T.C. M LLÎ E T MBAKANLI I MEGEP (MESLEK E T M VE Ö RET M S STEM N N GÜÇLEND R LMES PROJES ) AH AP TEKNOLOJ S ALINSAL TORNALAMA ANKARA 2008
Milli E itim Bakanl taraf ndan geli tirilen modüller; Talimve Terbiye Kurulu Ba kanl n n02.06.2006tarih ve 269say l Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda kademeli olarak yayg nla t r lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve ö retim programlar nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya yönelik geli tirilmi ö retim materyalleridir (DersNotlar d r). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel ö renmeye rehberlik etmek amac yla ö renme materyali olarak haz rlanm,denenmek ve geli tirilmek üzere Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda uygulanmaya ba lanm t r. Modüller teknolojik geli melere paralel olarak, amaçlanan yeterli i kazand rmak ko ulu ile e itim ö retim s ras nda geli tirilebilir ve yap lmas önerilen de i iklikler Bakanl kta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yayg ne itim kurumlar,iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmakisteyen bireylermodüllereinternetüzerinden ula labilirler. Bas lm modüller,e itim kurumlar nda ö rencilere ücretsiz olarak da t l r. Modüller hiçbir ekilde ticari amaçla kullan lamaz ve ücret kar l nda sat lamaz.
Ç NDEK LER AÇIKLAMALAR...ii G R...1 Ö RENME FAAL YET 1...3 1. DI BÜKEYTORNALAMA YAPMAK...3 1.1. Merkezleme...6 1.2. DaireselKesim...8 1.3. Aynaya Ba lama...9 1.4. D bükeytornalama...10 UYGULAMAFAAL YET...11 ÖLÇME VE DE ERLEND RME...14 Ö RENME FAAL YET 2...16 2. ÇBÜKEYTORNALAMA YAPMAK...16 2.1. Merkezleme...17 2.2. Aynaya Ba lama...18 2.3. çbükeytornalama...18 2.4. Zmparalama...19 UYGULAMAFAAL YETLER...20 ÖLÇME VE DE ERLEND RME...25 MODÜLDE ERLEND RME...27 CEVAPANAHTARLARI...28 ÖNER LENKAYNAKLAR...29 KAYNAKÇA...30 i
MODÜLÜNKODU ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜNADI AÇIKLAMALAR 543M00104 Ah apteknolojisi Ah apsüsleme Al nsaltornalama Torna makineleri ile al n tornalama yöntemlerinin anlat ld,bu konu ile ilgili bilgi ve becerilerin verildi i MODÜLÜNTANIMI ö renmefaaliyetidir. SÜRE 40/32,40/32 ÖNKO UL Ortakalan modüllerinialm olmak. YETERL K AÇIKLAMALAR Al ntornalamayapmak. GenelAmaç Gerekli ortam sa land nda bu modülle, standartlara ve tekni ine uygun,al ntornalama yapabileceksiniz. MODÜLÜNAMACI E T M Ö RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DE ERLEND RME Amaçlar 1. Torna makinesinde üniversal ayna ve gerekli torna kalemlerini kullanarak tekni ine uygun d bükey al n tornalama yapabileceksiniz. 2. Torna makinesinde üniversal ayna ve gerekli torna kalemlerini kullanarak tekni ine uygun içbükey tornalama yapabileceksiniz. Ortam: Uygun ayd nl katölyeortam ve tornamakinesi ile torna kalemleri. Donan m: Çal r durumdaki tornalama makinesi, Amerikan ayna, torna kalemleri, bileme ta ve ya ta, ölçü kontrolaletleri. Bu modül içerisinde her ö renme ve uygulama faaliyetindensonrayap lanölçmevede erlendirmeler ilekendikendinizide erlendirebileceksiniz. Modül sonunda ö retmeniniz taraf ndan yap lan uygulamal testlerle, kazand n z bilgi ve beceriler de erlendirilecektir. ii
G R G R Sevgili Ö renci, Ah ap teknolojisi alan i levsel de erleriyle mekânlar n kullan l n, estetik de erleriyle de ya ad m z ve çal t m z yerlerin s cak, sevimli ve renkli bir ortam hâline gelmesini sa lar.bu alan sanat ve tekni ibirle tirerekürünüortaya çkar r.alanda ah ap ve ah ap ürünleriyle birlikte boya, renk, cam, plastik, çelik ve metal gibi gereçler de kullan lmaktad r. Türkiye de bu sektör hzla geli mekte ve büyümektedir. Ülkemizde küçük ve orta ölçekli i letmeler giderek irketle mekte ve bu alanda ciddi miktarda elemana ihtiyaç duyulmaktad r. Günümüzde herhangi bir mesle iörenmek, mutlaka uygulamal bilimsel eitimden geçmeyi zorunlu hâle getirmektedir. Art khiçbir meslek ilk ö renildi i ekilde kalmamakta, süreklialan nda yenilenmeyigerektirmektedir. Al ntornalama mobilya sektöründen ziyade daha çok hediyelik eya sektöründe önemli bir paya sahiptir. Al ntorna ile daha çok ah ab nelyaf na dikey yönde tornalama yap larak tabak, vazo, ekerlik türü e yalar yap l r. Bu modülü tamamlad n zda al n tornalama ile ilgili de i ikuygulamalar yapacak, de i ikyap t rma teknikleriyle de i ik kompozisyonlar, desenler elde edebileceksiniz. Bu ekilde haz rlad n zi parçalar n al n tornalama yaparak çok be enece iniz ürünler elde edebileceksiniz. Ancak derste ö rendiklerinizleyetinmemelisüreklide i ikileryapabilmeninu ra içindeolmal s n z. Al n tornalama mobilya sektörünün olmazsa olmaz de ildir. Ancak herkesin yapt ndanfarkl bir eyüretmeksondereceönemlidir.bufarkl l daeniyial ntornalama ürünleriyle elde etmek, son derece k ve zarif eyler yapmak mümkündür. Torna makinelerindeba kayerlerdekullan lamayacakkadarküçükparçalardanbir eylerüretmek ve onlar ekonomiye kazand rmakta önemlidir. Burada önemli olan geli en teknolojiyi sürekli takip edip alan n zda uygulaman zve geli en yeniliklere ayak uydurabilmenizdir. Konuyla ilgili de i ik uygulama örnekleri göreceksiniz. Bu örnekleri çok daha fazla ço altman zmümkündür. Nekadarçokçal rsan zbecerivehznzokadarartacakt r. Modülü tamamlad n zdaülkemizin ve sanayimizin nitelikli insan gücü ihtiyac n bir birey olarak kar laman zyan nda ülkenize, çevrenize, ailenize ve kendinize faydal olma mutlulu unuvesevinciniya ayacaks n z. 1
2
Ö RENME FAAL YET 1 Ö RENME FAAL YET 1 AMAÇ Gerekli ortam sa land nda bu modülle, al ntornalama yöntemlerini örenecek ve kurallarauygunfarkl al ntornalamauygulamalar yapabileceksiniz. ARA TIRMA Çevrenizde ah ap tornalamayla ura an ki iya da ki iler, bu tür hediyelik eya ve ürünlerinsat ld yerler varsairtibat kurarak tornac l kla ilgili fikirvegörü lerini alaraknot edinizvede erlendiriniz. Notald n zbufikir ve görü leri snfta arkada lar n zla tart n z. Çevrenizde bu alanla u ra an i letmelerden, mesleki e itim-ö retim kurumlar ndan, konu ile ilgili bütün yaz l kaynaklardan, kütüphanelerden veya internet ortam ndan ara t rmalar n z gerçekle tirebilirsiniz. 1.DI BÜKEY TORNALAMA YAPMAK D bükey tornalama bir al ntornalama çe ididir. Ad ndan da anla laca gibi d yüzeylerin tornalanarak tabak, vazo, ekerlik, mücevher kutusu gibi eyalar nyap ld bir faaliyettir (Resim1.1).Builemdedahaöncekifaaliyetlerdeanlat lantornamakineleri,torna b çaklar ve ölçme kontrol aletleri kullan l r. Bu nedenle ayn eyler üzerinde durulmayacak dahaçokuygulamafaaliyetlerihakk ndabilgiverilecektir. Sadeceüniversalayna (Amerikan ayna) diye bir eklenti al n tornalaman n olmazsa olmaz d r. Üniversal aynalar n farkl büyüklükte ve özellikte aç l pkapanan ayaklar vard r(resim 1.2, 1.3). 3veya 4aya aras nai parças n s kar.ayaklar sökülüptersvedüzba lanabilir. Resim 1.1: D bükey tornalanm de i ikçal malar 3
Resim 1.2: Ayarlanabilen ve döndürülebilen ayakl üniversal aynalar Resim 1.3: De i ik üniversal aynalar ve üniversal ayna anahtar Al ntornalama yöntemiyle d bükey ve içbükey tornalama yaparak de i ik ürünler elde edilebilir. Tornalama yöntemleri birbirine benzemekle birlikte ekil olu turman nsnr yoktur. Al ntornalama yap lacak i tek bir parçadan kesilerek yap labilece igibi yeterli derecede kuru de i ik renk ve desendeki parçalar birbirine yap t r larak da yap labilir. Yap t rma ekillerinin snr yoktur ( ekil 1.4). Dilenen her ekilde parçalar yap t r larak de i ik kompozisyonlar elde edilebilir (ekil 1.5, 1.6, 1.7, 1.8, 1.9). Parçalar birbirine yap t r rkenkalitelitutkalveyeterincekurutulmu a açkullanmakönemlidir. Aksihâlde bir süre sonra ek yerlerinde aç lmalar meydana gelir. Bu durumda torna makinesinde çal rkeni kazalar na,i bitimindedekalitekayb nasebepolur. Resim 1.4: Tornalanacak parçalar n de i ik konumda yap t r lmas 4
Resim 1.5: De i ik ekillerde yap t r lm parçalardantornalanm i ler Resim 1.6: Parçalar nüst üste yap t r lmas ve elde edilen kompozisyon Resim 1.7: Parçalar nüst üste ve yan yana yap t r lmas ve elde edilen kompozisyon 5
Resim 1.8: Parçalar n çevresel olaraküst üste yap t r lmas ve elde edilen kompozisyon 1.1. Merkezleme Resim 1.9: Parçalar nalt genbir parça çevresine üst üste yap t r lmas ve elde edilen kompozisyon Tornalaman nhangi türü olursa olsun i parças n nmerkezlenmesi ve merkezinden makineye ba lanmas önemli bir konudur ve ihmal edilmemelidir. Merkezlenmeden veya merkezinden makineye ba lanmayan i parças çal rken salg yapar. Makinenin çal rken salg l çal mas i kazalar nasebep olabilir, makineyataklar ndaki rulmanlar bozulabilir ve salg l dönü düzeltilinceye kadar tornalama yap laca içinölçüde küçülmeolur.bunedenle i parças n nmerkezlenmesi ve merkezinden makineye ba lanarak tam merkezli dönmesi sa lanmal d r. Al ntornalama da i parças n nmerkezlenerek makineye ba lanmas n nbir ba ka önemi de merkezi bulunan i parças n n, merkezinden pergelle dairesel olarak çizilip 6
fazlal klar kesilerek makineye ba lanmas böylece tornalama an nda zaman kazanmaya sebepolmas d r. Al n tornalama yap lacak i parças belli bir kal nl olan kare eklinde bir parça olmal d r.kare eklindeki parçan n kö egenleri birle tirilerek merkezi bulunur(resim 1.10). Resim1. 10: parças n nmerkezini bulmak Sonra pergelin sivri ucu, bulunan merkeze bat r larak tornalanacak i çap ndanbiraz büyükolarakdaire çizilir (Resim1.11). parças n n Resim 1.11: parças n ndairesel çizilmesi 7
1.2. Dairesel Kesim parças n nçap çizildikten sonra tornalamaya geçmeden önce yap lmas gereken i parças ndaki fazlal klar n nkesilmesidir. Bunun için erit testere makinesine çapraz az ve ince di li dar bir testere tak l r. Çizginin kenara en yak n oldu u yerden ba lanarak fazlal klar kesme içlemine ba lan r. Kesme i lemi çizginin d ndan yap lmal d r. E er kavise uyabilecek dar testere yoksa önce fazlal klar düz olarak kesilmeli sonra çizgiye te et kesim yap lmal d r(resim 1.12). Daha sonra yakla kkal nl nyar s na kadar tirifon vida çap ndanincebirmatkapladelinir (Resim1.13). Resim 1.12: Dairesel kesim Resim 1.13: parças n nmerkezinden delinmesi 8
1.3. Aynaya Ba lama Fazlal klar kabaca kesilen i parças d bükey tornalanabilmesi için ya iki punta aras na ba lanarak uygun ekilde tornalan r (Resim 1.14). Tam merkezden uygun bir matkapla delinerek vidal punta veya tirifon vida (Resim 1.15) ile aynaya ba lanarak tornalan r. Bunun için vidal punta ucundaki vida veya tirifon vida çap ndan daha ince uçlu bir matkapla i parças n ntamorta noktas na ve yakla kparça kal nl n nyar s na kadar bir k lavuz deli idelinir. Parçan ntamam delinirse tornalanan i parças n nalt delik olarak kal r. Sonra vidal punta fener miline tak l rveya tirifon vida üniversal aynaya ba lanarak i parças elle çevrilipvidalanaraksabitlenir (Resim1.16). Ksasiperveieuygunbçaklarla tornalamailemineba lan r. Resim 1.14: Al ntornalanacakparçalar npuntalar aras na ba lanmas Resim1.15: De i iktirifon vidalar Resim 1.16: Al ntornalanacakparçalar n üniversal aynaya ba lanmas 9
1.4. D bükey Tornalama D bükey tornalamalarda k sa siper kullan larak tornalama i lemi yap l r. K sa siperin tek aya oldu u için istenen yöne döndürülebilir ve istendi i ekilde ayarlanabilir. Al n tornalamada daha çok yuvarlak a zl kalemler, düz kalemler ve oluklu kalemler kullan l r. D bükey tornalamada genellikle kaz ma yöntemiyle tornalama yap l r. lemin son a amas nda daha temiz bir yüzey elde edebilmek için kesme yöntemiyle de tornalama yap labilir. D bükey tornalamada olu turulmak istenen eklin ilk tornalamas yap l r ve bu tornalama ile bundan sonraki ilemlere de öncülük edilir (Resim 1.17). D bükey tornalanan i parças genellikle daha sonra içbükey tornalama yap larak i lem bitirilir. O nedenle d bükey tornalama ileminde i parças n nd yüzeyi ekillendirilirken ilemin bir sonraki a amas olan içbükey tornalamada üniversal aynan nayaklar aras na ba lanabilmesi için gereken ekillendirme yap l r. Bunun için ya d arlak bir set brak larak bu setten ayaklar aras na sklarak ba lanmas sa lan rveya içerlek bir set olu turularak ayaklar naç l rken s kmas sa lan r(resim1.18). Resim 1.17: D bükey tornalama ve ayaklar aras na ba lanacakksm nolu turulmas Resim 1.18: Aynan n ayaklar aras na ve d na s k lacak k sm n olu turulmas 10
UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET D bükey al n tornalama uygulamas yap n z. lembasamaklar Tornalama yapaca n zparçay haz rlay n z. Öneriler parças n bellibirkal nl olankare eklindeparçalardan kare eklinde kesebilirsiniz. Yeterlikal nl ktaparçayoksaparçalar üst üste veya yan yana yap t rarakgerekli ölçüyüelde edebilirsiniz. parçan z nmerkezini bulunuz. Kö egenleri birle tirerek merkezi bulabilirsinizveya metre ile ölçebilirsiniz. Pergeliniziyapaca n zi inçap kadar açarakbir daire çiziniz. Daire çizme i lemini,i parçan z makineye ba lay p kur un kaleminizi sipere dayay p i e dokundurarak i parças n elle çevirerek de yapabilirsiniz. 11
parças n yakla kkal nl nyar s na kadarba lanaca tirifonvida çap ndandaha ince uçlubirmatkapla deliniz. Delikdi ertaraftançkarsatornalad parçan nortas n ndelikkalaca n unutmay n z. n z Çizgilerin d ndan fazlal klar kesiniz. Kesme i lemini ince di li ve dar bir testere ile erittesteremakinesindekesebilirsiniz. Üniversal aynaya sklan tirifonvidaya dönü yönününtersine çevirereki parçan z s k n z. Tirifon vida delikçap ndankal nde ilse i parças n s kmaz. 12
K sa siperi merkezden birkaç mm yukar da olacak ekilde i parças na yakla t r n z. Ölçü küçüldükçe siperi i parças na yakla t rabilirsiniz. Makineyiçal t rarakd tornalamayaba lay n z. yüzey Hemayakolmas hemde içyüzey tornalama yaparkeni parças n n ba lanabilmesiiçinbir setolu turunuz. Tornalama i lemibitince iinizi sökünüz. Son a ama olarak dönen i parças na z mparay tutup z mparalama i lemini yapabilirsiniz. 13
ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. OBJEKT FTESTLER(ÖLÇMESORULARI) Do ru-yanl Test Sorular Bu faaliyet kapsam nda hangi bilgileri kazand n z belirleyebilmeniz için bir ksm do ru, birksm yanl cümlelerverilmi tir. Cümledo ruiseba ndakiparanteziniçerisine D, yanl ise Y harfinikoyunuz. 1. ( ) Üniversal ayna olmadan da d bükey al n tornalama yap labilir. 2. ( ) Üniversal aynalar de i ik büyüklük ve de i ik ekillerde olabilirler. 3. ( ) Üniversalaynalar üç veya dörtayakl olabilirler. 4. ( ) Üniversal aynalar n ayaklar sökülüp düz veya ters çevrilemez. 5. ( )D bükey al n tornalamada i parças n n merkezlenerek makineye ba lanmas önemli bir konudur. 6. ( )D bükey al ntornalama yap lacak i parças n nmerkezi bulunup pergelle dairesel olarakçizilip incebirmatkaplayakla kkal nl n nyar s nakadarbirklavuzdeli idelinir. 7. ( )Dairesel olarak i parças n n çap çizildikten sonra dar bir testere ile fazlal klar çizgiye te et olarakkesilir. 8. ( )D bükey al n tornalama yap lacak i parças sadece üniversal aynalara ba lanabilir. 9. ( )D bükey al ntornalama i lemlerindeuzun siperler daha çokkullan l r. 10. ( )D bükey al n tornalama yap lacak i parças n n merkezi bulunup delindikten ve fazlal klar kesildikten sonra tirifon vida ile de üniversal aynaya ba lanabilir. 11. ( )D bükey al ntornalama i lemi genellikle kesme yöntemiyle yap l r. 12. ( )D bükey al n tornalama i lemi her çe it torna kalemleriyle yap labilir. DE ERLEND RME Cevaplar n z cevap anahtar ile kar la t r n z. Do ru cevap say n z belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Yanl cevap verdi iniz ya da cevap verirken tereddüt ya ad n z sorularla ilgilikonular faaliyete geridönerektekrar inceleyiniz. Tüm sorulara do ru cevap verdiyseniz uygulamal de erlendirmeye geçiniz. 14
B. UYGULAMALITEST Örneki parças üzerinded bükeyal ntornalamas yap n z. Buuygulamay a a ölçütlere göre kontrolediniz daki AÇIKLAMA: A a da listelenen davran lar kendinizde gözleyemediyseniz HAYIR, gözlediyseniz EVET kar s ndakikutucu u(x)ilei aretleyiniz. De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r 1. D bükeyal ntornalamanedemektir,anlad n zm? 2. D bükeyal ntornalamaileeldeedilenürünlernetürürünlerdir, anlad n zm? 3. Al ntornalamadakullan lanüniversalaynalarlailgiliyeterli bilgileri ö rendiniz mi? 4. Üniversalaynalar nmakineyeba lanmas n ö rendinizmi? 5. Al ntornalamayapaca n zi parças n nmerkezinibulmai lemini yapt n zm? 6. Al ntornalamayapaca n zi parças n nmerkezininiçinbulmak gerekti ini ö rendinizmi? 7. Al ntornalamayapaca n zi parças n nmerkezinidelmei lemini yapt n zm? 8. Al ntornalamayapaca n zi parças n daireselolarakkesme i leminigüvenlibir ekildeyapt n zm? 9. Al ntornalamayapaca n zi parças n üniversalaynayagüvenlibir ekildeba lad n zm? 10. Al ntornalamayapaca n zi parças n üniversalaynayaba lamada tirifonvidakulland n zm? 11. Al ntornalamayapaca n zi parças ndagüvenlibir ekildedairesel tornalama yapabildiniz mi? 12. Al ntornalamayapaca n zi parças ndagüvenlibir ekilde d bükeytornalamayapt n zm? 13. Al ntornalamayapaca n zi parças ndasiperayarlamai lemini güvenlibir ekilde yaparaktornalama i lemini yapt n zm? 14. Al ntornalama yapaca n zi parças nda ne tür b çaklar n kullan ld n ö rendiniz mi? DE ERLEND RME Yap lan de erlendirme sonunda hay r eklindeki cevaplar n z bir daha gözden geçiriniz.kendinizi yeterligörmüyorsan zö renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplar n z n tamam evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 15
Ö RENME FAAL YET 2 Ö RENME FAAL YET 2 AMAÇ Bu faaliyet sonucunda gerekli ortam ve ekipman sa land nda torna makinesini ve torna kalemlerini kullanarak tekni ine uygun olarak içbükey al n tornalama i lemleri yapabileceksiniz. ARA TIRMA Torna makineleriyle faaliyet gösteren i letmeleri ara t rarak yap lan i lem ve i leri gözlemleyiniz. Tornalanm ürünlerin kullan ld yerleri, kullan ld klar yerlere nas l bir etki katt klar n de erlendiriniz ve buara t rmalar n z s n fta arkada lar n zla tart n z. Çevrenizde bu alanla u ra an i letmelerden, mesleki ö retim veren e itim kurumlar ndan, konu ile ilgili bütün yaz l kaynaklardan veya internet ortam ndan ara t rmalar n z gerçekle tirebilirsiniz. Bu faaliyette verilen bilgiler do rultusunda ah ap teknolojisi alan nda kullan lan torna makineleriyle ilgili bilgileri ö renecek düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir ekilde içbükey al n tornalama i lemlerini yapabileceksiniz. 2. ÇBÜKEY TORNALAMA YAPMAK çbükey tornalama yapma i lemi genellikle al n tornalamada kullan lan bir tornalama çe ididir. Ad ndan da anla laca gibi d yüzeyleri tornalana i lerin iç k s mlar n da tornalay p bo altarak tabak, vazo, ekerlik, mücevher kutusu gibi e yalar n yap ld bir faaliyettir.a a da içbükey tornalanm de i ik i ler görülmektedir (Resim2.1,2.2). Resim 2.1: çbükey tornalanm i ler 16
Resim 2.2: çbükey tornalanm tabaklar Bu ilemde de daha önceki faaliyetlerde anlat lan torna makineleri, torna bçaklar ve ölçme kontrol aletleri kullan l r. Bu nedenle ayn eyler üzerinde durulmayacak daha çok uygulamafaaliyetlerihakk ndabilgiverilecektir. 2.1. Merkezleme D bükey tornalama yap lan ve d ekillendirilen i parças tekrar üniversal aynaya ba lanarak içbükey tornalama yap l r. Bu i lem için i parças n n merkezlenmesi ve merkezindenmakineyeba lanmas önemli birkonudur. parças n nd ksm tornalan rken içbükey tornalama yaparken üniversal aynaya ba lanabilmesi de dü ünülür ve ona göre ekillendirilir. Bu ilem de üniversal aynan nayaklar aras na sklabilmesi için d arlak bir set b rak larak veya ayna ayaklar n n aç l rken gerdirerek s kabilmesi için içerlek bir tornalamayap larakgerçekle tirilir (Resim2.3). Resim 2.3: Üniversal aynaya ba lanacakksm nolu turulmas 17
2.2. Aynaya Ba lama Üniversal aynan n ayaklar aras na s k labilecek ekilde tornalanan i parças, üniversal aynan n ayaklar yeteri kadar aç larak ayaklar aras na oturtulur. Üniversal aynay s kma anahtar yla s karak i parças s k l r. E er parçan n içi bo alt lm sa o zaman aynan n ayaklar önce s k larak kapat l r,sonra i parças aynaya dayanarak ayaklar aç l p i parças n s kmas sa lan r(resim 2.4). Bu ilemlerde üniversal ayna ayaklar n s karken veya açarken çok fazla zorlay p ah ap parçay zedelememeliyiz. Az sklnca da i parças n n frlayarak bozulabilece i unutulmamal ve denge iyiayarlanmal d r. Resim 2.4: çbükey tornalanacak i parças n n aynaya ba lanmas 2.3. çbükey Tornalama çbükey tornalamada da d bükey tornalamada oldu ugibi ksa siper kullan larak tornalama i lemi ya l r. Ksa siper istenen yöne döndürülebilir ve istendi i ekilde ayarlanabilir. çbükey alntornalamada daha çok yuvarlak a zl kalemler kullan l r. çbükey tornalamadagenelliklekaz mayöntemiyletornalamayap l r(resim2.5). Resim 2.5: çbükey al ntornalama yapma 18
çbükey tornalamayap l rken ki inin el becerisi önemlidir. Çal an ki ibilgi ve beceri do rultusunda parçan n içini bo altarak ekli olu turur. Parçan n içi bo ald kça siper yakla t r l rve iegöre döndürülerek çal l rsa daha güvenli bir çal ma yap l r. Çal rken keskin bçakla çal lmal ve bçak iki elle sa lam bir ekilde tutulmal d r. parças n net kal nl ne kadar incelirse iin kalitesi ooranda artar ama tornalama ilemi de ooranda zorla r. Özellikle ö renme a amas ndabuna dikkat edilmelidir. 2.4. Zmparalama Resim 2.6: çbükey al ntornalama yapmada siperin konumu Tornalama i lemi biten i parças n makineden sökmeden z mparalama i lemini yapmak gerekir. Zmparalama yap lmadan i sökülürse elde zmparalama ilemini yapmak zordur. Tekraraynayaba lamakistenirsetammerkezliba lanamayabilir. Budurumdai parças merkezkaç dönece iiçin düzgün zmparalama yap lamaz. Baz yerler zmparalan r baz yerler zmparalanmam kal r. Bu nedenle i parças n sökmeden zmparalama yapmak gerekir. Tornalama ilemi bitince siper geriye çekilip makine çal t r l r, dönen iezmpara elle tutularak zmparalama yap l r(resim 2.7). Zmparalama ilemi çok kal ndi li zmpara ile yap l rsa yüzeyde çizilmeler olur. Z mparalama ilemini iki aamada yapmak gerekir. Önce orta kal nl kta veya kullan lm bir zmpara ile yüzey zmparalanmal sonra daha ince bir zmpara ile yüzey zmparalanmal d r. lk zmparalamadan sonra temiz bir bez veya üstüpüileyüzeyinemlendiripkabart ptekrarzmparalamakdahaiyisonuçverir. Resim 2.7: parças n nzmparalanmas 19
UYGULAMAFAAL YETLER UYGULAMA FAAL YET -1 çbükey tornalama uygulamas yap n z. lembasamaklar D bükey tornalanm i parças n üniversalaynan n ayaklar aras naba lay n z. Öneriler Ayna ayaklar n s kma i leminiiyiayarlay n z. Azskarsan zi parças f rlayabilir çok s k l rsa ezilebilir. Siperin üst kenar n i parças n n merkezi hizas na ve i parças ile siper aras n da 2-3mm.kalacak ekilde ayarlay n z. Builemdebilenmi, yuvarlaka zl torna kalemlerinikullanarak daha iyi sonuç abilirsiniz. Torna kalemini yava yava i parças na dald rarak tornalamay yap n z. Tornalama i lemi ilerledikçe siperii parças na yakla t r n z. 20
Uygun di li bir z mpara ile z mparalama i lemini yap n z. Z mparalamaya ba lamadan önce siperi geri çekiniz. parçan z sökerek makineden al n z. Kaba zmparalamadan sonra ince zmparalama da yapabilirsiniz. 21
UYGULAMA FAAL YET -2 çbükey ve d bükeykapak tornalama uygulamas yap n z. lembasamaklar Uygun ölçedehaz rlanan kapakparças n ortas ndan tamamen delipdairesel kestiktensonra tirifon vida ileüniversalaynayaba lay n z. Öneriler parças n ortas ndan tirifon vidaçap ndaninceuçlubir matkapla tamamendeliniz. D çap ölçüsünü kutu çap ndandaha küçük haz rlayabilirsiniz. Kutunun içine oturabilmesi için,kutu iç çap nda bir set olu turunuz. Setind çap n kutuiç çap ndan1mm. kadar küçük yap n z. Kutuiç çap ilekapakiç seti d uyumluyap n z. çap n birbirine Bu i lemikontroli lemini makineyi tutturup ekildeki gibi yapabilirsiniz. 22
Z mparalayarak iç k sm n tornalanmas n bitiriniz. Z mparalamay önce kal n sonra ince zmpara ile yap n z. parçan z sökerek kutuya uyumluolup olmad kontrolediniz. n Verni inolu turaca katman dikkate al n z. parçan z ters çevirerekayn ekildeaynaya ba layarakd ksm tornalay n z. D k sm tornalarkenuygun torna bça kullanarak kendinize göre bir ekil olu turunuz. 23
Kapa nd ksm ndakisontornalamay yaparak i lemibitiriniz. Yine zmparalama i lemi yapmadan i parçan z sökmeyiniz. Ayn yöntemlerle bir tutamak tornalay p kapa a takaraki lemi bitiriniz. Tutama kavelal haz rlay p tirifon vida içindelinen deli ibirazgeni leterek oraya tutkallay n z. 24
ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. OBJEKT FTESTLER(ÖLÇMESORULARI) Do ru-yanl Test Sorular Bu faaliyet kapsam nda hangi bilgileri kazand n z belirleyebilmeniz için bir ksm do ru, birksm yanl cümlelerverilmi tir. Cümledo ruiseba ndakiparanteziniçerisine D, yanl ise Y harfinikoyunuz. 1. ( ) çbükeytornalama biral ntornalama çe ididir. 2. ( )D bükey tornalanan i ler tekrar makineye ba lanarak içbükey tornalan rlar. 3. ( ) çbükey tornalanacak i parças tirifon vida ile üniversal aynaya ba lan rlar. 4. ( ) çbükeytornalamada k sasiperle çal makdaha do rudur. 5. ( ) çbükey tornalamada her türlü torna kalemleri rahatl kla kullan labilir. 6. ( ) çbükey tornalama yaparken i parças n aynaya merkezli ba lamak önemli bir olayd r. 7. ( ) çbükey tornalamada genellikle kaz ma yöntemiyle tornalama yap l r. 8. ( ) çbükey tornalamada yaparken el becerisi de il,b ça n a z yap s daha önemlidir. 9. ( ) çbükey tornalama yap lan i parças tornalama bitince aynadan sökülüp kontrol edildiktensonra elle zmparalan r. 10. ( ) Al n tornalama yap lan i parças kaba z mparalamas yap l nca nemlendirilip kuruyunca tekrar ince zmparaile zmparalan rsa dahatemizbir yüzeyelde edilir. DE ERLEND RME Cevaplar n z cevap anahtar ile kar la t r n z. Do ru cevap say n z belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Yanl cevap verdi iniz ya da cevap verirken tereddüt ya ad n z sorularla ilgilikonular faaliyete geridönerektekrar inceleyiniz. Tümsorulara do ru cevap verdiyseniz uygulamal de erlendirmeye geçiniz. 25
B. UYGULAMALITEST Örnek i parças üzerinde içbükey tornalama yap n z.yapt n z uygulamay a a daki ölçütlere göre de erlendirerek eksik veya hatal gördü ünüz davran lar tamamlay n z. AÇIKLAMA: A a da listelenen davran lar kendinizde gözleyemediyseniz HAYIR, gözlediyseniz EVET kar s ndaki kutucu u(x)ile i aretleyiniz. De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r 1. çbükeytornalanacaki parças n aynaya uygun ekilde ba lad n zm? 2. parças n n göre siperayar n yapt n zm? 3. çbükey tornalama yapmak için gerekli olan b ça seçtiniz mi? 4. parças ndabo alt lacakyerimarkalad n zm? 5. Markalanançizgilere görekademeliolaraktornalama i lemine ba lad n zm? 6. çbükeytornalamay istenilenderinliktetamamlad n zm? 7. çini bo altt n z i parças na kaba z mparalama yapt n z m? 8. çini bo altt n z i parças na ince z mparalama yapt n z m? 9. Makineyidurdurupi parças n söktünüzmü? 10. Tornakalemlerinivedi eryard mc gereçleriyerlerine kald rd n zm? DE ERLEND RME Yap lan de erlendirme sonunda hay r eklindeki cevaplar n z bir daha gözden geçiriniz.kendinizi yeterli görmüyorsan z ö renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplar n z n tamam evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 26
MODÜL DE MODÜL DE ERLEND RME Modül ile kazand n z yeterli i a a daki ölçütlere göre de erlendiriniz. De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r D bükeytornalamaile lgiliölçütler 1. D bükeyal ntornalama yaparkenkullan lantorna bçak çe itleriniö rendinizmi? 2. D bükeytornalayaca n zi parças n üniversalaynaya ba lamak i leminiyapt n zm? 3. Parçalar de i ik ekillerdeyap t rarakfarkl desenlerde tornalamai lemleriniyapt n zm? 4. Farkl renkvedesendekiparçalar birbirineyap t r rkennelere dikkat edilmesigerekti iniö rendiniz mi? 5. D bükeytornalamai lemlerinigüvenlibir ekildeyapt n zm? çbükey Tornalama le lgiliölçütler 1. çbükeytornalamai lemi hangi türi lerdeyap l rö rendinizmi? 2. çbükeytornalamayap lacakparçalarmakineyenas lba lan r ö rendinizmi? 3. çbükeytornalamada hangi türtorna kalemlerikullan ld n ö rendiniz mi? 4. çbükeytornalamayap lani lernas lzmparalan r, ö rendinizmi? 5. çbükey al n tornalama i lemini güvenli bir ekilde yapt n z m? Düzenli Çal ma çinölçütler ERLEND RME 1. Çevreyi koruma ile ilgili etik kurallara uygun davrand n z m? 2. Kulland n zaletve avadanl klar yerlerine kald rd n zm? 3. Makinelerleilgiliçal makurallar nauydunuzmu? 4. Her çal masonundaçal t n zyerivemakineyitemizlediniz mi? 5. Mesle inizleilgilietikkurallarauygundavrand n zm? 6. Çal maan ndai elbisesigiyipgerekti izamangözlük kulland n zm? DE ERLEND RME Yapt n z de erlendirme sonucunda eksikleriniz varsa, ö renme faaliyetlerini tekrarlay n z. Modülü tamamlad n z, tebrik ederiz. Ö retmeniniz size çe itli ölçme araçlar uygulayacakt r. Ö retmeninizleileti imegeçiniz. 27
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI Ö RENME FAAL YET 1 CEVAP ANAHTARI 1. Y 2. D 3. D 4. Y 5. D 6. D 7. D 8. Y 9. Y 10. D 11. Y 12. D Ö RENME FAAL YET 2 CEVAP ANAHTARI 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. Y 6. D 7. D 8. Y 9. Y 10. D 28
ÖNER LEN KAYNAKLAR ÖNER LEN KAYNAKLAR Konular ile ilgilibütün yaz l ve görsel kaynaklar Konularla ilgilifaaliyettebulunançe itlii letmeler Söz konusu makineleri üreten,satan veya kullanan i letmeler Söz konusu ürünleri satan,pazarlayan kurulu lar nternet ortam 29
KAYNAKÇA KAYNAKÇA AH NAhmet, DersNotlar,Ankara,2006. www.ezber.com.tr www.newwoodworker.com www.diynetwork.com www.paarplace.com www.bowlturner.com www.woodturnerscatalog.com www.rockler.com www.healin-garts.org www.margefelder.com www.woodturners.org www.rrcc.edu www.don-white-woodturning.co.uk www.sherline.com www.hardwarecente.co.za www.toolcenter.com www.traditional-building.com www.overholtzwoodturnings.com www.gurtenberg.org www.nicks.ca www.woodturneddreams.com 30