NİSAN 2013 SAYI:16 ŞEHİRLER ÇOCUKLARIMIZA GÖRE OLSUN
S Ö Y L E Ș İ Avrupa Birliği Yatırımları Daire Bașkanı Okuyucularımız için Avrupa Birliği Yatırımları Dairesi Bașkanlığı hakkında bilgi verebilir misiniz? Daire Bașkanlığınız ne tür projelere destek veriyor, bu konudaki çalıșmalarınızı anlatabilir misiniz? Çevre ve Şehircilik Bakanlığı altındaki adımız Avrupa Birliği Yatırımları Dairesi Başkanlığı ancak paydaşlarımız arasında IPA (Insturment for Pre-Accession Assistance = Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı) birimi olarak anılıyor. Daire Başkanlığımız, Avrupa Birliği ne aday ülkelere ayrılmış olan fonlardan faydalanıyor. Bu fonlar kapsamında da biz IPA 3. bileşeni olan Bölgesel Kalkınma altında yer alan Çevre Operasyonel Programını yönetiyoruz. Yürütülen Çevre Operasyonel Programı çerçevesinde de nüfusu 50 binin üzerinde olan Belediyeler için entegre katı atık yönetimi ile içme suyu ve atık su projelerini kapsayan çevre alt yapı projelerine destek sağlıyoruz. Ayrıca belediyelerin bu projeleri yürütmesine ve proje çıktısı olarak kurulacak tesislerin işletmesinde faydalanacakları teknik desteği de sağlıyoruz. Belediyeler IPA hibelerinden nasıl yararlanıyor? Belediyelerin projelere bașvurma kriterleri nelerdir? 2007-2013 yıllarını kapsayan I. IPA dönemi başlamadan önce, Türkiye çapında bir çalışma yapılarak, belediyelerin gelir durumları ve çevre altyapı ihtiyaçları göz önünde bulundurularak bir önceliklendirme listesi hazırlandı. Bu önceliklendirme listesinde bir havuzumuz oluştu. Az önce söylediğim gibi listeye giren belediyelerde nüfusu 50 binin üzerinde olma kriteri var. 150 ye yakın belediyeyi 40 ÇEVRE ve ŞEHİR NİSAN 2013
kapsayan bu önceliklendirme listesinde yer alan projelerin sırası geldikçe IPA başvuruları yapılıp ihalesine çıkılıyor. Ayrıca elinde hazır projesi olmayan belediyelere de projelerini hazırlatmak üzere AB fonu ile destek sağlıyoruz. Hazırlanan projelerin inşaatı için müteahhitlik ihalesine, inşaat sürecinin kontrolü için de müşavirlik ihalesine çıkılmaktadır. Müşavirlik ihalesi, kontrollüğün yanı sıra, tesisin işletimine yönelik belediyelere eğitim ve kapasite geliştirilmesini de kapsamaktadır. Şu an projeler ne aşamada diye soracak olursanız, 15 e yakın projemizin inşaatı devam etmekle birlikte henüz hizmete giren tesisimiz bulunmamaktadır. 2007-2013 yıllarını kapsayan I. IPA dönemi için toplam bütçesi 900 milyon Avro nun üzerinde olan 39 adet proje ve 2014-2020 yıllarını kapsayan II. IPA dönemi için toplam bütçesi 700 milyon Avro nun üzerinde olan 37 adet proje olmak üzere, Daire Başkanlığımız 1,5 Milyar Avro nun üzerinde bir yatırımı yönetmektedir. Bu bütçenin büyük bir bölümünü AB den gelen hibeler oluşturuyor. Tabi bu bütçeyi tamamlayan ulusal katkımız da bulunmaktadır. Genelde işleyiş şu şekilde oluyor; proje bütçesinin en fazla yüzde 85 e varan kısmı AB hibesi olarak karşılanıyor. Geri kalan yüzde 15 lik kısım ulusal katkı olmak üzere; bunun yüzde 45 e 2007-2013 yıllarını kapsayan I. IPA dönemi için toplam bütçesi 900 milyon Avro nun üzerinde olan 39 adet proje ve 2014-2020 yıllarını kapsayan II. IPA dönemi için toplam bütçesi 700 milyon Avro nun üzerinde olan 37 adet proje olmak üzere, Daire Başkanlığımız 1,5 Milyar Avro nun üzerinde bir yatırımı yönetmektedir. varan kısmı -ki bu da toplam bütçenin yüzde 6 sına denk geliyor- Bakanlığımız Çevre Yönetimi Fonundan yine hibe olarak destekleniyor. Geri kalan yüzde 9 luk kısım da yine Bakanlığımızın ilgili kuruluşu olan İlbank A.Ş. tarafından belediyelere uzun vadeli kolay ödemeli kredi olarak veriliyor. Dolayısıyla belediyeye 100 lira maliyeti olan bir proje bizim aracılığımızla 9 liralık krediyle yapılmış oluyor. Görüldüğü gibi, ulusal katkı kısmında gerek çevre yönetimi fonu ile olsun, gerekse İlbank kredisi ile olsun, Bakanlığımızın büyük payı bulunmakta. Size proje getiren bir belediye hibe almak için ne kadar süre bekliyor. Proje hemen onaylanıyor mu? Yoksa uzun bir bekleme süresi mi oluyor? Tabi belediyeler, kredinin düşük, hibelerin yüksek olmasından memnun. Fakat bizimle çalışmanın tek dezavantajı; süreçlerin çok uzun olması. Bu durum ise belediyelerimizin acil ihtiyaçları çerçevesinde onları biraz bunaltıyor. Çünkü şu an ex-ante sistemde olduğumuzdan, bizden çıkan her türlü karar AB Delegasyonunun onayına tâbi. Her ne kadar sözleşme makamı olarak 2011 yılı başında akredite olup ihalelerimizi yapma yetkisi almış olsak da bizden çıkan hiçbir karar nihai karar olmuyor. Takdir edersiniz ki, her bakan göz, her belgede bir eksiklik bulabiliyor. Böylece dosyaların gidiş-gelişleri ve onaylanma süreçleri uzun sürüyor. Belediyelerin sıkıntısı bundan kaynaklanıyor. Ancak ex-post sisteme geçebilirsek, delegasyon onayı kalkıyor, onlar sadece gözlemci vazifesi görüyor. Expost sisteme geçmemiz için üye ülke olmamıza gerek yok; aday ülke statüsündeyken de buna geçebiliriz, tek yapmamız gereken kurumsal kapasitemizi güçlendirmemiz ki; yeni IPA dönemine dair en büyük hedeflerimizden biri de bu. Çünkü bu sisteme geçtiğimiz takdirde süreçlerimiz hissedilir şekilde hızlanacak. NİSAN 2013 ÇEVRE ve ŞEHİR 41
Belli kriterler çerçevesinde Belediyelere verilmek üzere Avrupa Birliğinden hibeler aldığınızı söylediniz. Peki, Belediyeler bunun bilincinde mi? Yani Belediyelerin sizi yeterince tanıdıklarını düșünüyor musunuz? Çok iyi tanınmadığımız bir gerçek. Bunu yaşadığım bir olaydan örnek vererek açıklamak istiyorum. Ben Ankara nın Beypazarı İlçesi nüfusuna kayıtlıyım. Beypazarı Belediye Başkanımız Sn. Cengiz ÖZALP bana hayırlı olsun ziyaretine gelmişti. Sohbetimiz esnasında Beypazarı Belediyesinin, çevre alt yapı ihtiyaçlarını Dünya Bankası kredisiyle çözmeye çalıştığını öğrendim. Başkanımıza; Neden bizimle çalışmayı düşünmediniz? diye sordum. O da zamanında haberi olmadığını söyleyerek, Hibe verildiğini bilseydik bizim de işimize gelirdi dedi. O nedenle haklısınız, biraz tanınmama sorunumuz var. Bilindiği gibi Çevre ve Șehircilik Bakanlığı Ülkemizde Kentsel Dönüșüm Elbette ki biz büyük bir ülkeyiz ve çevre altyapımızı sadece AB hibelerine dayanarak yönlendirmiyoruz. Ülke olarak çevreci bir politika izliyoruz ve çevreye duyarlı şehirleşmeyi hedef alan bir politikayla kurulan Bakanlığımız bunun en büyük göstergesidir. Projesi bașlattı. Çevre alt yapı projelerine destek veren Bașkanlığınız Kentsel dönüșümün neresinde yer alıyor. Ne gibi katkılar sağlıyor? Sayın Bakanımızın her fırsatta dile getirdiği üzere, bizim bakanlık nezdinde bir numaralı önceliğimiz kentsel dönüşüm. Yalnız biliyorsunuz kentsel dönüşüm maliyetli bir süreç. Buna her yerden kaynak oluşturmaya çalışıyoruz. Biz de Avrupa Birliği Yatırımları Dairesi Başkanlığı olarak IPA fonlarından kentsel dönüşüme nasıl bir fayda sağlayabiliriz diye çaba içerisindeyiz. Yeni IPA döneminde kapsamın ne olacağına ilişkin çalışmaların başlatıldığı konferansa katılmak üzere Ocak ayında Brüksel e gittiğimizde bu konuda AB Komisyonu nun nabzını yokladık. Eğer kentsel dönüşüm projesine sadece afete karşı dayanıksız yapıların yıkılıp yeniden yapılması şeklinde bakarsak, IPA fonlarından yararlanmamız pek mümkün görünmüyor. Zaten biz de Bakanlık olarak kentsel dönüşümü böyle dar kapsamda ele almıyoruz. Yeni IPA döne- 42 ÇEVRE ve ŞEHİR NİSAN 2013
minde ön plana çıkması beklenen iklim değişikliği başlığını, kentsel dönüşüm ile IPA fonları arasında köprü kurabilmek için iyi bir fırsat olarak görüyoruz. Çünkü bir bölgeyi kentsel dönüşüme tabi tuttuğumuzda sadece binalarımızı yenileyip güvenli hale getirmekle kalmıyoruz; binalarımızı enerji verimli hale getirerek karbondioksit salınımını azaltıyor ve yeşil alanlarımızı arttırarak iklim değişikliği ile mücadeleye çok olumlu katkılar sunuyoruz. Şu an 2013 ün ilk çeyreğinde olmamız sebebiyle, yeni IPA dönemine ilişkin kapsam belirleme çalışmalarının çok başındayız; ancak yıl boyunca sürecek olan koordinasyon çalışmalarımızda bunu vurgulamaya devam edeceğiz. İklim değişikliği önceliğini de çalışma alanımıza dahil edebilirsek, Bakanlığımızın önceliği olan kentsel dönüşüme de bu şekilde katkı sağlamayı hedefliyoruz. Çevre ve Şehir: Türkiye, AB ülkeleriyle kıyaslandığında hibe oranları hangi düzeyde? Bu alınan hibeler sizce çevresel yatırımlar için yeterli mi? Aldığımız hibeler, diğer aday ülkeler ile kıyaslandığında hatırı sayılır düzeyde görünmesine karşın, üye ülkelerle kıyaslandığında özellikle nüfus bazında çok düşük kalmakta. Ancak elbette ki biz büyük bir ülkeyiz ve çevre altyapımızı sadece AB hibelerine dayanarak yönlendirmiyoruz. Ülke olarak çevreci bir politika izliyoruz ve çevreye duyarlı şehirleşmeyi hedef alan bir politikayla kurulan Bakanlığımız bunun en büyük göstergesidir. Tabi bu noktada gelişmekte olan bir ülke olduğumuzu da unutmamak gerek. Takdir edersiniz ki, gelişmekte olan ülkelerin çevre mücadelesi daha masraflı ve çetrefillidir. Bu süreçte bazı gelişmiş AB ülkeleri bize biraz haksızlık yapıyorlar. Sanayilerini tamamlamış olmaları sebebiyle bizi bu konuda haksız yere eleştiriyorlar. Ancak biz gerek gelişme hızımız, gerekse nüfusumuz göz önünde bulundurulduğunda, bu konuda gayet iyi durumda olduğumuzu söyleyebiliriz. Gelecekte Türkiye de altyapı yatırımları adına ne tür çalıșmalar gerçekleștirmeyi hedefliyorsunuz? Daha önce de belirttiğim gibi, 2007-2013 yıllarını kapsayan I. IPA dönemine ilişkin önceliklerimiz entegre katı atık yönetimi projeleri ile içme suyu ve atık su olmak üzere entegre su projeleridir. Şu an I. IPA döneminin son yılını yaşıyoruz. Aynı zamanda da 2014-2020 yıllarını kapsayan II. IPA döneminin de altyapısını yapıyoruz. Bu çerçevede AB Bakanlığı ile yakın temas halindeyiz. AB Bakanlığı tüm IPA birimlerinin koordinasyonunu yapıyor. Bilindiği gibi şu an 4 bakanlığımızda akredite IPA birimleri bulunmakta. Bunlardan ilki 2011 yılı başında akredite olan biz olmak üzere, daha sonra 2012 yılı içerisinde sırasıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı çatısı altında hizmet veren IPA birimleri akredite oldular. Bu IPA birimlerini Brüksel nezdinde AB Bakanlığı temsil ediyor. Şu an Brüksel de 2014-2020 döneminin kapsamı çiziliyor. AB Bakanlığı da bizlerle koordine şekilde bu sürece katkı sağlamaya çalışıyor. Biz bu süreçte mevcut önceliklerimizin devamını sağlamakla birlikte yeni öncelikler de ekleyerek çalışma alanımızı genişletme çabası içerisindeyiz. NİSAN 2013 ÇEVRE ve ŞEHİR 43