton) Ürün Adı 2000 2010 2011 2012 2013 Patates 8.127 6.844 7.333 6.766 6.577 Şeker Pancarı 6.727 5.119 5.858 5.735 5.727 Soğan 821 1.252 1.582 1.330 1.200 Yemlik mısır 8.154 10.341 10.559 10.670 10.268 Buğday 1.143 145 1.175 1.302 1.335 Arpa 288 204 205 206 208 Domates 520 815 815 805 855 Salatalık 410 430 430 410 400 Biber 285 365 365 345 325 Elma 461 407 418 282 314 Armut 203 295 336 199 327 Çilek 34 43 43 50 51 Mantar 265 220 250 307 323 Beyaz Lahana 120 132 137 131 141 Pırasa 95 100 90 93 106 Marul 72 83 84 93 90 Kaynak: LEI Rapporten-CBS Hayvancılık verilerine bakıldığında, ülkedekeçi hariç, sığır, süt inekleri, domuz, koyun ve tavuk sayısının 2000 yılına göre tedrici olarak gerilemiş olduğu görülmektedir. 2013 yılı verilerine oranla 2012 yılında artış kaydedilen türler sığır, keçi ve tavuk olmuştur. Tablo 7: Hayvancılık (1000 adet) Hayvan Cinsi 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Sığır 4,07 3,89 3,968 3,975 3,885 3,879 3,999 Süt-damızlık inek 1,504 1,466 1,489 1,479 1,47 1,484 1,553 Domuz 13,118 11,036 15,192 12,255 12,429 12,234 12,212 Koyun 1,308 1,213 1,117 1,13 1,088 1,043 1,034 Keçi 179 355 374 353 380 397 413 Tavuk 104,015 96,7 96,859 101,248 96,919 95,273 97,719 Kaynak: LEI Rapporten 18