Bitki tanıma I
HERBARYUM TEKNİKLERİ
HERBARYUM Herbaryum, kurutulmuş bitki örneklerinin belli bir sistemle düzenlenerek saklandığı yerdir. Örnekler, belirli yöntemler ve tekniklere göre toplanmis olmalidir. Bu bilgilerin isigi altinda olusturulmus bir herbaryum biyoloji, tip, ziraat, eczacilik ve daha degisik birçok alanda çalisacaklara bir danisma merkezi olarak temel bir kaynak niteligindedir. Son kayitlara göre, bitkilerin kuru örnekler olarak kartonlara yapistirilip saklanmasini ilk kez Lucca Ghini (1490-1556) uygulamistir. Linneaus devrine kadar yapilmis olan herbaryumlar bir kartona yapistirilir ve ciltlenerek raflarda dikey saklanirken, Linneaus bu yapma tekniginden ayrilarak kartonlara tek tek yapistirma ve yatay olarak saklama yöntemi baslatmistir. Ilk arastiricilar önce örnekleri kendi koleksiyonlarinda biriktirmeye baslatmislar ve sonrasinda herbaryum merkezleri ile örnek degisimlerine girismislerdir.
AMAÇ Herbaryum olusturulmasindaki amaç: Bitkilerin, ileride yapilacak bilimsel çalismalara yararli olabilmesi için belli bilgilerin isigi altinda toplanmasi, kurutulmasi ve etiketlenmesidir. Toplanan bu bitkilerden uzun yillar yararlanmak ve varliklarinin sürekliligini saklamak için belli teknikler kullanilarak saklanmasidir.
Bazi Özel Gruplarin Herbaryumu; Kapalı Tohumluların (Angiospermae) Herbaryumu Açik Tohumlularin (Gymnospermae) Herbaryumu Sucul Bitkilerin Herbaryumu Mantarlarin Herbaryumu
Toplamada Gerekli Olan Malzemeler; Ortaboyda, saglam ve kullanisli bir not defteri. El büyüteci. Toplanilan bitkilerin içerisine konacagi plastik torba veya metal çantalar. 45x30cm boyutlarinda presler. Preslerin sikilmasi için örgü kemerler. Bitkileri topraktan sökmek için çelikten yapilmis zipkin, çapa veya kazma. Preste kurutma kagidi olarak kaba samanli beyaz kagit. Gazete kagitlarida kullanilabilir. Altimetre. Bitkilerin toplandigi yükseklikleri saptamak için gereklidir. Dürbün. Boyumuzun yetisemedigi yerlerden bitki örneklerini almak için çelikten yapilmis, eklenerek uzatilan ve ucunda kesici bulunan (çaki, biçak.) alet. Plastik sise ve kavanozlar. Tohumlarin konulabilecegi kagit zarflar..
Toplamada Bilinmesi Gereken Bilgiler Ve Teknikler Toplanacak örneklerde kök, gövde, çiçek ve meyvanin bulunmasi gereklidir. Bitki üzerinde ayni anda meyva ve çiçek bulunmazsa, çiçek ve meyvalar ayri ayri toplanmalidir. Toplanacak bitkinin saglam, yapraklarinin tam, çiçeklerinin açmis ve zarar görmemis, meyvalarinin ve tohumlarinin olgunlasmis olmasi gerekir. Tek yillik otsu bitkiler çapa veya kazma yardimi ile topraktan rahatça sökülebilirler. Soganli veya yumrulu bitkilerin bu toprak alti kisimlari derinde olacagi ve toplama sirasinda gövdeden kolaylikla kirilip ayrilabilecegi için bitkinin toprakalti kismi görülünceye kadar tek bir taraftan kazilmaya baslar ve toprakalti kismi görülünce bitkinin gövdesi kazilmis tarafa dogru yatirilarak bitki topraktan çikarilir. Çok yillik otsu bitkilerde örnek büyük degilse, bitki kökü ile birlikte alinir, eger örnek büyük ise köken yerinden kesilir ve koparilir.
Presleme Bitkiler presleme zamanina kadar bir torba içinde tutulmali ve hava çok sıcak ise arada bir torba içine su serpilerek daha canli durmalari saglanmalidir. Pres yapilacak bitkinin temiz, yabanci maddelerden arinmis ve kökünden topraklari temizlenmis olmalidir. Preslenecek bitkinin tüm parçalari düzgün ve kolayca görülebilecek bir sekilde gazete kagitlari arasina yerlestirilmelidir. Preslenecek bitki örneginde kopmus olan çiçek, tohum, meyve ve diger küçük parçalar kagit torbalara konularak, asil örnekle birlikte preslenmelidir. Kurutma kagidi ve pres boyutlarindan büyük bitkiörnekleri V, W, N seklinde kivrilarak prese yerlestirilmelidir. Bitki pres edildigi zaman gazete kagidi yaprak ve çiçeklerin üstüne tam olarak basmalidir. Presteki kartonlar her gün degistirilmelidir. Etli ve sucul bitkilerin kurutma kagitlari (kartonlar) ilk günler günde 2 kez degistirilir. Presler genellikle yari gölge ve hava akiminin oldugu bir yere birakilmalidir.
Yapistirma Kurutulmus bitkilerden uzun yillar yararlanabilmek için düzgün ve özenli bir sekilde herbaryum kartonlarina yapistirilmalari gerekir. Herbaryum kartonu 40 ile 43cm uzunlugunda, 26 ile 28cm genisliginde ve beyaz renkte olmalidir. Kartonun sag alt veya sol alt kösesine hangi herbaryuma ait ise o herbaryumun özel damgasini tasir. Etiketin üst kisminda o herbaryumun uluslar arasi adi basilmistir. Bitki kartona yapistirilirken dikkat edilmesi gereken ilk şey, sağalt kösede etiket için yeterli bir yer birakilmasidir. Böylece preslenmis bitki yüzeye düzenli sekilde yapistirilir. Bitkinin sabitlestirilmesi için yapiskan bant kullanilmalidir. Yapistirici bant bitkiyi sabit tutar ve ihtiyaca göre yeniden açilabilir. Sap ve yaprak, uygun olan ve az zarar görebilecek noktalarindanyapistirilir. Bant sapi iyi çevrelemelidir, aksi taktirde gevser. Son islem olarak, gerekli verileri içeren etiket sag alt kisma yapistirilir.
ETİKETLEME Etiketler için beyaz ve iyi bir kagit seçilmeli, okunakli bir yazi ile yazilmali ve etiketi yapistirmak için reçine yapistirici kullanilmalidir. Etiket Üzerinde Bulunmasi Gereken Bilgiler - Bitkinin türü - Bitkinin familyasi - Toplandigi yer - Tarih - Yükseklik - Teshis eden - Toplayan - Herbaryum numarasi
HERBARYUM DOLAPLARI Herbaryum Dolaplari: Saçtan yapilmis dolaplar tavsiye edilmektedir. Çünkü bu dolaplar yangina karsi emniyetli olmalarinin yaninda kapaklarina yerlestirilen lastik contalar ile toz geçirmezligide saglanmaktadir. Raflarin yüksekligi Herbaryum kartonundan 5-7cm büyük olmali ve paket dolap gözlerine rahat girip çikmalidir. En uygun ölçüler 20cm yükseklik, 35cm genislik ve 47cm derinliktir. Kartoteks: Bitkiler herbaryum dolaplarina yerlestirilmeden önce bitki etiketinin üzerindeki tüm bilgiler bir karta yazilip alinir. Özel yapilmis dolaplara il, ilçe ve köylere göre alfabetik olarak düzenlenir. Bu yöntemle belirli bölgede çalisacak bir arastirici bu bölgeye gitmeden önce bölgeden toplanmis örneklerin listesini çikarir ve çalismasinin planlar. Bitkilerin Dolaplara Yerlestirilmesi: Ulusal herbaryumlarda o ülkenin degisim yolu ile gelen bitkiler ayri ayri dolaplarda bulunurlar. Bitkiler isimlendirildikten sonra belli bir siniflandirma sistemine göre (Evrimsel yada alfabetik) dolaplara yerlestirilirler.
BİTKİ KORUNMASI Yapistirma: Kurutulmus bitkilerden uzun yillar yararlanabilmek için düzgün ve özenli bir sekilde herbaryum kartonlarina yapistirilmalari gerekir. Herbaryum kartonu 40 ile 43cm uzunlugunda, 26 ile 28cm genisliginde ve beyaz renkte olmalidir. Kartonun sag alt veya sol alt kösesine hangi herbaryuma ait ise o herbaryumun özel damgasini tasir. Gövde, dal ve çiçek sapi üzerinden beyaz bant ile bantlanir. Bant, batlanacak parçanin kalinligi kadar olmali ve parçayi tüm saracak sekilde yapistirilmalidir. Baska bir yöntem ise tek yillik ve ince yapida olan bitkiler bir pens yardimi ile tutularak cam üzerine önceden sürülmüs tutkala sürtülür ve sonra herbaryum kartonu üstüne düzgün bir sekil verilerek yapistirilir. Herbaryum kartonu üzerine yapistilacak herbaryum etiketleri degisik tipte olabilir. Etiketin üst kisminda o herbaryumun uluslar arasi adi basilmistir. Etiket kartonun sag veya sol alt kösesine yapistirilir. Zehirleme: Çesitli zehirleyici madde. Isi soku (75-80ºc de 24 saat). Soguk soku (-8ºc de 2gün veya -25ºc de 3 saat). Kisa dalga soku (Mikrodalga firinlarinda paket kalinligina göre tutulmaktadir).