47. Kütüphane Haftası na Goethe Institut un katkısı 29 Mart 2011 Beyoğlu Belediyesi Turabibaba Kütüphane si / İstanbul 1 Nisan 2011 Goethe Institut İzmir / İzmir Hammm Şehir Kütüphaneleri yöneticisi Dr. Volker Pirsich in sunumu: Gizlenmek Zorunda Değiliz Halkk Kütüphanelerindee Halkla İlişkiler Kütüphaneler sıkıcıdır. Oralarda sadece eski kitaplar vardır. Hep sessiz olmanız gerekir. Kütüphaneci hanımlar yaşlıdır, evlenmemişlerdir, saçlarını enselerinde topuz yaparlar bunun gibi başka bir sürü (ön)yargı işte. Ulusal ve uluslararası pazarlama kampanyalarıyla bu önyargılara karşı mücadele edildiysee de, bu çabalar genellikle işe yaramadı. Biz kütüphaneler olarak ancak bunun aksini kanıtladığımızda bu mücadeleyi kazanabiliriz. Kütüphanesini halkın güncel kaynak gereksinimini karşılayan, doğru bilgiyi doğru zamanda sunan, bunun ötesinde davetkâr bir ortama sahip, son derece modern ve (genellikle) en yeni teknolojiyle donatılmışş bir kamusal mekân olarak görebilenler, önlerindeki uzun yolun önemli bir bölümünü geridee bırakmışlar demektir. Bunun da d ötesine geçerek klasik kütüphaneciliğin çerçevesini aşan hizmetler sunanlar, yeni, o zamanaa değin ulaşılmamış hedef gruplara da ulaşarak kütüphaneye toplumda sağlam bir yer kazandırırlar. Başarı vaat eden bir pazarlama stratejisi için şu noktaları gözden geçirmeniz gerekir: Kütüphanenizin güçlü yönleri nelerdir? Zira sadece bu güçlü yönler için bir pazarlama stratejisi oluşturmaya değer! Eğer zayıf yönler ağırlıktaysa, güçlü yönleri dahaa fazla öne çıkarmak ve zayıf yönleri adım adım ortadan kaldırmak için yatırım yapmayı tercih edin. Bu aşamada, analiz edilmiş tüm zayıf noktalara eşit orandaa yoğunlaşmak yerine, nispetenn az kaynakla (finans ve personel bakımından) ve öncelikle kendi k kararr yetkinizle en çok başarı vaat eden alanları seçmeniz gerekir. Özellikle de, kütüphane kendi şahsına münhasır, eşsiz bir özelliğe ö sahip olmak, yani bulunduğu yerdeki tek kültür ve eğitim kurumu olarak ya da d civardaki kütüphanelerden farklı hizmetler sunmak istediğinde (ve sunabildiğinde) önemlidir bu.. Değişik bir hizmet sunulması, toplumun (dolayısıyla karar mercilerini in) dikkatinin kütüphaneye çekilmesine katkıda bulunabilir, oysa klasik kütüphane k çalışmalarıyla bunu sağlamak zordur. Ayrıca bu konuyu daha sonra ele alacağım bu sayede (ortak) finansman için sponsorlar da bulunabilir. Pazarlama stratejisinde yararlanılabilecek avantajlar ya da özel hizmetler nelerdir? 1
binası (tarihi fütürist dikkat çekici birr mimari) Teknolojik yenilikler İç dekorasyon ve tasarım; binanın içinde ve dışında sanat Zengin materyal; ayrıca güncellik derecesi (halk kütüphanelerinde) ya da önemli koleksiyonlar (özellikle de akademik kütüphanelerde ya da uzmanlık kütüphanelerinde) saatleri, özellikle dee kullanıcıların tercih ettikleri zaman aralıkları (akşamları, hafta sonları) Okuma, yazma ve edebiyat teşviki içinde ve dışında etkinlikler Sertifikasyon Verimlilik ve kalite standartları bakımından ulusal sıralamalardaki başarı. diğer?? Örnek vaka: Hamm Buradaa belirtilen hususlardan yola çıkarak, son 20 yılda pazarlama stratejilerinde bu hususların önemli bir bölümünden yararlanan Hamm Şehirr Kütüphaneleri nin Merkez Kütüphanesi ne bir göz atalım. Bu çalışmalar 20 yıl önce, Almanya nına n büyük bir kentinin kütüphanesine ancak kısmen yaraşan bir binadaa başlatıldı (bina çok küçüktü ve yeterince bakımlıı değildi). 20 yıl önce gerçekten iyi olan neydi? saatleri Nispeten daha müreffeh 90 lı yıllarda kütüphanenin bir dizi alanda geliştirilmesi fırsatı doğdu: dermesi geleneksel l bir kütüphane dermesiyken, kullanıcıların öncelikli ilgi alanlarını giderek ön plana çıkaran daha modernn bir dermee haline geldi dermenin yenilenmee oranı sürekli olarak % 10 un üzerinde tutulabildi, yani materyal dermesi her on yılda bir yenilendi. Okuma, yazma ve edebiyat teşviki Hammm Şehir Kütüphaneleri için 90 lı yılların başından itibaren giderek önem kazandı: Bu alanda atılan ilk önemli adım kreşlere ve (öncelikle) ilkokullara yönelik hizmete odaklanılması ve bu çalışmaların bizzat bu kurumlarda gerçekleştirilmesiydi. 1995 yılında kütüphane kadrosuna bir kütüphane pedagogunun katılması bunun geniş çapta hayata geçirilmesini sağladı. Hamm Şehir Kütüphaneleri okuma ve yazma teşviki konusundaki fikirleri ve etkinliklerii sayesindee Kuzey Renn Vestfalyaa eyaletindeki kütüphaneler arasında hızla 2
öncü bir konuma yükseldi. Burada münferit projeleri değil, sadece çalışma alanlarını belirtmek istiyorum: Öğretmenleree yönelik ileri eğitim ve danışmanlık Veli akşamları Okul sınıflarını ziyaretlerr Materyal eğitimi Gençlik jürisi Okuma ve yazma teşvikinin kapsamlı alanına Social inclusion programları denenn çalışmalar da giriyor; ; bu sosyal katılım faaliyetleri çerçevesinde sunulan kütüphane hizmetleriyle Hammm kentindeki çeşitli yaş gruplarına ulaşılıyor, örneğinn ilkokula yeni başlayanlara 20044 yılından beri ABC torbaları veriliyor, Bookstart Programı da 2007 den bu yana kesintisiz olarak uygulanıyor. Burada da çok sayıdaki program arasından sadece bu iki önemli çalışmayı anmakla a yetiniyorum. Çocuklar ve gençleree yönelik etkinlik çalışmasının sağlam temellerinden yola çıkılarak, yetişkinleree yönelik edebiyat etkinliklerinee de farklı bir vurgu kazandırıldı. Daha önce Hamm kentinde bu alan fazla gelişmemişti. Ses getirmeyen bir iki festivalden sonra, 1997 den beri Hamm da her yıl Ekim/Kasımm aylarında Edebiyat Sonbaharı düzenleniyor; şehirr sınırlarının çok ötesine taşan bu festival Hamm Şehir Kütüphaneleri öncülüğünde çok sayıda partner kurumla birlikte organize ediliyor ve bir dizi kurumsal ya da özel sponsor tarafından destekleniyor. Bu büyük edebiyat festivaline başka festivaller de eklendi bunlar kısmen Şehir Kütüphaneleri nin girişimiyle, kısmen de bölgesel düzeyde organize edilen festivallerde Hamm Belediyesi nin partneri olan Şehir Kütüphaneleri yle birlikte gerçekleştirildi; örneğin Avrupa nın en büyük polisiye festivali olan Mord am Hellweg in (Hellweg de Cinayet) programını oluşturan ve etkinlikleri organize eden Hamm Şehir Kütüphaneleri dir.. Hamm Şehir Kütüphaneleri ninn artık son derece kapsamlı etkinlik programına eklenen son halka, ilk kez 20011 yılında gerçekleştirilen büyük bir Açık Hava Kitap Pazarı dır; ilk başta az sayıda standla kurulan bu kitap pazarı, en son 150 katılımcısı ve 10.000 i aşan ziyaretçisiyle Hamm kentinin yanı sıra s tüm bölge için de önemli bir girişim haline geldi. Okuma, yazma ve edebiyat teşviki çerçevesinde düzenlenen tüm bu etkinlikler sayesinde Hamm Şehir Kütüphaneleri 2005 yılında en önemli ulusal kütüphane k ödülüne, yani Yılın Kütüphanesi ünvanına layık görüldü (bu ödülü kazanan altıncı kütüphaneydi) ve Almanya nın önde gelen halk kütüphaneleri arasındaki nihai yerini aldı. 3
Yılın Kütüphanesi ödülü, Hamm Merkez Kütüphanesi ninn fiziki ve örgütsel yapısının geliştirilmesi için bir pazarlama aracı oldu: Ödül töreninden yaklaşık iki yıl sonra, Hamm kent merkezinin tren garınaa yakın olann ve yıllar içinde bakımsızlaşıp ıssızlaşan kısmının yenidenn düzenlenmesi planları üzerinde yoğunlaşıldı; işin sevindirici s bir yönü de, gar meydanında inşa edilecek bir binayla ilgili planlara en başından beri Merkez Kütüphane nin de dahil edilmesiydi (konuyu özetle anlatıyorum ama odağında Merkez Kütüphane bulunan yeni Kültür ve Eğitim Merkezi yle sonuçlanan gelişmeleri burada ayrıntılarıyla anlatmak, pazarlamayla ilgili bir konuşmanın çerçevesini bariz bir biçimde aşacaktır). Hamm kenti 20100 yılının Şubat ayı sonunda hemen hemenn arzu edilen boyutlara ve donanıma sahip bir Merkez Kütüphane ye kavuştu; en azından ulusal standartları yerine getiren bu Merkez Kütüphane, Almanya nın en yüksek tirajlı bulvar gazetesindee Almanya nın en süper kütüphanesi manşetininn atılmasına yol açtı. Böyle bir manşetin önemi üzerinde ne kadar durulsa azdır, çünkü halk kütüphaneleri ulusal basın (hele( ki boyalı basın) tarafından dikkate alınmanın hazzını ne zaman tatmıştırr ki? Gazetede çıkan bu haberin yüz binlerce insan tarafından t algılandığından, okunduğundann ve belleklerde depolandığından emin olabilirsiniz. Ayrıca, kütüphane tüm ülkenin medyası, en azından bölgesel medyası tarafından algılandı: Şahsenn ben ulusal televizyon kanalı ZDF de bir halk kütüphanesiyle ilgili bir yayın gördüğümü hatırlamıyorumm benim kütüphanem Ekim 2010 da, hemm de iki kez arka arkaya bir programda tanıtıldı. Ve ne mutlu bize ki, ulusal, hatta uluslararası uzman basın da (http://www.ifla.org/files/library buildings and equipment/newsletters/2011 1 en.pdf) kurumuu övenler kervanına katıldı. Açıklamalarımın son kısmında bir kütüphanenin (halk kütüphanesinin) başarılı bir biçimde pazarlanmasını sağlayan hususlara, yani mimari/ /iç mimarii ve teknolojik yeniliklere değinmek istiyorum. Şimdi sizlere benim yeni kütüphane mi özel kılan şeyin nee olduğunuu anlatmayı çok isterdim ama o zaman konuşmamın sonunda bana konudan saptığımı söylerdiniz. Yine de izninizle bir takım hususlaraa işaret etmek istiyorum. Merkez Kütüphane nin yenii yuvası olan binanın 2010 sonbaharında Alman Şehir ve Bölge Planlaması Akademisi nin jürisi tarafından övgüye layık bulunmasına kütüphane ekibi olarak bizim bir katkımız olmamıştı; ama tabii bu yine de insanın kentte olduğuu kadar bölgede ve ülkede de kendini gösterebileceği bir başka alan. Bizim katkıda bulunabildiğimiz alan binanın iç mimarisiydi (binanın mimarlarıyla, özelliklee de kütüphane donanımları konusunda a uzman bir iç mimarla ve iç mekândan en iyi nasıl faydalanılabileceği konusunda fikir üretmesi istenen bir reklam ajansıyla birlikte çalıştık). Ayrıca, yeni Merkez Kütüphane nin teknolojik donanımıylaa ilgili kararr verme sorumluluğunu da üstlenebildik. Burada hedeflenen idealler ile işleyiş açısından gerekli düzenlemeler eşit orandaa dikkate alındı: Toplam altı kattan oluşan yeni binada (eski bina üç katlıydı) çalışacak 4
personel sayısında bir artış olmayacağından, personelin yoğun emeğine dayalı kütüphane hizmetlerinin alışılmış düzeyde yerine getirilebilmesi için yenilikçi teknik çözümlerin bulunması gerekiyordu. Özcümle: Teknoloji mümkün olan her yerde devreye sokulmalıydı. Kütüphanede ilk özerk kütüphane yazılımı henüz 90 lı yılların başındaa kullanılmaya başlanmış, 10 yıl sonra bunun yerini çok daha gelişmiş bir yazılım y almıştı. Yapılan her teknolojik yeniliğin güncel kütüphane yazılımıylaa uyumlu hale h getirilmesi gerekiyordu. Neler söz konusuydu? Kayda geçme ve kayıttan silme süreçlerinin kullanıcılar tarafından gerçekleştirilen süreçlere dönüştürülmesi Kullanıcıların ödünç alma süresi dolmuş materyaller ri kütüphane saatleri dışında da iade edebilmeleri için binanın dışına bir materyal iade otomatının yerleştirilmesi deskinde yapılan tüm ödemelerin para otomatlarıyo yla gerçekleştirilmesi (bununla bağlantılı olarak nakitt kasasının iptali) Materyallerin kullanıcılara açık tüm katlara otomatik olarak taşınabilmesi (ve personelinn zamandann olabildiğince tasarruf edebilmesi) için bir taşıma ve tasnif tertibatınınn kurulması Dijital şubee (bu konuda daha sonra bir iki söz daha söyleneceks k) yeni binadaki çalışmaların başlamasından hemen önce faaliyete geçmişti. g Korkarım, Almanya daki halk kütüphanelerinin yönetici kadrolarındaki meslektaşlarımın büyük bir bölümüü tarafından paylaşılmayan bir görüşü temsil ediyorum ben: Halk kütüphanelerini başarılı bir biçimde pazarlamanın en basit yolu, özellikle de derme yönetimi, derme temini ve sunumu gibi klasik kütüphanecilik görevlerinin dışındaki çalışmaa alanlarını dikkate almaktır. Okuma, yazma ve edebiyat teşviki konusuna bir kez daha dönmek d istiyorum. Pazarlama stratejileri ile halk kütüphaneleri için sponsor bulma stratejileri birbiriyle sıkı sıkıya bağlantılıdır. Buradaa da yine basit bir tespit söz konusu: Materyal bütçesini sponsorlar aracılığıyla artırmaya çalışmak genellikle başarısızlıkla sonuçlanır. Buna karşın, kütüphaneciliğin biraz dışında kalan alanlardaki proje çalışmaları için sponsor bulmak nispeten kolaydır. Bunu sizlere kendi kütüphanemden bazı örneklerle açıklamak istiyorum. Yukarıda sözü edilen Social inclusion programları (ABC torbaları, Bookstart) neredeysee % 100 oranında sponsorlar tarafından finanse edilmektedir; sponsorlar bu tür programlarda iki tarafın da kazandığının farkına vardılar; zira toplumun arzu ettiği okuma teşviki alanında (para vermek dışında bir b şey yapmasalar da) kendi vurgularıyla öne çıkabiliyorlar; Edebiyat Sonbaharı en başından beri kendi maliyetini karşılayan bir festival olarak organize edildi, nedeni de çok basitti, çünkü belediyeden hiçbir zaman bir bütçe 5
sağlanamadı. Dolayısıyla, kütüphane bu festivale katılmak isteyen bir dizi partnerden etkinliklerin planlanması ve organizasyonu için bir katkı k payı talep ediyor. Bunun yanı sıra, para veren gerçek sponsorlar ve para değerinde hizmet sunan ama verdikleri hizmet bütçede hesaplanmayann hizmet sponsorları da var, bunlar örneğin etkinlik mekânlarını ve/veya gerekli teknolojiyi sağlıyorlar, etkinliklerde görev alacak personeli ve başkaa bir sürü şeyi temin ediyorlar ya da kendi kendini finanse edeceği kesin olmayan etkinliklere kefil oluyorlar. Edebiyat Sonbaharı nınn onuncu yılını geride bırakmasın nın ardından yine burada da farklı bir durum ortaya çıktı: Projeye katılmak isteyenlerin (bunun için maddi ya da başka türlü bir katkıda bulunmaları gerektiğini bilenlerin) sayısı artmaya devam ediyor, çünkü festival f her defasında büyük bir başarı kazandı ve hem basının hem h de izleyicilerin çok ilgisini çekti. Ve başarıya giden yoldaki bir trene atlamaktan daha iyi ne olabilir ki bir sponsor için üstelik de cebinden sadece birkaç yüz y avro çıkacaksa? Madem ki bu konudan söz ederken reklam diline kaydım, branding, yani markalaşmadan söz edelim; nitekim benim kütüphane em kendinee özgü bir dizi d marka yarattı. Sponsorlar bu markalar için kesenin ağzını memnuniyetle açıyorlar, çünkü başarılı bir markanın pırıltısı markaya ortak olduklarında onlara da yansıyor. Düşüncelerimizi biraz daha kanatlandırabiliriz: Başarılı kamu projeleri yeni projelerin de önünü açar, zira kafalarda şöyle bir düşünce oluşur: Kütüphane dahaa önce de yeni konularda başarılı çalışmalar yaptı, şimdi de yine başarılı olacaktır. Böylelikle, daha önce denenmemiş projelere, kısmen klasik kütüphanecilik alanlarında bilee sponsor bulma olasılığı artar. Örneğin, bundan birkaç yıl önce Hammm Şehir Kütüphaneleri sabit şubelerine bir de dijital şube eklemeye başladı. Ekonomik olarak zor zamanlarda hayli h cüretkâr bir girişimdi bu, çünkü gereken finansmanınn belediye tarafından sağlanacağı teminatı asla verilmemişti, hâlâ da verilmiş değil. Yine de, (indirilebilir bir) dijital hizmett en azından Almanya da halkk kütüphaneleri için de artık farz oldu: Sabit kütüphanelerin kullanımında gerçekten de bir durgunluk yaşanıyor. Ölüm oranının doğum oranındann bariz bir biçimde yüksek olduğu, göç bilançosununn da artık olumlu düzeylerde seyretmediği birr demografik değişim sonucunda toplam nüfus azalıyor, özellikle de halk kütüphanelerinin ana hedef gruplarından biri (çocuklar ve gençler) giderek küçülüyor. Bununn ötesinde, internet kuşağının (yani 40 yaşş altındakilerin) medya kullanım alışkanlıklarına kütüphanelerin de cevap vermesi gerekiyor. Bu alışkanlıklardann biri de, elektronik medyaların mouse la tıklanması ama satın almak değil, süreli kullanım, yani bir anlamda ödünç almak amacıyla. Bu tür bir yeni şube nin benim kentimde belediyenin bütçesiyle finanse edilmesi mümkün değildi; dolayısıyla belediye dışında finans kaynakları bulmaktan başka çare yoktu. Buradaa 6
en önemli partnerlerden biri Kütüphane Teşvik Derneği yd i; bugün dernek, 250 den fazla üyesiyle Almanya nın en çok üyesi olan kütüphane derneklerinden biri. Dernek, üye aidatlarının yanı sıra sponsorlardan daa önemli miktarlarda para topluyor; birkaç yıldan beri bu paraların bir kısmı online ödünç alma servisi için devreye sokuluyor. Her proje fikrinin uygulamaya elverişlii olmadığı anlaşılıyor,, her proje için partner ve/veya sponsor da bulunamıyor; bazı projelerr ise kurum yeni alanlara yeterince personel tahsis edemediği için başarısızlığa uğruyor. Ama ilk denemede başarısız olmak her zaman başarısız olunacağı anlamına gelmez elbette. Biz asıl meselemize geri dönelim: Kütüphanemizi mevcut koşullar k altında en iyi duruma getirmek için elimizden gelen her şeyi yapıyoruz. Ama bir kütüphanek eyi olabildiğince iyi yönetmek yeterli değildir: İyi işler yapp ve bunlar hakkında konuş şiarı uyarınca yapılan işin, verilen emeğin anlatılması gerekir. Kütüphanenin neler yaptığını kullanıcıların, kullanıcı olmayanların, karar mercilerinin de öğrenmesi ve bunun kıymetini bilmesi nasıl sağlanabilir? İşte bu noktada, bulunulan yerde network çalışması (aynı zamanda da, çöken bütçeler nedeniyle kültür kurumları arasında rekabet), basın çalışması, internet ve elbette Web 2.0 ın Facebook vee Twitter gibi sosyal paylaşım ortamları devreye giriyor. Buu iletişim sürecinde kütüphane teşvik dernekleri son derece değerli partnerler olabilir, zira bu dernekler (Almanya da örneğin ABD deki kadar güçlü olmasalar da) siyasi platformda kütüphane için bizzat kütüphanenin talep edebileceğinden daha fazlasını talep edebilirler (bunda başarılı da olurlar). Son olarak, dışarıya açılan bir kütüphane için benim ısrarla uyguladığım kişisel yöntemi bir kez daha dile getirmek istiyorum: Kütüphane kendini kurum içinde ve dışında olabildiğince nitelikli bir hizmet garantisiyle sınırlamamalı, sorumlusuu olduğu materyaller le başka alanlarda da at koşturmalıdır ama bunu yaparken bulunduğu yerde savaş alanları yaratmamaya dikkat etmelidir. Yine burada da geniş bir etkinlik yelpazesi vardır: Kütüphanelerin bu alanda sunabilecekleri kentten kente, hatta h kütüphaneden kütüphaneye değişebilir: Kütüphane, bir edebiyat evinin olmadığı yerde edebiyat etkinliklerini teşvik edebilir, eski kitap pazarı olmayan bir yerde y organizatör olarak boy gösterebilir. Ve elbette ki, kütüphanelerin en önemli, en kendi şahsına münhasır çalışma alanı, okuma ve yazma motivasyonunun teşvikidir. t Hamm, Mart 2011 Volker Pirsich Çeviri: Zehra Aksu Yılmazer 7