Endodontide mikros z nt n n de erlendirilmesi

Copyright stanbul 2008 TDD; May s 2008,72:87-91 Araflt rma / Research Bulem Üreyen Kaya 1 Ayfle Diljin Keçeci 1 Endodontide mikros z nt n n de erlendirilmesi Evaluation of endodontic microleakage ÖZET Kök kanal tedavisinin en önemli amaçlar ndan biri, mekanik ve kimyasal olarak do ru haz rlanm fl kanal sisteminin s zd rmaz flekilde t kanmas d r. Bunu gerçeklefltirmek için kanal sisteminin doldurulmas nda bir kor materyalinin pat ile birlikte kullan lmas standart yöntem olarak kabul görmektedir. Ancak, endodontik materyallerde devam eden çal flmalara ve geliflmelere ra men, kök kanal sisteminin tam olarak örtülenmesinin günümüzde kullan lan materyal ve dolgu teknikleri ile henüz mümkün olmad bildirilmifltir. Apikal veya kuronal yönden s z nt halen klinik bir problem olarak karfl m za ç kmakta ve baflar s zl n kayna olarak görülmektedir. Kök kanal dolgular n n mikros z nt s n direkt olarak etkileyen örtücülük özelli inin de erlendirilmesinde birçok test yöntemi kullan lsa da, in vitro s z nt çal flmalar n n direkt olarak klinik sonuçlar yans tmad düflünülmektedir. Ancak, bu çal flmalar teknik ve materyallerin birbirleriyle karfl laflt r lmalar aç s ndan endodontik literatüre önemli ipuçlar verebilirler. Günümüze de in kullan lan s z nt yöntemlerinden hiçbiri ideal bir yöntem olarak kabul edilmemifltir. Bu makalede amaç, endodontik literatürde kullan lan mikros z nt yöntemlerini, avantaj-dezavantaj veya geçerlilik aç s ndan de erlendiren çal flmalar derlemektir. Anahtar Kelimeler Glikoz penetrasyon yöntemi, kök kanal dolgusu, mikros z nt, örtüleme, s v filtrasyon yöntemi. ABSTRACT The sealing of the chemo mechanically prepared root canal system in a proper way is one of the most important requirements of the root canal treatment. For this purpose, using a core material with a sealer is regarded as the standard technique for the obturation. It was reported that despite the ongoing studies and progresses on endodontic materials, the complete sealing of the root canal system has not been achieved yet with the current obturation materials and techniques. Apical and coronal leakage, considered as the etiology of the failure, is still a clinical problem which needs to be resolved. Even though numerous testing methods have been used to evaluate the sealing of the root canal fillings which has a direct influence on the microleakage, it is widely held that in vitro leakage studies do not directly reveal the clinical findings. However, these studies provide considerable clues in endodontic literature to compare the techniques and materials. Neither the old nor the current leakage methods are proved to be an ideal method in this regard. The aim of this article is to review the previous endodontic studies evaluating benefits and drawbacks or reliability of microleakage methods. Key Words Fluid filtration, glucose penetration, microleakage, root canal filling, sealing Kök kanal tedavisinin en önemli amaçlar ndan biri, mekanik ve kimyasal olarak do ru haz rlanm fl kanal sisteminin s zd rmaz flekilde t kanmas - d r. Kanal dolgusu üç flekilde de görevini yerine getirmelidir: (i) a z bofllu- u ve periapikal dokular aras ndaki iliflkiyi engellemek yani kuronal s z nt - y önlemek, (ii) kök kanal sistemi içinde canl l n devam ettiren bakteri hücrelerini kanal dolgusu içine hapsetmek, (iii) periapikal dokulardan gelen s v n n kanal içine giriflini (apikal perkolasyon) engellemek (15,63). Periyodonsiyumun korunmas kök kanal tedavisinin uzun süreli baflar - s na ba l d r, bu da ancak apikal ve/veya kuronal yönden s z nt n n engellenmesi ile gerçekleflebilir (18,31,58). Kök kanal nda mikros z nt, kök kanal dentin duvar ile kanal dolgu maddesi aras nda bakteri, s v ve kimyasal maddelerin geçifli olarak tan mlan r (65). Gütaperkan n geçirgen olmamas nedeniyle doldurulmufl kök kanal nda s z nt n n, pat ve dentin duvar veya pat ve gütaperka veya pat içindeki hava boflluklar boyunca gerçekleflti i belirtilmektedir (12). Bu boflluk, dolgu maddesinin kanal duvar na yetersiz adaptasyonu, kanal pat n n çözünmesi veya pat n sertleflmesi s ras nda genleflmesi veya büzülmesi sonucu oluflabilir (65). Kök kanal ndaki s z nt karmafl k bir konudur. Kanal dolgu tekni i, patlar n kimyasal ve fiziksel özellikleri ve smear tabakas gibi birçok farkl l k s z nt y etkileyebilir. Kimyasal olarak aktif, adeziv kök kanal patlar hem apikal hem de kuronal s z nt n n azalt lmas nda önemli rol oynar. Bu nedenle, kök kanal patlar s z nt y azaltma yetenekleri aç s ndan de erlendirilmelidir. Wu ve ark.(75), kanal dolgular nda s z nt n n zamanla azalabilece ini veya artabilece ini iddia etmektedirler. Gütaperkan n zaman içinde su emerek genleflmesi (26,74,) ile s z nt azalabilir. Sertleflme esnas nda ço u pat büzülür (5,70) ve zaman içinde çözünür (39,51). Patlar n büzülmesi ve çözünmesi sonucu boflluklar oluflur ve bu durum s z nt için potansiyel oluflturur (74). Ayr ca uzun dönemde smear tabaka parçalanabilir ve bozulabilir, kanal duvar ve pat aras nda boflluk yarat r (39,59). S v ve mikroorganizman n kuronal-apikal yöndeki hareketi mikroorganizmalar için beslenme kayna oluflturur ve kanal içinde canl l n devam ettiren veya a z ortam ndan geçifl yapan mikroorganizmalar n periapikal enflamasyonu bafllatmas na veya devam ettirmesine neden olur (58). Ayr - ca, kan serumundan kaynaklanan ve içinde suda çözünebilen proteinler, enzimler ve tuz içeren s v, apikalde tam doldurulmadan kalm fl boflluklarda birikerek zamanla bozulur ve fizikokimyasal irritan etki göstererek periapikal enflamasyon oluflturur (31). Mikroorganizma ve ürünleri pulpa bofllu una, geçici veya daimi restorasyonda k r k, veya çatlak olmas, restorasyonun tamamen kaybedilmesi, daimi restorasyonun geç yap lmas, difl yap s nda k r k olmas veya tekrarlayan çürü ün kök kanal dolgu maddesini aç a ç kard durumlarda (61) veya dentin kanalc klar yoluyla ulaflabilir. Kurondan apekse do ru s z nt - n n de erlendirilmesi klini e daha uygundur. Ancak, kurondan apekse 1- Süleyman Demirel Üniversitesi, Diflhekimli i Fakültesi, Endodonti AD, Isparta

Kaya & Keçeci do ru ölçümde s z nt olmamas kök kanal n n her seviyede s v lara karfl geçirmez oldu u anlam na gelmez. Kök kanal n n biyomekanik preparasyonu sonras kanal içinde bakteri kalm flsa, iyi bir kuronal örtüleme s z nt n n tespit edilmesini engellese bile, bakteri ürünleri kanal dolgusunun s z nt yapan apikal k sm ndan periapikal dokulara geçebilir. Di er taraftan, apikal örtücülük periapikal dokulara s z nt y engeller fakat mikroorganizmalar kuronalden bir boflluk yoluyla kanala girerse, bakteri ürünleri s zd rmaz apikal k sma ra men lateral kanallar yoluyla enflamasyona neden olabilir (78). Endodontide mikros z nt n n de erlendirilmesinde kullan lan test yöntemleri Kök kanal dolgular n n örtücülüklerinin de erlendirilmesinde: 1. Boya penetrasyonu testi (2,14,62), 2 Radyoaktif izotop testi (18,28), 3. Radyoizotoplar n spektrofotometrik ölçümü (13), 4. Bakteri veya bakteri ürünlerinin s z nt testi (7,24), 5. Elektro kimyasal teknik (32,33,46) 6. Gaz kromatografi tekni i (38), 7. Elektron tarama mikroskobu (SEM) ile de erlendirme (45), 8. S v filtrasyon yöntemi (56,57,72,78)ve 9. Glikoz penetrasyon yöntemi (35,36, 60,79), gibi farkl test yöntemleri tarif edilmektedir (Tablo 1). Bu test yöntemlerinin ço- unlu u çekilmifl difllerde doldurulmufl kök kanal boyunca izleyici maddenin (tracer)? penetrasyonunu de erlendirme esas - na dayanmaktad r (37,49). Kullan lacak izleyici maddenin molekül boyutu ve fizikokimyasal özellikleri test sonuçlar n etkileyebilmektedir (78). Bakteri ve bakteri ürünleri gibi patojenik maddeler büyük parçac k 88 Resim 1 S v filtrasyon modeli. boyutuna sahip iken, mikroorganizmalar için besin oluflturacak moleküllerin boyutu (örne in fleker) daha küçüktür. A z ortam ndan besleyici moleküller kanal dolgusu içine s zarsa, temizleme, flekillendirme ve doldurma ifllemleri sonras canl l n devam ettiren bakteriler için besin kayna oluflturacakt r. Küçük moleküllere karfl geçirmez bir kök kanal dolgusu optimaldir ve s z nt çal flmalar nda küçük molekül boyutuna sahip izleyici madde kullan lmas n n (78) klinik flartlar daha iyi yans tt düflünülmektedir (20). Kullan lan izleyici maddenin molekül boyutu, iyonik de iflimi, ph, ve kimyasal reaktivitesi gibi özelliklerinin yan s ra; operatör deneyimindeki farklar, kanal dolgusunun tamamlanmas ile izleyici madde içine konmas aras ndaki süre, izleyici madde içinde bekletme periyodu, smear tabakas n n olup olmamas, termal siklus vb. gibi test yöntemindeki farkl l klar da sonuçlar etkilemektedir. Tüm bunlar n yan nda kontrol edilmesi güç baflka faktörler de vard r. Kanal dolgusu ve kanal duvar aras ndaki boflluk hava ve/veya s v ile dolu olabilir. zleyici solusyon bofllu a kapiller aksiyonla penetre olabilir. Di er taraftan s k flm fl hava s v penetrasyonunu engelleyebilir (25). Boflluk s v ile dolu ise, izleyici madde penetrasyonu eflitlik sa lanana kadar difüzyonla gerçekleflir ve böylelikle daha fazla miktarda penetre olur. Bu nedenle, izleyici maddenin fazla penetrasyonu genifl boflluk varl n göstermez, daha çok boflluk içinde s k flm fl hava veya s v n n varl n veya yoklu unu gösterir (78). Ayr ca s z nt çal flmalar, hangi arayüzeyden (dentin-pat veya gütaperka-pat arayüzeyi) s z nt n n oldu unu belirleyememektedir (40). Tüm bu sebeplerle s z nt testleri kök kanal dolgular n n klinik performanslar n de erlendiren ve klini e uygun laboratuvar testi aray fl giriflimlerinden hem en popüleri hem de en çeliflkili olan d r (50,78). In vitro s z nt çal flmalar direkt olarak klinik sonuçlar yans tamaz (78), fakat tekniklerin basitçe karfl laflt rmalar nda ve ay r mlar nda kullan labilir. Günümüze de in kullan lan s z nt yöntemlerinden hiçbiri (21,78) ideal bir yöntem olarak kabul edilmemifltir. lk s z nt testleri, apikal hastal n veya endodontik baflar s zl n kanal dolgusunun apikalinden kanal içine s zan veya burada biriken doku s v s ile iliflkili oldu u esas na dayanmaktayd. Durgun doku s v s n n veya nekrotik dokunun apikal hastal ktan sorumlu oldu u hipotezi 1960 larda çürütülmüfltür (67,68). Çal flmalar, yavafl yavafl bakteri ve bakteri ürünlerinin kuronal k - s mdan apikal uca penetrasyonuna yönelmifltir (44,66). Ancak, son y llarda bile sadece apikal bölgedeki s z nt y test eden ve yay nlayan çal flmalar mevcuttur (22,30,80). Günümüzde endodontik patolojide klini i taklit eden kuronal-apikal s - z nt kavramlar n n kabul görmesine karfl n, bu yöntemlerin halen tercih ediliyor olmas sadece kolay uygulanabilir ve ucuz olmas - na ba lanabilir. Boya penetrasyonu testi: Boya penetrasyonu test yönteminde, difl kökünün apikal k sm %2 lik metilen mavisi (11), çini mürekkebi (29) veya %0.5 lik bazik fuksin (6) gibi farkl tipte ve konsantrasyonlarda boya solüsyonlar na dald r l r. Bu yöntem do rusal boya penetrasyonunun kök kanal dolgusu ile kanal duvar aras ndaki bofllu- un uzunlu unu gösterdi i varsay m na dayanmaktad r ve boyan n hacmi hakk nda bilgi vermedi inden semi-kantitatif olarak de erlendirmesine ra men (78) apikal s - z nt n n önemini anlamak için yeterli veri sa lamaktad r. Penetrasyonu art rmak için negatif veya pozit f bas nçla (54,64) veya vakum odas nda çal fl lmas (47) önerilmifltir. Bu yöntemde penetrasyonun ölçümü için örneklerin haz rlanmas, kökün elmas disk ile uzunlamas na ayr lmas (41), fleffaflaflt rma (23) veya uzun eksenine dik kesitler al nmas (28) yoluyla yap lmaktad r. fieffaflaflt rma yöntemi kanal morfolojisi hakk nda genifl bilgi verir, kök kanal n n üç boyutlu, dolgunun derecesinin ve olas kompaksiyon defektlerinin görülmesine olanak tan r. Ayr ca lateral ve aksesuar kanallar ve dolgu maddesi ile apikal foramen aras ndaki iliflki gözlenebilir (42). Ancak, fleffaflaflt rma ile sadece dolgu materyali ile kanal duvarlar aras ndaki boya varl tespit edilebilmekte; buna karfl n çapraz kesit

Endodontide mikros z nt n n de erlendirilmesi veya enine kesit al nd nda kök kanal içinde ve dolgu materyalinin kendisindeki boya penetrasyonu da gözlenebilmektedir (43). Boya penetrasyonu çal flmalar, sonuçlar aras nda farkl l klar bulunmas, tekrarlanabilirli inin ve karfl laflt r labilirli inin zor olmas nedeniyle elefltirilmektedir (10,78). Bu durum, örneklerdeki, test ifllemlerindeki veya s z nt n n yorumlanmas ndaki farklara ba lanabilir (71). Örneklerin parçalanmas ölçümlerin tekrarlanabilirli ini engeller. S - z nt n n ölçümü hacimsel de ildir, çap na ve hacmine bak lmaks z n ayn uzunluktaki boflluklar benzer çizgisel boya penetrasyonu gösterir (76). De erlendirme için seçilen kesit aks n n rasgele seçilmesi nedeniyle, boya penetrasyonunun en derin oldu u yerden geçme ihtimali düflüktür. Asidik metilen mavisi solüsyonunun kullan lmas dentini demineralize ederek s z nt miktar nda art fla neden olabilir (78). Radyoaktif izotop testi: Radyoaktif izotop çal flmalar nda s z nt n n de erlendirilece i difl köklerinin apikal k s mlar 125I (27) veya 3H-timidin (1,48) gibi radyoaktif izleyici solüsyonu içerisinde belirli bir süre bekletilmesinin ard ndan köklerden horizontal kesitler al narak gamma sayac (27) veya örnek solüsyon al narak sintilasyon sayac (1,48) yard m yla s z nt ölçümleri yap lmaktad r. Bu teknikler radyasyon tehlikesi ve daha karmafl k materyal ve cihaz gerektirmesi nedenleriyle çok fazla tercih edilmemektedirler (79). Bakteriyel s z nt testi: Bakteri ve bakteri ürünlerinin periapikal dokulara invazyonunun, periradiküler hastal klar n en önemli sebebi oldu una inan lmaktad r. Bu nedenle baz çal flmalarda s z nt n n gösterilmesinde en iyi izleyici maddenin bakteri oldu u düflünülmüfltür (4,17). Test edilecek örnek ve ortam sterilize edilerek örne- in Enterococcus faecalis in kanaldan s zmas sonucu düzenekteki bakteri üremesi test edilir. Bu yöntem boflluklar n ve geçit yollar n n nicel de erlendirilmesine izin vermez fakat test de iflkenlerinin karfl laflt - r lmas nda (kanal dolgu maddeleri gibi) etkilidir (50). Di er bir çal flmada örnekler Actinomyces odontolyticus, Lactobacillus acidophilus, ve Pseudomonas fluorescens bakterilerini bar nd ran kültürlere konulmakta ve belirlenen inkübasyon sürelerinin bitiminde bakterilerin penetrasyon derinli i SEM de incelenmektedir (49). Bakteri penetrasyon çal flmalar nda hangi bakteri türlerinin kullan lmas n n güvenilir sonuçlar Glikoz penetrasyon modeli. Resim 2 verece i tart flmal d r ve deneyin tüm aflamalar nda aseptik koflullar n sa lanmas zordur (79). Elektrokimyasal teknik: Bu, Jacobsen ve Van Fraunhofer (32) taraf ndan gelifltirilen niceleyici bir yöntemdir. Kök kanal n n içerisine kanal dolgusuna temas edecek flekilde bak r bir tel sabitlenir ve difl köklerinin apikal k s mlar %1 lik potasyum klorür içine bat r l r. Difller ve bak r tel güç kayna- na ba lanarak do ru ak m uygulan r. Kanal dolgusu çevresindeki boflluklar devaml elektrolitik geçifl yolu sa lar (78). Bu devredeki empedans de erlerinin ölçümü s z nt sonuçlar n verir (34). Bu yöntemin en önemli dezavantaj bak r anot üzerinde korozyon ürünlerinin birikmesi ve iyon ak fl için difüzyon bariyeri oluflturarak s z nt sonuçlar n engelleyebilmesidir (52). S v filtrasyon yöntemi: lk olarak Derkson ve ark.(16) taraf ndan dentin geçirgenli ini ölçmek için tan t lm fl, Pashley ve ark.(53) taraf ndan geçici dolgu maddelerinin örtücülük özelliklerinin de erlendirilmesi için tasarlanm fl ve daha sonra endodontik s z nt çal flmalar için Wu ve ark.(72) taraf ndan modifiye edilmifltir. S - v filtrasyon yöntemi endodontide apikal veya kuronal mikros z nt n n ölçülmesinde kullan lmaktad r (3,52,73). ncelenecek difl kökü bas nç alt nda su ile dolu bir tüpe ba lan r. Tüp içinde bir hava kabarc yarat l r. S zd rmaz bir kanal tedavisinde bas nca ra men bu hava kabarc hareket etmez. S z nt varl nda hava kabarc n n yer de ifltirmesi ölçülür (fiekil 1). Sonuçlar genellikle µl dak 1 olarak ifade edilir. Ancak ölçüm zaman, uygulanan bas nç, hava kabarc n içeren tüpün çap, hava kabarc - n n uzunlu u gibi sonucu etkileyebilecek yöntemlerde bir standardizasyon bulunmamaktad r (55). Kullan lan bas nç 10-20 psi ve ölçme zaman 1 dakika ve 3 saat aras nda de iflmektedir (72). Poiseuille s kanununa? göre (69) s v hareketi sadece bafltan sona uzanan boflluklarda oluflur, sonu kapal boflluklarda s v hareketi oluflmaz. Bu nedenle bu yöntemde s - v hareketi kanal dolgusu boyunca en az bir bafltan sona uzanan (through-and-through) boflluk varl n ispatlamaktad r. Bu yöntemle kanal dolgusu boyunca s v hareketinin hacimsel verileri elde edilir (50,76). Poiseuille s kanununda (69) s v hareketinin hacmi, boflluklar n boyu ve çap ile tan mlan r. S v hareketi boflluk çap ile 4 kat, boflluk uzunlu u ile tek kat de iflim gösterir. Bu nedenle, boflluk çap ndaki küçük bir de- ifliklik s v hareketini, boflluk uzunlu undaki küçük bir de ifliklikten çok daha fazla etkiler. Böylece uzunlukla ilgili farklar n etkisi ihmal edilebilir, s v hareketinin yüksek de erlerde olmas genifl, düflük s v hareketi de erleri dar ve bafltan sona uzanan boflluklar gösterir (76). S v filtrasyon yöntemin en büyük avantaj s z nt verilerinin niceleyici olmas (78) ve kök örneklerine zarar vermeden mikros z nt y ölçmesidir. Ayn örnekte zaman içinde örtüleme kapasitesindeki de ifliklikleri tekrarlayan ölçümlerle de erlendirmek olas d r (77). Bu yöntem, boya penetrasyonu çal flmalar nda ortaya ç kan s k flm fl hava veya s v n n neden oldu u problemleri ortadan kald rmak için pozitif bas nç kullanmaktad r (25). Buna karfl n sistemin hassasiyeti, kullan lan bas nc n veya mikropipet çap n n de ifltirilmesi ile ayarlanmas (19), ölçümlerin gözle takip edilerek yap lmas nedeniyle ölçümlerin subjektif olmas gibi faktörlerden etkilenebilir. Bilgisayarl, tamamen elektronik, hava bas nc n dijital olarak kontrol eden bir sistemin kullan lmas güvenirlili i artt r r (52). Glikoz penetrasyon yöntemi: S z nt - n n de erlendirilmesinde tüm bu yöntemle- 89

Kaya & Keçeci rin sonuçlar aras nda uyum olmamas ve hiçbirinin en geçerli yöntem olarak adland - r lamamas yeni yöntem aray fl n devam ettirmektedir. Son olarak gelifltirilen glikoz penetrasyon testi kök kanal dolgusu boyunca glikozun penetrasyonu ve apikalden s zmas esas na dayanmaktad r (fiekil 2). Bu test yönteminde izleyici madde olarak, bakteriler için besin kayna olan ve mikroorganizmalardan daha küçük moleküler boyuta sahip (MW= 180 Da) glikoz kullan lmaktad r (35,36,60,78,79). Bu sebeplerle, glikozun di er izleyici maddelere göre klinik daha gerçekçi oldu u düflünülmektedir (35,36,79). Seçilen bu yöntemle, kök kanal dolgusu boyunca s zan ve apikaldeki rezervuarda biriken glikozun konsantrasyonunun spektrofotometre yard m yla ölçülerek belirlenmesi ile s z nt n n miktar olarak ifade edilebilmesi mümkün olmaktad r (79). Glikoz konsantrasyonun belirlenmesinde bak r veya ferrisiyanit yöntemlerine göre daha hassas oldu u bilinen glikoz oksidaz yöntemi kullan lmaktad r (8). lk olarak glikoz oksijen varl nda glikoz oksidaz enzimi ile glikonik asite dönüflür ve hidrojen peroksit aç a ç kar. Ard ndan, peroksidaz enzimi varl nda kromojenik oksijen akseptörü (4-aminoantipirin ve fenol) hidrojen peroksitle oksitlenir ve k rm z ürün (oksitlenmifl kromojen) aç a ç kar. Bu oksitlenmifl kromojenin miktar ile ilk reaksiyondaki glikoz miktar orant l d r ve oksitlenmifl kromojenin miktar spektrofotometrik olarak belirlenebilmektedir (79). Glikoz + H 2 O+O 2 glikoz oksidaz Glikonik asit +H 2 O 2 H 2 O 2 + 4 - aminoantipirin + Fenol peroksidaz Oksitlenmifl kromojen + H 2 O Penetrasyon testlerinde teknik faktörler test sonuçlar n etkileyebilir. Dentin geçirgenli inin test edildi i çal flmalarda uygulanan bas nc n ölçüm sonuçlar n etkiledi i belirtilmifltir (9). Glikoz penetrasyon yönteminde daha önce kanal dolgular n n s z nt - lar n n belirlenmesinde test edilen ve uygunlu u ispatlanan (55) ve ayn zamanda fizyolojik de erlere yak n miktarlar olan düflük koronal bas nç (15 cm H20) kullan lmaktad r (35,36,60,79). Glikoz penetrasyon yöntemi sayesinde mikros z nt devaml olarak ölçülebilmektedir, mikros z nt miktar test süresi sonunda s zan glikozun kümülatif de eridir. Difl test periyodu boyunca glikoz solüsyonunun yaratt devaml bir bas nca maruz kalmaktad r. Glikoz penetrasyon yöntemi ile doldurulmufl kök kanal boyunca s v geçiflini benzer flekilde ölçen s v filtrasyon yönteminde ise bas nç anl k veya çok k sa süreli olarak uygulanmaktad r. Bas nc n sürekli olmas ile kanal dolgusu içindeki çok küçük boflluklar n bile tespit edilebilmesi, penetrasyon tespitinin gözle hava kabarc n n hareketini izlemek yerine spektrofotometrik olarak yap lmas, glikoz penetrasyon modelinde konvektif (tafl n ml )? s v hareketinin glikoz molekülünün difüzyonu ile birleflmesi gibi nedenlerle bu modelin s v filtrasyon yönteminden daha hassas oldu u sonucuna var lm flt r (60). 1. Abramovitz I, Tagger M, Tamse A, Metzger Z. The effect of immediate vs. delayed post space preparation on the apical seal of a root canal filling: a study in an increased-sensitivity pressure-driven system. J Endod 2000,26:435-9. 2. Antonopoulos KG, Attin T, Hellwig E. Evaluation of the apical seal of root canal fillings with different methods. J Endod 1998,24:655-8. 3. Bachicha WS, DiFiore PM, Miller DA, Lautenschlager EP, Pashley DH. Microleakage of endodontically treated teeth restored with posts. J Endod 1998,24:703-8. 4. Bae KS, Baumgartner JC, Nakata TT. Development of an anaerobic bacterial leakage model. J Endod 1998,24:233-5. 5. Bandyopadhyay S. A study of the volumetric setting shrinkage of some dental materials. J Biomed Mater Res 1982,16:135-44. 6. Barthel CR, Losche GM, Zimmer S, Roulet JF. Dye penetration in root canals filled with AH26 in different consistencies. J Endod 1994,20:436-9. 7. Barthel CR, Moshonov J, Shuping G, Orstavik D. Bacterial leakage versus dye leakage in obturated root canals. Int Endod J 1999,32:370-5. 8. Bishop ML, Duben-Engelkirk JL, Fody EP. Clinical chemistry principles, procedures, correlations. 2nd edition. Philadelphia, Lippincott, 1985,307-9. 9. Camps J, Giustiniani S, Dejou J, Franquin JC. Low versus high pressure for in vitro determination of hydraulic conductance of human dentine. Arch Oral Biol 1997,42:293-8. 10. Camps J, Pashley D. Reliability of the dye penetration studies. J Endod 2003,29:592-4. 11. Carman JE, Wallace JA. An in vitro comparison of microleakage of restorative materials in the pulp KAYNAKLAR chambers of human molar teeth. J Endod 1994,20:571-5. 12. Cobankara FK, Adanr N, Belli S. Evaluation of the influence of smear layer on the apical and coronal sealing ability of two sealers. J Endod 2004,30:406-9. 13. Czonstkowsky M, Michanowicz A, Vazquez JA. Evaluation of an injection of thermoplasticized low-temperature gutta-percha using radioactive isotopes. J Endod 1985,11:71-4. 14. Dalat DM, Spangberg LS. Comparison of apical leakage in root canals obturated with various gutta percha techniques using a dye vacuum tracing method. J Endod 1994,20:315-9. 15. Depraet FJ, De Bruyne MA, De Moor RJ. The sealing ability of an epoxy resin root canal sealer after Nd:YAG laser irradiation of the root canal. Int Endod J 2005,38:302-9. 16. Derkson GD, Pashley DH, Derkson ME. Microleakage measurement of selected restorative materials: a new in vitro method. J Prosthet Dent 1986,56:435-40. 17. Deveaux E, Hildelbert P, Neut C, Romond C. Bacterial microleakage of Cavit, IRM, TERM, and Fermit: a 21-day in vitro study. J Endod 1999,25:653-9. 18 Dow PR, Ingle JI. Isotope determination of root canal failure. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1955,8:1100-4. 19. Fogel HM. Microleakage of posts used to restore endodontically treated teeth. J Endod 1995,21:376-9. 20. Friedman S. Retrograde approaches in endodontic therapy. Endod Dent Traumatol 1991,7:97-107. 21. Galvan RR Jr, West LA, Liewehr FR, Pashley D. Coronal microleakage of five materials used to create an intracoronal seal in endodontically treated teeth. J Endod 2002,28:59-61. 22. Gernhardt CR, Krüger T, Bekes K, Schaller HG. 51. Apical sealing ability of 2 epoxy resin-based sealers used with root canal obturation techniques based on warm gutta-percha compared to cold lateral condensation. Quintessence Int 2007,38:229-34. 23. Gilhooly RM, Hayes SJ, Bryant ST, Dummer PM. Comparison of cold lateral condensation and a warm multiphase gutta-percha technique for obturating curved root canals. Int Endod J 2000,33:415-20. 24. Goldman LB, Goldman M, Kronman JH, Letourneau JM. Adaptation and porosity of poly-hema in a model system using two microorganisms. J Endod 1980,6:683-6. 25. Goldman M, Simmonds S, Rush R. The usefulness of dye-penetration studies reexamined. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1989,67:327-32. 26. Gurney BF, Best EJ, Gervasio G. Physical measurements on gutta-percha. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1971,32:260-70. 27. Haikel Y, Freymann M, Fanti V, Claisse A, Poumier F, Watson M. Apical microleakage of radiolabeled lysozyme over time in three techniques of root canal obturation. J Endod 2000,26:148-52. 28. Haikel Y, Wittenmeyer W, Bateman G, Bentaleb A, Allemann C. A new method for the quantitative analysis of endodontic microleakage. J Endod 1999,25:172-7. 29. Horning TG, Kessler JR. A comparison of three different root canal sealers when used to obturate a moisture-contaminated root canal system. J Endod 1995,21:354-7. 30. Inan U, Aydemir H, Tafldemir T. Leakage evaluation of three different root canal obturation techniques using electrochemical evaluation and dye penetration evaluation methods. Aust Endod J 2007,33:18-22. 90

Endodontide mikros z nt n n de erlendirilmesi 31. Ingle JI, Bakland LK. Endodontics. 5th edition, DC. Becker Inc, 2002, 51-668. KAYNAKLAR 32. Jacobson SM, von Fraunhofer JA. The investigation of microleakage in root canal therapy. An electrochemical technique. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1976,42:817-23. 33. Jacquot BM, Panighi MM, Steinmetz P, G'sell C. Evaluation of temporary restorations' microleakage by means of electrochemical impedance measurements. J Endod 1996,22:586-9. 34. Karagenc B, Gencoglu N, Ersoy M, Cansever G, Kulekci G. A comparison of four different microleakage tests for assessment of leakage of root canal fillings. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2006,102:110-3. 35. Kaya BU, Kececi AD, Belli S. Evaluation of the sealing ability of gutta-percha and thermoplastic synthetic polymer-based systems along the root canals through the glucose penetration model. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007,104:e66-73. 36. Kaya Üreyen B. Kanal dolgu maddelerinin apikal s z nt ve ba lanma özelliklerinin glikoz filtrasyon, push-out ve tarama elektron mikroskobu yöntemleriyle incelenmesi, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Isparta, 2007. 37. Kersten HW, Moorer WR. Particles and molecules in endodontic leakage. Int Endod J 1989,22:118-24. 38. Kersten HW, ten Cate JM, Exterkate RA, Moorer WR, Thoden van Velzen SK. A standardized leakage test with curved root canals in artificial dentine. Int Endod J 1988,21:191-9. 39. Kontakiotis EG, Wu MK, Wesselink PR. Effect of sealer thickness on long-term sealing ability: a 2-year follow-up study. Int Endod J 1997,30:307-12. 40. Lee KW, Williams MC, Camps JJ, Pashley DH. Adhesion of endodontic sealers to dentin and gutta-percha. J Endod 2002,28:684-8. 41. Limkangwalmongkol S, Abbott PV, Sandler AB. Apical dye penetration with four root canal sealers and gutta-percha using longitudinal sectioning. J Endod 1992,18:535-9. 42. Lucena-Martin C, Ferrer-Luque CM, Gonzalez-Rodriguez MP, Robles-Gijon V, Navajas-Rodriguez de Mondelo JM. A comparative study of apical leakage of Endomethasone, Top Seal, and Roeko Seal sealer cements. J Endod 2002,28:423-6. 43. Lussi A, Imwinkelried S, Stich H. Obturation of root canals with different sealers using non-instrumentation technology. Int Endod J 1999,32:17-23. 44. Madison S, Swanson K, Chiles SA. An evaluation of coronal microleakage in endodontically treated teeth. Part II. Sealer types. J Endod 1987,13:109-12. 45. Mannocci F, Innocenti M, Bertelli E, Ferrari M. Dye leakage and SEM study of roots obturated with Thermafill and dentin bonding agent. Endod Dent Traumatol 1999,15:60-4. 46. Martell B, Chandler NP. Electrical and dye leakage comparison of three root-end restorative materials. Quintessence Int 2002,33:30-4. 47. Masters J, Higa R, Torabinejad M. Effects of vacuuming on dye penetration patterns in root canals and glass tubes. J Endod 1995,21:332-4. 48. Metzger Z, Abramovitz R, Abramovitz L, Tagger M. Correlation between remaining length of root canal fillings after immediate post space preparation and coronal leakage. J Endod 2000,26:724-8. 49. Michailesco P, Boudeville P. Calibrated latex microspheres percolation: a possible route to model endodontic bacterial leakage. J Endod 2003,29:456-62. 50. Ørstav k D. Materials used for root canal obturation: technical, biological and clinical testing. Endodontic Topics 2005,12:25. 51. Ørstav k D. Weight loss of endodontic sealers, cements and pastes in water. Scand J Dent Res 1983,91:316-9. 52. Orucoglu H, Sengun A, Yilmaz N. Apical leakage of resin based root canal sealers with a new computerized fluid filtration meter. J Endod 2005,31:886-90 53. Pashley EL, Tao L, Pashley DH. The sealing properties of temporary filling materials. J Prosthet Dent 1988,60:292-7. 54. Pathomvanich S, Edmunds DH. The sealing ability of Thermafil obturators assessed by four different microleakage techniques. Int Endod J 1996,29:327-34. 55. Pommel L, Camps J. Effects of pressure and measurement time on the fluid filtration method in endodontics. J Endod 2001,27:256-8. 56. Pommel L, Camps J. In vitro apical leakage of system B compared with other filling techniques. J Endod 2001,27:449-51. 57. Sagsen B, Er O, Kahraman Y, Orucoglu H. Evaluation of microleakage of roots filled with different techniques with a computerized fluid filtration technique. J Endod 2006,32:1168-70. 58. Saunders WP, Saunders EM. Coronal leakage as a cause of failure in root-canal therapy: a review. Endod Dent Traumatol 1994,10:105-8. 59. Sen BH, Wesselink PR, Turkun M. The smear layer: a phenomenon in root canal therapy. Int Endod J 1995,28:141-8. 60. Shemesh H, Wu MK, Wesselink PR. Leakage along apical root fillings with and without smear layer using two different leakage models: a two-month longitudinal ex vivo study. Int Endod J 2006,39:968-76. 61. Siqueira JF Jr, Rocas IN, Lopes HP, de Uzeda M. Coronal leakage of two root canal sealers containing calcium hydroxide after exposure to human saliva. J Endod 1999,25:14-6. 62. Stewart GG. A comparative study of three root canal sealing agents. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1958,11:1029-41. 63. Sundqvist G, Figdor D, Persson S, Sjogren U. Microbiologic analysis of teeth with failed endodontic treatment and the outcome of conservative re-treatment. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998,85:86-93. 64. Tamse A, Katz A, Kablan F. Comparison of apical leakage shown by four different dyes with two evaluating methods. Int Endod J 1998,31:333-7. 65. Timpawat S, Vongsavan N, Messer HH. Effect of removal of the smear layer on apical microleakage. J Endod 2001,27:351-3. 66. Torabinejad M, Ung B, Kettering JD. In vitro bacterial penetration of coronally unsealed endodontically treated teeth. J Endod 1990,16:566-9. 67. Torneck CD. Reaction of rat connective tissue to polyethylene tube implants I. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1966,21:379-87. 68. Torneck CD. Reaction of rat connective tissue to polyethylene tube implants II. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1967,24:674-83. 69. van Den Berg HR, Ten Seldam CA, van Der Gulik PS. Compressible laminar flow in capillary. Journal of Fluid Mechanism 1993,246:1-20. 70. Wiener BH, Schilder H. A comparative study of important physical properties of various root canal sealers. II. Evaluation of dimensional changes. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1971,32:928-37. 71. Wimonchit S, Timpawat S, Vongsavan N. A comparison of techniques for assessment of coronal dye leakage. J Endod 2002,28:1-4. 72. Wu MK, De Gee AJ, Wesselink PR, Moorer WR. Fluid transport and bacterial penetration along root canal fillings. Int Endod J 1993,26:203-8. 73. Wu MK, De Gee AJ, Wesselink PR. Leakage of four root canal sealers at different thickness. Int Endod J 1994,27:304-8. 74. Wu MK, Fan B, Wesselink PR. Diminished leakage along root canals filled with gutta-percha without sealer over time: a laboratory study. Int Endod J 2000,33:121-5. 75. Wu MK, Tigos E, Wesselink PR. An 18-month longitudinal study on a new silicon-based sealer, RSA RoekoSeal: a leakage study in vitro. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2002,94:499-502. 76. Wu MK, van der Sluis LW, Ardila CN, Wesselink PR. Fluid movement along the coronal two-thirds of root fillings placed by three different gutta-percha techniques. Int Endod J 2003,36:533-40. 77. Wu MK, Wesselink PR, Boersma J. A 1-year follow-up study on leakage of four root canal sealers at different thicknesses. Int Endod J 1995,28:185-9. 78. Wu MK, Wesselink PR. Endodontic leakage studies reconsidered. Part I. Methodology, application and relevance. Int Endod J 1993,26:37-43. 79. Xu Q, Fan MW, Fan B, Cheung GS, Hu HL. A new quantitative method using glucose for analysis of endodontic leakage. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005,99:107-11. 80. Zmener O, Pameijer CH, Macri E. Evaluation of the apical seal in root canals prepared with a new rotary system and obturated with a methacrylate based endodontic sealer: an in vitro study. J Endod 2005,31:392-5. YAZIfiMA ADRES Dr. Bulem Üreyen Kaya SDÜ Diflhekimli i Fakültesi Endodonti Anabilim Dal 32260 Isparta Tel: 0246 211 32 73 Fax: 0246 237 06 07 E-posta: bureyen@hotmail.com 91