2015 Türk Dış Politikası Yıllığı Editörler: Burhanettin Duran, Kemal İnat
TÜRK DIŞ POLITIKASI YILLIĞI 2015
TÜRK DIŞ POLITIKASI YILLIĞI 2015 EDİTÖRLER BURHANETTİN DURAN KEMAL İNAT SETA
SETA Yayınları 64 ISBN: 978-605-4023-69-1 2016 SET Vakfı İktisadi İşletmesi 1. Baskı: Mayıs 2016, İstanbul Bu yayının tüm hakları SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı na aittir. SETA nın izni olmaksızın yayının tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı yapılabilir. Uygulama: Ümare Altun Kapak: Erkan Söğüt Baskı ve Cilt: Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul İletişim: SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Nenehatun Cd. No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara Tel: +90 312 551 21 00 Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org kitap@setav.org
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 7 1. BÖLÜM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ÜZERİNE BAĞIMSIZ MAKALELER 9 Almanya nın Kürt ve PKK Politikası: Denge ve Strateji ÖMER YILMAZ 11 Tarihten Günümüze Türkiye-Almanya İlişkilerine Eleştirel Bir Bakış İSMAİL EDİZ 45 Türkiye nin ABD ve Avrupa Birliği ile İlişkilerinde DAEŞ Etkisi ÇAĞATAY ÖZDEMİR 85 Transatlantik Ortaklığın Türk-Amerikan İlişkilerine Etkisi AHMET SELİM TEKELİOĞLU 105 2. BÖLÜM TÜRK DIŞ POLİTİKASININ 2015 YILI GELİŞMELERİ 127 Türkiye nin İran Politikası 2015 KEMAL İNAT 129 Türkiye nin Irak Politikası 2015 ALİ BALCI RECEP TAYYİP GÜRLER ZANA BAYKAL 159 Türkiye nin Suriye Politikası 2015 CAN ACUN 181 Türkiye nin Mısır Politikası 2015 İSMAIL NUMAN TELCİ 195 Türkiye nin Körfez Ülkeleri Politikası 2015 AHMET ÜÇAĞAÇ 219 Türkiye nin İsrail, Filistin ve Ürdün Politikası 2015 RAHMAN DAĞ 245
Türkiye nin ABD Politikası 2015 KILIÇ BUĞRA KANAT 269 Türkiye nin Avrupa Birliği Politikası 2015 FILIZ CICIOĞLU FAHRİYE KESKİN KARAGÖL 285 Türkiye nin Rusya ve Kafkasya 2015 Politikası ÖZGÜR TÜFEKÇİ 317 Türkiye nin Kıbrıs Politikası 2015 ENES BAYRAKLI 341 Türkiye nin Balkanlar Politikası 2015 MEHMET UĞUR EKINCI NEDIM EMIN 363 Türkiye nin Afrika Politikası 2015 RAMAZAN ERDAĞ 383 Türkiye nin Orta Asya ve Pakistan Politikası 2015 FAHRİYE KESKİN KARAGÖL 403 Türkiye nin Asya-Pasifik Politikası 2015 KADIR TEMIZ 433 Türkiye nin Latin Amerika Politikası 2015 MUSTAFA YETIM 449 Türk Dış Politikasının Ekonomi Politiği 2015 MUSTAFA CÜNEYT ÖZŞAHİN 467 KATKIDA BULUNANLAR 489
ÖNSÖZ Elinizdeki eser, Türk Dış Politikası Yıllığı serisinin yedinci kitabını oluşturuyor. 2009 yılından beri yayınlanmakta olan bu seri ile özellikle Türk dış politikası alanında çalışan araştırmacılar için kalıcı bir eser oluşturulması amaçlanmıştır. Bu tür çok yazarlı eserleri sürekli kılmanın zorluğuna rağmen, bazı yıllarda gecikmeler yaşansa da, yıllığın bugüne kadar aksamadan çıkması biz editörleri mutlu ediyor ve gelecek yıllıklar için de enerji kaynağımızı oluşturuyor. Bu serinin daha önceki kitaplarının önsözlerinde belirttiğimiz gibi, Türk Dış Politikası Yıllığı ile bilgi ağırlıklı bir eser ortaya konulması amaçlanmış, yaşanan olayların nasıl yorumlanması gerektiği genel olarak okuyucuya bırakılmıştır. Ancak bu, yazarların uzun süredir aynı konuyu takip etmeleri sayesinde edindikleri derinlikli bilginin yeri geldiğinde onların bakış açısıyla analiz edilerek okuyucuya yol gösterici olacak şekilde sunulmasına engel oluşturmamaktadır. Günümüz akademiyasında temel sorunun bilgi kirliliği olduğunu ve bu yüzden de doğru bilginin okuyucuya ulaştırılmasının çok önem arz ettiğini düşünüyoruz. Kesintisiz bir şekilde doğru bilgiye ulaşan okuyucular olayları nasıl analiz etmeleri gerektiğine kendileri karar verebileceklerdir. Türk Dış Politikası Yıllığı bu sayıda yirmi makaleden oluşmaktadır. Bunlardan on altısı 2015 yılı gelişmelerini ele alırken dördü bağımsız makalelerdir. Bağımsız makalelerden oluşan birinci bölümde bu yıl Türkiye nin Batı ile ilişkilerini ele alan yazılar yer almaktadır. Ömer Yılmaz ın Almanya nın Kürt ve PKK Politikası: Denge ve Strateji başlıklı makalesiyle başlayan bu bölümde ayrıca İsmail Ediz in Tarihten Günümüze Türkiye Almanya İlişkilerine Eleştirel Bir Bakış, Çağatay Özdemir in Türkiye nin ABD ve Avrupa Birliği ile İlişkilerinde DAEŞ Etkisi ve Ahmet Selim
8 / ÖNSÖZ Tekelioğlu nun Transatlantik Ortaklığın Türk-Amerikan İlişkilerine Etkisi yazıları yer almaktadır. Türk dış politikasının değişik alanlarına ilişkin 2015 yılında yaşanan gelişmelerin ele alındığı ikinci bölümde Türkiye nin Ortadoğu ülkelerine yönelik politikaları Kemal İnat, Ali Balcı, Recep Tayyip Gürler, Zana Baykal, Ahmet Üçağaç, Can Acun, İsmail Numan Telci ve Rahman Dağ tarafından kaleme alınan altı ayrı makalede analiz edilmiştir. ABD ile ilişkiler Kılıç Buğra Kanat, AB ile ilişkiler Filiz Cicioğlu ile Fahriye Keskin Karagöl ve Asya-Pasifikbölgesine yönelik Türkiye politikası Kadir Temiz tarafından yazılmıştır. Balkanlar politikası Mehmet Uğur Ekinci ile Nedim Emin, Rusya ve Kafkasya politikası Özgür Tüfekçi ve Orta Asya politikası Fahriye Keskin Karagöl tarafından kaleme alınmıştır. Kıbrıs ı Enes Bayraklı, Latin Amerika yı Mustafa Yetim, Afrika politikasını Ramazan Erdağ ve Türk dış politikasının ekonomi politiğini de Mustafa Cüneyt Özşahin yazmıştır. Yıllığın bu sayısının zamanında yayınlanması konusunda yazılarıyla katkıda bulunan yazarlarımıza ve makalelerin bir kısmının ilk okumalarında yardımcı olan SETA çalışanları Abdullah Yegin, Kazım Keskin, Abdullah Erboğa, Mehmet Akif Memmi ve Deniz Karakaş ile Sakarya ORMER den Fahriye Keskin Karagöl, Mustafa Caner, İsmail Akdoğan, Serra Can, Ömer Behram Özdemir, Ünal Tüysüz, Cahit Çelik, Mustafa Küpeli ve Melih Yıldız a teşekkür ediyor ve eserin okuyucuya faydalı olmasını diliyoruz. Ankara, Mayıs 2016 Burhanettin Duran Kemal İnat
1. BÖLÜM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ÜZERİNE BAĞIMSIZ MAKALELER
ALMANYA NIN KÜRT VE PKK POLITIKASI: DENGE VE STRATEJI ÖMER YILMAZ Dr., Siegen Üniversitesi, Siyasal Bilimler Doktorası GIRIŞ PKK terör örgütü (Partiya Karkeren Kurdistan, Kürdistan İşçi Partisi) ve örgüt yandaşlarının eylemleri 1993 ten beri Almanya da yasaklıdır. Buna mukabil PKK oluşturduğu kendine bağlı dernekler ağını kullanarak ülkede yoğun şekilde faaliyetlerini sürdürmektedir ki, bu durum Türkiye de Almanya nın PKK terör örgütüne üstü örtülü destek verdiği şeklinde yorumlanmaktadır. Farklı Türk devlet ve hükümet yetkilileri ise PKK terör örgütü ile mücadele konusunda Berlin den daha samimi adımlar ve terörle toleranssız bir mücadele beklediklerini sıklıkla ifade etmektedirler. 1 Almanya bu konuda Türk yetkililerin taleplerini karşılamasa ve PKK nın birçok faaliyetine göz yumsa da zaman zaman değişen
12 / Almanya nın Kürt ve PKK Politikası: Denge ve Strateji düzeylerde terör örgütünün üzerine gitmekte, bazen ise kontrol ve denetimi gevşetmektedir. Bu esnada gözü kulağı ise PKK sorununun gerçek mücadele alanı olan Türkiye üzerindedir ve Ankara nın terörle mücadelesini yakından izlemektedir. Bu kapsamda 22 Temmuz 2015 ten itibaren artan PKK terörü ve Türk güvenlik kuvvetlerinin kamu düzenini sağlamak amacıyla gerçekleştirdiği operasyonlar Almanya tarafından dikkatle ve ilgiyle takip edilmektedir. Irak-Şam İslam devleti terör örgütünün (Ed Devle el-islâmiyye fi l-irak ve ş-şâm ya da DAEŞ) Irak ve Suriye de gerçekleştirdiği terörist faaliyetler karşısında Almanlar, birçok Batılı ülke gibi Kuzey Irak taki Kürt gruplara silah yardımında bulunmuştur. Ancak bu silahların Türkiye tarafından PKK uzantısı bir grup olarak kabul edilen PYD nin eline geçtiğine yönelik ciddi iddialar Türk ve Alman basınında yer bulmuştur. 2 Suriye deki çatışma bölgesinde Kürtlerin safında hayatını kaybeden Alman uyruklu kişilerin varlığı, 3 Türkiye nin güneydoğusunda faaliyetlerini sürdüren Alman gazeteciler, 4 bazı Alman siyasetçilerin bölgeye yönelik yoğun ilgi ve faaliyetleri 5 de Türkiye kamuoyunda yeniden Almanya nın PKK ya destek sağladığı iddialarını, bir diğer ifadeyle Berlin in Kürt ve PKK politikasını gündeme getirmiştir. Bu durum karşısında, tartışmaların daha sağlıklı bir zeminde yürütülebilmesi için Almanya nın Kürt ve PKK politikasının bilimsel bir bakış açısıyla incelenmesinin gerekli ve önemli olduğu fikri hasıl olmuştur. Bu noktadan hareketle, bu çalışmada ele alınacak olan Almanya nın, genelde Kürt sorununa bakışı, özelde ise PKK sorununa yaklaşımının analiz edilmesinin hem Türk-Alman ilişkileri ile ilgili daha sağlıklı bir bakış açısı edinilmesine hem de bu alandaki literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu makalenin ilgi alanı genel olarak Almanya nın Kürt politikası olmakla birlikte asıl odak noktasını Berlin in PKK terör örgütü ve bu örgütün faaliyetleri karşısında izlemiş olduğu politikalar oluşturmaktadır.
TÜRK DIŞ POLITIKASI YILLIĞI 2015 / 13 Çalışmanın ana argümanı Alman devletinin Kürt ve PKK politikasının iç ve dış politik bir denge üzerinde yürütüldüğü ve stratejik hedeflerin de bu politika üzerinde etkili olduğudur. Buna göre Almanya nın Kürt ve PKK politikası ile ilgili olarak iki nokta dikkat çekmektedir. Birinci olarak PKK ile ilgili politikalarında Türkiye ile olan yakın ticari ve müttefiklik ilişkilerini bozmamak yani Türkiye yi mümkün olduğunca kızdırmamaktır. Eşzamanlı olarak hem iç siyasetten Kürt hareketi lehine insan hakları temelli olarak gelen baskı ve talepleri karşılamaya çalışmak hem de Almanya içinde PKK kaynaklı suç ve şiddet eylemleri ile Türk ve Kürt gruplar arasındaki çatışma ihtimallerinin önüne geçerek ülkenin iç huzurunu ve asayişini sağlamaya çalışmaktır. Dikkat çeken ikinci nokta ise stratejik olarak Berlin in Kürtlere sağladığı üstü örtülü ya da son zamanlarda açıktan destek sayesinde enerji kaynakları açısından zengin Ortadoğu da yeni bir müttefik kazanmak ve böylece stratejik derinlik kazanmak istemesidir. Almanya nın bu denge yaklaşımı konjonktürel gelişmelere bağlı olarak zaman zaman Türkiye yi zaman zaman ise PKK yı ve yandaşlarını hayal kırıklığına uğratsa ya da kızdırsa da Berlin in Türkiye ve PKK yandaşlarına yönelik dengeli yaklaşımı uzun yıllardır sürmektedir. ALMANYA NIN KÜRT VE PKK POLITIKASINI BELIRLEYEN FAKTÖRLER Berlin in PKK ve Kürtlere yönelik politikasının şekillenmesinde rol oynayan faktörlerin başında hiç şüphesiz ülkesinde yaşayan ve sayıları 500 binden 6 fazla olan Kürt nüfusu gelmektedir. 7 Ülkede yaşayan Kürtlerin bir bölümü İran, Irak ve Suriye gibi ülkelerden siyasi nedenlerle Almanya ya iltica eden kişilerden oluşmakla birlikte, nüfusun büyük çoğunluğu Türkiye kökenlidir. 8 Türkiye kökenli Kürtlerin büyük çoğunluğu 1961 den itibaren Almanya ya gerçekleşen işçi göçü kapsamında bu ülkeye gelmiş olmakla birlikte 1980 darbesi sonrasında ve 1990 lı yıllarda Doğu ve Güneydoğu
KATKIDA BULUNANLAR CAN ACUN Araştırmacı, SETA Ankara, Dış Politika ALİ BALCI Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, Ortadoğu Enstitüsü ZANA BAYKAL Arş. Gör., Sakarya Üniversitesi, Ortadoğu Enstitüsü ENES BAYRAKLI Yrd. Doç. Dr., Türk Alman Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü FİLİZ CİCİOĞLU Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü RAHMAN DAĞ Yrd. Doç. Dr., Adıyaman Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü İSMAİL EDİZ Sakarya Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü MEHMET UĞUR EKİNCİ Araştırmacı, SETA Ankara, Dış Politika NEDİM EMİN Sakarya Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü RAMAZAN ERDAĞ Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü RECEP TAYYİP GÜRLER Arş. Gör., Sakarya Üniversitesi, Ortadoğu Enstitüsü KEMAL İNAT Prof. Dr., Sakarya Üniversitesi, Ortadoğu Enstitüsü KILIÇ BUĞRA KANAT Araştırmacı, SETA Washington D.C. FAHRİYE KESKİN KARAGÖL Arş. Gör., Sakarya Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü ÇAĞATAY ÖZDEMİR Doktora Öğrencisi, Marmara Üniversitesi, Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü MUSTAFA CÜNEYT ÖZŞAHİN Yrd. Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü AHMET SELİM TEKELİOĞLU Araştırmacı, SETA Washington D.C. İSMAİL NUMAN TELCİ Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, Ortadoğu Enstitüsü KADİR TEMİZ Doktora Öğrencisi, Boğaziçi Üniversitesi ÖZGÜR TÜFEKÇİ Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü AHMET ÜÇAĞAÇ Arş. Gör., Sakarya Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü MUSTAFA YETİM Arş. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü ÖMER YILMAZ Dr., Siegen Üniversitesi, Siyasal Bilimler Doktorası
Yıllık çalışmasının temel motivasyonu Türkiye dış politikasını daha iyi anlama noktasında pratiklerin depolandığı bir arşiv ortaya koymaktı. Bu doğrultuda yayınlanan Türk Dış Politikası Yıllığı bu sayı ile birlikte yedinci kitabına ulaştı. Daha önceki yıllıkların gördüğü ilgi bize çalışmanın temel amacı olan Türk dış politikasına ilişkin arşiv oluşturma çabasının değerli ve karşılığı olan bir hedefe sahip olduğunu gösterdi. Türk Dış Politikası Yıllığı bu sayıda yirmi makaleden oluşmaktadır. Bağımsız makalelerden oluşan birinci bölümde bu yıl Türkiye nin Batı ile ilişkilerini ele alan metinler yer almaktadır. Ömer Yılmaz ın Almanya nın Kürt ve PKK Politikası: Denge ve Strateji başlıklı makalesiyle başlayan bu bölümde ayrıca İsmail Ediz in Tarihten Günümüze Türkiye Almanya İlişkilerine Eleştirel Bir Bakış, Çağatay Özdemir in Türkiye nin ABD ve Avrupa Birliği ile İlişkilerinde DAEŞ Etkisi ve Ahmet Selim Tekelioğlu nun Transatlantik Ortaklığın Türk-Amerikan İlişkilerine Etkisi yazıları yer almaktadır. Türk dış politikasının değişik alanlarına ilişkin 2015 yılında yaşanan gelişmelerin ele alındığı ikinci bölümde Türkiye nin Ortadoğu ülkelerine yönelik politikaları Kemal İnat, Ali Balcı, Recep Tayyip Gürler, Zana Baykal, Ahmet Üçağaç, Can Acun, İsmail Numan Telci ve Rahman Dağ tarafından kaleme alınan altı ayrı makalede analiz edilmiştir. ABD ile ilişkiler Kılıç Buğra Kanat, AB ile ilişkiler Filiz Cicioğlu ile Fahriye Keskin Karagöl ve Asya-Pasifik bölgesine yönelik Türkiye politikası Kadir Temiz tarafından yazılmıştır. Balkanlar politikası Mehmet Uğur Ekinci ile Nedim Emin, Rusya ve Kafkasya politikası Özgür Tüfekçi ve Orta Asya politikası Fahriye Keskin Karagöl tarafından kaleme alınmıştır. Kıbrıs ı Enes Bayraklı, Latin Amerika yı Mustafa Yetim, Afrika politikasını Ramazan Erdağ ve Türk dış politikasının ekonomi politiğini de Mustafa Cüneyt Özşahin yazmıştır. SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı www.setav.org info@setav.org 9 786054 023691