Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155 Turgut İLERİ 1 AMASYA' DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI (1925-1943) 2 Özet Bu çalışmada, Amasya Vilayetin de 1925-1943 yılları arasında Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının nasıl, ne şekilde ve hangi amaçları gerçekleştirmek üzere yapıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda Amasya da bayram kutlama törenlerinin merkezî idareden gönderilen programlara uygun olarak yapıldığı, oluşturulan kutlama komitelerince programın titizlikle yürütüldüğü anlaşılmıştır. Kutlama törenleri öncesi şehrin bayraklarla baştan aşağı süslendiği, ışıklandırıldığı ve gece fener alayının düzenlendiği, şehrin belirli yerlerine Cumhuriyet le ilgili dövizlerin hazırlanıp asıldığı görülmüştür. Bayram kutlamaları tüm halkın, öğrencilerin, asker ve sivil memurlar ile vali ve protokol üyelerinin katılımları ile gerçekleştirilmiştir. Törenlerde öğrenciler tarafından okunan şiirlerde, yapılan konuşmalarda Cumhuriyet in anlamı ve fazileti açıklanmaya çalışılmış, eski kurumların kaldırılarak, yerine yenilerinin konulduğu çağdaş, laik ve modern bir düzenin oluşturulmaya çalışıldığından söz edilmiştir. Böylece halka yeni rejimin ve inkılapların benimsetilmesi, bunlara sahip çıkılması gerektiğine yönelik mesajlar verilmiştir. Anahtar kelimeler: Amasya, Cumhuriyet, Bayram, Amasya da Cumhuriyet kutlamaları. THE CELEBRATIONS OF REPUBLIC DAY IN AMASYA (1925-1943) Abstract In this study, it is aimed to explain how and why the celebrations of Republic Day were held in Amasya between the years 1925 and 1943. In this context, it is understood that the celebration programs sent from the Central Goverment were performed and the local organizing committee carried on these activities meticulously. A day before the celebrations started, the streets were 1 Yrd. Doç. Dr., Amasya Üniversitesi. Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü ABD., turgut.ileri@amasya.edu.tr 2 Bu çalışma Amasya Üniversitesi Bilimsel Araştırma Proje Birimi tarafından desteklenmiştir.
Turgut İleri decorated with flags and lights, in the evening of the actual day a torchlight parade was held and the committee put up some posters about Republic at different parts of the city. The celebrations were performed with the participation of local people, students, the members of the protocol and military and civil managers. During the celebrations some poems were addressed to the spectators by the students and some speeches were given about the importance of the Republic and the newly established institutions. By the wisdom of these activities, the people were given some messages about the revolutions, the benefits of the new regime and the modern life style. These activities made the people to understand and to protect the new regime. Keywords: Amasya, Republic, National Holiday, Republic Celebrations in Amasya GİRİŞ Her toplumun yaşadığı zaman içersinde önem verdiği, kutlamak ve hatırlamak için belirlediği, toplumun bireyleri tarafından da benimsenen özel günleri bulunmaktadır. O günlerde yapılan tören veya bayram olarak ifade edilen kutlamalar o toplumun anılarından, geleneklerinden ve doğasından oluşmuştur (Güneş-Elmacı, 2013: 1). İslâm öncesi dönemden başlamak üzere Türkler arasında toplumun dinî veya millî inanışından, ortak anılarından, geleneklerinden doğan bir kutlama ve anma günleri olduğu görülmüştür. Sevinç, eğlence ve matemlerin yaşandığı bu günlerde birçok törenler tertip etmişlerdir. Düşmanı teslim almak, sefere çıkmak, barış yapmak ve başkaca önemli olaylar çeşitli törenlerle kutlanmıştır. toy olarak adlandırılan bu törenler Dede Korkut kitabında ulu toy ve küçük toylar şeklinde ifade edilmiştir(bolat, 2002: 12). Bayram kavramına ilk defa Kaşgarlı Mahmud un yazdığı Dîvan da rastlanmıştır. Kaşgarlı, kelimenin aslının bedhrem olduğunu, Oğuzların bu kelimeyi beyrem şekline çevirdiklerini, beyremi eğlenme, gülme ve sevinme günü olarak gördüklerini belirtmiştir (Koca, 2002: 54,55). Eski Türklerin tören ve bayramlarında başlıca dört unsur görülmektedir: Bunlar: 1-Dinî inanç ve tapınmalarla ilgili ritüeller, 2- Hayatlarında rol oynayan nesneler, 3- Eğlence ile ilgili unsurlar, 4- Giyinme ve süslenme ile ilgili unsurlar. Belirtilen bu unsurlar çerçevesinde Türkler, en eski tarihlerden itibaren bayram kutlamaları yapmışlardır (Bolat, 2002: 12-13). 138 İslâmiyet in kabul edilmesinden sonraki dönemde de Türkler, sahip oldukları eski değerlerini, alışkanlıklarını ve yaşayış biçimlerini devam ettirmişler; bayram, doğum, ölüm ve düğün gibi törenlerinde Türk adetlerini yaşatırken diğer taraftan İslâm dininde olan bayram ve önemli günlerle ilgili etkinlikleri de yapmaya başlamışlardır. Türklerin kutladıkları bayramlar ve kutlama biçimleri zamanla değişme ve gelişme göstererek devam etmiştir. Millî Bayram düşüncesi ilk defa Osmanlı Devleti nde II. Meşrutiyet döneminde dikkate alınmıştır. İkinci Meşrutiyet in Osmanlı devlet anlayışına getirdiği yenilikleri unutturmamak amacı ile Mebuslar Meclisi 22 Haziran 1325 /5 Temmuz 1908 tarihli toplantısında Kanun-i Esasi nin yürürlüğe konduğu 10 Temmuz 1325/ 23 Temmuz 1908 gününün Millî Bayram günü olarak kutlanmasını kabul etmiştir (TBMM Zabıt Ceridesi, C. 5: 175). İyd-i Millî adı verilen bu bayram Meclis tarafından kabul edilen ilk resmi bayram olmuştur (Taş, 2002: 352-362). Osmanlı Devleti bu bayramı kutlamaya büyük önem vermiş olup, kutlamalar İstanbul un dışında Bursa, Kastamonu, İzmir ve diğer şehirlerde de yapılmıştır. Bayram, 1909 dan itibaren büyük bir coşku ve heyecanla kutlanırken, Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele yıllarında sadece devlet Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) erkânının katıldığı kutlamalar haline gelmiştir (Doğan 2013: 109). 10 Temmuz un millî bayram olarak kutlanmasına 27 Mayıs 1935 tarihinde 2739 sayılı kanunla son verilmiştir (Çolak, 2013: 60). 10 Temmuz bayramı, millî egemenlik olgusunun ülkede yerleştirilmesinin önemli bir basamağı olarak değerlendirilmiştir. Diğer bir millî bayram, Türkiye Büyük Millet Meclisi nin açıldığı gün olan 23 Nisan ile ilgili olandır. 23 Nisan 1921 günü Saruhan Mebusu Refik Şevket Bey ve arkadaşları meclisin açılışını çok önemli bir gün olarak gördüklerini bu nedenle bu günün milletin hafızasında kalması ve yaşatılması için Millî Bayram olarak kabul edilmesini istemişlerdir (TBMM Zabıt Ceridesi, C. 10: 69-74). Benzer teklifleri içeren başka kanunlar ile birlikte konu mecliste görüşülmeye başlanmıştır. Mecliste bu teklifin kabul edilmesi hayli tartışmalı olmuştur. Sonunda meclisin açılış tarihinin millî bayram olarak kutlanması kabul edilmiştir (Bolat, 2002: 42). Bu bayram 1929 a kadar Millî Bayram adı ile kutlanmış, aynı yıl adı Çocuk Bayramı olarak değiştirilmiş ve 27 Mayıs 1935 e kadar bu adla kutlanmıştır. 1935 de çıkarılan bir kanunla adı bu defa Ulusal Egemenlik Bayramı olarak değiştirilmiştir. 1981 yılında yapılan bir değişiklikle ile bayramın adı 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak düzenlenmiştir (Doğan 2013: 110). Saltanatın kaldırıldığı 1 Kasım gününün de millî bayram olarak kabul edilmesine ilişkin Türkiye Büyük Millet meclisinde, Sivas mebusu Rauf Bey ve Burdur Mebusu İsmail Suphi Bey tarafından bir kanun teklifinde bulunulmuştur. Verilen teklif bir yıl sonra meclis gündemine gelmiş ve 24 Ekim 1924 günü mecliste görüşülerek Hâkimiyet-i Millîye Bayramı olarak kabul edilmiştir (Akbayrak, 1987: 36). Bu bayram 1935 yılına kadar kutlanmış, 2739 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Millî bayram olarak kabul edilen günlerden bir diğeri de Millî Mücadelenin kazanılmasında önemli bir yere sahip bulunan 30 Ağustos Zafer Bayramı dır. Bu bayram ilk kez Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa nı katılımı ile 1924 yılında Afyon da kutlanmıştır. 30 Ağustos gününün İstiklal Savaşı nın kazanılmasında önemli bir yer tuttuğu ve bu nedenle bu günün Cumhuriyet, ordu ve donanmasının Zafer Bayramı olarak kutlanması ve millî bayram olarak kabul edilmesi ne ilişkin kanun teklifi Müdafaa-i Millîye Vekâleti tarafından hazırlanarak 7 Ocak günü Bakanlar Kuruluna getirilmiştir (Bolat, 2002: 42). Konuya ilişkin 1 Nisan 1926 günü mecliste yapılan görüşmelerden sonra 30 Ağustos Zaferinin her yıl millî bayram olarak kutlanması kabul edilmiştir (TBMM Zabıt Ceridesi, C. 24: 7-8). Mustafa Kemal Paşa nın Anadolu ya ayak bastığı ve Millî Mücadele nin başlangıç günü olarak kabul edilen 19 Mayıs günü önceleri Samsun halkı tarafından Gazi Günü ilan edilmiş, sonra da 1926 dan itibaren mahalli bir gün olarak kutlanmıştır. Atatürk ün 19 Mayıs gününü Türk gençliğine ve sporculuğuna bayram günü olarak tahsis edilmesi isteği üzerine İçişleri Bakanlığının hazırlamış olduğu yasa tasarısı hükümet tarafından meclise sunulmuştur (Akbulut, 1995: 779). Meclis genel kurulunda görüşülen tasarı 20 Haziran 1938 tarihinde 19 Mayıs gününü Gençlik ve Spor Bayramı olarak kutlanmasını kabul etmiştir. 1981 yılında bu bayramın adı 19 Mayıs Atatürk ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı olarak değiştirilmiştir (Güven, 1999: 33; Uzun, H. 2010: 110 ). Millî Mücadelenin kazanılması ve bağımsız Türk Devletinin temellerinin atılması ile bayram kutlamalarında değişiklikler olmuştur. 23 Nisan, 30 Ağustos 19 Mayıs ve Cumhuriyetin ilan edildiği günler zaman geçtikçe Türkiye Cumhuriyeti nin sevinç ve gurur günleri olarak 139 Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155
Turgut İleri kutlanmaya başlanmıştır. Bunlardan Cumhuriyet in ilan edildiği gün olan 29 Ekim günü ilk yıl Türkiye Büyük Millet Meclisinin kararı ile yüz bir pare top atışı yapılarak, 1924 yılında ise yine yüz bir pare top atışı ve özel merasim yapılmasına ilişkin meclis kararnamesine uygun olarak kutlanmıştır (Düstur, 3.Tertip, C. 5). Daha sonra 29 Ekim gününün millî bayram kabul edilmesine ilişkin 8 Şubat 1925 tarihinde Hariciye Vekâleti tarafından düzenlenip hükümet tarafından da meclise sevk edilen bir kanun teklifi hazırlanmıştır. Hazırlanan kanun teklifi mecliste 19 Nisan 1925 günü görüşülmüştür. Görüşmelerde Başvekil Ali Fethi Bey tarafından verilen kanun layihasında; her milletin kendisi için millî bayram olarak tek bir günü kabul ettiği, o günün memleket içinde ve dışında yabancı elçiliklerde kutlandığı, bu günün Fransa da 14 Temmuz, Amerika da 24 Temmuz olduğu, Türkiye Cumhuriyeti için de bu günün Cumhuriyet in ilan edildiği gün olan 29 Ekim olarak kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir (Doğaner, 2007: 20). Dört maddeden oluşan kanun teklifinin sadece ikinci maddesine Dersim milletvekili Feridun Fikri Bey itiraz ederek bu maddede ifade edilen İşbumillî merasimin tarzı icrası ile sair bayramlarda icra olunacak merasim tarzı, İcra Vekilleri Heyetince tayin olunur yerine merasimin tarzı icrası İcra Vekilleri Heyetince değil, bir nizamnameile tayin olunmalıdır şeklinde düzenleme önerisinde bulunmuştur. Öneriye ilişkin yapılan oylamada bu teklif kabul edilmemiştir. Sonuçta kanun olduğu gibi geçerekmeclisin 19 Nisan 1341 (1925) tarihli oturumunda 29 Ekim gününün hem ülke içinde hem yurt dışı temsilciliklerinde devlet adına millî merasim yapılarak kutlanmasının uygun olacağı kararına varılmıştır. Millî Bayram Kanunu olarak meclisin onayına sunulan kanun kabul edilmiştir (TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18: 164-165). 29 Ekim gününün Cumhuriyet Bayramı olarak kabul edildiğine dair dört maddelik kanun aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir; 140 1- Türkiye dâhil ve haricinde devlet namına yapılacak millî bayram merasimi Cumhuriyetin ilan edildiği 29 Teşrinievvel günü icra edilir. 2- İşbu millî bayram merasiminin tarzı icrası ile sair bayramlarda icra olunacak merasimin tarzı İcra Vekilleri Heyetince tayin olunur. 3- Bu kanun neşri tarihinden muteberdir. 4- Bu kanunun icrasına İcra vekilleri Heyeti memurdur (TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18: 164-165). 19 Nisan 1925 günü Cumhuriyet Bayramı ile ilişkin çıkarılan kanundan sonra tüm ülkedeki bayram hazırlıkları bu kanun çerçevesinde yürütülmeye başlanmıştır. Bu kanuna göre Türkiye içinde ve dışında devlet adına yapılacak olan tek millî bayram olarak kabul edilen Cumhuriyet Bayramı, hükümet yetkililerinin ve Türkiye dışında elçiler ve maslahatgüzarın, mülkiye makamının, askeri ve diğer kurumların katılacağı program olarak tespit edilmiştir (Bolat, 2002: 68). Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının 1925-1929 yılları arasında belli başlı üç ana etkinlik çerçevesinde kutlandığı görülmektedir. Bunlar: 1- Resm-i kabul, 2- Resmî geçit, 3- Gece düzenlenen fener alayları ve büyük kentlerdeki balo etkinliğidir. Bayram kutlamalarında başkent Ankara da Cumhurbaşkanının katıldığı törenler daha önemli ve ön plana çıkmakla beraber tüm illerde kutlamalar belirtilen etkinlik sırası takip edilerek yapılmıştır (Bolat, 2002: 73). Bu devrede Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının en önemli kısmını Resmî geçit Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) oluşturmuştur. Bu konu ile ilgili hazırlık ayrıntıları her yıl il yöneticilerine tekrar tekrar hatırlatılmıştır. Resmî geçit törenleri bir taraftan Cumhuriyet in yeni değerlerinin benimsetilmeye çalışıldığı, diğer taraftan ülkenin askeri, sanayi, tarım, ticaret, ekonomi, eğitim gibi birçok alanlarda gelişmesini gözler önüne sermek, halka göstermek ve benimsetmek amacı ile kullanılan yöntemlerden biri olmuştur denebilir. Ayrıca basında da daha çok Cumhuriyet in anlamı ve faziletine yönelik açıklamalar ve öğütlerin yer aldığı gözlenmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında rejimi benimsetmek, anlaşılmasını sağlamak ve meşruiyetini kabul ettirmek için özellikle bayram günlerinde I. Dünya Savaşının felaketleri ile Osmanlı Devleti nin son yılları ve yaşanılan zorluklar anlatılamaya çalışılmıştır. Eski kurumların kaldırılarak, yerine yenilerinin konulduğu çağdaş, laik ve modern bir düzenin oluşturulmaya çalışıldığından övgü ile bahsedilmiştir (Bolat, 2002: 90). Dolayısı ile Cumhuriyet Bayramı kutlamaları, halka yeni rejimin ve inkılapların benimsetilmesi ile bunlara sahip çıkılması yönünde mesajlar vermesi bakımından büyük önem taşımıştır. 1925 yılından itibaren millî bayram olarak kutlanmaya başlanan Cumhuriyet Bayramı için yapılan hazırlıklar ve kutlamalar 1933 yılına kadar aynı program çerçevesinde yürütülmüştür. Belirlenen program tüm vilayetlere de bildirilmiş, vilayetlerde de Cumhuriyet Bayramı coşkun törenlerle kutlanmıştır. Kutlama törenleri basında önemli ölçüde yer almış, telgraflarla kutlama mesajları iletilmiştir. Basında, genellikle kutlamaların büyük bir coşku içinde halkın yoğun katılımı ile gerçekleştiğinden, bayram için resmi ve özel kuruluşların bayraklarla süslendiğinden, önemli açılışların bayram günü yapıldığından bahsedilmiş, Cumhuriyet in faziletini ve bu günün değerini anlatan yazılara yer verilmiştir (Bolat, 2002: 88-90). Araştırma konumuzu oluşturan Amasya da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları da bu çerçevede önemli bir yer tutmaktadır. Ulaşabildiğimiz kaynakların ışığında Amasya da Cumhuriyet Bayramı kutlamaları nasıl ve ne şekilde gerçekleşmiştir? Bayram kutlamalarında ne mesajlar verilmiştir? Bayramların anlamı nedir? Sorularına bu çalışmamızda cevap vermeye çalışacağız. Amasya da yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 29 Ekim gününün, henüz Millî Bayram ilan edilmediği 1925 yılına kadar başta başkent Ankara olmak üzere diğer vilayetler dâhil her birinde büyük özenle kutlandığı anlaşılmaktadır. O dönemin önemli gazetelerinden Hâkimiyet-i Millîye ve Tanin gibi gazetelerde Cumhuriyet in ilanı yıldönümü kutlama törenlerine ilişkin haberlere, taşradan gelen kutlama törenleri ile ilgili telgraflara oldukça yer verildiği görülmektedir. Taşrada yer alan bir vilayet olan Amasya da da kutlamaların aynı coşku ve heyecanla kutlandığı anlaşılmaktadır. Amasya ile ilgili olması sebebiyle Hâkimiyet-i MillîyeGazetesinin 31 Ekim1924 tarihli nüshasında Amasya nın Gümüşhacıköy Kazası ndan gelen telgrafta 1924 yılı bayram kutlamalarına ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Telgrafta, Halkın Cumhuriyet in ilanının büyük bir coşku ile çalgılarla, millî marşlarla kutladıkları, her yerin bayraklarla donatılıp süslendiği, halkın sevinçlerini bu şekilde göstererek mutlu oldukları, Cumhuriyet in şanlı bekasına ve Mustafa Kemal Paşa nın sağlığına dua edildiği ve Cumhuriyet e dil uzatanlara da kahrolsun dedikleri ifade edilmiştir (Hâkimiyet-i Millîye, 31 Ekim 1924). Cumhuriyet in ilan edilmesinin ilk yılında yapılan kutlamalarda genellikle Cumhuriyet sayesinde Türk halkının kendi benliğini bulabilmesi üzerinde durulmuştur. 1924 yılı 141 Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155
Turgut İleri kutlamalarında daha ziyade Cumhuriyet e nasıl ve hangi aşamalardan geçerek ulaşıldığı, halkın bu yeni düzende ne kadar mutlu ve müreffeh olduğu, yüzyıllarca yaşanan saltanat idaresinin zor şartları ve kötülüğünden söz edilerek, o günlerin geride kaldığı hususları önemle vurgulanmıştır. Kutlamaların halkın geniş katılımı ile coşkulu bir şekilde yapıldığı anlatılmıştır. 1925 Yılı Kutlamaları 1925 yılında Amasya da Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının nasıl ve ne şekilde yapıldığına dair Amasya Vilayet Gazetesinde verilen bilgilerden anlaşılmaktadır. Gazetede kutlamalara ilişkin haber birinci sayfada verilmiştir. 19 Nisan 1925 tarihinde Cumhuriyetin ilanı gününün millî bayram olarak kabul edilmesi ile çıkarılan kanunda bayram kutlamaları ile ilgili programın tüm ülkede uygulanması istendiğinden belirtilen kanun çerçevesinde kutlama hazırlıklarının yapıldığı anlaşılmaktadır. Kanuna göre, ülke içinde ve dışında devlet adına yapılacak olan millî bayram olarak kabul edilen Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına hükümet yetkililerinin, mülkiye makamının, askeri ve diğer kurumların katılmaları belirtilmiştir. Bu çerçevede kutlama etkinlikleri üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Bunlar: 1- Vilayet makamında yapılan Resm-i kabul, 2- Halkın ve öğrencilerin coşku ile katıldığı Resmî geçit, 3- Gece düzenlenen halkın ve öğrencilerin katıldığı fener alayı dır (Bolat, 2002: 68,73). Amasya da bayram kutlamalarına ilişkin 28 Teşrin-i evvel 1341 (28 Ekim 1925) tarihli Amasya Vilayet Gazetesi nin baş safhadan verdiği bayram kutlama programı şu şekilde belirlenmiştir: Muazzez Cumhuriyetimizin devr-i senevîsine müsadif yarınki Perşembe günü icra kılınacak merasime dair makam-ı vilayetten tebliğ bulunan programdır. Buna göre; 1-Teşrin-i evvel in yirmi dokuzuncu Perşembe gününe müsadif olan Cumhuriyet Bayramında öğleden sonra saat ikide vilayet makamında Resmî kabul icra kılınacaktır. 2-Resmî kabule resmi ve sivil umum halk katılabilir. 3-Resmî kabulün sona ermesinden sonra halk ve ordu namına belediye ziyaret edilecektir. 4-Resmî kabulün icrasına tayin edilen teşrifat memurları nezaret edeceklerdir Vilayet Gazetesi 1341/1925: 1). (Amasya Vilayet makamının belirlediği bu programın uygulanması yanında bayram kutlamalarından önce şehrin baştanbaşa bayraklar ile süslendiği, halkın alkışları arasında okul öğrencilerinin geçit töreni yaptıkları ve Mustafa Kemal Paşa ya minnet duygularını dile getiren, sağlığına ve başarısına dualar içeren konuşmalar yapıldığı belirtilmiştir (Bolat, 2002: 62). Böyle bir konuşma metni Amasya Vilayet Gazetesi nin 28 Teşrin-i evvel 1341/1925 tarihli nüshasında Halk Bayramı (Mübeccel Cumhuriyetimizin Devr-i Senevîsi) başlığı altında verilmiştir. Gazetede yer alan metinde; Cumhuriyet in önemine değinilmiş, Türk milletine vurulmuş esaret zincirinin kırıldığı, milletin hürriyet ve benliğine kavuştuğu, artık kendi idaresine kendisinin sahip olduğu, ülkenin göz kamaştıracak yeniliklere kavuştuğuna işaret edilmiştir. Bu günlere gelinmesinde başta Mustafa Kemal Paşa yı hürmet ve tazimlerle andıklarını ve kanlarını Cumhuriyet yurdunun sevimli topraklarına akıtmış bulunan asil ruhlu şehitlerimize de dualar gönderildiği ifade edilmiştir (Altunsoy, 2014: 350-351). 1926 Yılı Kutlamaları 1926 yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamaları bir önceki yılda olduğu gibi coşkulu bir şekilde kutlanmıştır. Bayram, Amasya Vilayet Gazetesi nde Cumhuriyet Bayramı Nasıl Tes id Edildi? başlığı ile verilmiş ve Cumhuriyet Bayramının nasıl kutlandığı anlatılmıştır. 142 Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) Bayram kutlamalarına ilişkin kanun çerçevesinde önceden hazırlıklar yapılmış, şehir bayraklarla süslenmiş, halk çok erkenden kalkıp bütün samimiyeti ile akın akın tören alanına gelmiş, öğrencilerin de katılımı ile konuşmalar yapılıp şiirler okunmuştur. Vilayet makamının programına uygun olarak sırası ile Resm-i kabul, Resmî geçit ve ziyaretler gerçekleştirilerek bayram büyük bir sevinçle kutlanmıştır (Altunsoy, 2014: 65). Merkezden, bayram kutlamaları sırasında yapılacak Resmî geçit tören hazırlıklarının ayrıntıları her yıl tekrar tekrar hatırlatılmıştır. Anlaşılan Resmî geçit bir hayli önemsenmektedir. Resmî geçitlerin o günün atmosferinde ülkenin askeri, tarım, sanayi, eğitim ve tüm alanlardaki gelişmelerini halka göstermek için kullanılan yöntemlerden biri olduğu söylenebilir. 1929 Yılı Kutlamaları Cumhuriyet Bayramı kutlamaları valilikçe tertip edilen programa göre yürütülmüştür. Şehir her bayram kutlamalarında olduğu gibi bayraklarla süslenmiş, Halkın geniş katılımı ve coşkusu yanında bu yılın bayram kutlamasında öne çıkan ve önemsenen husus Gazi Mustafa Kemal Paşa nın heykelinin açılışının yapılmasıdır. Büyük kurtarıcının heykelinin açılışı bayram gününe denk getirilmiştir. Törende büyük bir coşku, heyecan ve duygusal anlar yaşanmıştır (Hâkimiyet-i Millîye, 1929). Cumhuriyet Bayramın bütün her yerde coşku ile kutlanması rejime bağlılık ve Cumhuriyet in ilanından memnuniyet in ifadesi olarak değerlendirilmiştir (Bolat, 2002: 83-85). 1933 Yılı Kutlamaları ( 10. Yıl Kutlamaları) 1925 yılından itibaren millî bayram olarak kutlanan Cumhuriyet Bayramı için yapılan hazırlıkların ve kutlamaların 1933 yılına kadar aynı program çerçevesinde yapıldığını söylemek mümkündür. Ancak 1933 yılının Cumhuriyet in ilanının 10. yılı olması dolayısı ile hazırlıklara ve kutlamalara daha fazla önem verildiği ve Cumhuriyet Bayramı kutlamaları ile ilgili hazırlıkların aylar öncesinden planlanmış olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim 22 Nisan 1933 te Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinden çıkarılan bir yazıda Cumhuriyet in 10. yıldönümünün öneminden bahsedilerek bu günün nasıl ve ne şekilde kutlanacağına ilişkin bilgilere yer verilmiştir (Bolat, 2002: 92). 10. yıl kutlamalarının daha önceki yıllara oranla bütün ülke genelinde daha geniş katılımla, coşkulu ve görkemli bir şekilde gerçekleştirilmesi ve duyulan gururun herkesçe paylaşılmasının ancak devletin bütün hazırlıkları üzerine alması ile mümkün olacağı düşünülerek konu devlet düzeyinde ele alınmıştır. Kutlamaları bir program dâhilinde etkin bir şekilde yürütmek üzere 9 Haziran 1933 günü Cumhuriyet İlanının Onuncu Yıldönümünü Kutlama Kanunu adını taşıyan bir kanun teklifi Meclis Başkanlığına sunulmuştur. TBMM nin 11 Haziran 1933 tarihli toplantısında kanun teklifinin her maddesi acil olarak görüşüldükten yasa kabul edilmiş, Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, halkın ve hükümetin alacakları sorumluluklar belirlenerek bayramın üç gün süreyle kutlanacağı kararlaştırılmıştır (Sönmez, 2004: 90). Kanuna göre bu üç günde resmi daireler tatil, hususi daireler ve müesseseler ve ticaret evleri hakkında hafta tatili kanunu tatbik edilecekti. Kutlama işlerini yürütmek üzere başbakanlığa bağlı bir yüksek komisyon ve bu komisyona bağlı olmak üzere il ve ilçelerde komite ve heyetler oluşturulacaktı. Bu komisyon, komite ve heyetler, hükümet, hususi idareler ve belediye bütçelerinde kutlama masrafı olarak ayrılan bütçeden hükümetçe tespit edilen hükümler çerçevesinde harcama yapacaklardı. Bayramdan on gün öncesi başlayarak bayram günleri ve bayramdan sonraki on günü de içine alan süre içinde hükümet kendi nakil vasıtalarının tarifelerini indirebilecekti. Asker, polis, jandarma, okul öğrencileri ve izciler gibi Cumhuriyet Bayramının onuncu yıldönümü geçit resmine 143 Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155
Turgut İleri katılacakların hükümetçe tayin olunmak üzere kara ve denizden seyahatleri hükümete ait nakliye araçları ile parasız olacaktı. Ayrıca bayram günlerinde bütün telgraf, mektup ve kart ücretleri yarıya indirilecek, Cumhuriyet in ilk on yılı hatırası olarak bir madalya basıp isteyenlere satmaya ve hâsılat fazlasını inkılâplara hizmet edecek bir esere sermaye olarak ayırmaya Maarif Vekâleti yetkili kılınmıştır. 1933 yılı Kasım ayı maaşı ile Ekim ayı ücretleri Ekim ayının 28. günü ödenmesine karar verilmiştir(tbmm Zabıt Ceridesi, C.16: 185-186). Cumhuriyet in onuncu yıl kutlamalarının ülke genelinde ve köylere varıncaya kadar etkili bir şekilde kutlanması hedeflenmiştir. Bu maksatla hazırlanan Köy Kutlama Programı çerçevesinde üç gün süren konferans ve tiyatro gösterileri düzenlenmiştir. Ayrıca kutlama Yüksek Komisyonu tarafından hazırlanan Köylülere Konferans adını taşıyan kitapçıklar ile köylüye yönelik olarak Yurt adında bir gazete çıkarılmıştır. Gazete ve kitapçıklarda rejimin halka benimsetilmesi ön plana çıkarılarak millî mücadelenin kazanılması, cumhuriyetin ilanı ve yeniliklerin Türk milletine kazandırdıkları anlatılmıştır. Bayram süresince köylerde yaşayan ve Köy komitesince seçilen köylü vatandaşlar kente getirilerek konuk edilmiş bunlardan bazıları kutlama törenlerine katılmışlardır. Onuncu yıl kutlamalarında dikkat çeken bir husus da şehirlerin önemli meydanlarında Halk Kürsüleri nin kurulmasıdır. Bu kürsülerde ismini daha önceden kutlama komisyonuna yazdıran konuşmacılar Cumhuriyeti, kazanımlarını ve inkılâpları anlatan konferanslar vermişlerdir. (Demirhan, 1997: 143-144). Cumhuriyet in Onuncu yıl kutlamaları Amasya da da yukarıda sözü edilen kutlama kanununa uygun olarak yürütülmüştür. Bayram dolayısı ile en ücra mahalleler, en sessiz ve tenha köşelerdeki evler fenerlerle donatılmış, bayraklar, kurdeleler ve çiçeklerle süslenmiştir. Bayrama halkın yoğun katılımı olmuş, coşkulu bir şekilde tarifi mümkün olmayan bir heyecanla kutlanmıştır. Köy okullarında ve fırka ocaklarında öğretmenler tarafından temsili resimler, haritalar ve grafiklerle köylüye Cumhuriyet in on yıllık kazanımları, uygulamaları ve inkılâpları anlatılmıştır. Bayramın birinci gününde Gümüşhacıköy de yapılan Halk Partisi binasının resmi açılışı, ikinci gününde Amasya mezbahasının temel atma töreni yapılmıştır. Köylerin bazılarında yardım heyetleri tarafından birçok fakir öğrenci giydirilmiştir (BCA.030.10/198.352.20) 144 Bayram münasebeti halkı bilinçlendirmek ve aydınlatmak amacı ile oluşturulan Halk Kürsülerinde isimleri Vilayet idari Heyeti tarafından Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Kâtipliğine bildirilen ilkokul öğretmenlerinden Süreyya İsmail Hanım, İsmail Sefa Bey ile Maliye Varidat Memuru Nafiz Sabri Bey Halk Hatipleri olarak görevlendirilmişlerdir (BCA.490.01/12.63.1). Hatipler konuşmalarında Cumhuriyet in ilanından itibaren gerçekleştirilen gelişmeler ile Cumhuriyet rejiminin faziletleri üzerinde durmuşlar ve Mustafa Kemal Paşa ya minnet ve şükran duygularını ifade etmişlerdir. Özetle Cumhuriyet in Onuncu yıl kutlamaları şimdiye kadar görülmeyen bir coşku, heyecan ve özenle kutlanmıştır. Kutlamalarda Cumhuriyet in kazanımları halka daha iyi anlatılmıştır. Pek çok özelliği ve ayrıntıyı üzerinde toplayan Onuncu Yıl kutlamaları sonraki yıllarda yapılan kutlamalara örnek teşkil etmiştir (Demirhan, 1997: 145). 1934 Yılı Kutlamaları Amasya da Cumhuriyet Bayramının 11. yıldönümü kutlamalarına bir önceki yıldan edinilen tecrübe ve uygulanması istenen 1934 Cumhuriyet Yıldönümünü Kutlama Talimatı gereğince çok detaylı hazırlık yapılarak kutlanmıştır. Talimatta, Cumhuriyet in ilanı Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) yıldönümlerinin bütün memlekette ve memleket dışındaki devlet mümessilliklerinde kuvvetli ve derin akisler yapacak şekil ve tarzda kutlanması inkılabın kökleşmesi bakımından çok önemli bir vazife olduğu hatırlatılarak hazırlanan talimat doğrultusunda 29 Ekim 1934 Cumhuriyet Bayramının bütün memlekette kutlanması duyurulmuştur (BCA.190.100/14.73.4). Talimat uyarınca Amasya da bayram kutlamaları aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmiştir. Önceden yapılan hazırlıklar ile şehir baştanbaşa bayraklarla süslenmiş, Cumhuriyet Meydanına, Belediye ve Ziraat Bankası önü ile çeşitli yerlere taklar kurulmuştur. 29 Ekim günü Saat 9.00 da Vilayet Makamında vali tarafından tebriklerin kabulü ile başlayan kutlamalara, ardından Cumhuriyet Meydanına gelinerek devam edilmiştir. Meydanda Asker, Jandarma, Polis, Okullar, İzciler, Halkevi Sporcuları, kadın ve erkek binlerce halk meydanda yerini almıştır. Halkevi bandosunun İstiklal Marşını çalmasının ardından vali beyin bayramın büyüklüğünü ve Cumhuriyet idaresinde herkesin yerine getirmek zorunda olduğu vazifeleri anlatan konuşmasından sonra tüm okul öğrencileri, asker ve halkın katılımı ile bando eşliğinde Onuncu Yıl marşı söylenmiştir. Bunu öğrencilerin, halkevi adına Doğan Beyin ve Halk fırkası adına Şeref beyin günün anlam ve önemine ilişkin konuşmaları takip etmiştir. Tören sırasında Amasya Kalesinde toplar atışları yapılmış, ardından Resmî geçit başlamıştır. Asker, Jandarma, Polis, Halkevleri sporcuları, okullar, izci ve diğer kuruluşlar ile halk resmigeçide iştirak ederek Gazi Mustafa Kemal Paşa nın heykelinin bulunduğu mahalle gidilerek çelenkler konulmuş, çeşitli konuşmalar yapılmıştır (BCA. 490.100/1141.2.1.) Akşam şehrin her tarafı fenerlerle süslenmiş; Belediye, Halkevi, resmi daireler ile bütün özel işyeri, ev ve dükkânlara fenerler asılarak aydınlatılmış, Belediye ve Halk Fırkası önünde fişekler atılmış, fener alayı geçişi düzenlenmiştir. Gece saat 8.00 de Halkevi salonunda Güzel sanatlar Musiki şubesi tarafından bir konser verilmiş, konserin ardından temsil heyetine mensup öğretmenlerin oynadıkları Beş Devir piyesi ile Zor Nikâh komedisi sahnelenmiş nihayet program Cumhuriyet in Onuncu Yıl Marşının hep bir ağızdan söylenmesi ile sona ermiştir (Yeşil Amasya, 1934, 116: 1). 145 Dâhiliye Vekâletinin Başvekâlete göndermiş oldukları 24.10.1934 tarih ve 2385/ 13379 sayılı yazılarına istinaden yeni yapılmış bina ve tesislerin açılışlarının Cumhuriyet Bayramına denk getirilmesi teklifleri uyarınca (BCA. 030.10/198.352.16 ), 30 Ekim 1934 Salı günü, bir önceki yıl Cumhuriyet Bayramında temeli atılan Amasya fenni mezbahasının birçok davetli ve halk huzurunda vali beyin yaptığı konuşmanın ardından resmi açılış töreni yapılmıştır (Yeşil Amasya, 1934.116: 1). Açılandığı üzere Cumhuriyet in 11. yılı Amasya da oldukça coşkulu ve heyecanlı bir şekilde kutlanmıştır. Bayram ile ilgili olarak o günlerin gazetelerinde başyazarlar tarafından kaleme alınan bu coşku ve heyecanı anlatan yazılar da yazılmıştır. Bunlardan biri 29 teşrin-i evvel 1934 te Yeşil Amasya Gazetesi nde Namık Necip tarafından kaleme alınmış olan yazıdır. Gazetede baş sayfadan verilen yazıda; Cumhuriyet Bayramının yürekten doğma bir sevinç dalgası içinde kutlandığına işaret edilmiştir. Dün ile bugünün kıyaslaması yapılmış; dün yemek, giymek gibi birçok işlerde kullanmak zorunda olduğumuz çok şey dışarıdan gelmekte iken bugün Cumhuriyet in kazanımları ile Türk çiftçisinin yetiştirdiği, ürettiği ve Türk işçisinin yaptıkları ile buna ihtiyaç kalmadığı ifade edilmiş, bundan sevinip, göğsü kabarmayan olabilir mi? diye sorulmuştur. Bütün yapılacak işlerin bitmediğine işaret edilen yazıda, Türk çocuğunun ilerlemesi ve yükselmesi için daha çok çalışması ve yorulması lazımdır denilmiştir. Yazının son Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155
Turgut İleri bölümünde bu günü armağan eden büyük Türk e derin saygı ve sevgi ifadelerine yer vermiştir (Yeşil Amasya, 29 Teşrin-i evvel 1934, 115: 1 ) 1935 Yılı Kutlamaları Cumhuriyet in 12 yıldönümü 28.10.1935 günü öğleden sonra başlayarak 30.10.1935 günü akşamına kadar, kadın erkek herkesin katıldığı büyük bir heyecan ve sevinçle bayram kutlama talimatına uygun olarak kutlanmıştır (BCA. 490.100/1141.2.1). Sabah erkenden Cumhuriyet meydanına gelen halk önceden hazırlanmış tak ın etrafında toplanmış, bayram kutlama programı gereği hazırlanan krokiye göre, askerler, orta ve ilkokul öğrencileri, izciler ve esnaf cemiyetleri meydanda yerlerini almışlardır. Saat dokuz buçuğa doğru İlbay (vali) Kadri Üçok Bey, ilin diğer memuriyetlerinde görevli bulunanlarla birlikte tören alanına gelmiş, kürsüye çıkarak oldukça uzun ve önemli bilgiler içeren konuşmalarını yapmışlardır. Ardından ilkokul öğretmenlerinden Seher Hanım, sonra okul öğrencileri ve nihayet Yüzbaşı Necati Bey günün önemini anlatan konuşmaları ile bayrama iştirak etmişlerdir. Saat 11.00 e doğru Resmî geçit başlamış, düzgün bir şekilde sağlanan geçitten sonra bütün halk, askerler ve okul öğrencileri Atatürk Anıtına gelmişler daha sonra anıta çelenk koyulmuştur. Burada da bir okul öğrencisi ve ortaokul sekreteri İrfan Koçak birer konuşma yapmışlardır. Bayram günü gece büyük bir katılımla fener alayı tertip edilmiştir. Bu üç günlük süre içinde okul ve halkevinde halka mahsus parasız olarak piyes oynanmıştır. Ayrıca fenerlerin asılması ile ışıklandırma yapılarak bayramın büyüklüğüne uygun kutlamalar gerçekleştirilmiştir (Yeşil Amasya Gazetesi,1934, 160: 1). 1936 Yılı Kutlamaları Amasya da 1936 yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının, Dâhiliye Vekâleti ve C.H.P Genel Sekreterliğinin Valiliklere ve C.H.P İl Başkanlıklarına göndermiş oldukları 26.9.1936 tarih ve 7/866 sayılı talimatları ve genel olarak bayram kutlamalarına ilişkin esaslar doğrultusunda kutlandığını anlıyoruz. Valiliklere ve C.H.P İl Başkanlıklarına gönderilen yazıda örgütlere düşen görevlerin ne olduğu hatırlatılmış; halkevleri tarafından temsil, konferans gibi diğer yapılacak etkinlikleri yapılması istenmiştir (BCA.490.01/3.13.26). Cumhuriyet in İlanının 13. yıl dönümü kutlamalarının nasıl yapıldığı Yeşil Amasya Gazetesi nin 5 Kasım tarihli nüshasında ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Gazetenin ana sayfadan verdiği habere göre, bayram kutlamaları her yıl olduğu gibi halkın sevinç ve heyecan dolu şenlikleri ile kutlanmıştır. Bayram kutlamalarına 28 Ekim 1936 günü öğleden sonra başlanmış, saat 15.00 de halk büyük bir kalabalık oluşturarak Hükümet Konağı çevresine gelmiş, her taraf bayraklarla donatılmış, belediye binası önünde davul ve klarnet çalınarak adeta bayramın başladığı ilan edilmiştir. Gece olduğunda resmi ve özel binalar fenerlerle aydınlatılmış, Plevne Okulu salonunda halka bir müsamere gösterisi sunulmuştur. 29 Ekim günü tören, saat 9.00 da Amasya Valisi Talat Öncel Bey in Vilayet makamında yerlerini almalarıyla tertip sırasına göre Resmî kabuller başlamıştır. Resmî kabul ün ardından 9.30 da Vali Bey C.H.P konağına teşrif etmiş, burada hazır bulunan sporcu gençlere Türk Spor Gençliğinin partinin 6 vasfına olan inanç ve sadakat vazifesini yerine getirmelerini hatırlatan bir konuşma yapmıştır. Buradaki törenin ardından Cumhuriyet Meydanına gidilerek bayram kutlamalarına program çerçevesinde devam edilmiştir. Önce İstiklal Marşı söylenmiş, sonra Vali, Alay 146 Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) komutanı ile birlikte tören alanında bulunan bütün kuruluşların ve halkın ayrı ayrı bayramlarını tebrik etmiştir. Burada okul öğrencilerinin ve Nihat Bey in yaptığı konuşmaların ardından Resmî geçit törenine geçilmiştir. Resmî geçit ten sonra Atatürk Heykelinin bulunduğu yere gidilmiş, burada da program gereği ortaokul musiki öğretmeni Şaban Soyak tarafından oldukça heyecanlı bir konuşma yapılmış, gençlerden Halit Karatuğ tarafından da bir şiir okunmuştur. Halk büyük bir coşku ile töreni takip etmiştir. Gece ise halkevi salonunda aileleri ile gelen davetlilere ortaokul öğrencileri tarafından hazırlanan piyes oynanmıştır. Piyesin sona ermesinden sonra halkevi nin hazırladığı bir konser verilmiştir. Davetliler kutlama töreninden oldukça memnun ayrılmışlardır (Yeşil Amasya, 5 Kasım 1936, 208: 1 ). 29 Teşrin-i evvel 1936 günü Yeni Amasya Gazetesi nin ilk sayfasında Cumhuriyet in ilanının 13. yıl dönümü münasebeti ile Nuri Sümbül tarafından Büyük Bayramımız başlığı ile çok anlamlı bir yazı yayınlanmıştır. Yazıda, yepyeni ve çok sağlam bir temele dayanan bir Atatürk Türkiye sinin kurulduğuna işaret edilmiştir. Bunun bir iftihar vesilesi olduğu; Cumhuriyet in demir ağlarla Ak Denizi Kara Denize, doğuyu batıya bağladığını bunu görmeyenin duygusuz olduğu, ülkemizde açılan fabrikalar ile dışarıya muhtaç olamadan kendi ihtiyaçlarını görebilecek duruma gelindiği ve Türk parasının kendi kasasında kaldığı, binlerce kişinin iş ve kazanç kaynağı bulmak sureti ile Türk Ulusunun refah ve saadete kavuştuğu anlatılmıştır. Yazının son kısmında ise yolun açık, ülkünün belli olduğu, durmadan çalışmak gerektiği ifade edilerek bu bayramı Türk Milletine armağan eden Atatürk ün önünde saygı ile eğilerek büyük bir güven duyulduğuna işaret edilmiştir (Yeşil Amasya, 29 Teşrin-i evvel 1936, 207: 1). 1938 Yılı Kutlamaları 1935 yılından itibaren Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için yapılan hazırlıkların genellikle Onuncu Yıl kutlamaları örnek alınarak yapıldığını söyleyebiliriz. Onuncu yıl da olduğu gibi On beşinci yıl kutlamalarına da çok önem verildiği, hazırlıkların aylar öncesinden başlatılmasından ve harcamalar ile ilgili tahsisatın iki katına çıkarılmasından anlaşılmaktadır 3. Programa göre; bayram 28 Ekim öğleden sonra başlayıp, 30 Ekim akşamına kadar devam edecektir. Tüm resmi ve özel daireler süslenip gece aydınlatılacak, bayrama halkın büyük ölçüde katılımı sağlanacak, kutlamalar büyük ölçüde sesli, anlamlı ve hareketli olacaktır (Bolat, 2002: 166). Bunu sağlamak için 20 Temmuz 1938 de bir kararname hazırlanmış ve bütün valiliklere gönderilmiştir. Kararnamede On beşinci yılda da, ülkedeki gelişmelerin, Cumhuriyet in kazandırdıklarının vatandaşa etkili bir şekilde anlatılması istenmiştir. Ayrıca kutlama komitelerinin kurulması, bunların kimlerden oluşacağı, Devlet teşkilatları, bankalar ve diğer kurumların da kutlamalara çeşitli yönlerden yardımcı olmalarını sağlama yoluna gidilmesinden söz edilmiştir (BCA.490.01/11.56.57.1). Bundan başka Dâhiliye Vekâleti tarafından On beşinci yıl bayram kutlamaları vesilesi ile ülke içinde çıkan gazete ve mecmualara, yapacakları vazifelerin neler olduğunu ve hangi konuları işleyeceklerine dair bir tamim hazırlanarak gönderilmiştir (BCA. 030.10/79.524.5). Amasya Vilayet inde sözü edilen kararname doğrultusunda hazırlıkların yapıldığı, kutlama komitesinin kurulduğu ve icap eden tedbirlerin vakit geçirilmeden alındığı C.H.P İlyön 147 3 BCA. 490.01/4.16.18. Bayram kutlamaları için Dâhiliye Vekaleti tarafından Vali ve CHP Başkanlıklarına gönderilen yazıda onuncu yıldönümü kutlamalarındaki sarfiyat dikkate alınarak ve tahsisatın iki katına çıkarılıp bütçeye konulması istenmiştir. Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155
Turgut İleri Kurulu Başkanı Vali Talat Öncel tarafından 4.8.1938 tarih ve 276 sayılı yazıları ile C.H.P Genel Sekreterliğine bildirilmiştir (BCA.490.100/1141.2.1). Cumhuriyet in On beşinci yılı kutlama programı aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Bayram, 28 Ekim tarihine rastlayan Cuma günü öğleden sonra başlayacak 30 Ekim Pazar günü akşamına kadar devam edecektir. Bayram başladığı saatten itibaren resmi ve hususi bütün binalar bayraklarla donatılacak, yine bütün binalar ve minareler bayram süresince ışıklarla aydınlatılacaktır. Belediye tarafından muhtelif yerlere taklar kurulacak, Cumhuriyet in faziletini anlatan söz ve vecizeler içeren afişler de yine muhtelif yerlere asılacaktır. Halk ve özellikle okul öğrencileri bayramın ilk gününden son gününe kadar bayramlık elbiselerini giyecekler ve yakalarına küçük parti bayraklarının asacaklardır. Saat 10.00 da Vilayet makamında tebrik merasimi yapılacak, vali ve alay komutanının hükümet konağına gelişi esnasında bir takım asker ve halkevi bandosu tarafından selamlanacaktır. Kabul merasimi teşrifat sırasına göre yapılacak, merasime katılanlar siyah veya lacivert yoksa koyu renkli kostüm giyeceklerdir. Kabul merasiminin ardından vali ve alay komutanı ile diğer davetliler tören alanına geçecekler, önceden belirlenen yerlerde yerlerini alacaklardır. Halkevi bandosu eşliğinde İstiklal Marşı çalınacak, ardından asker teftiş edilecek, halkın bayramı kutlanarak tören alanındaki yerlerini alacaklardır. Kürsüde yapılan konuşma ve öğrencilerin okudukları şiirlerden, sonra Resmî geçit töreni yapılacaktır. Geçit resminden sonra bando ile birlikte törene katılanları tamamı ve halk tarafından Atatürk Heykeli ziyaret edilecek. Burada belediye, parti, halkevi ve okullar tarafından çelenkler konulacak, günün önemini anlatan konuşmalar yapılarak tören sona erecektir. Akşam fener alayı, gece ise Plevne okulu ve halkevi salonunda halka yönelik müsamereler tertip edilecektir (Yeşil Amasya, 28 Teşrin-i evvel 1938, 250: 1). Görüldüğü üzere Amasya da Cumhuriyet Bayramının On beşinci yıl kutlamaları Onuncu yılda olduğu gibi oldukça coşkulu, hareketli ve anlamlı bir şekilde kutlanmıştır. 1939 Yılı Kutlamaları Cumhuriyet in kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün 10 Kasım 1938 de ölümünden sonra Türkiye yeni bir dönemin içine girmiştir. Atatürk ten sonra Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü döneminde genel olarak Atatürk döneminin devamı niteliğinde eğitim, kültür ve ekonomi alanlarında önemli sayılabilinecek adımlar atılmaya çalışılmıştır. Ancak II. Dünya savaşının yarattığı sıkıntılı ortam nedeniyle istenilenler tam olarak elde edilememiştir. Bu durum aynı zamanda bayram kutlamalarını dolaylı olarak etkilemiştir. Böyle olmakla birlikte 1939-1945 yılları arasında Cumhuriyet Bayramı kutlamaları hazırlıklarına ilişkin elde edilen arşiv belgelerinde, basında yer alan bilgilerde kutlama ve hazırlıklar ile ilgili talimatların birbirlerine yakın olduğu tespit edilmiştir. Bu talimatlarda, bayram kutlama programının 28 Ekim öğleden sonra başlayıp, 30 Ekim günü akşama kadar devam edeceği bildirilmiştir (Bolat, 2002: 214-215). 1939 yılı Cumhuriyet Bayramının Amasya daki kutlamaları da bu program çerçevesinde yürütülmüştür. Bu yılki bayram kutlamalarında, ortaokul öğrencilerinin bayrama mahsus hazırlanan kıyafetleri ile katılmalarına ve izci kolu öğrencilerinin yürüyüş talimlerine ayrı bir önem verildiği anlaşılmaktadır. Bayram kıyafeti olarak ortaokul birinci sınıf öğrencileri için kısa beyaz pantolon lacivert ceket, siyah boyunbağı, beyaz gömlek; iki ve üçüncü sınıflar için lacivert ceket, pantolon, beyaz gömlek ve siyah boyunbağı takacakları bir kıyafet düzenlemesi yapılmıştır. Ayrıca ortaokulu Türkçe öğretmeni B. Kemal Şenol Bey in himmet ve gayretleri ile ortaokul öğrencilerinin bir müsamere hazırlaması da kararlaştırılmıştır (Yeşil Amasya, 16 İlk Teşrin 1939, 263: 1). 148 Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) Amasya da Cumhuriyet in ilanının 16. yıl dönümü kutlamaları 28 Ekim 1939 tarihine rastlayan Cumartesi günü öğleden sonra başlayarak 30 Ekim 1939 Pazartesi akşamına kadar devam etmiştir. Bu süre içinde yapılan etkinlikler daha önceden belirlenen kutlama programı doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. Programın birinci kısmında önceden yapılacak hazırlıklara yer verilmiştir. Buna göre; bütün resmi ve hususi binalar bayraklarla donatılacak ve bayraklar bayramın son saatine kadar asılı kalacaktır. Resmi ve hususi binalar ışıklandırılacak, şehrin belirli yerlerine bir gün öncesinden tak lar kurulacaktır. Parti binasında muhafaza edilen veciz sözler yazılmış pankartlar şehrin muhtelif yerlerine asılacak, Halkevi bandosu Resmî geçit törenine iştirak edecektir. Bütün halk ve özellikle okul talebeleri bayramın ilk gününden başlayarak, sonuna kadar bayramlık elbiselerini giyecekler ve yakalarına küçük parti bayraklarını takacaklardır. Programın ikinci kısmında yapılacak resmi tören ve geçit resmi ile ilgili yapılacaklara yer verilmiştir. Buna göre; bayram başladığı saatten itibaren 29 Ekim günü saat 10.00 da vilayet makamımda tebrik merasimi yapılacak, vali ve alay komutanı hükümet konağına gelirken bir takım asker ve halkevi bandosu tarafından selamlanacaktır. Tebrikler teşrifat sırasına göre yapılacaktır 4. Merasimine katılacak olanlar belirlenen şekilde kıyafet giyecekler 5. Tebrik merasimi bittikten sonra vali, refakatinde alay komutanı ve Cumhuriyet Halk Partisi Reisi olduğu halde Cumhuriyet Meydanına gelinecek, burada belirli bir düzene göre yerini almış bulunan asker, öğrenci, çeşitli kuruluşlar ile halkın bayramı tebrik edilecektir. Ardından istiklal Marşı ile törene başlanacak ortaokul öğretmenleri tarafından bir konuşma, öğrenciler tarafından da şiirler okunacaktır. Buradaki şiir ve konuşma etkinliklerinden sonra Resmi-geçit töreni başlatılacaktır 6. Geçit töreninden sonra Atatürk Heykelinin bulunduğu yere gelinecek, Türkçe öğretmeni Kemal Şenol Bey in konuşmasından sonra heykele Alay, Belediye, Halk Partisi, Halkevi, Maarif, Ticaret, İnhisarlar İdaresi ve Ziraat Bankası tarafından çelenkler sunulacağı ifade edilmiştir (Yeşil Amasya, 1939, 264: 2). 149 Programın sonraki kısmında ise, yapılacak diğer etkinliklere yer verilmiştir. 28 Ekim ve 29 Ekim günleri Sel ağzı mevkiine konan halk kürsüsünde halka hitaben konuşmalar yapılacak, halktan konuşma yapmak isteyen kimselere de konuşma metni kontrol edildikten sonra 4 Teşrifat sırası şu şekilde düzenlenmiştir. 1- Mebuslar ve Vekalet Müfettişleri, 2- Askeri Komutan ve Subayları, Şube Reisi, Jandarma Komutanı ve Subayları, 3- Ağır Ceza ve Hukuk Reisleri, Müdde-i Umumisi ve Muavini, Mahkeme Azaları, Sulh ve İstintak Hâkimleri, 4- Defterdar, Varidat Müdürü, Muhasebe Müdürü ve Varidat Memuru, Tahsilat Şefi, Milli Emlak Memuru ve Tapu Müdürü, 5- Mektupçu, Emniyet Amiri, Nüfus Müdürü, Telgraf Müdürü ve Hususi Muhasebe Müdürü, 6- Kültür Direktörü, Ortaokul Direktörü ve ortaokul öğretmenleri, 7- Nafia Müdür ve İstasyon Şefi, 8- Baytar Müdürü, Orman Mühendisi, Ziraat Müdürü, 9- Sıhhat Müdürü, Hükümet Tabibi, Hastane Başhekimi, Dahiliye Mütehassısı, Sıtma Mücadele Hekimi, 10- İnhisarlar Müdürü, Ziraat Banka Müdürü, Müftü, Evkaf Memuru, 11- Belediye Reisi ve Azaları, Meclis Umumi Azaları, Halk Partisi, Halkevi, Kızılay, Türk Hava Kurumu, Ticaret ve Sanayi Odaları, Spor Bölge Reisleri. (Yeşil Amasya Gazetesi, 1939,Sayı 264, s. 2) 5 Belirlenen kıyafet düzeni, Ceket Atay denilen bir kıyafettir. Bu kıyafeti olmayanlar siyah veya lacivert ve yahut koyu renkli elbise giyeceklerdir. (Yeşil Amasya Gazetesi, 1939,Sayı 264, s.2) 6 Resmi geçitte şu sıra takip edilecektir. 1- Alay, 2- Harp Malulleri, Şehit Anaları, Jandarma, 4- İzciler, 5- Ortaokullar, 6- İlkokullar, 7- Sporcular, 8- Esnaf Cemiyetleri, 9- Halk. (Yeşil Amasya Gazetesi, 1939,Sayı 264, s.2) Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155
Turgut İleri konuşma izin verilecekti. Akşam ise fener alayı yapılacak, Cumhuriyet Meydanı ve diğer meydanlarda fişekler atılacak, meşaleler yakılacaktı. Gece halkevi salonunda bir müsamere tertip edilecekti. Bu programın genel olarak yürütülmesi, Cumhuriyet Alanındaki idaresi ve düzenin sağlanması için Yüzbaşı Mehmet Özken, Kültür Müdürlüğünden Hakkı Bey ve Emniyet Amirliğinden Sedat Acarbey görevlendirilmişlerdir (Yeşil Amasya, 1939: 264: 2). 1939 yılı kutlamalarının da önceden belirlenen talimatlar doğrultusunda, bayram için gerekli hazırlıkların yapıldığı, kutlama komisyonlarının oluşturulduğu ve bir plan dâhilinde yürütüldüğü, kutlamalara büyük bir özen gösterildiği görülmektedir. Yapılan bayram kutlamalarının talimatlar doğrultusunda yürütüldüğüne dair hazırlanan raporlar ile C.H.P İlyön Kurulu Başkanı Vali tarafından C.H.P Genel Sekreterliğine bildirilmesi bunun en önemli kanıtı olmaktadır. 1943 Yılı Kutlamaları 1943 yılında ülke içinde ve dışında yapılacak olan Cumhuriyet Bayramı nın Yirminci Yıl kutlamaları C.H.P Genel Sekreterliği tarafından hazırlanan talimatnameye göre yürütülmüştür. Talimatnameye göre, tüm yurtta bütün şehir, kasaba ve köylerde kara, deniz ve havada gece gündüz, bütün halkı ilgilendirecek şekilde kutlanacağına işaret edilmiştir. Ülke dışında Türk elçilik ve konsolosluklarında Türk vatandaşlarının katılımı ile kutlanacak olan bayramın oldukça renkli ışıklı ve anlamlı olması için bütün halkın katılımını sağlayacak tedbirlerin alınması belirtilmiştir. Önceki talimatlarda olduğu gibi Vilayet, kaza, nahiye ve köylerde kutlama komitelerinin kurulacağı, komitelerin ise bütün bayram hazırlık işlerini düzenleyeceği ifade edilmiştir. Bundan başka devletin, özel idarelerin, belediyelerin ve bütün millî kurumların temel atma veya açılış törenlerinin Cumhuriyet Bayramı gününe denk getirilmesi, tüm şehir, kasaba ve köylerin bayraklar, ışıklar ve bitkilerle süslenmesi, bayram alanlarında çocukların dikkatini çekecek şekilde Cumhuriyeti hatırlatıcı gösterilerin yapılması da talimatnamede yer almıştır (Bolat, 2002: 216). Amasya da Cumhuriyet Bayramının Yirminci Yıl kutlamaları C.H.P Genel Sekreterliğinin 20 Eylül 1943 tarih ve 3/ 2466 sayı ile gönderilen talimatları doğrultusunda görkemli bir şekilde kutlanmıştır. Komisyonlar oluşturulmuş, bayram programı hazırlanmış, kutlamanın ne şekilde yapılacağı bütün merkez ve ilgili dairelere bildirilmiştir. C.H.P Vilayet İdare Heyeti Reisi Hürrem Beşok Bey tarafından 5 Kasım 1943 tarihli C.H.P Genel Sekreterliği Yüksek Makamına gönderilen raporda bayram kutlamaları şu şekilde gerçekleşmiştir (BCA. 490.100/1141.2.1): 150 1- Cumhuriyet Bayramı kutlamaları, 28 Ekim 1943 Perşembe günü saat 13.00 de Halkevi Bandosunun çaldığı İstiklal Marşı ile ay yıldızlı ve oklu bayrakların göndere çekilmesi ve partiden şenlik fişeklerinin atılması ile başlatılmıştır. Bütün resmi ve hususi binalar bayraklarla ve günü anlatan vecizelerle süslenmiş, gerekli yerlere tak lar kurulmuştur. 2- Kurulan Halk Kürsülerinde 28 ve 29 Ekim günleri Ortaokul Müdürü Doğan Kutay, Türkçe Öğretmeni Samiye Yalçın ve İlkokul Öğretmenlerinden Kazım Atay tarafından Cumhuriyet hakkında halkı aydınlatıcı canlı konuşmalar yapılmış, İlk ve Ortaokul öğrencileri tarafından şiirler okunmuştur. 3-29 Ekim Bayram günü, Cumhuriyet alanında asker, izciler, okullar ve bütün kurum ve kuruluşların katılımı ile coşkulu bir şekilde Resmî geçit töreni yapılmıştır. 4- Atatürk Anıtına şehir, maarif ve parti adına çelenkler konulmuştur. Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) 5-29 Ekim Cuma ve 30 Ekim cumartesi günleri ortaokul tarafından hazırlanan Fedakârlık ve ilkokullar tarafından hazırlanan İstiklal adlı piyesler halka ve davetlilere oynanmıştır. 6-28, 29 ve 30 Ekim geceleri Parti, Halkevi ve bütün resmi ve hususi binalar ışıklarla aydınlatılmış, Halkevi bandosu ve belediyece temin edilen davul-zurna ile halk büyük bir neşe ve heyecan içinde mahalli oyunlar oynamış, fişekler ve maytaplar atılarak bayram oldukça coşkulu bir şekilde kutlanmıştır. Sonuç olarak, Amasya da Cumhuriyet Bayramının 20. Yıl Dönümü kutlamaları, Belediye, Parti, izci, okullar ve halkın candan ilgisi ile tüm yurtta belirlenen talimata uygun olarak büyük bir coşku ve kıvançla kutlanmıştır. SONUÇ Türkler arasında İslâm öncesi dönemden başlamak üzere toplumun dinî veya millî inanışından, ortak anılarından, geleneklerinden oluşan bir kutlama ve anma günleri olduğu anlaşılmaktadır. Sevinme, gülme, eğlence ve matemlerin yaşandığı bu günlerde birçok kutlama törenleri tertip edilmiştir. Bayram olarak adlandırılan bu özel günlerdeki kutlamalara İslâmiyet in kabulünden sonraki dönemlerde de değiştirilerek ve geliştirilerek devam edilmiştir. İlk defa Millî Bayram fikri ise Osmanlı Devleti nde II. Meşrutiyet döneminde dile getirilmiştir. Bu bayramın kutlamasına büyük önem verilmiş olup, kutlamalar İstanbul un dışında Bursa, Kastamonu, İzmir ve diğer şehirlerde de yapılmıştır. Bayram günleri büyük bir coşku ve heyecanla halkın katılımı ile kutlanırken, Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele yıllarında sadece devlet erkânının katılması ile kutlamalar yapılmıştır. Devletin kurulması ve bir düzene girilmesi ile bayram kutlamalarında değişiklikler olmuştur. 23 Nisan, 30 Ağustos, 19 Mayıs ve Cumhuriyet in ilan edildiği günler zaman geçtikçe Türkiye Cumhuriyeti nin sevinç ve gurur günleri olarak kutlanmaya başlanmıştır. Çalışma konumuzun temelini oluşturan 29 Ekim gününün Cumhuriyet Bayramı olarak kabul edilmesi, 8 Şubat 1925 tarihinde Hariciye Vekâleti tarafından düzenlenen ve hükümet tarafından da meclise sevk edilen bir kanun teklifi ile mümkün olmuştur. Hazırlanan kanun teklifi mecliste 19 Nisan 1925 günü görüşülmüş ve 29 Ekim gününün hem ülke içinde hem yurt dışı temsilciliklerinde devlet adına millî merasim yapılarak kutlanmasının uygun olacağı kararına varılmıştır. Ardından 29 Ekim gününün Cumhuriyet Bayramı olarak kabul edildiğine dair dört maddelik kanun mecliste kabul edilmiştir. 19 Nisan 1925 günü Cumhuriyet Bayramına ilişkin çıkarılan kanun ile tüm ülkedeki bayram hazırlıkları kanun çerçevesinde yürütülmeye başlanmıştır. Buna göre Türkiye içinde ve dışında devlet adına yapılacak olan tek millî bayram olarak kabul edilen Cumhuriyet Bayramı, hükümet yetkililerinin ve Türkiye dışında elçiler ve maslahatgüzarın, mülkiye makamının, askeri ve diğer kurumların katılacağı tören olarak kabul edilmiştir. İllerdeki kutlamalar, belirlenen etkinlik sırası dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Bu devrede Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının en önemli kısmını Resmî geçit törenleri oluşturmuştur. Resmî geçit ile ilgili hazırlık ayrıntıları her yıl illere tekrar tekrar hatırlatılmıştır. Resmî geçit törenleri bir taraftan Cumhuriyet in yeni değerlerinin benimsetilmeye çalışıldığı, diğer taraftan ülkenin askeri, sanayi, tarım, ticaret, ekonomi, eğitim gibi birçok alanlarda gelişmesini gözler önüne sermek, halka göstermek ve benimsetmek amacı ile kullanılan yöntemlerden biri olmuştur denebilir. Özellikle büyük şehirlerde yapılan Cumhuriyet Baloları Cumhuriyet Bayramının simgelerinden biri olarak kabul edilmiştir. Türkiye de henüz çok yeni olan bu eğlence anlayışı zaman geçtikçe alışkanlık haline gelmiştir. Ayrıca bayram günlerinde rejimi tanıtarak onun 151 Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155
Turgut İleri anlaşılmasını sağlamak ve meşruiyetini kabul ettirmek için özellikle I. Dünya Savaşının felaketleri ile Osmanlı Devleti nin son yılları ve yaşanılan zorluklar üzerinde durulmuştur. Eski kurumların kaldırılarak, yerine yenilerinin konulduğu çağdaş, laik ve modern bir düzenin oluşturulmaya çalışıldığından övgü ile bahsedilmiştir. Dolayısı ile Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının halka yeni rejimin ve inkılapların benimsetilmesi, bunlara sahip çıkılması gerektiğine yönelik mesaj vermesi bakımından büyük önem taşımıştır. Çalışma konumuz olan Amasya Vilayetindeki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının ülkenin her vilayetinde olduğu gibi merkezden gönderilen programa uygun olarak büyük bir coşku ve sevinç ile öğrencilerin, askerlerin, sivil toplum örgütlerinin, esnaf kuruluşlarının, kamu görevlilerinin ve halkın aktif olarak katılımı ile kutlandığı görülmüştür. Amasya Vilayeti ile ilgili ilk Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına ait bilgiler 1924 yılındaki kutlamalarla ilgili olanlardır. Hâkimiyet-i Millîye Gazetesinin 31 Ekim1924 tarihli nüshasında Amasya nın Gümüşhacıköy kazasından gelen telgrafta 1924 yılı bayram kutlamalarına ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Telgrafta, Halkın Cumhuriyetin ilanının büyük bir coşku ile çalgılarla, millî marşlarla kutladıkları, her yerin bayraklarla donatıp süslendiği, halk olarak sevinçlerini bu şekilde göstererek mutlu oldukları, Cumhuriyetin şanlı bekasına ve Mustafa Kemal Paşa nın sağlığına dua edildiğinden söz edilmiştir. İlk yılda yapılan kutlamada genellikle Cumhuriyet sayesinde Türk halkının kendi benliğini bulabilmesi üzerinde durulmuş, Cumhuriyete nasıl ve hangi aşamalardan geçilerek ulaşıldığı, halkın bu yeni düzende ne kadar mutlu ve müreffeh olduğu, yüzyıllarca yaşanan saltanat idaresinin zor şartları ve kötülüğünden söz edilerek, o günlerin geride kaldığı hususlarına önemle vurgu yapılmıştır. Kutlamaların halkın geniş katılımı ile coşkulu bir şekilde yapıldığı anlaşılmaktadır. 1933 yılına gelinceye kadar yapılan Cumhuriyet in ilanı gününün millî bayram olarak kabul edilmesi ile çıkarılan kanun çerçevesinde kutlama hazırlıklarının ve törenlerinin yapıldığı anlaşılmaktadır. Kanuna göre, kutlama etkinlikleri üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Bunlar: 1- Vilayet makamında yapılan Resm-i kabul, 2- Halkın ve öğrencilerin coşku ile katıldığı Resmî geçit, 3- Gece düzenlenen halkın ve öğrencilerin katıldığı fener alayı dır. Vilayet makamının belirlediği programın uygulanması yanında bayram kutlamalarından önce şehrin baştanbaşa bayraklar ile süslendiği, bayram günü halkın alkışları arasında okul öğrencilerinin geçit töreni yaptıkları ve Mustafa Kemal Paşa ya minnet duygularını dile getiren, sağlığına ve başarısına dualar içeren konuşmalar yapıldığı, öğrenciler tarafından Cumhuriyeti anlatan ve faziletini vurgulayan şiirler okunduğu Amasya Vilayet Gazetesinin baş sayfadan verdiği haberlerden anlaşılmaktadır. Merkezden, bayram kutlamaları sırasında yapılacak Resmî geçit tören hazırlıklarının ayrıntılarının her yıl tekrar tekrar hatırlatılmış olması Resmî geçit törenlerinin önemsendiğini ortaya koymaktadır. Resmî geçitlerin o günün atmosferinde ülkenin askeri, tarım, sanayi, eğitim ve tüm alanlardaki gelişmelerini halka göstermek için kullanılan yöntemlerden biri olduğu söylenebilir. 1929 yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında öne çıkan ve önemsenen husus ise Gazi Mustafa Kemal Paşa nın heykelinin açılışının yapılmasıdır. Büyük kurtarıcının heykelinin açılışı bayram gününe denk getirilmiştir. 1933 yılında yapılan Cumhuriyetin 10. Yıl kutlamalarının ülke genelinde ve köylere varıncaya kadar etkili bir şekilde kutlanmasının hedeflendiği anlaşılmaktadır. Kutlama işlerini yürütmek üzere il ve ilçelerde komite ve heyetler oluşturulmuştur. Köy Kutlama Programı çerçevesinde üç gün süren konferans ve tiyatro gösterileri düzenlenmesi, Kutlama Yüksek Komisyonu tarafından hazırlanan Köylülere Konferans adını taşıyan kitapçıklar ile köylüye 152 Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) yönelik olarak Yurt adında bir gazetenin çıkarılması ile şehirlerin önemli meydanlarında Halk Kürsüleri nin kurulması gibi etkinlikler bayram kutlamalarının çok önemsendiğini göstermektedir. Bu kürsülerde ismini daha önceden kutlama komisyonuna yazdıran konuşmacıların Cumhuriyeti, kazanımlarını ve inkılâpları anlatan konferanslar vermeleri konferanslar vasıtası ile Cumhuriyet hakkında halkın bilgilendirilmeye çalışıldığını göstermektedir. Sonraki yıllarda yapılan bayram kutlamalarında da önceden belirlenen talimatlar doğrultusunda, gerekli hazırlıkların yapıldığı, kutlama komisyonlarının oluşturulduğu ve bütün işlerin bir plan dâhilinde yürütüldüğü, kutlamalara büyük bir özen gösterildiği görülmektedir. Bundan başka devletin, özel idarelerin, belediyelerin ve bütün millî kurumların temel atma veya açılış törenlerinin Cumhuriyet Bayramı gününe denk getirilmesi, tüm şehir, kasaba ve köylerin bayraklar, ışıklar ve bitkilerle süslenmesi, bayram alanlarında çocukların ilgisini çekecek şekilde Cumhuriyeti hatırlatıcı gösterilerin yapılması da dikkat çekicidir. Belediye tarafından muhtelif yerlere taklar kurulması Cumhuriyet in faziletini anlatan söz ve vecizeler içeren afişlerin muhtelif yerlere asılması da bayram kutlamalarının önemsendiğini gösteren bir başka delilidir. Ayrıca basında da daha çok Cumhuriyet in anlamı ve faziletine yönelik açıklamalar ve öğütlerin yer aldığı gözlenmiştir. 28 ve 29 Ekim tarihlerinde çıkarılan mahalli ve vilayet gazetesinde baş sayfadan gazete yazarları tarafından Cumhuriyeti anlatan, yeni düzenden övgü ile bahseden, önceki yönetim şekli ile Cumhuriyet rejimini kıyaslayan etkili yazıların yer aldığı tespit edilmiştir. Eski kurumların kaldırılarak, yerine yenilerinin konulduğu çağdaş, laik ve modern bir düzenin oluşturulmaya çalışıldığından övgü ile bahsedilmiştir. Dolayısı ile Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının halka yeni rejimin ve inkılapların benimsetilmesi, bunlara sahip çıkılması gerektiğine yönelik mesaj vermesi bakımından büyük önem taşıdığı anlaşılmaktadır. Ayrıca bayram günlerinde, halkın bayram törenlerine katılımının sağlanması önemli amaçlardan biri olarak görülmektedir. Halkın katılımın sağlanması yolu ile halkın rejimle, bir başka ifade ile Cumhuriyet le bütünleşebilmesinin daha süratli bir şekilde sağlanmaya çalışıldığı anlaşılmaktadır. 153 KAYNAKLAR AKBAYRAK, Hasan, (1987), Osmanlı dan Cumhuriyet e Millî Bayramlar, Tarih ve Toplum, C.8, Sayı 43. AKBULUT, Dursun Ali, (1995), Samsun un Gazi Günü ya da 19 Mayıs Bayramı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XI, Sayı 33. ALTUNSOY, Nurullah, (2014), Amasya Vilayet Gazetesi 1922-1928, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırklareli. BOLAT, Bengül Salman, (2012), Millî Bayramlar Olgusu ve Türkiye de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları(1923-1960), Ankara. ÇOLAK, Filiz, (2013), Osmanlı dan Cumhuriyet e 10 Temmuz Hürriyet Bayramı, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya. Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155
Turgut İleri DEMİRHAN, Nezahat, (1997), Türkiye Cumhuriyeti nin Onuncu Yıl Kutlamaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XIII, Sayı 37. DOĞAN, Hamdi, (2013), Yozgat ta Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943), International Journal of SocialScience, Volume 6, Issue 5. DOĞANER, Yasemin, (2007), Cumhuriyet in Onuncu Yıl Kutlamaları, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Genel Kurmay ATESE Başkanlığı, Yıl 5, Sayı 9, Ankara. GÜNEŞ, G.; Elmacı, M.E.; (2013). Tek Parti Döneminde Aydın da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları, Zeus Kitabevi, İzmir. GÜVEN, Özbay, (1999), Osmanlı dan Cumhuriyete Gençlik ve Spor Bayramları, Toplumsal Tarih, C. 11, Sayı 65. KOCA, Salim, (2002), Eski Türklerde Bayram ve Festivaller, Türkler, Cilt 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. SÖNMEZ, Cahide Sınmaz, (2004), Cumhuriyet in Onuncu Yıldönümü Kutlamaları ve 26 Ekim 1933 Tarihli Genel Af Yasası, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 33-34. UZUN, Hakan, (2010), Milletin İradesi ile Oluşan Bir Bayram: Atatürk ü Anma 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı ve Atatürk Döneminde Kutlanışı, Karadeniz Araştırmaları, Cilt 6, Sayı 24. TAŞ, Fahri, (2002), Türk Meclislerinin Kabul Ettiği Bayramlar, Türkler, Cilt 16, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri BCA.490.01/12.63.1 BCA.030.10/198.352.20 BCA. 490.100/1141.2.1. BCA. 030.10/198.352.16 BCA. 190.100/14.73.4 BCA.490.01/3.13.26). BCA.490.01/11.56.57.1). Düstur, 3.Tertip, C. 5, 26 Teşrin-i evvel 1340, s.1246 Gazeteler Amasya Vilayet Gazetesi, Halk Bayramı ( Mübeccel Cumhuriyetimizin Devr-i Senevisî) 28 Teşrin-i Evvel 1341 (1925), Amasya Hâkimiyet-i Millîye, 31 Ekim 1924. Hâkimiyet-i Millîye, 31 Ekim 1929. Yeşil Amasya Gazetesi, 1934, Sayı 116. Yeşil Amasya Gazetesi, 29 Teşrin-i evvel 1934. Sayı 115. 154 Sosyal Bilimler Dergisi /TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 137-155
Amasya' Da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1925-1943) Yeşil Amasya Gazetesi, 1934, Sayı 160. Yeşil Amasya Gazetesi, 5 Kasım 1936, Sayı 208. Yeşil Amasya Gazetesi, 29 Teşrin-i evvel 1936, Sayı 207. Yeşil Amasya Gazetesi, 16 İlk Teşrin- 1939, Sayı 263. Yeşil Amasya Gazetesi, 1939, Sayı 264. Zabıt Cerideleri TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18, Devre II, İçtimai II. TBMM Zabıt Ceridesi, C. 24, Devre II İçtimai III. TBMM Zabıt Ceridesi, C. 10, Devre I, İçtimai II. TBMM Zabıt Ceridesi, C. 5, Devre I, İçtimai I. TBMM Zabıt Ceridesi, C. 16, Devre 4, İçtimai II. 155 Sosyal Bilimler Dergisi / TheJournal of SocialScience / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 137-155