EŞBAŞKANLARIN MESAJI Değerli Üyelerimiz, Sayın Okuyucularımız, İnovasyon kelimesi ve bu kelimenin barındırdığı içerik özellikle 2005 yılından bu yana daha da yoğun bir biçimde tartışılır hale geldi. Biz bu gelişmeyi sevindirici adımlar dizisi olarak görüyoruz. Toplumun bilimsel düşünce, araştırma ve geliştirme ve yenilikçilik alanlarında attığı her adımın, Türkiye nin refah düzeyinin artışında katkısı olacaktır. Bu nedenle etkin ve eyleme dönük tartışma ve bilinçlendirme çabalarını gönülden desteklemeyi görev biliyoruz. Ulusal İnovasyon Girişimi olarak inovasyon ve inovasyonu barındıran süreçlerin sağlıklı ve sürdürülebilir bir biçimde ele alınması için kaynaklarımız paralelinde çaba sarfediyoruz. UİG olarak özellikle toplumda farkındalığın artması yönünde çabalarımızı artırabilme hedefini gözetiyoruz. Bu çerçevede, TÜBİTAK tan kaynak sağlayarak gerçekleştirmeye çalıştığımız, 3 yıl boyunca sürecek olan İNOVASYONDA FARKINDALIK Projesinin başvurusunu hazırladık. Nisan 2009 döneminde başvurumuz TÜBİTAK a iletilecek. Bu proje ile kamuoyunun çeşitli kesimlerinde ve özellikle KOBİ segmentine giren işletmelerimizin inovasyon bilincini eğitimlerle derinleştirmeyi arzu ediyoruz. Aynı zamanda, TÜSİAD, TÜRKONFED, REF ve UİG ortaklığıyla yürütülen Bölgesel İnovasyon Merkezleri projesinin de iş dünyasına son derece somut katkılarının olmasını bekliyoruz. Raporumuzda 2008 yılı boyunca gerçekleştirilen çalışmalar hakkında bilgilere erişebilirsiniz. İlginize teşekkür eder, bu vesileyle en iyi dileklerimizi sunarız. Saygı ve sevgilerimizle, Dr. Erdal Karamercan UİG İcra Kurulu Eşbaşkanı Prof. Dr. Tosun Terzioğlu UİG İcra Kurulu Eşbaşkanı 1
Yönetici Özeti 2008 yılı boyunca toplam 24 platformda UİG hakkında bilgi verildi. TÜSİAD Girişimcilik Çalışma Grubu tarafından talep edilen İnovasyon ve Finansmanı konulu görüş belgesinde üç araştırmacıdan biri olarak UİG Koordinatörü çalışmaya katkıda bulundu. Dünya Gazetesi, Frederich Neumann Vakfı, Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi ve UİG işbirliğiyle Katılımcı Yerel Kalkınmada Ulusal İyi Örnekler Konferansı için ödül mekanizması çalışmaları yapıldı, ödül jürisinde görev alındı. İstanbul Sanayi Odası İnovasyon Ödülü çalışmalarına UİG olarak destek verildi. American Bussiness Forum Turkey adlı örgütün inovasyon komitesinde UİG tarafından temsili sağlandı. İntekno firması tarafından düzenlenen Girişimcilik ve İnovasyon Seminerlerinde UİG tarafından çeşitli destekler sağlandı. Bilgi Çağı dergisine UİG olarak her ay içerik sağlandı. Çeşitli basın organlarına içerik desteği sağlandı. 2
UİG Faaliyetlerinin Özetlenmesi Bu raporun hedefi Ulusal İnovasyon Girişimi nin çalışmaları hakkında özet bilgi sunmak, geleceğe dair planladığı ve planlayacağı çalışmalara ışık tutabilmektir. Bu rapor, 6 ayda bir üyelerimizin görüşlerine sunulmaktadır. Amaç Ulusal İnovasyon Girişimi Strateji Belgesi, Girişimin amacını üç başlık halinde değerlendirmişti. Bunlar, sırasıyla; Türkiye de inovasyon politikalarının oluşturulması ve uygulanması safhalarında özel sektörüniversite-sivil toplum işbirliğini pekiştirmek ve yönlendirmek, Siyasi irade ve kamu kurumlarıyla diyalogu geliştirerek ve görüş ve öneriler hazırlayarak inovasyon politikaları oluşturma sürecine katkıda bulunmak, İnovasyon konusunda kamuoyunda bilinç oluşturmak şeklinde ifade edilmiştir. Vizyon Girişim tarafından hazırlanan İnovasyon Çerçeve Raporu, Girişimin vizyonunu aşağıdaki şekilde tanımlamıştır. İnovasyona dayalı kalkınma ve büyüme süreci içinde Temel Gereksinim olan tanımlanan demokratikleşme konusunda Girişim görüşünü aşağıdaki şekilde açıklamıştır. 3
4
İnovasyon Farkındalığının Artırılması İçin Katılım Sağlanan Etkinlikler 11... 28 Şubat 2008 tarihinde Ege Üniversitesi EBİLTEM in EBIC projesinin açılış toplantısına katılım sağlandı 22... 3 Mart 2008 tarihinde Tarabya Rotary Kulübünde UİG tanıtıldı 33... 7 Mart 2008 tarihinde Tuzla Belediyesi ve İNTEKNO firması tarafından düzenlenen BULUŞma etkinliğinde UİG tanıtıldı 44... 7 Mart 2008 tarihinde İTÜ Yönetim Bilimleri Kongresinde UİG tanıtıldı 55... 19 Mart 2008 tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanı Zafer Çağlayan a UİG tanıtıldı 66... 20 Mart 2008 tarihinde Gaziantep te inovasyon ve nanoteknoloji konulu etkinlikte UİG tanıtıldı 77... 3 Nisan 2008 tarihinde Ankara Hacettepe Üniversitesi nde Teknoparklar konulu toplantıda inovasyon ve UİG tanıtıldı 88... 4 Nisan 2008 tarihinde Sabancı Üniversitesi E-MBA öğrencilerine inovasyon ve UİG hakkında sunum yapıldı 99... 11-13 Nisan 2008 tarihlerinde ABD Boston da TASSA 2008 toplantısına katılım sağlandı 1100... 24 Nisan 2008 tarihinde Kütahya da EGEV seminerinde inovasyon ve UİG tanıtımı yapıldı 1111... 8 Mayıs 2008 de Devlet Bakanı Prof. Dr. Nazım Ekren e UİG hakkında bilgi verildi 1122... 12 Mayıs 2008 de Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü nde UİG anlatıldı 1133... 16 Mayıs 2008 tarihinde Samsun KOSGEB ve TOSYÖV işbirliği ile düzenlenen İnovasyon panelinde UİG tanıtıldı 1144... 27 Mayıs 2008 de, OSTİM ODAGEM üniversite sanayi işbirliği platformunda UİG tanıtıldı 1155... 13 Haziran 2008 tarihinde ABFT 2. İnovasyon Konferansında sunum yapıldı 1166... 26 ve 27 Haziran 2008 tarihlerinde USİMP Adana konferansında, üniversite sanayi işbirliği ve rekabetçilik ve inovasyon konulu iki sunum yapıldı 1177... 17 Temmuz 2008 tarihinde Devlet Bakanı Sayın Nazım Ekren Sabancı Üniversitesi nde misafir edildi. UİG in yanı sıra İstanbul Politikalar Merkezi, mesleki eğitim, tasarım merkezleri gibi konular ele alındı 1188... 19 Ağustos 2008 tarihinde Araştırmacı İlaç Firmaları Derneği nde UİG tanıtıldı 1199... 28 Ağustos 2008 tarihinde Akbank tarafından düzenlenen eğitim etkinliğinde, Ordulu fındık sektörü temsilcilerine inovasyon eğitimi verildi 2200... 22 Ekim 2008 de, Garanti Bankası kart sistemleri yetkililerine inovasyon ve UİG hakkında bilgi verildi 2211... 24 Ekim 2008 de Lüleburgaz Sanayici ve İşadamları Derneği nde inovasyon ve UİG hakkında seminer verildi 2222... 17 Kasım 2008 tarihinde Tasarım-Mimarlık adlı dergiye içerik desteği için UİG olarak görüşme yapıldı 2233... 17 Aralık 2008 tarihinde Sabancı Üniversitesi MBA öğrencilerine hitaben düzenlenen Telekom Sektörü Panelinde, UİG Koordinatörü panel başkanlığını yaptı 5
2244... 19 Aralık 2008 tarihinde, EGEV, Muğla Ticaret ve Sanayi Odası tarafından düzenlenen çalıştayda inovasyon hakkında seminer verildi Rakamlarla Farkındalık İstanbul da Yapılan İnovasyon/UİG Sunumları ( 12 Adet) İstanbul Dışında Yapılan İnovasyon/UİG Sunumları ( 11 Adet) Adana, Ankara, Gaziantep, Kocaeli, Kütahya, Lüleburgaz, Muğla, Ordu, Samsun Yurt Dışı Toplantılar (ABD) ( 1 Adet) Diğer Faaliyetler o TÜSİAD Girişimcilik Çalışma Grubu tarafından talep edilen İnovasyon ve Finansmanı konulu görüş belgesinde üç araştırmacıdan biri olarak UİG Koordinatörü çalışmaya katkıda bulundu. Çalışmanın özetine Ek 1 de ulaşmak mümkündür. o İnovasyonda farkındalık yaratmak üzere TÜBİTAK tarafından geliştirilen İŞBAP projesine başvuru hazırlıkları son aşamaya geldi. Proje başvurusunun Nisan 2009 içinde gerçekleştirilmesi planlanmaktadır 1. İnovasyonda Farkındalık-İNOFAP kod adıyla anılan Proje hakkında genel bilgiye Ek 2 de ulaşmak mümkündür. o TÜSİAD-TÜRKONFED-SEDEFED-UİG ve REF ortaklığıyla geliştirilen Bölgesel İnovasyon Merkezleri projesi 2007 yılının son çeyreğinde TÜBİTAK tarafından onaylanarak başlatıldı. 2008 yılı boyunca projenin çeşitli aşamalarına destek verildi. Proje hakkında özet bilgiye Ek 3 te ulaşmak mümkündür. o İstanbul Sanayi Odası İnovasyon Ödülü çalışmalarına UİG olarak destek verildi. Ödülün 2009 yılında hayata geçmesi planlanmakta. 1 İlk sürümün TÜBİTAK a başvurusu 21 Şubat 2008 tarihinde gerçekleşti. Ana sponsor olmayı kabul eden firmanın karar değişikliği nedeniyle projenin içeriği daraltıldı, bütçesi yeniden hesap edildi ve ikinci sürüm hazır hale getirildi 6
o American Business Forum Turkey adlı örgütün inovasyon komitesinde UİG tarafından temsili sağlandı. o İntekno firması tarafından düzenlenen Girişimcilik ve İnovasyon Seminerlerinde UİG tarafından çeşitli destekler sağlandı. o Dünya Gazetesi, Frederich Neumann Vakfı, Sabancı Üniversitesi, İstanbul Politikalar Merkezi, UİG ve REF işbirliğiyle Katılımcı Yerel Kalkınmada Ulusal İyi Örnekler Konferansı için ödül mekanizması çalışmaları yapıldı. Ödüller 2008 yılında UİG temsilcisinin oluşturduğu jüri tarafından verildi. Web sitesinin tasarımı UİG tarafından yapıldı, yayımlanması için gerekli organizasyon düzenlendi ve içerik konusunda UİG desteği sağlandı. Web sitesine http://www.sabanciuniv.edu/ipm/yerel/index.html adresinden ulaşılabilir. Ödüllere ilişkin bilgi notuna Ek 4 ten ulaşmak mümkündür. o Turkish American Scientists and Scholars-TASSA adlı örgütün Nisan 2008 de, ABD de yaptığı etkinliğe Türkiye den katılım için UİG desteği alındı. UİG ten Agah Uğur, Jan Nahum ve Halil Kulluk etkinlikte konuşmacı olarak görev aldılar. 7
o Bilgi Çağı dergisinin her ay yayımlanan sayılarına UİG olarak içerik sağlandı. İçerik Ek 5 tedir 19 Mart 2008 tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanı Zafer Çağlayan UİG İcra Kurulundan temsilciler tarafından ziyaret edildi. Bu ziyaretin ardından Ankara da bürokratlara inovasyon kavramı ve UİG hakkında bilgi verildi. 5746 sayılı Ar-Ge Teşvik Yasası Yönetmeliği hakkında UİG Üyelerine görüş soruldu. İki üyemiz Yönetmelik hakkında görüş verdi, bu görüşler TÜSİAD a iletildi. Görüşler Ek 6 dadır. 17 Temmuz 2008 tarihinde, Devlet Bakanı Prof. Dr. Nazım Ekren, UİG üyelerinden oluşan bir grup tarafından Sabancı Üniversitesi nde misafir edildi. Toplantıda çeşitli konular hakkında sunumlar yapıldı, Bakan ın görüşleri dinlendi. Toplantı tutanağı Ek 7 dedir. İSO İnovasyon El Kitabına UİG olarak destek verildi. Yazar olarak belirlenen Huriye Aygören e UİG desteğiyle ulaşıldı. KOBİ Kolay Bilgi Seti kapsamında yayımlanan kitapçığa www.iso.org.tr adresinden ulaşmak mümkündür. 22 ve 23 Aralık 2008 tarihlerinde UİG-TASSA işbirliğiyle Nanoteknoloji Konferansı ve Proje Pazarı gerçekleştirildi. 500 e yakın davetlinin katılımı sağlandı. Etkinlik hakkında önemli bulduğumuz bazı notlar aşağıdadır. Etkinliğin kapsamlı bilgilerine ise www.nanoproje.org adresinden ulaşmak mümkündür. 8
NEDEN NANOTEKNOLOJİ? Bir fiziksel büyüklüğün milyarda birini ifade eden, bu denli minik olması ile birlikte birçoğumuz için yeni bir kavramın; geleceğin dev uygulamalarından birinin gündemimize oturduğunu görüyoruz. Araştırma ve uygulama dünyası için stratejik bir önemi olan nanoteknolojiden söz ediyoruz. Özellikle Türkiye için de bu önemin geçerli olduğunun farkındayız. Türk ulusal bilim ve teknoloji politikalarının oluşumunu üstlenen TÜBİTAK ın Vizyon 2023 çalışmasında nanoteknolojinin öncelikli alanlar arasında gösterilmesi, bu önemin altını çizen unsurlardan biri olarak dikkate alınmalıdır. Nanoteknoloji gerçeğine baktığımızda; yoğun madde fiziği, kimya, mühendislik bilimleri, moleküler biyoloji, genetik ve malzeme bilimleri ile yoğun ilişkisi olan, hem disiplinler arası ve hem de teknolojiler üstü bir süreç olduğu gözlenmektedir. Sürecin günlük yaşama son derece hızla yansıyacağını düşünmekteyiz. Türkiye de bu teknolojinin gelişimi için önemli kurumsal yapılanmaların hayata geçirilme çalışmaları bulunmaktadır. Bu çerçevede, örneğin tekstil sektörünün teknolojik açıdan yeni açılımlara ulaşmasını sağlayacak özelliklerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Örneğin, ne kir ne de su tutmayan, beraberinde zararlı ışınları soğurma özelliklerini barındıran tekstil ürünlerine dair araştırma programlarının bu yapılanmalar içinde gerçekleştirileceğini bilmek sevindiricidir. Bu arada dünyada karşı karşıya kaldığımız en önemli sorunlardan biri enerji ve enerjinin elde edildiği kaynaklardır. Türkiye de nanoteknoloji araştırmaları yapacak olan kurumsal yapı içinde nanoteknoloji uygulamaları ile enerji sorununa çeşitli çözüm yöntemleri geliştirilebilecektir. PROJE PAZAR VE KONFERANS TANITIMI Konferans Hakkında Bilgilendirme Konferans iki ana bölümden oluşmakta. İlki Türkiye için özel öneme sahip olduğunu düşündüğümüz bazı sektörlerde nanoteknolojinin uygulama alanları hakkında uzmanları bir araya getirecek olan panellerdir. Bu panellere Türkiye den ve ABD den araştırmacılar ve şirketler kesimininden uzmanlar katılacaktır. Konferansın ikinci parçası ise nanoteknoloji alanında çalışan Türkiye den ve ABD den araştırmacıların sanayici ve yatırımcıların bir araya geldiği proje pazarıdır. 9
Proje Pazarı nedir: Proje pazarlarının temel amacı; üniversitelerin, sanayi kuruluşlarının, finansör kuruluşların ve sivil toplum kuruluşlarının belli bir anlayışla bir araya gelerek araştırma sonuçlarının teknoloji transferi yoluyla şirketlere aktarılması ve/veya yeni şirketlerin kurulmasıdır. Seçilen proje pazarının konusunda bir araştırmanın veya fikrin; ürün, süreç veya hizmete dönüşebilecek bir noktaya ulaştığını düşünen araştırmacılar veya girişimciler bu projelerini web üzerinde kendilerine sağlanan proje başvuru formuna doldururlar. 10
Proje Değerlendirme Komitesi ne ulaşan projeler komite tarafından önceden belirlenen kurallar çerçevesinde değerlendirilir ve Proje Pazarı nda sunuşa layık görülen projeler (maksimum sayı önceden belirlenir) seçilir. Projeleri sunum için seçilen araştırmacıların iki ayrı sunum için hazırlık yapmaları beklenir: 1. Konferanstaki bir bölümün sonunda yapacağı 2 dakikayı geçmeyen bir sunum (elevator pitch) 2. Kendisine tanınan 45 dakikalık sürede projesi ile ilgilenen kişilere yapacağı daha ayrıntılı bir sunum. (15-20 dakika) Bu sunuma temel teşkil edecek bir iş planının olması da beklenir. Proje pazarı sürecinde araştırmacılar, projelerini iki dakika süren kısa tanıtım bölümünde (elevator pitch) aktaracaklar, ardından proje konularıyla ilgilenen kesimle bir araya gelebilecekleri toplantılar yapabilecekler. Bu toplantılarda projeleri hakkında daha detaylı biçimde teknik detaylar ve iş planlarını sunma imkanına kavuşacaklar. Tüm bu organizasyon Konferans öncesinde bir randevu sistemiyle gerçekleşecek. HEDEF KİTLE VE KATILIMCI PROFİLİ? Etkinlik Ulusal İnovasyon Girişimi (UİG) ve Turkish American Scientists and Scholars Association (TASSA) işbirliği ile gerçekleştirilecektir. Etkinliğin gerçekleştirilmesi için ana sponsor, sponsor ve destekleyici kuruluşların maddi ve manevi destekleri ile çalışmalar sürdürülmektedir. Konferans hem bir bilgilendirme işlevi, hem de araştırma altyapısını geliştirme ve araştırma süreçlerinin ürüne dönüşerek ekonomiye kazandırılması hedefine hizmet edecek biçimde tasarlanmıştır. Bu hedef doğrultusunda Konferansın aşağıdaki sonuçlara ve bu sonuçlara ilgi duyan konuklarımıza hitap edecektir: Araştırmaları sonucunda orijinal sonuçlara ulaşabilmiş ve buluşları olan, bu aşamadan sonra da yatırımcı arayan araştırmacıları olası paydaşları ile bir araya getirecek, Tekstil, otomotiv, enerji, yaşam bilimleri ve biyoteknoloji gibi, gerek nanoteknolojiyi etkileyen, gerekse de nanoteknolojiden etkilenen sektör temsilcilerini bir araya getirecek, Üniversitelerden nanoteknoloji alanında çalışan araştırmacıları, gerek diğer üniversitelerden araştırmacılarla, gerekse de endüstri kesimiyle bir araya getirecek, Teknoloji transferi gerçekleştirme potansiyeli olan kurumların bu yöntem hakkında bilgilenmelerini sağlayacak ve eyleme geçmeleri için altyapı oluşturmalarını kolaylaştıracak, Üretim süreçlerinde, pazarlarında yeni yönleri arayan endüstriyel şirketleri paydaşları ile buluşturabilecek, Teknolojiye yatırım yapan ve yapmayı planlayan finansman kuruluşlarını bir araya getirecektir. İki gün boyunca sürecek olan etkinliğin proje pazarı bölümünde; araştırma dünyasını ve reel sektörü temsil eden taraflar bir araya gelebilecek, yeni ortaklıklar yapılandırılabilecek ve bu ortaklıklar sayesinde yeni şirketlerin oluşumu sağlanabileceği gibi araştırma sonuçlarının mevcut şirketlerde ticari fırsatlara dönüşümü olası kılınacaktır. 11
LİSE ÖĞRENCİLERİYLE SÖYLEŞİ Konferansın 23 Aralık 2008 tarihli ikinci gününde, saat 14:00-16:00 arasında, gençlere yönelik olarak, Gençler, ABD den Başarılı Bilim İnsanlarıyla Buluşuyor başlıklı bir oturum düzenlenecektir. TÜSİAD tarafından organize edilen bu oturumda, ABD de kariyerlerini sürdüren Türk akademisyenler ile İstanbul da lise 3. ve 4. sınıflardan yaklaşık 40 öğrenci bir araya gelecektir. Bu oturumda, akademisyenler çalıştıkları bilim alanı hakkında bilgi verecek, bu alanda nasıl başarılı olduklarını gençlerimize aktaracak ve sorularını yanıtlayacaklardır. Daha sonra gençler, genel katılıma açık olan saat 16:00-18:00 arasında düzenlenecek Türkiye de Nanoteknolojinin Yol Haritası Ne Olmalıdır? oturumuna da dinleyici olarak davetlidir. Panel: Gençler ABD den Başarılı Bilim İnsanlarıyla Buluşuyor Panel Başkanı: Panelistler: Prof. Dr. Candan Tamerler, İTÜ Moleküler Biyoloji ve Araştırma Merkez Müdürü ve Washington Üniversitesi Malzeme Mühendisliği Bölümü Üyesi Prof. Dr. Banu Onaral, Drexel Üniversitesi Biyomedikal Mühendislik ve Sağlık Okulu Başkanı Prof. Dr. Mehmet Sarıkaya, Washington Üniversitesi Genetik Mühendisliği Malzeme Bilimi ve Malzeme Bilimleri Mühendislik Merkezi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yusuf Menceloğlu, Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi ABD den Türk Doktora Öğrencisi (proje sahibi) 12
EKLER 13
Ek 1: TÜSİAD Girişimcilik Çalışma Grubu Girşimciliğin Finansmanı Rapor Özeti Türkiye deki KOBİ lerin gelişimini destekleyici koşullar bütününün önünde temel olarak iki engel belirlenmiştir. Bunlardan ilki uygun finansman koşullarına erişememek, diğeri ise KOBİ lerin uluslararası iş ortamının gerektirdiği profil anlamında zayıf özellikler taşımalarıdır. Bu bağlamda özellikle küçük ölçekli işletmeler için bir politika eylemi içinde bulunmak gereği ortaya çıkmaktadır. Yenilik yaratabilmenin firmaların kaderleri üzerinde önemli bir etkisi mevcuttur. Hayatlarını büyüyerek devam ettirme veya sonlandırma, yenilik yaratabilme yetenekleriyle çok yakından ilgili hale gelebilmektedir. Ancak gerek büyük ölçekli, gerekse de küçük ölçekli firmaların bu beklentileri kolaylıkla karşılayamadıkları açıktır. Yenilikte finansmanın kritik bir önemi vardır. Ve geçtiğimiz 10-15 yıl içinde bu konuda çok önemli değişiklikler yaşanmıştır. Uzun zaman boyunca mali sistem daha çok gelişmiş endüstrileri tercih etmiş, yeniliklerden uzak durmuştur. Bu sıkıntı özellikle yeni kurulmuş olan ve küçük ölçekli firmalarda daha yoğun bir biçimde gözlenmiştir. Bu tarz firmalar gerek net çalışma sermayesi, gerekse de yatırımlarını finanse edecek kaynak arayışında, mali kurumların talep ettikleri nitelikte teminat gösterememeleri sonucunda hedeflerine ulaşmakta zorluklarla karşılaşmıştır. Bu nedenle geleneksel finansman yöntemi dışında girişimci sermayesi, başlangıç sermayesi, iş melekleri gibi teknikler, yeni teknoloji üretmeye dönük firmalar için daha uygun bir yapıda finansman imkânı sunabilmiştir. Ar-Ge faaliyetlerinin de üretim süreçleri, insan kaynağı gelişimi ve endüstriyel kopma lar (spin-off) üzerinde etkinlik artırıcı rolü sözkonusudur. Yüksek gelir düzeyine sahip olan ülkelerde yenilik üretimi ve yeniliğin üretim süreçlerine daha çok dahil edilmesine yönelik daha fazla kaynak ayrıldığı izlenmektedir. Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile mali kaynaklara erişim arasında belirgin bir paralellik sözkonusudur. Yeni bir teknoloji yatırımına gidilmesi, teknolojinin türüne ilişkin karardan önce finansman boyutu dikkate alınarak verilmektedir. Bu nedenle, mali kaynakların varlığı ve ulaşılabilirliği teknolojik yatırımı ve teknolojinin kendisine, bir bakıma doğasına ilişkin kararı etkiler. Bu çerçevede, yeniliğin ve Ar-Ge nin finansmanı için mali enstrümanları incelemek gerekir. En basit anlatımıyla, risk sermayesi; kendilerine finansman arayan şirketlerin ve/veya yeni fikirleri olan girişimcilerin; kendilerine yatırım yapabilecekleri yeni fikirleri olan girişimciler ve şirketler arayan, risk almaya hazır finans kaynakları ve sermayedarlar ile buluşmasıdır. Risk sermayesi, profesyoneller tarafından oluşturulan bir fondur. Genç, dinamik, hızlı büyüme ve yüksek karlılık potansiyeli olan, içindeki risk faktörü işin doğası gereği daha yüksek olan projelere yatırım yapar. Şirketlerin başlangıç sermayeleri için iyi bir kaynaktır. Finans sektöründe, belirli amaçlar için kullanımı öngörülen ve bu amaçlar için oluşturulan bir finansal araçtır. Yatırım fonlarından biridir. Girişim sermayesinin diğer finansman kaynaklarından ayrıldığı noktaları veya diğer bir deyiş ile farklılıklarını şöyle sıralayabiliriz; Girişimci şirketlere ortak olarak finansman sağlarlar. Sağladıkları finansman kaynağı uzun vadeli, geri ödemesiz ve faizsizdir. Ortak oldukları şirketlere yeni ürün ve hizmet geliştirme konusunda yardım ederler. Ortak oldukları şirketlere yeni pazar açılımları ve portföylerindeki diğer yatırım yaptıkları şirketler ile işbirlikleri sağlayarak çarpan etkisini artırmaları olasıdır. Şirketlerin yönetimlerine katılarak şirket stratejisini belirler ve şirketin kurumsallaşma sürecini hızlandırırlar. Azınlık hissesini tercih ederler (Max. %49). Yeni ve hızlı büyüyen sektör ve şirketleri tercih ederler. Yüksek getiri beklentisi nedeniyle yüksek risk alırlar. Yatırımdan genelde 5 ila 7 yıl arasında çıkarlar. Risk sermayedarı finansman desteği sağladığı girişimin yönetiminde zaman zaman pasif rol almayı kabul etse de genellikle melek yatırımcıya göre en önemli farklılığından biri yönetimde aktif olarak yer alma isteğinden kaynaklanmaktadır. 14
Mikrofinansman, geleneksel mali kaynaklara ulaşım güçlüğü yaşayan kesime, uygun özelliklerde mali ürün ve hizmet sunumu olarak tarif edilmektedir. Etkin bir mikrofinansman yapısının, mikrofinansmandan yararlanacak olan kitlenin talep ve özelliklerine uygun bir yapıda tasarlanmış donelerle bezenmiş olması gereklidir. Ulusal İşletme Kuluçkalık Birliği (National Business Incubation Association), kuluçkalıkları, girişimleri özellikle genç işletmeleri geliştirmek için dinamik bir süreç; şoklara karşı hassas olunan başlangıç aşamasında zorluklardan kaçınabilmeleri ve büyümelerini destekleyen bir yapı, yönetim desteği, mali kaynaklara erişim ve kritik iş ve teknik destek hizmetleri veren, girişimci firmalara ofis hizmetleri, ekipman desteği, bir çatı altında büro hizmetleri sunan yapılar olarak tanımlamaktadır. Kuluçkalıklarda işlev gören işletmelerin mali kaynaklara ulaşılabilirliği açısından bir değerlendirme yapıldığında; Taymaz ve Akçomak (2003) tarafından yapılan bir araştırmaya katılan hemen hemen tüm firmaların, TTGV, TÜBİTAK-TEYDEB, KOSGEB gibi kaynakların sağladığı mali fonlar ve destek programları hakkında bilgilerinin mevcut olduğu görülür. Ancak, kuluçkalıklardaki işletmelerin, kaynağı ne olursa olsun Ar-Ge projelerine ilişkin mali desteğe ulaşmakta güçlüklerle karşılaştıkları sonucuna ulaşılmıştır. Hemen hemen firmaların tümüne yakın bölümü kaynak temini için başvuru sürecinin hem zaman kaybettirici, hem de karmaşık olduğunu dile getirmiştir. Yüksek risk ve yüksek büyüme potansiyeline sahip firmalara, kuruluşlarının başlangıç döneminde yatırım yapan özel bir yatırımcı tipi olarak tanımlanan melek yatırımcılara Türkiye de de geçmiş dönemlerden itibaren rastlandığı ancak bu yatırımcıların adının konmadığı dile getirilmektedir. Melek yatırımcılar potansiyel gördüğü her sektöre yatırım yapabilmekte ve sözkonusu yatırımlar için yol göstermektedir. Melek yatırımcılar girişime finansal destek vermenin yanı sıra talep edilmesi halinde yönetim desteği de vermektedir. Bu yatırımcılar, ilgilendikleri sektörlerle ilgili donanımlı kişilerdir ve riskli olsa da ümit vaat eden yeni fikir ve girişimleri desteklemektedir. Türkiye de girişimcinin finansmana ve danışmanlık hizmetlerine ulaşmakta yaşadığı sıkıntılar göz önüne alındığında, bu yatırım tipi esnek ve daha kolay ulaşılabilir olması sebebiyle önem taşımaktadır. Melek yatırım yoluyla sağlanan finansman, uygulamada risk sermayesine benzemekle birlikte aralarında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Risk sermayedarı daha profesyonel bir yatırımcı olarak görülmekte, yönettiği fon için uygun yatırım fırsatları aramaktadır. Melek Yatırımcı ise genellikle amatör bir ruha sahiptir ve kendi şahsı adına, uygun yatırım fırsatları aramaktadır. Diğer bir yönden, risk sermayedarı ilgilendiği şirkete ait endüstri ya da sektör hakkında deneyim sahibi olmayabilir, sadece işletmenin sağlayacağı geri dönüşe yoğunlaşmıştır. Melek yatırımcı ise sıklıkla deneyim sahibi olduğu alanları tercih etmekte ve yatırım yaptığı işletmeye bir taraftan katma değer sağlamaya çalışırken diğer taraftan da yatırımının büyümesini amaçlamaktadır. Melek yatırımcılar şirketlerin yönetim kuruluna katılmakta ancak risk sermayedarları kadar çok kontrol talep etmemektedir. Gerek melek yatırımcı gerekse de risk sermayedarı yüksek kazanç hedeflemektedir. Ülkemizde çok fazla olmamakla beraber Türk melek yatırımcı örnekleri bulunmaktadır. Ancak diğer gelişmiş ülkelerde yenilikçi iş fikirlerinin hayata geçirilmesinde yaygın olarak kullanılan iş melekleri, girişim sermayesi ve özel sermaye gibi muhtelif fonlar Türkiye de henüz emekleme aşamasındadır. Örneğin Avrupa Birliği ülkelerinde yıllık yapılan girişim sermayesi yatırımları ortalama GSYH larının % 0.4 ü, ABD de % 0.8 i, hatta İsrail de % 1.6 sına ulaşmış iken bu oran Türkiye de % 0.003 civarındadır. Melek yatırımcılar ABD ve Avrupa Birliği nin önde gelen ülkelerinde bir araya gelerek melek yatırımcı ağlarını oluşturmaktadır. Oluşturulan bu ağlar üzerinden girişimcilerin finansmana ulaşmaları çok daha kolay olmaktadır. Ülkemizde melek yatırımcı finansman modelinde kurumsallaşmış yapılara henüz rastlanmamakla birlikte ünivesite ve sanayi işbirlikleri ile birtakım girişimler bulunmaktadır. Türkiye de bir an önce bu yatırımcı tipinin hem yaygınlık kazanması hem de yerel ağlarda toplanması gerekmektedir. Avrupa da ve ABD de yapılan araştırmalar şunu gösteriyor: başlangıç aşamasındaki girişimlerin en büyük finans kaynağı iş melekleridir. Türkiye de iş meleklerinin sayısının artırılması aşağıdaki yollarla sağlanabilir; 1. İş meleklerinin faaliyetleri ile hükümet, medya, finans ve yatırım aktörleri arasında iletişimin artırılması, 2. İş melekleri örgütleri (İş Melekleri Derneği gibi) tarafından eğitim programları verilerek potansiyel iş sahaları oluşturulması, 3. İş meleklerinin başarı hikayelerinin duyurulması. 15
Girişimciliğe uygun iklimin yukarıda sayılan unsurlarının varlığı, ihtiyaç duyulan finansal kaynakların oluşumuna da imkan verecektir. Bu noktada da bazı yeni uygulamalara ihtiyaç vardır. Mevcut devlet teşvikleri halihazırda varolan kamu kaynaklarının aktarımına dayalıdır ve bilindiği gibi, ne bu kaynaklar yeterlidir, ne de dağıtımlarının verimli/sağlıklı olduğu söylenebilir. Devletin rolü projeleri doğrudan desteklemek değil bu projeleri karlı bulacak risk sermayesi fonlarını desteklemek olmalıdır. Bu sayede hem ekonomiye dışarıdan kaynak yaratmak (doğrudan yatırım şeklinde- sıcak para değil) hem de bu kaynakların verimli işletilmesini sağlamak mümkün olacaktır. Dış kaynakların yanısıra risk sermayesine dönüşecek kaynakların içeride oluşturulması da hedeflenmelidir. Bireysel emeklilik fonları gibi kaynakların oluşumu teşvik edilmeli, halka açık ve denetlenen yatırım fonlarının kurulması desteklenmelidir. Bu noktada başarılı bir uygulama olarak dikkat çeken YOZMA modeline değinmekte fayda vardır. YOZMA, devletin de katkısı ile yabancı risk sermayesi şirketlerinin İsrail de gerçekleştirecekleri yatırımların desteklenmesi ve İsrail risk sermayesi pazarının oluşmasını/gelişmesini hedefleyen bir işbirliği modelidir. YOZMA modelinin ilk uygulaması 1993 yılında hayata geçmiştir. Bu program kapsamında İsrailli bir şirket, yabancı bir risk sermayesi şirketi ile ortak olup 12 milyon ABD Doları finansman sağladığında İsrail devleti de bu yatırıma 8 milyon ABD Dolarlık bir sermaye ile destek olmuştur. Modeli benzerlerinden farklı kılan temel unsur, devletin rolünün strateji belirleme, denetleme ve kaynak aktarımı ile sınırlanmış olmasıdır. Proje seçiminden karlı bir işletme oluşumuna ve oradan da çıkış opsiyonunun kullanımına kadar olan süreç, ana uzmanlık alanı proje finansmanı olan risk sermayesi şirketlerince yönetilmektedir. Böylece doğası gereği girişim fırsatlarını değerlendirme yetisini uhdesinde bulundurması beklenemeyecek olan devlet kurumlarının rolü, kimi zaman suistimal tehlikesi de barındıran yatırım destek kararlarında stratejiye uyumun ve finansal işlemlerin denetlenmesi ile sınırlı kılınmıştır. Desteklenecek projelerin seçiminde isabet ve yönetiminde verimlilik kendi kaynaklarını da işin içine katan uzman şirketlerden, denetim ise asli fonksiyonunu yerine getiren devletten beklenmektedir. Bu programdan yararlanmak isteyen şirketlerin teknolojik derinliğe ve farklı ürün yelpazesine sahip olması ve uluslararası pazarları hedeflemeleri gerekmektedir. YOZMA modeli, bu programa dahil olan firmalara/ girişimcilere, iş stratejisi oluşturmalarında, stratejik partnerlerine ulaşmalarında ve uluslararası ofis açmalarında da yardımcı olmaktadır. Bu doğrultuda üç yıllık bir süre içerisinde her biri 20 milyon doları aşan, 10 adet fon oluşturulmuş ve birkaç yıl sonra da devlet payının özel sektör tarafından alınması amaçlanmıştır. YOZMA nın başarısı beklenilenin de üzerinde olmuştur ve on ayrı fondan dokuzundaki devlet payı özel sektör tarafından satın alınmıştır. Bu fonlarla finanse edilen şirketler de ülkenin ileri teknoloji şirketleri haline gelmiştir. Sağlanan başarı ile 1998 yılında YOZMA II programı uygulanmaya başlanmıştır. Grup kuruluşundan beri iki modeli ile 170 milyon ABD Doları na ulaşan fonlarıyla kırktan fazla şirkete yatırım yapmıştır, çok sayıda şirketin ABD ve Avrupa borsalarında kamuya açılmasına yardım etmiştir. Yatırım yaptığı diğer şirketlerin de Agilent, America On Line, Cisco, Computer Associates, ECI Telekom, General Instruments, Johnson&Johnson, Medtronic, Microsoft, Sequioa Capital ve Terayon gibi kuruluşlarca devralınmasını sağlamıştır. YOZMA modelinin yarattığı gelişmeler sonucunda İsrail de risk sermayesi yatırımları da büyük bir ölçüde artmıştır. 16
Ek 2: İnovasyonda Farkındalık Projesi Proje Başlığı : Türkiye de Yenilik Bilincini Geliştirmek ve Yenilik Kültürünü Benimsetmek ve Yaymak (İNOFAP) Özet Kurulacak olan yapının varoluş nedeni; yenilik bilincinin ve kültürünün oluşumu ve gelişimini destekleyecek eylemleri gerçekleştirmek, hâlihazırda yapılanlar arasında ise mümkün olduğu ölçüde bir eşgüdüm sağlamaktır. İşbirlikleri ve ağyapıların, gerek ulusal, gerek uluslararası ağyapılarla ilişkilendirerek invasyona dayalı kalkınma ve büyüme için toplumsal mutabakatın sağlanacağı bilinç düzeyinin oluşması, bu proje önerisinin temel çıktısı olarak tanımlanmıştır. Bu genel çıktının yanında İŞBAP desteğiyle oluşmasını beklediğimiz diğer çıktılar aşağıda sıralanmıştır: o o o o o o o o o o İnovasyon ve inovasyonla ilgili farkındalık artırmayı hedefleyen, bilinç oluşmasını ve mevcut bilincin artmasını sağlayan çalışmalar arasında bir eşgüdüm yaratılması; Üç yıl boyunca, her bir ilde en az bir tane olmak üzere, Türkiye nin istatistikî sınıflandırmaya göre hazırlanmış 38 (26+12) ekonomik bölgesine (Bakınız Ek 2) hitap edecek biçimde kurgulanmış, paydaşlarla birlikte toplantılar düzenlenmesi; İnovasyon ve girişimcilik alanında eğitim paketlerinin düzenlenmesi; eğitim paketlerinin oluşumunda Sabancı Üniversitesi bünyesinde uygulanan Girişimci Geliştirme Programı nın temel referans olarak dikkate alınması; Rekabetçilik ve inovasyon arasındaki ilişkinin ne olduğu, rekabet gücü kazanmanın yöntemleri üzerine bilgilendirmenin gerçekleştirilmesi; bu kapsamda REF tarafından yürütülen ilgili projelerin sonuçlarından yararlanılması; REF in, şirketler kesiminde rekabet gücü ve inovasyon arasındaki ilişkinin ortaya konduğu yeni bir bilimsel çalışmayı gerçekleştirmesi; Ağyapıların oluşturulması; ağ yapılar içinde merkezi ve yerel yönetim temsilcileri, ticaret ve sanayi odaları, meslek kuruluşları, sivil toplum örgütleri, üniversiteler, araştırma merkezleri arasında, inovasyona dayalı kalkınma ve büyüme ekseninde oluşturulacak alanlarda işbirliği platformlarının oluşması ve/veya oluşumunun desteklenmesi için girişimlerde bulunulması; Yerel ve bölgesel inovasyon sistemleri arasında bir ağyapının oluşumuna katkıda bulunulması; yerel ve bölgesel inovasyon sistemlerinde Mersin RIS (Regional Innovation Strategy-Bölgesel İnovasyon Stratejisi) projesinin diğer bölgelere yaygınlaşabilmesi için eğitim paketi hazırlanması Şirketler kesiminin benimseyeceği bir inovasyon manifestosu için uygun koşulların yaratılması; Başbakan liderliğinde Ulusal İnovasyon Yapılanması için uygun koşulların sağlanması; Bölgesel paydaşların yer aldığı Bölgesel İnovasyon Yapılanması için uygun koşulların sağlanması; İnovasyon Liderler Ağı nın oluşumu için uygun koşulların sağlanması. Temel ilke olarak ise; bilgilendirme ve eğitim amaçlı etkinlikler, çoğunlukla genel kamuoyuna açık olacak, kamuoyunun uzmanlar tarafından doğrudan bilgilenmesi sağlanacaktır. Ancak özellikle özel sektörün inovasyona ilişkin bilinç düzeyinin artırılmasında asıl hedef eğiticilerin eğitimidir. Bilinç düzeyi artırılarak inovasyon konusunda davranış değişikliği hedeflenen eğiticiler, hizmet ettikleri kurumların paydaşlarında davranış değişikliğini sağlayacaktır. Örnek vermek gerekirse, bir sivil toplum örgütünün üyelerini değil, bu üyelere eğitim verenleri eğitmek gibi Gerekli altyapıya sahip bu eğitimciler, Türkiye nin istatistiki sınıflandırmaya göre belirlenmiş 38 (26+12) ekonomik bölgesindeki paydaşlara, inovasyon konusundaki birikimlerini aktaracak biçimde eylem içinde olacaktır. İkinci temel ilke ise; yapılanları tekrarlamak değil, halihazırda yapılan ve genel olarak etkinliği kabul görmüş çalışmalar arasında eşgüdüm oluşmasında, sinerji yaratılmasında birleştirici rol üstlenmek şeklinde benimsenmiştir. İNOFAP adı verilecek platformun varlık nedeni olan yenilik ve yenilikçilik kültürünü desteklemek ve sürekli kılabilmek için şu araçlara öncelik verilecektir: eğitim ve bilgilendirme toplantıları, eğitim setleri, kitapçıkların basımı ve dağıtımı, seminerler-konferanslar-çalıştaylar, web sitelerinin tasarımı, ulusal yenilik günleri ve üniversitelerde ulusal inovasyon festivallerinin düzenlenmesine katkıda bulunulması, ödül ve yarışmalar ile programların özendirilmesi, katılımın artırılması. Sürecin değerlendirmesi için periyodik olarak Etki Değerlendirme Analizleri yapılacak ve raporlanacaktır. Bunun için İŞBAP başvuru formunun son bölümünde belirtilen performans kriterleri dikkate alınacaktır. 17
Ek 3: Bölgesel İnovasyon Merkezleri İşbirliği Ağı Proje Başlığı: Bölgesel İnovasyon Merkezleri İşbirliği Ağı Özet TÜSİAD, TÜSİAD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu (REF), REF in koordinasyonunda kurulan Ulusal İnovasyon Girişimi (UİG) ve 6 bölgesel federasyon ile 3 sektörel federasyon tarafından kurulan Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) tarafından bölgesel kalkınmanın sağlanmasında önemli bir rol oynayan bölgelerde rekabetçiliğin artırılması amacıyla Bölgesel İnovasyon Merkezlerinin oluşturulması konusunda kapsamlı bir çalışma başlatmıştır. Sözü edilen çalışmayla; Türkiye nin küresel ekonomideki rekabet gücünü artırmak için Ar-Ge ye dayalı inovasyonun ve rekabetçi kümelenmelerin önemini göz önüne alarak, Türkiye de bölgesel inovasyon merkezlerinin kurulması konusunda yerel paydaşların, uluslararası örnekler ışığında, harekete geçirilmesi ve belirlenen alanlarda 15-20 bölgesel inovasyon merkezinin kurulması hedeflenmektedir. Bu merkezler ayrıca, inovasyona dayalı kalkınma ve büyüme ilkeleri çerçevesinde, Türkiye deki bölgesel farklılıkların azaltılmasında da etkili olacaktır. Bölgesel İnovasyon Merkezleri, bölgede belirlenen sektörlerin rekabet gücünün inovasyon yoluyla artırılması için sanayi ve üniversitenin işbirliğinin geliştirilmesi, bölgenin belirlenen alandaki inovasyon stratejisinin hazırlanması, bölgede inovasyon ve Ar-Ge projelerinin oluşturulması kültürünün desteklenmesi, sanayi-üniversite ve sivil toplum arasındaki işbirliğinin sürekliliğinin sağlanması, uluslararası eşleştirmenin yapılarak uygulamalar konusunda bölgeye bilgi transferinin yapılması konularında çalışacaktır. Söz konusu Bölgesel İnovasyon Merkezlerinin hangi sektör ve bölgelerde oluşturulacağının belirlenmesi, eşgüdümlü olarak kurulması ve faaliyetlerin koordine edilmesini sağlamak amacıyla bir iletişim ağının oluşturulması, bu merkezlerin başarılı birer örnek olarak oluşturmaları açısından büyük önem taşımaktadır. Bölgesel İnovasyon Merkezleri İşbirliği Ağı, yukarıdaki çerçevede yapılandırılacak Bölgesel İnovasyon Merkezlerinin hangi sektör ve alanlarda oluşturulacağının belirlenmesi, merkezlerin kurulması, koordinasyonu ve denetimi ile merkezler arasında iletişim ağı oluşturmak üzere bir işbirliği platformu oluşturarak inovasyon kültürünün artırılmasına katkıda bulunacaktır. 18
Ek-4: Yerel Kalkınma İyi Örnekleri Hakkında Sonuç Belgesi Yerel Kalkınmanın İyi Örnekleri Ödüllendirildi Sabancı Üniversitesi, İstanbul Politikalar Merkezi, Sabancı Vakfı, Ulusal İnovasyon Girişimi, Friedrich Naumann Vakfı Türkiye Temsilciliği ve Dünya Gazetesi işbirliği ile düzenlenen Katılımcı Yerel Kalkınmada İyi Örnekler Konferansı ve Ödülleri, Türkiye'nin değişik bölgelerinde yerel kalkınmaya yönelik, katılımcı bir anlayışla sürdürülen çeşitli iyi örnekleri belirlenip, ödüllendirildi. Katılımcı Yerel Kalkınmada İyi Örnekler Konferansı ve Ödülleri nde, ulusal düzeyde toplanacak bir konferansta, yerel yönetimlerin çalışmalarını sunmaları ve kitaplaştırmaları fırsatını sunarken, belirli sayıda başarılı örnek de Ankara da yapılan konferansta ödüllendirildi. Dünya Gazetesi nden Osman Arolat, Rüştü Bozkurt ve Kenan Mortan, Ulusal İnovasyon Girişimi nden Cemil Arıkan, Friedrich Naumann Vakfı ndan Jörg Dehnert ve Sabancı Üniversitesi ve İstanbul Politikalar Merkezi nden Korel Göymen in oluşturduğu jüri üyeleri, bu seneki ulusal konferansta sunum yapacak 14 girişimi belirledi ve bunlar arasından İyi Örnekler Ödülleri ne layık olanları seçti. İyi Örnekler Ödülleri, Türkiye nin herhangi bir bölgesinde yerel kalkınma süreçlerine olumlu olarak yansımış, ilgili yerel unsurlara katkı sağlamış, katılımcı bir anlayışla gerçekleştirilen girişimlere verildi. Ödüller; Katılımcı Yerel Kalkınmada İyi Örnekler Büyük Ödülü, Katılımcı Yerel Kalkınmada İyi Örnekler Başarı Ödülü (en fazla 3 adet) ve Sabancı Vakfı Ödülü (en fazla 3 adet) olmak üzere üç başlık altında toplandı. Bu yıl ilk kez düzenlenen Katılımcı Yerel Kalkınmada İyi Örnekler Konferansı ve Ödülleri nde 14 proje sunum yaptı ve ödüller için yarıştı. Verilen toplam altı ödülün dağılımı şu şekilde oldu: ÇATOM projesi, Diyarbakır Bedensel Engelliler Ayakkabı İmalatçılığı ve Biçki Dikiş Atölyesi, Özgürlüğünden Yoksun Gençlerle Dayanışma Derneği Sabancı Vakfı tarafından verilen para ödülüne layık görüldü. Friedrich Naumann Vakfı nın Avrupa Seyahati Ödülü ise, Ardahan Sosyo-Ekonomik Kalkınma Girişimi, Yatırım Odaklı Sürdürülebilir Erbaa Kalkınma Projesi ve Mersin İnovasyon Stratejisi ne verildi. Sunum yapan 14 proje ise şöyle sıralandı: Ardahan İli Sosyo-Ekonomik Kalkınma Girişimi, Diyarbakır Bedensel Engelliler Ayakkabı İmalatçılığı ve Biçki Dikiş Atölyesi Projesi, Erbaa Yatırım Odaklı Sürdürülebilir Kalkınma Projesi, Kayseri Hafıza Merkezi, Mersin İnovasyon Stratejisi, Kapadokya Meslek Yüksek Okulu, Özgürlüğünden Yoksun Gençlerle Dayanışma Girişimi (Ankara), Yalova da İl Düzeyinde Katılımcı Stratejik Planlama, Çanakkale Kent Eylem Planı Süreci, Konya Sanayi Bölgelerinde Kümeleşme Projesi, Ege Yenilik Aktarım Merkezi, Kelkit Havzası Kalkınma Birliği, Bostaniçi (Van) Belde sinde Genç Kızların istihdam amacıyla Eğitilmesi Projesi ve Çok-Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) Projesi. Her sene yinelenmesi planlanan konferansın, Türkiye deki yerel kalkınma deneyimleri ile ilgili zengin bir birikim sağlaması hedefleniyor. 19