TTB Ulusal Yeterlik Kurulu Bülteni Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu Ulusal Yeterlik Kurulu YIL: 2013 SAYI:1 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 2 Prof. Dr. İskender SAYEK ULUSAL YETERLİK KURULU NEDİR? 3 TÜRKİYE'DE GÜNCEL DURUM PAYLAŞIMI Prof. Dr. Dilek ASLAN, Prof. Dr. İskender SAYEK TIPTA UZMANLIK EĞİTİMİ ve YETKİNLİK 6 KAVRAMI Prof. Dr. Volkan ÖZTUNA ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI 12 Doç. Dr. Ersoy KONAŞ ASİSTAN KARNESİ 16 Prof. Dr. Seher DEMİRER YETERLİK SINAVLARI 19 Prof. Dr. Seher DEMİRER KURUM ZİYARET PROGRAMI 24 Prof. Dr. Figen ÖZGÜR
TTB Ulusal Yeterlik Kurulu Bülteni Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu Ulusal Yeterlik Kurulu YIL: 2013 SAYI:1 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 2 Prof. Dr. İskender SAYEK ULUSAL YETERLİK KURULU NEDİR?... 3 TÜRKİYE DE GÜNCEL DURUM PAYLAŞIMI Prof. Dr. Dilek ASLAN, Prof. Dr. İskender SAYEK TIPTA UZMANLIK EĞİTİMİ ve YETKİNLİK... 6 KAVRAMI Prof. Dr. Volkan ÖZTUNA ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI... 12 Doç. Dr. Ersoy KONAŞ ASİSTAN KARNESİ... 16 Prof. Dr. Seher DEMİRER YETERLİK SINAVLARI... 19 Prof. Dr. Seher DEMİRER KURUM ZİYARET PROGRAMI... 24 Prof. Dr. Figen ÖZGÜR TTB-UDEK Yürütme Kurulu (2011-2013) Başkan Dr. İskender Sayek İkinci Başkan Dr. Figen Özgür Genel Sekreter Dr. Dilek Aslan Sayman Dr. Hakan Seçkin Üyeler Dr. Umut Akyol Dr. Muzaffer Başak Dr. Tunçalp Demir Dr. Mehmet Demirhan Dr. Ersin Yarış TTB-UDEK-UYEK Yürütme Kurulu Üyeleri (2012-2014) Başkan Dr. Volkan Öztuna Genel Sekreter, TTB-UDEK Temsilci Üyesi Dr. Dilek Aslan Üyeler Dr. Seher Demirer Dr. Ersoy Konaş Dr. Onur Ural Sayı Editörü Dr. Dilek Aslan UDEK ve UYEK Sekreteri Hülya Yüksel UDEK Web Tasarım Sinan Solmaz Sekreterya Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu GMK Bulvarı Şehit Daniş Tunalıgil Sokak No: 2 Kat:4, Maltepe-Ankara Tel: 0312 231 19 52-53 Faks: 0312 231 31 79 e-posta: udek@ttb.org.tr web: http:/www.ttb.org.tr/udek Hazırlık Sinan Solmaz Baskı Hermes Tanıtım Ofset Büyük Sanayi 1. Cad. No: 105 İskitler-Ankara Tel: 0.312 384 34 32 Fax: 0.312 341 01 98
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ ÖNSÖZ Prof. Dr. İskender SAYEK TTB-UDEK Başkanı Türk Tabipleri Birliği (TTB) geleneğinde hekimlerin öğrenim yaşamını zenginleştirmek, eğitim-öğretim sürecinin çerçevesinin çizilmesine ve mesleki gelişim sürecine katkı sağlamak gibi çok çeşitli düzeylerde çalışmalar bulunmaktadır. Yapılan çalışmaların yazılı ve sürekli bir biçime dönüştürülmesi de bu kapsamda önem verilen bir başka konudur. Türk Tabipleri Birliği bu çalışmaları yaparken meslektaşlarının katkılarını almaya her zaman özen göstermiştir. Bu katkıların bireysel katkılardan daha çok kurumsal yapılanmaların temsiliyetleri üzerinden sürdürülmesinin ayrıca bir anlamı bulunmaktadır. Türk Tabipleri Birliği, 1990 lı yılların ortasından bu yana uzmanlık eğitimine özel bir önem vermiş, bu kapsamda Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu (UDEK) ve Ulusal Yeterlik Kurulu (UYEK) çatı alt yapılanmalarını TTB bağlantısı ile kurmuştur. Bu yapılar, demokratik yollarla, üye derneklerin temsiliyetleri üzerinden uzmanlık eğitimine, sağlık ortamına çok farklı katkılar sunmaya çalışmaktadır. TTB-UDEK uzunca bir süredir çalışmalarının daha kalıcı olabilmesi adına düzenli aralıklarla (yılda bir kez) bülten çalışması yapmaktadır. Bülten aracılığı ile her yıl TTB-UDEK tarafından öne çıkarılan konular okuyucularla paylaşılmaktadır. Bir süredir TTB-UDEK ve TTB-UDEK-UYEK gündeminde benzer bir bülten çalışmasının tamamlanması yer almıştır. TTB-UDEK-UYEK çalışmalarının paylaşımına ve kalıcılığına katkı sunacağı görüşü bu gündemin hayata geçirilmesini sağlamıştır. Elinizdeki bu bülten, TTB-UDEK-UYEK Bülteni nin birinci sayısıdır. Şüphesiz var olan eksikler siz değerli okuyucuların katkılarıyla zaman içinde tamamlanacak, bülten daha ileri noktalara taşınacaktır. Emeği geçen herkese teşekkür eder, dökümanın yararlı olmasını dilerim. 2
ULUSAL YETERLİK KURULU NEDİR? TÜRKİYE DE GÜNCEL DURUM PAYLAŞIMI Prof. Dr. Dilek ASLAN TTB-UDEK ve TTB-UDEK-UYEK Genel Sekreteri Prof. Dr. İskender SAYEK TTB-UDEK Başkanı TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ Yeterlik kurullarına ilişkin dünya tarihçesi oldukça uzun bir geçmişe sahiptir. Bu kavram ilk kez 1908 yılında, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Oftalmoloji ve Otolaringoloji Derneği başkanı tarafından gündeme getirilmiştir. Daha sonra, 1933 yılında, farklı uzmanlık alanlarının temsilcileri daha geniş bir kurul oluşturmuştur. Ancak, çalışmalar, yeterlik kurulu kavramının ilk gündeme geldiği tarihten tam 62 yıl sonra, 1970 yılında, ABD de Amerikan Tıp Uzmanlıkları Yeterlik Kurulu olarak sürdürülmüştür (1). Ülkemizde, tıpta uzmanlık sürecinde yeterlik kavramının tarihsel süreci dünyada olduğundan oldukça yenidir. Uzmanlık eğitiminin gelişmesi, iyileşmesi, standardize edilmesi temel amaçlarını benimseyen Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu (TTB-UDEK) kurulduğu 1995 yılından bu yana bu amaca yönelik çalışmalarını sürdürmektedir. Ulusal Yeterlik Kurulu (UYEK) kuruluşu ise TTB- UDEK çatısı altında 9 Mayıs 2004 tarihine denk gelmektedir. Kurulduğu tarihte UYEK yapılanmasında 25 dernek yeterlik kurulu olduğu bilinmektedir (2). TTB-UDEK-UYEK çalışmalarını Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu Ulusal Yeterlik Kurulu Yönergesi nin çizdiği sınırlar içerisinde sürdürmektedir. Bu yönergenin 3-6. Madde lerine göre UYEK amaçları aşağıda sıralanmıştır (3): Madde 3- Yeterlik Kurullarının etkinliklerini izlemeyi, eşgüdümünü sağlamayı ve yönlendirmeyi, Madde 4- Yeterlik Kurullarının mesleki ve eğitsel standartları geliştirme ve uygulama çalışmaları ile uzman hekimleri değerlendirme ve belgelendirme çalışmalarına yardım ederek, sağlık hizmetinin niteliğini iyileştirmeyi ve sürdürmeyi, Madde 5- Yeterlik Kurullarınca belgelendirilen bir uzman hekimin, standart bir eğitim programını tamamladığı ve uzmanlık alanında yetkin sağlık hizmetleri sunumu için gerekli bilgi, beceri ve deneyime sahip olup olmadığını değerlendiren sınav ve/veya sınavları başarıyla tamamladığı konusunda topluma güvence vermeyi, Madde 6- Tıpta uzmanlaşma ve belgelendirme konularında kamuoyuna, hükümete, uzmanlık derneklerine, yeterlik kurullarına ve hekimlere bilgi sağlamayı amaçlar. TTB-UDEK ve TTB-UDEK-UYEK çatısı altında çalışmaların yıllar içinde hız kazanmasıyla, uzmanlık derneklerinin yeterlik kurullarını kurma, geliştirme çabalarının da arttığı görülmektedir. Kuruluş tarihinde 25 yeterlik kurulu bugün sayıca artmıştır. 3
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ Yazının bu bölümünde, UYEK yapısını hatırlamakta yarar bulunmaktadır. UYEK yönetsel yapısı, Yürütme Kurulu ve Genel Kurul olarak bütünleyici bir modeldedir. Yürütme Kurulu her iki yılda bir yeterlik kurulları olan derneklerin katıldığı Genel Kurul toplantısında yapılan seçim sonrası oluşan bir yapıdır. Seçimle 4 dernek temsilcisi belirlenir. UYEK Yürütme Kurulu nun bir üyesi ise TTB-UDEK Yürütme Kurulu temsilcisidir. Burada, amaç, TTB-UDEK ve TTB-UDEK- UYEK arasında eşgüdümü sağlamaktır. Sonuç olarak, Yürütme Kurulu iki yıl için görev yapan 5 üyeden oluşur. Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği (TUEY) kapsamında tanımlanan ana ve yan dallarda yeterlik kurullarının değerlendirilmesi yapıldığında, TTB- UDEK çatısında olmayan derneklerin var olduğu, ana ve yan dallarda yeterlik kurulları olmayan derneklerin bulunduğu görülmektedir. TUEY KAPSAMINDA YER ALAN (4) 2 VE TIPTA UZMANLIK YAN DALLARINDA EKSİK OLAN YETERLİK KURULLARI 1. 2. Alerjik Göğüs Hastalıkları Androloji 3. Askeri Psikiyatri (Gülhane Askeri Tıp Akademisinde yapılır ve Türk Silahlı Kuvvetlerinde geçerli olur) 4. 5. 6. 7. 8. 9. Cerrahi Onkoloji Çevre Sağlığı Çocuk Acil Çocuk İmmünolojisi ve Alerji Hastalıkları Çocuk Endokrinolojisi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları TUEY KAPSAMINDA YER ALAN (4) 1 VE TIPTA UZMANLIK ANA DALLARINDA EKSİK OLAN YETERLİK KURULLARI 10. Çocuk Gastroenterolojisi 11. Çocuk Genetik Hastalıkları 12. Çocuk Göğüs Hastalıkları 1. 2. 3. 4. 5. Spor Hekimliği Askeri Sağlık Hizmetleri Hava ve Uzay Hekimliği Sualtı Hekimliği ve Hiperbarik Tıp Tıbbi Ekoloji ve Hidroklimatoloji 13. Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi 14. Çocuk Kalp ve Damar Cerrahisi 15. Çocuk Kardiyolojisi 16. Çocuk Metabolizma Hastalıkları 17. Çocuk Onkolojisi 18. Çocuk Radyolojisi 19. Çocuk Ürolojisi 20. Çocuk Yoğun Bakım 4 1 Toplam 43 anadal tanımlanmıştır. 2 Toplam 45 yandal tanımlanmıştır.
21. El Cerrahisi 22. Epidemiyoloji 23. Gastroentroloji Cerrahisi 24. Geriatri 25. Harp Cerrahisi (Gülhane Askeri Tıp Akademisinde yapılır ve Türk Silahlı Kuvvetlerinde geçerli olur) 26. İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları 27. İş ve Meslek Hastalıkları 28. Jinekolojik Onkoloji Cerrahisi 29. Klinik Nörofizyoloji 30. Neonatoloji 31. Periferik Damar Cerrahisi 32. Sitopatoloji 33. Temel İmmünoloji 34. Tıbbi Mikoloji 35. Tıbbi Parazitoloji 36. Tıbbi Viroloji Yeterlik kurulu bulunmayan yan dal uzmanlık alanlarının sayısı oldukça fazladır. Adı geçen uzmanlık alanlarının bazılarına ilişkin TTB-UDEK bünyesinde dernek yapılanmaları mevcuttur. Sürece ilişkin kimi karışıklıkları olduğunu da ifade etmekte yarar bulunmaktadır. Örneğin, Parazitoloji daha önceki dönemlerde bir ana dal olarak tanımlanmışken, güncel TUEY kapsamında Tıbbi Parazitoloji adıyla yan dal olarak tanımlanmaktadır. Bu gibi karışıklıkların varlığı uzmanlık alanlarının çalışmalarını sekteye uğratma olasılığı da yüksektir. TTB-UDEK-UYEK tarafından öteden beri sürdürülen çalışmaların ülkemiz sağlık ortamına uzmanlık eğitimi üzerinden doğrudan ve dolaylı katkıları olmaktadır. Bu katkının temel besleyicisi, uzmanlık alanının sahibinin ilgili uzmanlık derneği/dernekleri olduğu felsefesidir. Böylesi bir sahiplenme, alana ilişkin geliştirilmesi gereken bütün sürecin özerk, bağımsız yapılanmalar üzerinden olmasına olanak sağlar. Tıp ve sağlık ortamlarının kimi olumsuz yansımalarını uzmanlık alanlarının çalışmalarına yansıtmamak da aslında bu felsefenin korunaklı çerçevesini çizmektedir. TTB-UDEK ve TTB-UDEK- UYEK çalışmalarının aynı felsefe üzerinden, var olan sorunların çözümüne katkıyı önceleyen yaklaşımını geliştirerek sürdürebilmesi değerlidir. Bu ise TTB-UDEK üyesi derneklerin katkılarının ve işbirliklerinin devamı ile mümkün olabilir. KAYNAKLAR 1. 2. 3. 4. 5. Yeterlik Kavramı, Süreci ve Yeterlik Kurulları. http://www.ttb.org.tr/udek/ index.php?option=com_content&view =article&id=171:yeterlik-kavrami-veyeterlik-kurullar&catid=81:yerterlikkurullar&itemid=148. Erişim:10.3.2013. Kınay M, Çete Y. Ulusal Yeterlik Kurulu (UYEK) Tarihçesi. http://www.ttb.org. tr/udek/index.php?option=com_conten t&view=article&id=25&itemid=129. Erişim:10.3.2013. Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu Ulusal Yeterlik Kurulu Yönergesi http://www.ttb.org.tr/udek/index. php?option=com_content&view=article &id=200:ttabipleri-birlizmanlerneklerieurulu-ulusal-yeterlik-kurulu-ygesi&cat id=79:mevzuat&itemid=146. Erişim: 10.3.2013. http://www.yok.gov.tr/web/guest/icerik/-/journal_content/56_instance_ rsrqrmhtxkk6/10279/18071. TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 5
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ TIPTA UZMANLIK EĞİTİMİ ve YETKİNLİK KAVRAMI Prof. Dr. Volkan ÖZTUNA TTB-UYEK Yürütme Kurulu Başkanı 6 Accreditation Council for Graduate Medical Education (ACGME) tarihçesinden bir alıntı. Yıl: 1840 ABD de yaklaşık 30 tıp fakültesi var ve 7 tanesi New York ta bulunuyor. Tıp fakültelerinin, tıp eğitiminin ve tıp uygulamalarının kalitesi tartışmaya açıktır (1). Yetkinlik, bir doktorun mesleğini yapabilmesi için kritik değer taşıyan bilgi, beceri ve tutum modellerinin toplamı olarak tanımlanır. Bu kavram mesleki açıdan edinilmesi gereken teknik deneyimin çok daha ötesinde iyi hekimlik uygulama bilincine ve yeteneğine sahip olmak anlamına gelir. Bir doktorun yetkin olabilmesi için uygulanan eğitim programının, eğitim aldığı kurumun alt yapısının ve eğiticilerin belli standartları karşılaması gerekir. Yukarıdaki alıntıda da görüldüğü gibi yıllar öncesinde dahi tıp eğitiminin yetkinliği bir tartışma konusu olmuştur. Günümüzde bu kavramın hala tartışılıyor olmasının başlıca nedeni şüphesiz ki teknolojik gelişmeler eşliğinde tıp biliminin hızla ilerlemesi ve hizmet alanının giderek genişlemesidir. Yetkinlik tanımı ve eğitim sonuçlarını ölçme değerlendirme yöntemlerinin hayata geçmesi 1915 yılına kadar gitmektedir. Amerikan Oftalmoloji Derneği ve Amerikan Tıp Birliği nin yayımladığı yeterlik sınav duyurusunda adayların yetkinliklerinin değerlendirileceği bir sınavın planlandığı açıklanmıştır ve takiben 1916 yılında Amerikan Göz Sınavları Yeterlik Kurulu kurulmuştur. Daha sonra 1924 yılında Amerikan Otolaringoloji Yeterlik Kurulu, 1930 yılında Amerikan Kadın Hastalıkları ve Doğum Yeterlik Kurulu ve 1932 yılında da Amerikan Dermatoloji Yeterlik Kurulu kurulmuştur. Giderek artan kurulların katılımı ile1970 yılında Amerikan Tıp Uzmanlıkları Yeterlik Kurulu oluşturulmuştur. 1981 yılında eğitim veren kurumların hizmet ve eğitim faaliyetlerini değerlendirmek amacıyla bağımsız bir akreditasyon kurumunun olması gerektiğine karar verilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri sınırları içindeki tıp uzmanlık eğitim programlarını (asistanlık ve yan dal) değerlendiren ve akreditasyonlarını sağlayan özel bir konsey olarak ACGME (Accreditation Council for Graduate Medical Education, Mezuniyet Sonrası Tıp Eğitimi Akreditasyon Konseyi) kurulmuştur (2). 1999 yılında ACGME tarafından mesleki yeterlik konusunda 6 temel başlık tanımlanmıştır (3,4). (1) Hasta hizmeti, (2) Tıbbi bilgi, (3) Hizmet temelli öğrenme ve gelişme, (4) İletişim becerileri ve kişiler arası ilişkiler, (5) Profesyonellik (6) Sistem temelli hizmet.
2009 yılında bu yetkinliklerin eğitim çıktıları üzerinden yeniden yapılandırılması gündeme gelmiştir. Bu çalışmalar sonucunda Next Accreditation System (NAS) planlanmış ve 2013 Temmuz ayı itibarı ile belli uzmanlık alanlarında yürürlüğe geçmesine karar verilmiştir (5). Bu yeni akreditasyon sistemi ile 21. yüzyılda doktorların uygulamalarının değerlendirilebilir olması ve akreditasyon işlemlerinin hızlanması hedeflenmiştir. 2013yılının Temmuz ayında acil servis, dahiliye, beyin ve sinir cerrahisi, ortopedi ve travmatoloji, pediatri, tanısal radyoloji ve üroloji uzmanlık alanlarında uygulamaya geçilmesi kararlaştırılmıştır. Aynı şekilde 1990 yıllarında Kanada da The Royal College tarafından yetkinlik tanımlaması için kullanılan CanMEDS Physician Competency Framework yayımlanmıştır (6). Bu belgede temel fikir ve felsefesi ACGME ninkilerden çok da farklı olmayan ve uzman doktorun bulundurması gereken 7 özellikten bahsedilmektedir: 1.Tıbbi bilgi sahibi 2. İletişimci 3. Ekip çalışmasına önem veren, işbirliği içinde çalışan 4. Yönetici 5. Sağlık savunucusu 6. Bilimsel 7. Profesyonel Her iki tanımlamanın ortak yönü hasta merkezli ve asistana özel esnek bir model sunmasıdır. Geleneksel yaklaşımla karşılaştırıldığında, yetkinlik bazlı bir yaklaşım daha şeffaf standartlar ve bireyselleşmiş bir eğitim programı sunmaktadır. Fakat dikkatli uygulanmaz ise geleneksel sisteme göre idari yükte bir artışa ve müfredatta bir sıkışmaya neden olabilir (7). Türkiye de ilk defa 1994 yılında Türk Tabipleri Birliği (TTB) nin önderliğinde gerçekleştirilen I. Tıpta Uzmanlık Eğitimi Kurultayında tıpta uzmanlık eğitimi programları, eğitim kurumlarının altyapıları ve uzmanlığın belgelendirilmesine ilişkin sorunlar ve çözüm önerileri tartışılmıştır. Günümüzde uzmanlık derneklerinin yeterlik kurulları, TTB-UDEK-UYEK in koordinasyonu ile çalışmalarına devam etmektedirler. Bu uyumlu çalışmalar sonucunda çekirdek eğitimi programlarının geliştirilmesi, asistan karnelerinin oluşturulması, kurum standartlarının tanımlanması, akreditasyon kavramı, eğiticilerin eğitimi, ölçme değerlendirmenin nasıl yapılacağı gibi konular önem kazanmıştır. Uzmanlık dernekleri tarafından yapılan yeterlik sınavlarının başlamış olması, internetten eğitimin kullanılıyor olması, sürekli tıp eğitimi ve sürekli mesleksel gelişim kapsamında yapılan toplantıların artması ve derneklerin birbirlerinin bilgi ve tecrübelerinden yararlanmaları bir farkındalık yaratmış ve kendi standartlarını oluşturmada hızlanmaya neden olmuştur (8). 2011 yılında TTB-UDEK tarafından Tıpta uzmanlık eğitiminde ulusal standartlar başlığı ile bütün uzmanlık alanlarını kapsayacak temel ilkeler belirlenmiştir (9). 9 Haziran 2012 tarihinde TTB-UDEK tarafından düzenlenen Uzmanlık Eğitimi Özgün Standartlar ve Yetkinlikler Çalıştayı-II de ACGME ve CANMED ilkeleri harmanlanmış ve belirlenen temel ve anahtar yetkinlikler aşağıdaki gibi sıralanmıştır. TEMEL YETKİNLİK ALANLARI 1. Ekip çalışması 2. Sağlık hizmeti sunumu 3. Tıbbi bilgi 4. Danışmanlık 5. Bilimsellik (Eleştirel Bakış, Karar Vericilik, Kanıta dayalı bilimsellik) 6. Sağlık savunuculuğu 7. Mesleki değerler ve sorumluluklar 8. İletişim 9. Yönetim TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 7
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 1. Ekip Çalışması Tanım Uzman hekim sağlık ekibinin içinde yer alarak, uzmanlık alanının gereksinimlerini karşılamak üzere etkin biçimde çalışır. Anahtar Yetkinlikler Uzman hekim; 1.1. Uzmanlık alanı ile ilgili konularda sağlık çalışanları ve farklı meslek grupları ile yürütülen ekip çalışmalarına etkili ve uygun bir biçimde katılabilmeli, 1.2. Diğer sağlık çalışanları ve farklı meslek gruplarından üyelerle yürütülen çalışmalarda kolaylaştırıcı, sorun çözücü ve geliştirici rol üstlenebilmelidir. 2. Sağlık Hizmet Sunumu Tanım 2.6. Kendi uzmanlık alanındaki uygulamalara temel olan tüm tıbbi ve girişimsel işlemleri yapabilmeli, 2.7. Hastanın tedavi ve takibi için gerekli planları geliştirebilmeli ve uygulayabilmeli, 2.8. Hasta ve yakınlarıyla özenli, saygılı ve etkili iletişim kurabilmeli, 2.9. Hasta bakımını ve eğitimini desteklemek için bilgi teknolojisini kullanabilmeli, 2.10. Hasta yararından ve bilimsel doğruların gereklerinden ödün vermeden kaynakları akılcı kullanabilmelidir. 3. Tıbbi Bilgi Tanım Uzman hekim, kullanılan ve gelişen tıbbi bilgiye sahiptir ve bunu hasta bakımında kullanır. 8 Uzman hekim, hizmet ürettiği sağlık sisteminin işleyişine hakim olarak, hizmetin uygun koşullarda hasta ve toplum yararına etkin bir biçimde kullanımını sağlar. Anahtar Yetkinlikler Uzman hekim; 2.1. Sağlık hizmetini, sağlığın korunması ve geliştirilmesini amaçlayarak sunabilmeli, 2.2. Hastalara/başvuranlara ve yakınlarına danışmanlık ve eğitim verebilmeli, 2.3. Hastayı merkeze alan bir bakımı sağlamak için, diğer sağlık çalışanları ile birlikte çalışabilmeli, 2.4. Hasta ile ilgili temel ve doğru bilgiyi toplayabilmeli, 2.5. Hastaya ilişkin bilgileri ve hastanın tercihlerini gözetip güncel bilimsel kanıtları ve klinik yargısını kullanarak tanı ve tedavi konusunda klinik kararını verebilmeli, Anahtar Yetkinlikler Uzman hekim; 3.1. Güncel tıbbi bilgi, beceri ve tutuma sahip olabilmeli ve bunu hasta bakımında kullanabilmeli, 3.2. Uzmanlık alanının sınırlarının ve kendi yeterliklerinin farkında olarak, gerektiğinde uygun konsültasyonlar isteyebilmeli, 3.3. Uzmanlık alanındaki uygulamalarda araştırmacı, analiz edici ve çözümleyici yaklaşım gösterebilmelidir. 4. Danışman/Yönlendirici Tanım Uzman hekim, kendi alanı ya da başka alanlardan gelen talepler ile hastaların başvurusu halinde bilgilendirme yapar ya da danışmanlık verir, gereksinimler doğrultusunda ekibinde yer alan sağlık çalışanlarını eğitim almaya yönlendirir.
Anahtar Yetkinlikler Uzman hekim; 4.1. Ekibinde yer alan sağlık çalışanlarını gereksinimleri doğrultusunda eğitim almaya yönlendirebilmeli, 4.2. Hasta ve yakınlarını hastalık ve bakım süreci ile ilgili bilgilendirebilmeli, gerekli eğitimleri verebilmeli, 4.3. Toplumu uzmanlık alanı ile ilgili konularda bilgilendirebilmeli, koruyucu önlemler hakkında bilinçlendirebilmelidir. 5. Bilimsellik (Eleştirel Bakış, Karar Vericilik) Tanım Uzman hekim, meslek yaşantısında karşısına çıkan sorunların çözümü için analitik düşünür, karar verme süreçlerinde kanıta dayalı tıp uygulamalarının da rehberliğinde birey ve toplum sağlığının korunmasına ve geliştirilmesine katkı yapar. Anahtar Yetkinlikler 5.1. Bir uzman hekim analitik düşünebilmeli, doğru soruları üretebilmeli, doğru soruların yanıtını ararken bilgi ve kaynağını eleştirel olarak değerlendirebilmelidir. 5.2. Bir uzman hekim hizmet sunarken karar verme sürecinde Kanıta Dayalı Tıp uygulamalarını kullanabilmelidir. 5.3. Bir uzman hekim sağlığın korunması ve sürdürülmesinde bilimsel veriler ışığında elde ettiği/ ürettiği bilgileri uygun bir dil kullanarak hasta ve hasta yakınları, tüm sağlık çalışanları ve toplum ile paylaşabilmelidir. 6. Sağlık Savunuculuğu Tanım Uzman hekim, alanındaki uygulamaların toplum yararına, kanıta dayalı tıp zemininde, eşitlik ilkesini de gözeterek etik değerler çerçevesinde, bireye/topluma zarar vermeden yürütülmesini savunur. Anahtar Yetkinlikler 6.1. Bir uzman hekim sağlığın her bir birey için temel bir insan hakkı olduğunu benimseyebilmeli, 6.2. Bir uzman hekim sağlığın korunması ve geliştirilmesinde toplum yararına ve toplum sağlığını önceleyerek hizmet sunabilmeli, 6.3. Bir uzman hekim yaptığı uygulamalarda tüm toplum bireylerine eşitlik sağlayacak şekilde ve Tıp Etiği değerleri çerçevesinde hizmet sunabilmeli, 6.4. Bir uzman hekim sunduğu hizmetin hastaya zarar vermemesini sağlamalı ve verdiği hizmette Kamu Yararını gözetebilmeli, 6.5. Sistemden kaynaklanan hasta mağduriyeti karşısında sağlık hakkının savunucusu olabilmeli, 6.6. Çalıştığı ortam ve toplumu tanımak ve toplum yararını önceleyebilmelidir. 7. Mesleki Değerler/sorumluluklar Tanım Uzman hekim, mesleksel görev ve sorumluluklarını insani değerler ve etik ilkeleri ön planda tutarak gerçekleştirir. Anahtar Yetkinlikler 7.1. Bir uzman hekim mesleki uygulamalarını insanı odağa koyarak yapmalı ve temel Tıp Etiği değerlerini içselleştirmeli, 7.2. Bir uzman hekim önce hastaya zarar vermemeli, bu konuda gerekli önlemleri almalı, hastaya verdiği hekimlik hizmeti sırasında hastanın mahremiyetine, fiziksel ve tıbbi güvenliğine üst düzeyde özen göstermeli, 7.3. Bir uzman hekim kendisinin ve birlikte çalıştığı ekip arkadaşlarının ruhsal, TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 9
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 10 fiziksel vb güvenliği için gereksinimleri fark etmeli ve çözüm yolları üretebilmeli, 7.4. Bir uzman hekim hekimlik uygulamaları ile ilgili bilgi ve becerilerini Yaşam Boyu Öğrenme ilkeleri çerçevesinde sürekli güncellemeli ve uygulamalarına yansıtabilmeli, 7.5. Meslektaşları ve sağlık çalışanlarına rol model olabilmeli, 7.6. Her sağlık çalışanını birey olarak görmek ve öğretici deneyimler yaratmak ve bu işlevlerde sorumluluk alabilmelidir. 8. İletişim Tanım Uzman hekim alanı ile ilgili bilgileri, sorunları ya da çözüm önerilerini ve beklentilerini tüm paydaşlarına sözlü, sözsüz ve yazılı olarak etkin bir biçimde aktarır. Açıklama Uzman hekim sağlık hizmet sunumunda bütüncül yaklaşımı sağlayan, güvene ve işbirliğine dayalı hasta merkezli etkin iletişim tekniklerini kullanmalıdır. Bileşenler (paydaşlar) hasta, hasta yakınları ve/veya hasta bakımını sağlayanlar, meslektaşlar, sağlık çalışanları, ulusal ve uluslararası meslek örgütleri, sağlık bakanlığı, sağlık hizmet sunucular ve toplumu kapsar. Tüm bu bileşenlerle etkin iletişim sağlanmalıdır. Anahtar Yetkinlikler 8.1. Hasta ve hasta yakınları ile güvene ve işbirliğine dayalı, etik ilkeler doğrultusunda sağlık hizmeti sunabilmek 8.2. Toplumda sağlık bilinci oluşturmak ve farkındalık yaratmak yönünde iletişim becerilerini kullanmak ve geliştirmek 8.3. Hasta ve hasta yakınları ile anlaşılır, tam ve doğru bilgi alışverişi sağlamak 8.4. Meslektaşlar ve sağlık çalışanları ile etkin işbirliğine yönelik iletişim becerilerine sahip olmak 8.5. Sözel, sözel olmayan (beden dili) ve yazılı iletişim becerilerini kullanmak ve bu alanda kendini geliştirmek 8.6. Mesleki açıdan kendimizi topluma doğru ifade edebilmek ve bilgilendirmek 9. Yöneticilik Tanım Uzman hekim, çalışma ortamındaki süreçlerin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde, önceliklerin belirlenmesi, uygun kaynakların sağlanması ve kullanılmasında yöneticilik yapar. Açıklama Uzman hekim çalıştığı ortamda (kamu ve serbest hekimlik uygulamaları, ulusal sağlık sistemi) idari, hizmet ve eğitim ile ilgili yöneticilik rolünü yerine getirir. Daha nitelikli sağlık hizmet sunumu için ekip çalışmasında meslektaşları ve diğer sağlık çalışanlar ile eşgüdüm sağlar. Anahtar Yetkinlikler 9.1. Yerel ve ulusal düzeyde çalıştığı ortamdaki sağlık hizmeti sunumunu düzenlemek, yürütmek ve sürdürülebilirliğini sağlamak için değerlendirmeler yapabilmeli, 9.2. Sağlık uygulamaları ile ilgili yasal düzenleme ve kanunlar hakkında bilgi sahibi olmalı, 9.3. Meslektaşları ve diğer sağlık çalışanlarına karşı çalışma ortamında adil olabilmeli, 9.4. Çalışma ortamında mesleki çatışmaları yönetebilmelidir. Tüm bu yetkinlik tanımları uzmanlık eğitimi programlarına, asistan karnelerine, kurum ziyareti ve akreditasyon programlarına, sınavlara, eğitmenlerin değerlendirilmesine entegre edilmelidir (Şekil 1).
KAYNAKLAR 1. 2. 3. http://www.acgme.org/acgmeweb/about/ ACGMEHistory.aspx. http://www.ama-assn.org/ama/pub/ about-ama/our-people/ama-councils/ council-medical-education/historicaltimeline.page. http://www.acgme.org/acgmeweb/portals/0/pfassets/ ProgramRequirements/540_hospice_and_palliative_medicine_ companion_09_2009.pdf. TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ Şekil 1. Yetkinlik Şeması Günümüzde endüstrinin desteği ile temel ve klinik alanlarda bilgi ve uygulama çeşitliliği artarken uzmanlık eğitimi sürelerinin uzatılması gerekliliği tartışılmaya başlanmıştır. Daha da önemlisi uzmanlık eğitimi süresinin çok daha etkin kullanılması için gerekli rotasyon ve modülasyon sistemlerinin hayata geçmesi önerilmektedir (10). Sürekli tıp eğitimi ve sürekli mesleki gelişim (STE-SMG) programları ciddiyet ile takip edilmeli ve yaşam boyu süren tıp eğitimi özendirilmelidir. Yetkinlik kavramını tanımlarken her uzmanlık derneği tarafından ilgi alanına uygun olarak hazırlanmış ve çeşitli kıdemlerde alınması gereken özellikleri tanımlayan özgün standartlar kullanılmalıdır. Bu sırada tıp eğitimi bilimindeki ilerlemeler eşliğinde gelişen ölçme-değerlendirme yöntemleri kullanılmalı, artan tıbbi bilgi birikimi, endüstrinin geliştirdiği yeni uygulama alanları ve dünya üzerinde değişen sağlık politikaları göz önünde bulundurulmalıdır. Yetkinlik kavramı ölçülebilir bir değerdir. Fakat kullanılacak olan ölçme ve değerlendirme sistemlerinin geçerliği ve güvenirliği belgelenmelidir. Bu amaca yönelik olarak düzenlenecek çalıştay ve kurultaylarda tıp eğitimi konusunda eğitimli ve deneyimli kişilerden oluşan yeterlik kurulları üyeleri ve eğitim bilimcilerin işbirliği ile çalışması gerekir. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Swing SR, Clyman SG, Holmboe ES, Williams RG. Advancing resident assessment in graduate medical education. J Grad Med Educ 2009;1:278-86. Nasca TJ, Philibert I, Brigham T, Flynn TC. The next GME accreditation system- -rationale and benefits. N Engl J Med. 2012 Mar 15;366(11):1051-6. http://www.royalcollege.ca/portal/page/ portal/rc/resources/aboutcanmeds. Diwakar V. Learning in practice competency based medical training: review Commentary: The baby is thrown out with the bathwater. BMJ. 2002 Sep 28;325(7366):693-6. Dr. Figen Özgür. TTB-UDEK/ UYEK 2010-2012 döneminde kurum ziyaretleri nasıl devam etti? TTB-UDEK Bülteni. No:7, sayfa: 29. 2012. İskender Sayek, Hilal Batı. Tıpta uzmanlık eğitimi ulusal standartları. Türk Tabipleri Birliği Yayınları. 2011. 10. Black KP, Alman BA, Levine WN, Nestler SP, Pinney SJ. Orthopaedic resident education--it s a whole new game: If I m going to be a spine surgeon, why do I need to learn how to reconstruct an anterior cruciate ligament? : AOA critical issues. J Bone Joint Surg Am. 2012 Jul 3;94(13). 11
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI Doç. Dr. Ersoy KONAŞ TTB-UDEK UYEK Yürütme Kurulu Üyesi 12 Kalite kavramı her ne kadar niteliksel bir değerlendirme algısı oluştursa da en önemli özelliği ölçülebilir olmasıdır. Ölçülebilen kalite yönlendirilebilir ve geliştirilebilir. Ancak bunun için ihtiyaç olan bir diğer kavram ise amaçtır ki-kalitede aranan temel özellik amaca uygunluk olmalıdır. Tıpta uzmanlık eğitimi, toplumun ihtiyaçlarına uygun nitelikli sağlık hizmeti sunabilecek, kendisini mezuniyet sonrasında geliştirebilecek, öğrendiklerini paylaşacak ve uygulamaya geçirebilecek, bilimsel araştırma yapabilecek veya içinde yer alabilecek temel altyapıya sahip, yardımcı sağlık personelinin eğitimine katkıda bulunabilecek, ulusal ve uluslar arası meslek örgütleri ile ilişki kurabilecek hekimler yetiştirilmesini amaçlamalıdır. Bu amaca ulaşabilmek için ise bir temel eylem planı oluşturulmalıdır. Bu eylem planı, belirli bir akış içerisinde yürütülebilmeli, strateji geliştirilmesine olanak tanımalı, denetlemeye açık olmalı, ihtiyaç duyulan uygulama ve edinimlerin asgari miktarının kişilere aktarılmasını sağlamalıdır. Bir başka deyişle çekirdek eğitim programı oluşturulmalıdır. Çekirdek Eğitim Programı Yapılandırılması Program Çerçevesinin Oluşturulması Çekirdek eğitim programının oluşturulabilmesi için öncelikle hedef ihtiyaç ve sınırların net olarak ortaya konulması gerekmektedir. Bir çekirdek eğitim programının sınırlarının tayin edilebilmesi için; 1. Amaç belirlenmelidir. 2. Üniversite ve bölümün vizyon ve misyonu mutlaka dikkate alınmalıdır. 3. Uzmanlık alanının yönelimlerinin ve geleceğinin değerlendirilmesi gerekmektedir. 4. 5. 6. Ulusal standartlar tayin edilmelidir Uluslar arası standartlar belirlenmelidir İhtiyaç Analizi yapılmalıdır. 7. Program içerisinde eğitim alan bireylerin nitelik ve yeterliliklerinin saptanması gerekmektedir. Amaç Program yeterliliklerini belirlemeden önce Uzmanlık Alan yeterlilikleri ile uyumlu ve ihtiyaç analizi sonuçları dikkate alınarak, programın amacı belirlenmelidir, bu çerçevede programın amacını tek bir cümle/ paragraf ile ortaya koyulabilmelidir. Programın eğitim
amaçları; Eğitim süreci sonunda mezunlardan gerçekleştirmeleri beklenen davranışları tanımlayan ifadelerdir. Başka bir deyişle, programın nasıl bir mezun profili istediğini ortaya koyan genel bir ifadedir (1). Örneğin mezuniyet sonrası Farmakoloji eğitiminde amaç; Temel ve klinik ilaç araştırmaları tasarlayacak, yürütecek, sonuçları yorumlayıp sunarak evrensel bilime katkıda bulunacak; ilaçlar ve klinik kullanımlarıyla ilgili bilgi alış verişinde bulunup, hizmet verecek; ülkenin ilaç ve sağlık politikalarına etkin biçimde katılacak; bilgi, beceri ve tutumlarla donatılmış; uzman hekimler yetiştirmektir (2). Vizyon ve misyona uyumluluk Misyon, ben niçin varım?, veya benim varlık nedenim nedir? sorusunun, vizyon ise bu misyon bana nasıl bir gelecek yaratacak? sorusunun cevabıdır. Amaç belirlenirken üniversite ve bölümün sahip olduğu vizyon ve misyon göz önünde bulundurulmalı ve bu çerçevede izlenecek yol olarak tasarlanmalıdır. ihtiyacı Türk Tabipleri Birliği Ulusal Yeterlik Kurulu tarafından hazırlanıp 2006 yılında yayınlanan Tıpta Uzmanlık Eğitiminde Rehber El Kitabı ile karşılanabilir. Bu kitapta ölçme değerlendirme, program geliştirme, iletişim becerileri ve nitelik güvenilirliği gibi bölümlerden etkin şekilde yararlanılabilir (3). İhtiyaç Analizi Programın yeterliliklerini belirlemek amacıyla birimde oluşturulan ekip ile programdan mezun olan bireyler hangi özelliklere sahip olmalı? Hangi bilgi, beceri ve yetkinliklerle donanmış bireyler yetiştirilmeli? sorularına yanıt bulabilmek amacıyla ihtiyaç analizi yapılmalıdır. İhtiyaç analizi yapabilmesi için ekip ile birlikte, daha önce programla etkileşime girmiş ve halen etkileşim halinde olan paydaşlarla (uzmanlık öğrencileri, öğretim elemanları, bölüm personeli, mezun, işveren, sivil toplum örgütleri) iletişime geçilmesi ve görüşlerinin alınması faydalı olacaktır. TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ Uluslararası Standartların tayini Uzmanlık dalının bağlı olduğu uluslar arası derneklerin koordine ettiği eğitim programlarına uygunluk sağlayan bu programlara entegre olabilecek uzmanlar yetiştirmeye olanak tanıyan, gerektiğinde akreditasyonu kolaylaştıracak standartlar geliştirilmesi uygun olacaktır. Ulusal Standartların tayini Uzmanlık dalının uluslar arası eğitim ve etkileşimde gerekli olacak temel içeriğinin oluşturulması dışında ülkemiz ve bulunduğu coğrafi bölgenin sosyal, demografik, kültürel, endemik, mevsimsel, turistik özelliklerine bağlı ihtiyaçlar doğrultusunda standart tayini yapılmalıdır. Bu konuda teknik destek İhtiyaç analizinde değişik eğitim kurumlarının durumlarını saptamada en etkin yöntemleri arasında seviye tespit sınavları, beceri değerlendirmeleri ve performans değerlendirmeleri sayılabilir. Sözü edilen değerlendirme yöntemleri ile farklı eğitim kurumlarının hem genel hem de göreceli olarak düzeylerinin saptanabilmesi ve her bir eğitim kurumunun ihtiyaçlarının belirlenmesi sağlanabilecektir. İletişim becerileri, mediko-legal yükümlülükler, serbest hekimlik ve mezuniyet sonrası eğitim gibi konularda uzmanlık alanına özgü gereksinimler belirlenip bireylerin donanımını güçlendirecek strateji geliştirilmesinin önü açılmalıdır. 13
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 14 Çekirdek Eğitim Programında Yapısal Unsurların Saptanması ve Kurgulanması: Çekirdek eğitim programında sınırlar belirlendikten sonra program, bu sınırlar dâhilinde yapısal unsurları ile ortaya konulabilir. Bu başlık altındaki yapısal unsurların şekillendirilmesinde Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Çekirdek Eğitim Programı ından yararlanılabilir (4). Süre Uzmanlık eğitim süresi Tıpta Uzmanlık Tüzüğünce belirlenmiş olup her bir uzmanlık alanı kendisine atfedilen sürelere göre bir program oluşturmak zorundadır. Ayrıca bu süreye rotasyonlar da aynı tüzük gereği uygunluk göstermelidir. Bölümler Uzmanlık eğitiminde öğrencinin kat ettiği yolun tayini için bölümde geçirdiği süre belli peridotlara bölünerek bu periodlarda; 1. 2. 3. 4. 5. Teorik bilgi Uygulama becerisi Akademik Gelişim Tutum Profesyonel Değerler ve Etik başlıkları altında inceleme yapılabilir. Alt Başlıklar Her alt başlıkta, belirlenmiş olan periodda uzmanlık öğrencisine kazandırılmak istenene nitelikler, amaç ve hedefler olarak açıkça ortaya konup; bunun altına da bu amaç ve hedeflere uygun nasıl bir öğretim yönteminin önerildiği; yine bu amaç ve hedeflere uygun hangi değerlendirme metotlarının kullanılabileceği belirtilir. Öğrenim Rehberleri Beceri eğitiminin standartlaştırılması mesleksel beceri öğrenim rehberleri uygulamaya sokulmalıdır. Bunun yanında makale ve özet yazma, portfolio çalışması gibi akademik teknikler için de rehberler kullanılmalıdır. Burada odaklanılması gereken en önemli nokta, danışman öğretim üyeleri tarafından yapılacak olan subjektif değerlendirmelerin, bir değerlendirme rehberi eşliğinde yapılarak güvenilirliğinin arttırılmasıdır. Değerlendirme rehberleri öğrenim rehberlerinin basamaklarının birleştirilmesiyle kısaltılmış rehberlerdir. Ölçme Değerlendirme Belirlenmiş olan Program yeterliliklerine ulaşabilmek için gerekli olan Eğitim- Öğretim Programı kurgulanmalıdır. Bu çalışma mevcut programdaki derslerin, program yeterliliklerini dengeli bir biçimde karşılayıp karşılamadığını kontrol etmeli ve eğitim öğretim sırasında düşük düzeyde kazandırılan program yeterliliği (leri) var ise yeni ders(ler) eklenmeli veya var olan derslerdeki eğitimöğretim aktivitelerine yenileri eklenmeli veya çıkarılmalıdır. Ölçme-değerlendirmenin temel kurallarından biri değerlendirmenin amaç ve öğrenim hedefleri ile uyumlu olmasıdır. Bir programda, belli periyotların sonunda her uzmanlık öğrencisine o ve daha önceki dönemlerin amaç ve hedeflerine yönelik bir değerlendirme yapılması öngörülebilir. Bunun anlamı kıdemi farklı her uzmanlık öğrencisi için ayrı bir sınav gerekmesidir. Bu konudaki problemleri azaltmak için merkezi bir soru bankası oluşturulması planlanabilir. Böyle bir soru bankası ile ilerleme testi uygulayarak aynı müfredatın farklı klinikler arasındaki uygulamalarını karşılaştırmak da mümkün olabilecektir. Ölçme-değerlendirmede dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise bilgi, beceri ve tutum değerlendirilirken bu
alanları hepsinin birden tek yöntemle ölçülemeyeceğidir. Örneğin bir test sorusu ile tutum değerlendirmek mümkün değildir. Bu sebeple farklı ve yeni yöntemlerin kullanılması gerekebilir: a. b. c. Hasta ile iletişimin değerlendirilmesi için video kayıtlar Vaka çalışmaları Portfolio çalışmaları d. Öğrenim rehberi hazırlanan beceriler için değerlendirme rehberleri eşliğinde izlem Hedef ve Sonuç Programın hedefine ulaşıp ulaşmadığının değerlendirilmesi ve alınan sonuçlara göre gerekli değişikliklerin sürekli yapılması gerekir. Böylece program dinamik olarak geliştirilebilecek, eksik noktaları tamamlanabilecek, günün gereklerine adaptasyonu gerçekleştirilebilecektir. Bu amaçla uzmanlık öğrencileri ile ortak kazanım toplantıları düzenlenebileceği gibi ilerleme testleri ve mülakatlar ile de seviye tespiti, durum değerlendirmesi yapılabilir. En ideali ise tüm eğitim kurumlarındaki öğrencilerin eş zamanlı ve ortak olarak değerlendirilebilmeleridir. TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ Objektif Yapılandırılmış Klinik Sınav- lar (OYKS) e. f. g. Yapılandırılmış yazılı sınavlar (CORE) Yapılandırılmış sözlü sınavlar Uzmanlık öğrencisinin performansının değerlendirmesinde ürettiği hizmet, asiste ettiği ve yaptığı ameliyatlarda, poliklinik hizmetlerinde, tetkik gerçekleştirmede geçirdiği süre, bilimsel aktivitelerde sergilediği ürünler de önemlidir. Bu tür bir değerlendirme için bir kredilendirme sistemi kullanılabilir(4). Eğitim Gereksinimleri a. b. c. d. Eğiticiler Programın Entegrasyonu Alt Yapı Destekleyici kurslar Çekirdek eğitim programlarının hazırlanması emek yoğun bir çalışma olup, programın yapılandırılma evresinde tüm paydaşların katkılarının alınabileceği ve birkaç defa düzenlenerek eksiklerin giderilmesine olanak tanıyacak küçük çalıştaylar dizisi sonunda oluşturulması daha etkin ve kalıcı bir program oluşturulabilmesini sağlayacaktır. KAYNAKLAR 1. 2. 3. 4. Hacettepe Üniversitesi Program ve Bilgi Paketi Hazırlama Klavuzu 2012. Emine Demirel Yılmaz. Mezuniyet sonrası Farmakoloji Eğitiminde Çekirdek Eğitim Programı,Ankara Üniversitesi Basımevi, 2004. Çete Y, Kınay M. Türk Tabipleri Birliği Ulusal Yeterlik Kurulu Tıpta Uzmanlık Eğitiminde Rehber El Kitab, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, 2006. Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Çekirdek Müfredat Taslağı. 15
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ ASİSTAN KARNESİ Prof. Dr. Seher DEMİRER Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı Türk Cerrahi Derneği Yeterlik Kurulu Başkanı 16 Halen çoğu kurumda TUS sınavı ile asistanlığa başlayanlar için ülkemizde önceden belirlenmiş standart bir eğitim programı yoktur. Herhangi bir dalda asistanın alması gereken dersler ve yerine getirmesi gereken uygulamaların gerçekleşip gerçekleşmediğinin kontrolünü yapmak bir hayli güçleşmektedir. Eğitimin sonunda asistanın, yeterli deneyim ve bilgiye sahip olup olmadığı anlaşılamamaktadır. Bulunduğu uzmanlık alanı ile ilgili minimum yapması gereken pratik uygulamaları bile tamamlayamamış ve uzmanlık konusunda yeterince deneyim kazanmamış olabilir. Asistanlık eğitiminde belirlenen belli hedeflerin konulmamış olması eğitimin nitelik ve kalitesini olumsuz etkilemektedir. Görev sırasında (iş üzerinde) öğrenimde eğitmenlerin sorumluluğu, hastanın bir riske maruz kalmadan ve en uygun tedaviyi almasını sağlayacak şekilde asistana gerekli geri bildirimlerde ve yönlendirmelerde bulundurmaktır. Bu sırada yalnızca doğru ve yanlış yapılanları belirtmekle yetinilmemeli; asistanın kendi zayıf yönlerini görmesi sağlanmalı ve günlük klinik görevler sırasında eksikliklerini nasıl gidereceği konusunda yardımcı olunmalıdır. Uzmanlık eğitimi sırasında eğitilenin bir erişkin olduğu unutulmamalı ve eğitmen-eğitici ilişkisi sırasında bu göz önünde bulundurulmalıdır. Eğitmen ile asistan arasında yapıcı, destekleyici, karşılıklı saygıya dayalı bir ilişki kurulmalıdır. Uzmanlık eğitim programında kendi kendine ve birbirleriyle öğrenme etkinlikleri için asistanlara yeterli zaman tanınmalı ve doğru yönlendirme yapılmalıdır. Eğitim ortamı öğrenmeye elverişli olmalıdır.. Bilgi kaynaklarının (temel kitaplar, süreli dergiler, elektronik bilgi kaynakları, eğiticilerin ulaşılır olması gibi) eksiksiz sağlanması, özellikle elektronik ortamda doğru bilgiye hızlı erişimin becerilerinin edindirilmesi önemlidir. Bu nedenle asistan odalarında internet erişimin olması ve çeşitli online kütüphane ve dergi erişim sunucularına kolaylıkla ulaşabileceği ortam ve abonelikler sağlanmış olmalıdır. Son yıllarda web temelli elektronik öğrenme yöntemleri ve simulasyon modelleri uzmanlık eğitiminde yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. TCD 2009 yılında Sanal Akademi ile genel cerrahide modüller üzerinden web destekli eğitimlere başlamıştır ve bu modüller yoğun ilgi çekmektedir. Eğitim programının periyodik ve sistematik değerlendirmeye tabi tutulması eğitim sistematiğinin vazgeçilmez bir bileşendir. Bunun için öncelikle, etkinliklerin doğru ve ayrıntılı bir şekilde kaydedilmesi gerekir. Klasik asistan karneleri bu kayıtların tutulmasına yardımcı olur. Günümüzde elektronik asistan karneleri de geliştirilmiştir. Özellikle klinik pratiğe dayalı eğitim programlarında asistanı değerlendirmek daha zordur.
Bu konuda Çekirdek Eğitim Programlarının tanımlanması, değerlendirme ana noktalarının belirlenmesi, yeterlik kavramını detayları ile açıklamak ve çeşitli kıdemlerde alınması gereken bilgi-beceri ve tutumlarının tanımlanması gerekmektedir. TCD tarafından hazırlanan Avrupa ve Amerika daki örnekler temel alınarak hazırlanan bu doküman cerrahi eğitimde hedeflenmesi gerekenleri ortaya koyması yönüyle önemli bir çalışmadır. Sadece konu başlıkları sıralanmamış, o konuların eğitimi ile ilgili detaylara da inilmiştir. Doğaldır ki tüm eğitim programlarında olduğu gibi bu program da değişen günümüz koşullarına sürekli olarak adapte edilmeli ve içeriksel değişiklikler periodik olarak gerçekleştirilmelidir. Ayrıca uygulamada gözlenen hedefler ve gerçekleşenler farklılığının da nedensel analizinin yapılması ve programın çok daha gerçekçi bir hale getirilmesi mutlak gerekmektedir. Asistan karnesinde asistanın aktivitesini artıracak çalışmalar da hedef alınmalıdır. Bunlar da kongre ya da sempozyum bildirisi, hakemli dergide yayın, rotasyon şeklindeki etkinliklerdir. Bir asistanının, eğitim süresinde bir makale ve bir de kongre bildirisi sunmuş olması için klinikler uygun düzenlemeleri yapmalıdırlar. Yayın aşaması bazen zaman alabilmektedir. Çünkü bir makalenin yazılması, dergiye gönderilmesi, kabul edilmesi ve yayınlanması kimi zaman bir yılı aşan süreleri gerektirmektedir. Dolayısıyla bu etkinlikleri takip etmek asistan açısından hem zamanlama hem de kıdem açısından zor olabilir. Bu nedenle kongrelere katılmaları zor olsa da şehir içi veya bölgesel eğitim toplantılara katılımları teşvik edilmeli, karnelerde bu tür etkinlikler de puanlandırılmalıdır. İstanbul da 2001 yılında düzenlenen VII. Tıpta Uzmanlık Eğitimi Kurultayı Sonuç bildirgesinde asistan karneleri ile aşağıdaki kararlar alınmıştır: Basit ve kullanışlı olmalı. Güncellenebilmeli. Asgari standartlar gerçekçi ve gereksinime uygun olmalı. Hem eğiticinin hem de eğitilenin geri bildirimini alabilecek bölümleri barındırmalı. Cezalandırıcı değil, geliştirici olmalı. Elektif / dış rotasyonların kaydedilmesine olanak tanımalı. Bu ilkeleri içeren ve üzerinde tartışılan Türk Cerrahi Derneği Asistan Karnesi taslağının bütün derneklerin görüş ve yararına sunulmasına karar verildi. Genel Cerrahi Asistan Karnesi Asistan Karnesi ilk olarak 1997 yılında hazırlanmaya başlanmış ve 1998 de bitirilmiş olmasına karşın, kurumlar arası farklılığın çok aşırı düzeyde oluşu 2006 yılına kadar minimumlar konusunda bir uzlaşı oluşturulmasını engellemiştir. 2006 yılında eğitim üst kurulu onayından geçen karne ÇEP kitabı ile beraber tüm eğitim veren kurumlara gönderilmiştir. Bu kitapçıkta da 5 yıllık eğitim içinde gerçekleşen tüm aktivasyonların kayda geçmesi sağlanmış, hangi grup ameliyatların ne zaman ve hangi sayıda yapılmalarının hedeflendiği belirtilmiştir. Teknolojinin gelişmesi ve internet kullanımını yaygınlaşmasının doğal sonucu olarak Nisan 2011 de ise TCD, genel cerrahi asistanlarının yaptıkları ameliyatları ve eğitim etkinliklerini kaydedecekleri bir elektronik kayıt sistemi hazırladı. Bunun için web sayfasında Asistan Gelişim Dosyası (e-karne) adı altında bir bölüm oluşturulmuştur. Asistan gelişim dosyası, genel cerrahi asistanlarının, asistanlıkları boyunca yaptıkları tüm ameliyatları, bulundukları çalışma alt birimlerini, rotasyonları, katıldıkları klinik içi ve dışı eğitim etkinliklerini, kursları, sınavları, hazırladıkları yayınları, tezleri girebilecekleri bir e-logbook sistemidir. TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 17
TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 18 Bu sistemin bir süre kullanıldıktan, yeteri kadar veri toplandıktan sonra, ameliyat geri dönüşleri modülü aktif hale getirilecektir. Yani, asistan yapmış olduğu bir ameliyatı girdikten sonra, kendisi ile aynı ameliyatı yapan, aynı kıdemdeki asistanların sayısını öğrenebilecektir. Çeşitli üniversiteler tarafından da kendi bünyelerinde oluşturularak kullanıma açılan elektronik karneler tıp uzmanlığı öğrencilerinin uzmanlık eğitimleri boyunca gerçekleştirdikleri teorik ve pratik eğitsel etkinlikleri kaydedebilmelerini, bu etkinliklerin eğitmenlerce değerlendirilmesini ve puanlandırılmasını, asistanlar arasında görev dağılımlarının, ders anlatımlarının belirlenmesini sağlayacak şekilde hazırlanmaktadır. Uygulamanın yaygınlaştırılmasındaki amaç olarak tıpta uzmanlık eğitiminde standardizasyon, daha etkin değerlendirme, belgeleme ve gözlem, tıpta uzmanlık eğitimi süresince yapılan etkinliklerin düzenli kaydedilebilmesi, eğitim süreci içerisindeki gelişiminin gözlemlenebilmesi, yetersiz olunan konuların belirleyebilmesi, eksiklerin giderilebilmesi sıralanabilir. Her kullanıcı, kayıt sırasında girmiş olduğu kişisel bilgilerini güncelleyebilir, özgeçmişini güncelleyebilir, geçmişte yaptığı uygulamaları aylara göre süzüp inceleme yapabilir. Üst deneticiler bunların belirli aralıklarla kontrolünü sağlar. Karne içeriğinde değerlendirme formu, prosedürler, prosedür grupları, prosedürlerin kıdemlere göre minimum sayıları, kıdemine göre yapması gereken prosedürler bulunmalıdır. Ayrıca Etkinlik ve Rotasyon etkinliği (iç ve dış rotasyon) karne içinde bulunmalıdır. TCD Asistan Karnesi İçeriğindeki başlıklar Kişisel Bilgiler-Özgeçmiş Cerrahi Uygulamalar ve Etkinlikler Kayıt Defteri Her TUÖ/Asistana verilen, katıldığı tüm cerrahi girişimleri ve bilimsel etkinlikleri kaydettiği defterdir. Rotasyonlar Uzmanlık Tezi Anabilim Dalı /Klinik içi Bilimsel Etkinlikler (Olgu Toplantıları, Mortalite ve Morbidite Toplantıları, Makale Saati, Seminer Saati, Konseyler, TUÖ/Asistan Dersleri, Yeterlilik Sınavları) Anabilim Dalı/Klinik dışı Bilimsel Etkinlikler TUÖ/Asistanların Genel Cerrahi Uzmanlık eğitimleri boyunca katıldıkları tüm diğer etkinlik alanlarını kapsar. Yurtiçi veya yurtdışı kurs/kongre/sempozyum/panel/konferans/ work shop vs gibi etkinliklere katkılı (sözel sunum yapmak, poster hazırlamak gibi) veya katkısız katılımlardır. Asistan karnesi uygulamasının amacının asistanlara ve eğiticilere anlatılmalıdır; bu en iyi dernekler aracılığıyla yapılabilir, karne uygulaması ile eğitim programlarını geliştirici olmasının hedeflendiği kurumlara bildirilmelidir. Bu uygulamanın eğitim kurumları arasında, asgari standartları herkesin sağladığı nitelikli uzman yetiştirmek için bir dayanışma kültürü geliştirilmesine katkıda bulunacaktır. KAYNAKLAR 1. http://www.turkcer.org.tr/files/file/ yeterlik/cep.pdf. 2. Genel Cerrahi Uzmanlık Eğitimi ve Yandalları: Editör Cem Terzi,22-31,20 Şubat 2009, Türk Cerrahi Derneği yayınları. 3. http://www.ttb.org.tr/udek/ index.php?option=com_ content&view=article&id=72:vii-tuzmanlmi-kurultaynuildirgesi&catid=63: kurutay-sonuildirgeleri&itemid=117. 4. http://www.turkcer.org.tr/files/file/ yeterlik/asistan%20karnesi-uc.pdf. 5. http://www.turkcer.org.tr/asistan_ gelisim/.
YETERLİK SINAVLARI Prof. Dr. Seher DEMİRER Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı Türk Cerrahi Derneği Yeterlik Kurulu Başkanı TTB ULUSAL YETERLİK KURULU BÜLTENİ 20. yüzyıl başlarında usta-çırak eğitimi hakimdi, eğitim bak-yap-öğret sistemine dayanıyordu. Eğitim programlarına yönelik ilk olarak 1904 yılında, Amerikan Tabipleri Birliği tarafından (AMA) eğitimdeki yeniden yapılanmayı sağlayabilmek için Council on Medical Education (CME) oluşturuldu. Takiben 1908 deki ilk raporda giriş için standartlar ve eğitimdeki temel standartlar belirlendi ve daha detaylı 1910 Flexner Raporu yayınlandı. İlk olarak 1916 da ABD de Oftalmoloji dalında kurulan Yeterlik Kurulu (Board) sertifikasyon ve standardizasyon kavramlarını açıklandı. AMA önderliğinde Akreditasyon Komitesi (Accreditation for Graduate Medical Educating ACGME ) kuruldu. Bu komitenin amacı standartların belirlenmesi ve hekimlik yapabilme sınavlarının başlatılmasını kapsıyordu, aynı zamanda eğitim programlarının değerlendirilmesinde bu komisyonun kapsamı içinde tanımlandı. Günümüzde ABD de yeterlik (board) belgesi olmadan hekimlik yapılması mümkün değildir. İlgili uzmanlık eğitiminin tamamlanmasını takiben girdiği sınavda başarılı olamayan kişi o dalda uzman olarak çalışamaz. Eğitim kurumları da denetlenmektedir ve ilgili koşulları sağlamayan merkezlerin eğitim yetkisi alınabilmektedir. Avrupa da 1958 yılında UEMS- Avrupa Uzmanlık Yeterlilik Kurulları uzmanlık dernekleri tarafından kurulmuştur. Avrupa da çeşitli uzmanlık alanlarında yüksek standartlara sahip eğitim programlarına ve yüksek seviyede hasta bakım standartlarına ulaşmayı hedeflemektedir. TTB, 26 Ocak 1993 de UEMS e üyelik için başvurmuş ve 28 29 Ekim 1993 de UEMS Yönetim Konseyi bu başvuruyu değerlendirerek oy birliği ile assosiye üye olarak kabul etmiştir Bilginin hızla gelişmesi sonucunda teknolojiye aşırı bağımlılık, hizmeti alan kesimlerdeki dengesizlik, maliyetlerde artma, tedavi edici uygulamalarda artma, iş yükünde artma, yasal ve etik konularda değişim kurumlar ve eğiticiler arasındaki farklılıklara neden olmaktadır. Eğitim kurumların amacı, rehberlik, uygun gözetim altında çalışma, mesleki ve kişisel gelişimin sağlanması, güvenli ve uygun sağlık hizmeti sunmaktır. Diğer uzmanlık sonrası eğitimlerden farklı olarak tıpta uzmanlık eğitiminin tanımlı eğitim programlarının olmaması standardizasyonun sağlanamamasının en büyük nedenlerindendi. Bu nedenle yeterliliğe dayalı öğrenme kavramı ile ilgili çalışmalar yapılandırılmaya başlandı. Bu yeterlilik kapsamı içine tıbbi bilgi, hasta bakımı, pratiğe dayalı öğrenme ve gelişme, ilişki-iletişim becerileri, sistem temelli hizmet ve profesyonellik bulunmaktadır. Türkiye de uzmanlık derneklerinin Yeterlik Kurullarını oluşturma süreci 90 lı yılların ortalarına kadar uzanmaktadır. Aralık 19