Avrupa Komisyonu SEC(2005) 791 ETKİ DEĞERLENDİRME İLKELERİ KILAVUZU * 15 Haziran 2005 Usul Kuralları (Bölüm II, SG sorumlu birimlerin sınıflandırılması + bölüm 6, s.9. Hizmetlerarası Yürütme Gruplarının Bileşimi) ve idari maliyetlerin değerlendirilmesi üzerine (Bölüm III, 5.1. Farklı seçeneklerin etkileri nasıl karşılaştırılır, s.39) 2006 yılının Mart ayında gerçekleştirilen güncelleştirme ile birlikte. "Çeşitli hedeflerimizin karşılıklı olarak güçlendirilmesinin sağlanmasına yönelik politika seçimleri yapmamız gerekmektedir. Ekonomik ve sosyal tutarlılığın yanı sıra rekabet, büyüme ve istihdamı teşvik eden eylemler ve sağlıklı bir ortam birbirini güçlendirmektedir. Bu özellikler sağlamamız gereken sürdürülebilir kalkınma hedefinin temel bileşenleridir." Komisyon'un Stratejik Hedefleri 2005-2009, COM (2005) 12. "Teklifler, AB seviyesinde müdahale etmenin uygun olup olmadığı ve düzenleyici müdahalenin gerekli olup olmadığına ilişkin etkili bir analize dayalı olarak hazırlanmalıdır. Bu gereksinimin olduğuna kanaat getirilmesi halinde, söz konusu analiz çerçevesinde olası ekonomik, sosyal ve çevresel etkinin de değerlendirilmesi gerekmektedir." Avrupa Yönetişimine ilişkin Beyaz Kitap, 2001, COM (2001) 428. * Mevcut ilkeler kılavuzu 2002 yılında yayımlanan "Komisyon'da Etki Değerlendirmesi - İlkeler" ve "Komisyon'da Etki Değerlendirmesine yönelik bir El Kitabı - Bir Etki Değerlendirmesi Nasıl Yapılmalı" isimli belgelerin yerini almaktadır. Mevcut ilkeler kılavuzunda Komisyon'da Etki Değerlendirmesine ilişkin usul kurallarına yer verilmekte ve gerekli analizin pratik açıdan ne şekilde yapılacağı açıklanmaktadır. Komisyon İlkeleri dikkate almış, Komisyon birimlerine ilkeleri uygulama yönünde talimat vermiş, bu ilkeleri yayınlamaya karar vermiş ve Genel Sekreterliğe bu ilkeleri Komisyon birimlerine danışarak ve Komisyon'un deneyimleri ve ihtiyaçları ışığında düzenli olarak güncelleştirmesi yönünde talimat vermiştir, bakınız SEC(2005) 790. Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması 1
Tablo 1: Ekonomik etkiler Aşağıdaki hususlara ilişkin etkiler: Rekabet, ticaret ve yatırım akışları İç piyasadaki rekabet Temel sorular Seçeneğin AB dışından rakiplerle kıyaslandığında AB firmalarının rekabet durumuna bir etkisi bulunmakta mıdır? Seçenek sınır ötesi yatırım akışları (ekonomik faaliyetin yerinin değişmesi de dâhil olmak üzere) sağlamakta mıdır? Seçenek AB rekabet politikası ile iç piyasanın işleyişini etkilemekte midir? Örneğin, söz konusu seçenek tüketici seçimlerinde bir düşüşe, daha az rekabet nedeniyle daha yüksek fiyatlara, yeni tedarikçiler ve hizmet sağlayıcılara yönelik engellerin ortaya çıkmasına, anti rekabetçi davranışın kolaylaştırılmasına veya tekellerin oluşturulmasına, piyasanın bölümlere ayrılmasına yol açacak mıdır? İşletme maliyetleri ve işletmelerin yürütülmesi Seçenek işletmelere yönelik olarak ek düzenleme, uyum veya ticari maliyetlerin ortaya çıkmasına neden olacak mıdır? Seçenek temel girdilerin (ham maddeler, makineler, iş gücü, enerji v.b.) maliyet veya bulunabilirliğini etkiler mi? Seçenek finansa erişimi etkiler mi? Seçeneğin yatırım döngüsüne herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? İşletmeler ile ilgili idari maliyetler Mülkiyet hakları İnovasyon (yenilikçilik) ve araştırma Seçenek işletmelere ek idari gereksinimler getirmekte midir veya idari karmaşıklığı artırmakta mıdır? Bu maliyetler göreceli olarak KOBİlere (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler) ağır gelmekte midir? Mülkiyet hakları (arsa, menkul kıymetler, maddi ve maddi olmayan kıymetler) etkilenmekte midir? Mülkiyet haklarının iktisabı, satışı veya kullanımı sınırlandırılmakta mıdır? Veya Mülkiyetin tamamen kaybı mı söz konusu olacak? Seçenek araştırma ve geliştirmeyi teşvik etmekte midir veya engellemekte midir? Seçenek yeni üretim yöntemleri, teknolojileri ve ürünlerin piyasaya sürülmesi ve yayılmasını kolaylaştırmakta mıdır? Seçenek fikri mülkiyet haklarını (patentler, markalar, telif hakları ve diğer know-how (teknik bilgi) hakları) etkilemekte midir? Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması 2
Tüketiciler ve hane halkı Seçenek tüketicilerin ödediği fiyatları etkilemekte midir? Seçeneğin tüketicilerin iç piyasadan faydalanma yeteneğine herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? Seçeneğin tüketicilerin satın aldığı mallar / hizmetlerin kalite ve bulunabilirliği ile tüketici seçimleri üzerine herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? (özellikle mevcut olmayan ve eksik durumda bulunan piyasalar - bakınız Ek 2) Belirli bölgeler veya sektörler Üçüncü dünya ülkeleri ve uluslararası ilişkiler Seçeneğin belirli sektörlere önemli sayılabilecek etkileri bulunmakta mıdır? Seçenek AB ticaret politikası ve DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü) de dâhil olmak üzere uluslararası yükümlülüklerini etkilemekte midir? Seçenek AB dış politikası ve AB / AT kalkınma politikasını etkilemekte midir? Kamu kuruluşları Seçeneğin devletin farklı seviyelerinde bulunan kamu kuruluşlarına yönelik olarak hem kısa hem de uzun vadede bütçesel sonuçları bulunmakta mıdır? Makroekonomik ortam Seçeneğin ekonomik büyüme ve istihdama ilişkin genel sonuçları nelerdir? Tablo 2: Çevresel etkiler Aşağıdaki hususlara ilişkin etkiler: Hava kalitesi Anahtar sorular Seçeneğin insan sağlığını etkileyebilen, bitkisel ürünler veya binalara zarar verebilen ya da çevrede bozulmaya (kirletilen toprak veya nehirler v.b.) neden olabilen asitleştirici, ötrofik, fotokimyasal veya zararlı hava kirleticilerinin emisyonlarına yönelik herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? Su kalitesi ve kaynaklar Seçenek tatlı su ve yeraltı suyunun nitelik veya niceliğini azaltmakta mı, yoksa yükseltmekte midir? Seçenek kıyı ve deniz bölgelerindeki suların kalitesini yükseltmekte mi, yoksa düşürmekte midir (örneğin atık su, besin maddeleri, yağ, ağır Toprak kalitesi veya kaynaklar Seçenek toprağın asitleştirmesi, kontaminasyonu veya tuzluluğu ile toprak erozyon oranlarını etkilemekte midir? Seçenek mevcut toprağın kaybına neden olmakta mı, (örneğin yapı veya inşaat işleri ile) yoksa kullanılabilir toprak miktarını artırmakta mıdır (örneğin arazilerin temizlenmesi ile)? Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması 3
İklim Seçenek ozon tüketen maddeler (CFCler, HCFCler v.b.) ve sera gazlarının (örneğin karbondioksit, metan v.b.) atmosfere emisyonunu etkilemekte midir? Yenilenebilir veya yenilenemeyen kaynaklar Biyoçeşitlilik, flora, fauna ve manzaralar Seçenek yenilebilir kaynakların (tatlı su, balık) yeniden oluşturabileceğinden daha hızlı bir şekilde kullanımı etkilemekte midir? Seçenek yenilenemeyen kaynakların (yeraltı suyu, mineraller v.b.) kullanımını azaltmakta mı, yoksa artırmakta mıdır? Seçenek herhangi bir alandaki türler / varyeteler / ırkların sayısını azaltmakta mı (örneğini biyolojik çeşitliliğin azalması), yoksa tür aralığını artırmakta mıdır (örneğin korumayı teşvik ederek)? Seçenek korunan veya nesli tehlike altında bulunan türler veya habitatları veya ekolojik açıdan hassas alanları etkilemekte midir? Arazi kullanımı Seçeneğin yeni arazileri ("yeşil alanlar") ilk kez kullanıma açma etkisi bulunmakta mıdır? Seçenek ekolojik nedenlerle hassas olarak ilan edilen alanları etkilemekte midir? Seçenek arazi kullanımında bir değişikliğe neden olmakta mıdır (örneğin kırsal ve şehir arasında ayrım veya tarım türünde değişiklik)? Atık üretimi / elektrik üretimi / geri dönüşüm Çevresel risklerin ihtimali veya seviyesi Mobilite (hareketlilik - ulaştırma türleri) ve enerji kullanımı Firmaların faaliyetlerinin çevresel sonuçları Seçenek atık üretimi (katı, şehirsel, tarımsal, endüstriyel, madencilik, radyoaktif veya toksik atıklar) veya atığın ne şekilde işlendiği, imha edildiği veya geri dönüştürüldüğünü etkilemekte midir? Seçenek yangın, patlamalar, arızalar, kazalar ve arızi emisyonların ihtimali veya önlenmesini etkilemekte midir? S k d l ik difi i l i i i h h i bi k l d l i ki i kil k Seçenek enerji tüketimi ve ısı üretimini artırmakta mı, yoksa azaltmakta mıdır? Seçenek ulaştırma talebini (yolcu veya yük) artıracak veya azaltacak mı ya da ulaştırma türleri arasındaki ayrımı etkileyecek midir? Seçenek çıktı başına gerekli olan ulusal kaynak girdilerinde değişikliklere neden olacak mıdır? Seçenek üretimin daha çok veya az enerjiye odaklı olmasına neden olacak mıdır? Seçenek vergilendirme, belgelendirme, ürün, tasarım kuralları, ihale kurallarında değişiklikler aracılığı ile çevresel açıdan uygun olmayan mallar ve hizmetleri daha ucuz veya pahalı hale getirecek midir? Seçenek sermaye yatırımları, krediler, sigorta hizmetlerine ilişkin kurallardaki değişiklikler aracılığı ile çevresel açıdan uygun olmayan mallar ve hizmetleri teşvik etmekte mi, yoksa sınırlandırmakta mıdır? Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması 4
Hayvan ve bitki sağlığı, gıda ve yem güvenliği Seçeneğin hayvan ve bitki sağlığı üzerine herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? Seçenek havyan refahını (örneğin hayvanlara insanca davranılması) etkilemekte midir? Tablo 3: Sosyal etkiler Aşağıdaki hususlara ilişkin etkiler: İstihdam ve iş gücü piyasaları Anahtar sorular Seçenek yeni istihdam yaratmayı kolaylaştırmakta mıdır? Seçenek doğrudan iş kaybına neden olmakta mıdır? Seçeneğin belirli meslekler, işçi grupları veya serbest çalışan kişilere özgü olumsuz sonuçları bulunmakta mıdır? Seçenek iş gücü talebini etkilemekte midir? Seçeneğin iş gücü piyasasının işlevselliğine herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? İş kalitesi ile ilgili standartlar ve haklar Seçeneğin iş kalitesi üzerine herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? Seçenek çalışan veya iş arayanların mesleki veya devamlı eğitime erişimini etkilemekte midir? Seçenek çalışanların sağlık, güvenlik ve itibarını etkileyecek midir? Seçenek özellikle de işten çıkarılmaya yönelik taahhütler ve işten çıkarılmaya karşı koruma ile ilgili bilgilendirme ve çalışanlara bu hususta danışma ile ilgili hakları da dâhil olmak üzere çalışanların mevcut hakları ve yükümlülüklerini doğrudan veya dolaylı olarak etkilemekte midir? Seçenek işte gençlerin korunmasını etkilemekte midir? Seçenek çalışanların mevcut hak ve yükümlülüklerini doğrudan veya dolaylı olarak etkilemekte midir? Seçenek AB genelinde asgari çalışma standartları getirmekte midir? Seçenek iş yerinde yeniden yapılandırma, değişikliğe uyum sağlama ve teknolojik yeniliklerin kullanımını kolaylaştırmakta mı, yoksa sınırlandırmakta mıdır? Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması 5
Belirli grupların sosyal katılımı ve korunması korunması Seçenek iş gücü piyasasına erişim veya iş piyasasına giriş ve iş piyasasından çıkışları etkilemekte midir? Seçenek daha yüksek ölçülerde eşitsizliğe doğrudan veya dolaylı olarak neden olmakta mıdır? Seçenek hizmet ve mallara eşit erişimi etkilemekte midir? Seçenek yerleştirme hizmetleri ve genel ekonomik menfaatlerin olduğu hizmetlere erişimi etkilemekte midir? Seçenek halkın belirli bir konuda daha iyi bilgilendirilmesine neden olmakta mıdır? Seçenek belirli birey, firma, yerel grupları, en hassas gruplar, en fazla yoksulluk riski taşıyan grupları diğerlerinden daha fazla mı etkilemektedir? Seçenek üçüncü dünya ülkelerinin vatandaşları, çocuklar, kadınlar, engelli insanlar, işsizler, yaşlılar, siyasi partiler veya kentsel kurumlar, kiliseler, dini ve dini olmayan kuruluşlar veya etnik, dilsel ve dini azınlıklar, sığınmacıları kayda değer şekilde etkilemekte midir? Muamele ve fırsat eşitliği, ayrımcılık yapmama Seçenek herkes için eşit muamele ve eşit fırsatları etkilemekte midir? Seçenek cinsiyet eşitliğini etkilemekte midir? Seçenek cinsiyet, ırk, renk, etnik veya sosyal köken, genetik özellikler, dil, din veya inanç, politik veya diğer görüş, belirli bir milli azınlığa mensup olma, mülkiyet, doğuş, engel, yaş veya cinsel eğilim gibi gerekçelerle grup veya bireylere farklı muamele yapılmasını doğrudan gerektirmekte midir? Veya seçenek dolaylı ayrımcılığa neden olabilir mi? Özel hayat ve aile yaşamı, kişisel bilgiler Seçenek bireylerini özel hayatını (evleri ve tanıdıkları da dâhil olmak üzere) veya AB içerisinde serbest dolaşım hakkını etkilemekte midir? Seçenek aile hayatı veya ailenin hukuki, ekonomik ya da sosyal bakımdan korunmasını etkilemekte midir? Seçenek çerçevesinde kişisel verilerin işlenmesi veya ilgili bireyin kişisel verilere erişim hakkı etkilenmekte midir? Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması 6
Yönetişim, katılım, iyi idare, adalete erişim, medya ve etik Seçenek Antlaşma ve yeni yönetişim yaklaşımı çerçevesinde paydaşların yönetişim ile ilgili hususlara müdahil olmasını etkilemekte midir? Bütün aktörler ve paydaşlara çeşitliliklerine saygı duyularak eşit bir şekilde muamele edilmekte midir? Seçeneğin kültürel ve dilsel çeşitliliğe herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? Seçenek sosyal ortakların yetkin oldukları alanlardaki özerkliği etkilemekte midir? Örneğin, söz konusu seçenek herhangi bir düzeyde toplu görüşme hakkı veya ortak hareket etme hakkını etkilemekte midir? Önerilen önlemlerin uygulanması örneğin sorumluluklarına yönelik olarak kamu kuruluşları ve idarelerini etkilemekte midir? Seçenek bireylerin hakları ve kamu idaresi ile olan ilişkilerini etkileyecek midir? Seçenek bireyin adalete erişimini etkilemekte midir? Seçenek halkın belirli bir konuda daha iyi bilgilendirilmesine neden olmakta mıdır? Seçenek halkın bilgiye erişimini etkilemekte midir? Seçenek medya, medyada çok seslilik ve ifade özgürlüğünü etkilemekte midir? Seçenek (biyo)etik tartışma maddeleri (klonlama, insan vücudu veya bölümlerinin mali kazanç, genetik araştırma / testlere yönelik kullanımı; genetik bilgilerin kullanımı) yaratmakta mıdır? Halk sağlığı ve güvenliği Seçenek sosyo-ekonomik çevreye olan etkiler aracılığı ile (örneğin çalışma ortamı, gelir, eğitim, meslekler, beslenme) yaşam beklentisi, ölüm oranı ve hastalık oranı da dâhil olmak üzere bireyler / toplulukların sağlık ve güvenliğini etkilemekte midir? Seçenek biyo terörizm ihtimalini artırmakta mı, yoksa azaltmakta mıdır? Seçenek doğal çevreye zararlı maddeler nedeniyle sağlık riski ortaya çıkma ihtimalini artırmakta mı, yoksa azaltmakta mıdır? Seçenek nüfusun yoğun olduğu yerlerde gürültü ve hava düzeyi, su veya toprak kalitesine ilişkin değişiklikler nedeniyle sağlığı etkilemekte midir? Seçenek enerji kullanımı ve/veya atık bertarafındaki değişiklikler nedeniyle sağlığı etkileyecek midir? Seçenek tütün, alkol kullanımı veya fiziksel faaliyet de dâhil olmak üzere sağlığa ilişkin hayat tarzı ile ilgili faktörleri etkilemekte midir? Belirli risk gruplarına ilişkin belirli etkiler (yaş, cinsiyet, engellilik, sosyal grup, hareketlilik, bölge ile belirlenen) bulunmakta mıdır? Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması 7
Suç, Terörizm ve Güvenlik Seçenek güvenlik, suç veya terörizmi geliştirmekte mi, yoksa engellemekte midir? Seçenek suçlunun tespit edilme ihtimali veya suçtan elde edeceği muhtemel çıkarı etkilemekte midir? Seçeneğin cezai eylem sayısını artırma ihtimali bulunmakta mıdır? Sosyal koruma, sağlık ve eğitim sistemlerine erişim ve bu sistemler ile ilgili etkiler Seçeneğin kalite ve erişim açısından hizmetlere herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? Seçeneğin çalışanların eğitim ve hareketliliğine (sağlık, eğitim v.b.) herhangi bir etkisi bulunmakta mıdır? Seçenek bireylerin devlet eğitimi / özel eğitim veya mesleki ve sürekli eğitime erişimini etkilemekte midir? Seçenek hizmetlerin sınır ötesinden sağlanması, sınırlar arası yönlendirmeler ve sınır bölgelerinde işbirliğini etkilemekte midir? Seçenek sosyal sağlık ve eğitim sistemlerinin (mesleki eğitim de dâhil olmak üzere) finansmanı / örgütlenmesi / bu sistemlere erişimi etkilemekte midir? Seçenek üniversiteler ve akademik özgürlük / kendi kendini yönetimi etkilemekte midir? Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması 8