T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) METAL TEKNOLOJİSİ SAÇLARIN KENARLARINI BÜKME ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1...3 1. SAC KENAR BÜKÜMLERİ...3 1.1. Sac Kenar Bükümlerinin Önemi...3 1.2. Sac Kenar Bükümünde İşlem Sırası...4 1.3. Köşe Çıkarma Teknikleri...6 1.3.1. Makaslarla Köşe Çıkarma...6 1.3.2. Kalıplarda Köşe Çıkarma...8 1.4. Köşe Çıkarma Makinelerinde Köşe Çıkarma...10 1.5. Kare Sacın Kenarlarına Tek Büküm Yapma...11 UYGULAMA FAALİYETİ...14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...17 ÖĞRENME FAALİYETİ-2...19 2. KARE SACIN KENARLARINA AYNI YÖNDE İKİ BÜKÜM YAPMA...19 UYGULAMA FAALİYETİ...22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...27 ÖĞRENME FAALİYETİ-3...28 3. KARE SACIN KENARLARINA BİRİSİ TERS YÖNDE ÜÇ BÜKÜM YAPMA...28 UYGULAMA FAALİYETİ...29 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...35 MODÜL DEĞERLENDİRME...36 CEVAP ANAHTARI... 37 KAYNAKLAR...38 i

AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR 521MMI223 Metal Teknolojisi Metal Doğramacılığı Sacların Kenarlarını Bükme Sacların kenarlarını bükme ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Saclardan Profiller Bükme Modülünü Almış Olmak. YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Sacların kenarlarını bükmek. Genel Amaç Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak saçların kenarlarına apkant preslerde bükme işlemini yapabileceksiniz. Amaçlar Amaca uygun olarak sacların kenarlarına apkant preslerde aynı yönde tek büküm yapabileceksiniz. Amaca uygun olarak sacların kenarlarına apkant preslerde aynı yönde iki büküm yapabileceksiniz. Amaca uygun olarak sacların kenarlarına apkant preslerde birisi ters yönde üç büküm yapabileceksiniz. Ortam: Atölye ortamı ve gerçek çalışma ortamı. Donanım: Takımhane, markalama aletleri, eldiven, önlük, apkant pres. Bu modül içerisinde her öğrenme ve uygulama faaliyetinden sonra yapılan ölçme ve değerlendirmeler ile kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan uygulamalı testlerle, kazandığınız bilgi ve beceriler değerlendirilecektir. ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bu modülde size öğretilmek istenen sac kenarlarını bükme konusu, sektörde önemli bir yere sahiptir. Günümüzde sac bükme ile ilgili faaliyet gösteren büyüklü küçüklü binlerce işletme vardır. Bu işletmeler için makine, takım, kalıp imalatı yapan işletmeler de azımsanmayacak kadar çoktur. Bu modülde elde edeceğiniz bilgi ve beceri ile sektörde iş imkanı bulacaksınız. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Bu faaliyet sonucunda gerekli ortam sağlandığında tekniğe uygun olarak sacların kenarlarına apkant preslerde tek büküm yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Apkant pres çeşilerini araştırınız. Kenar bükme aparatlarının amaçlarını ve şekillerini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı ve sac bükme makinelerinin satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Sac bükme işlemini daha kolay yapabilmeniz için sac bükme işlemiyle ilgilenen ve bu işi yapan firmalara giderek iş esnasında gözlemlemeniz daha faydalı olacaktır. 1. SAC KENAR BÜKÜMLERİ 1.1. Sac Kenar Bükümlerinin Önemi Sac kenarlarının bükülmesi sacın dayanımını arttırarak kısa sürede deforme olmasını önler, bu da yapılan işlerin uzun ömürlü ve dayanıklı olmasını sağlar. Saca dayanım kazandırmak için yapılmış büküm işlemlerin den bir örnek Şekil 1 de gösterilmiştir. Şekil 1.1: Sacdan bükülmüş kutu 3

1.2. Sac Kenar Bükümünde İşlem Sırası Şekil 1.2: Kenarları bükülmüş sac Ölçüleri verilen sacın açınım boyunu hesaplayarak Markalama Modülünde öğrenmiş olduğumuz yöntem ve tekniklere uygun olarak sacı açınım ölçüsünde markalayınız. Markalama sonucunda ölçüler aşağıdaki gibi çıkmış olduğundan emin olun. Şekilde mavi çizgilerle çizilmiş sac kenarlarını, makas veya diğer çıkarma araçlarıyla çıkartılarak bükme işlemine geçilebilir. Şekil 1.3: Büküm yapılacak sacın açınımı 4

Bükme kalıpları, apkant pres üzerinde bulunan alt kalıbın değiştirilmesiyle uygun bükme yuvasında yapılmalıdır. Resim 1.1: Apkantta alt ağzın değişimi Markalayarak kenarlarını boşaltığınız parçanın büküm sırasına göre bükme işlemi tamamlanır. Eğer bükme kalıbı parçalı değil ise yani apkant presin üst kalıbı sacın büküm sırasının son bükümü sırasında bir çekiç veya tokmak yardımıyla 1 no lu büküm düzeltilir Resim 1.2: Apkantta bükülen sacın düzeltilmesi 5

Bükme işlemi yapıldıktan sonra tekrar çekiç veya tokmakla eski haline getirilir. Böylece bükme işlemi tamamlanmış olur. Resim 1.3: Bükülen sacın köşe düzeltilmesi Eğer apkant presin üst kalıbı parçalı kalıp ise bükme işlemi başka bir işleme tabi tutulmadan bitirilir. 1.3. Köşe Çıkarma Teknikleri 1.3.1. Makaslarla Köşe Çıkarma Resim 1.4: Apkantta üst parçalı ağızla çalışma El Makaslarında Köşe Çıkarma El makasları, ince sac parçaların kesilmesinde kullanılan el aletleridir. El makasları ile genellikle 1 mm ve daha ince olan küçük sac parçaların kesimi yapılır. Şekil 1.4: El makası 6

Çıkartılacak parçanın şekline göre makas seçilerek köşeler dikkatlice çıkartılır. Köşe çıkarma işlemi yapılırken şunlara dikkat edilmelidir. Kesilecek iş parçası markalanmaldır. Kesilecek şekle uygun makas seçilmelidir. Makas bıçağı parçaya yerleştirildiğinde çeneler arasındaki açı 20 dereceden küçük olmalıdır. Makas çeneleri, parçanın yüzeyine dik gelecek şekilde yerleştirilmelidir. Kesilecek iş parçası makas bıçaklarına yerleştirilir, parça mengene ya da el ile sıkıca tutulur, makasa kesme kuvveti uygulanarak düzgün kesme işlemi yapılmalıdır. Kesme işlemi sırasında markalama çizgileri görülecek şekilde kesilmelidir. Kesme işlemi sırasında makas ağızları tam kapanmamalıdır. Makas ağzı tekrar açılıp kesme işlemine devam edilmelidir. Aksi durumda makasın bıçakları tam kapandığında parça üzerinde yırtılmalar olabilir. El makasları ile uzun parça kesiminde, elin rahat hareket edebilmesi için, iş parçasının kesilen kısımları birbirinden ayrılmalıdır (kesilen parça aşağı doğru eğilmeli). Markalama çizgilerinin birleştiği köşelerde kesme işlemi durdurulmalı ve köşe çizgi geçilmemelidir. Dar açılı bir köşeden kesme işlemi yapılmak isteniyorsa makas tam köşeye yerleştirilmemeli, yan tarafından kesmeye başlanmalıdır. Kollu Makaslarda Köşe Çıkarma Genellikle 1 ile 5 mm et kalınlığı olan levha ve değişik ölçülerdeki lama parçaların kesilmesinde kullanılır. Köşe çıkarma işlemlerinde genel olarak masa üstü kollu makaslar kullanılır. Bu makasların masa üzerine monte edilen tipinin yanı sıra yere monte edilen tipleri de vardır. Resim 1.5: Kollu makasla köşe çıkarma 7

Et kalınlığı 2 mm ye kadar olan metallerin düzgün ve uzun kesimi için kollu giyotin makaslar sanayide yaygın olarak kullanılmaktadır. Kollu makasların ağız açıları 12 derece olup 200 mm uzunluktaki parçaların kesilmesinde de kullanılır. Kollu makaslarla köşeler çıkartılırken makasın ana parça içine kaçırılmamasına dikkat edilmelidir. 1.3.2. Kalıplarda Köşe Çıkarma Eksantrik preslerde yapılan bu işlem genellikle seri işlerin yapımında kullanılır. Eksantrik prese bağlanan bir kalıp yardımıyla yapılan bir işlemdir. Şekil 1.5: Eksantrik pres Kalıplar çıkartacağımız parça şekline göre imal edilerek preslere bağlanır. Tek bükümlü bir sac parçanın köşe çıkarma kalıbından çıkartıldıktan sonra köşe görütüsü aşağıdaki gibidir. 8

Şekil 1.6: Köşesi çıkarılan parçanın şematik görünüşü Şekil 1.7: Çift büküm yapılacak parçanın kalıptan çıkartılmış köşe açınımı Şekil 1.8: Üç büküm yapılacak parçanın köşe çıkarma kalıbından çıkan iş parçası köşe profili Eksantirik preslerde köşe çıkarma işlemleri seri üretim işlerinde çok sıkça kullanılan bir yöntemdir. Çünkü kalıp istenildiği zaman değiştirilebilir. Bu da kullanılma sebebini artırır. 9

Resim 1.6: Eksantirik preste bir köşe çıkarma işlemi yapılırken görülmektedir. 1.4. Köşe Çıkarma Makinelerinde Köşe Çıkarma Köşe çıkarma makinelerinde sac parçaların genellikle doksan derece açılı olan kısımları çıkartılır. Seri imalat işlemlerinde kullanılırlar (Resim 7). Resim 1.7: Köşe çıkartma makinesi 10

1.5. Kare Sacın Kenarlarına Tek Büküm Yapma Kenarları tek büküm yapılmış saclar, genellikle dolap ve masaların raflarında mukavemeti artırmak için kullanılan bir büküm çeşididir. Şekil 1.9 da kesidi verilen sacın açınım boyunu heseplarken L=L1+L2+L3-bükümsayısı *S olarak hesaplanır (Bükme modülünde anlatılmıştır). Ş Şekil 1.9: Kenarları bükülmüş sac büküm ölçüleri L1=15 L2=150 L3=15 L=15+150+15-2*1=178mm olarak bulunur. Büküm profili verilen bu sacın açınımı Şekil 1.10 daki gibi olur. Kare bir sac olduğu için iki tarafın ölçüleri de aynıdır. Şekil 1.10: Sacın açınım ölçüleri Bükme işlemine başlanmadan önce apkant presin alt kalıbı yapılacak bükme işlemine göre ayarlanır. Alt kalıp ayarlanmadan bükme işlemine başlanmaz. 11

Resim 1.8: Kalıpların ayarlanması Alt kalıp ayarlandıktan sonra kurs boyu kumanda panosundan ayarlanır. Resim 1.9: Kontrol paneli Bükme işlemini 1no lu bükümden başlayarak yapalır. Eğer üst kalıp parçalı değil ise son büküm yapılmadan önce 1no lu büküm kenarını düzetmeyi unutmayınız (Resim 9). Resim 1.10: Sacın kenarının açılması 12

Son büküm tamamlandıktan sonra açtığımız bir no lu büküm tekrar eski konumuna getirilir. Resim 1.11: Büküm köşelerinin düzeltilmesi 13

UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Aşağıdaki şekilde verilen kare sacın açınım boyunu bulunuz ve verilen ölçülerde bükme işlemini gerçekleştiriniz. (Parça kalınlığı 1mm dir.) İşlem Basamakları Ölçüleri verilen sacın açınım boyunu hesaplayınız. Açınım boyunu hesapladıktan sonra markalayınız (Şekil 1.3) Markalama işleminden sonra köşeleri çıkarınız. Öneriler Hesaplama yaparken büküm sayısına dikkat ediniz Markalama takımlarını kullanmaya dikkat ediniz. Makasla köşe çıkartma yapıyorsak makası ana parça içine kaçırmamaya dikkat ediniz Resim 1.12 Bükeceğiniz parcaya göre apkant presin kalıplarını ayarlayınız (Resim1.1). Sacın kalınlığına uygun baskı kuvvetini ayarlayınız. Apkantta çalışırken güvenlik önlemlerini alınız. Resim 1.13 Apkant preste bükme işlemini kalıbın uç kısmında yapmaya dikkat ediniz. Şekil 1.11 Bükülecek parçanın ölçüleri 14

Apkant preste 1 nu lu bükümden başlayarak sıra ile bükme işlemine başlayınız. Büküm sırasını kontrol ediniz. Resim 1.14 1 nu lu bükümden sonra 2 nu lu bükümü yapınız. Son bükme işleminden önce parçayı kontrol ediniz. Resim 1.15 2 nu lu bükümden sonra 3 nu lu bükümü yapınız. 4 nu lu bükümü yaparken mutlaka 1 nu lu bükümün ucunun düzeltilmiş olması gerektiğine dikkat ediniz. İşlem sonunda kenarlarda kalabilecek açıklıkları çekiç veya tokmak yardımıyla kapatınız Resim 1.16 3 nu lu bükümü yaptıktan sonra 4 nu lu bükümü yapmadan önce 1 nu lu bükümün 4 nu lu bükümle birleştiği yer tokmak veya çekiç yardımıyla 15

açılır(resim1.10). 4 nu lu bükümü yapınız. Resim 1.8 4 nu lu bükümü yaptıktan sonra açtığımız 1nu lu bükümün kenarı çekiç veya tokmak yardımıyla düzeltiniz. Düzeltme işleminden sonra işlem bitmiş olur. Resim 1.17 Ölçü ve büküm yerlerini kontrol ediniz. 4 nu lu büküm işlemi bittikten sonra açtığımız 1nu lu büküm kenarını takrar eski haline getirerek işlemi tamamlayınız 16

ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz. (...)1. Sac kenarlarını bükme sacın dayanımını arttırır. (...)2. Sac kenarlarını bükme sacın kısa sürede deforme olmasını önler. (...)3. Makaslarla köşe çıkarma işlemi en az kullanılan köşe çıkarma işlemidir. (...)4. Seri imalat işlemlerinde makaslarla köşe çıkarma işlemleri yapılır. (...)5. Seri imalat işlemlerinde en çok eksantrik presler kullanılır. (...)6. Bükme işlemine 1nu lu bükümden başlanır. (...)7. Son büküm parçalı kalıpta her hangi bir düzeltme işlemi yapılmadan yapılabilir. (...)8. Uygun alt kalıp hazırlanmadan bükme işlemi yapılır. Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulama değerlendirme faaliyetine geçiniz. 17

B) UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDIRME KRITERLERI Evet Hayır Ön hazılık yaptınız mı? Bükülecek şekle gore açınım boyunu hesapladınız mı? Markalama çizgilerine uygun parçayı kestiniz mi? Makineye uygun bükme kalıbını bağladınız mı? Makinada 1 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 2 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 3 nu lu bükümü yaptınız mı? 4 nu lu bükümü yapmadan önce 1 nu lu bükümün ucunu çekiçle açtınız mı? Makinada 4 nu lu bükümü yaptınız mı? 4 nu lu bükümü yaptıktan sonra açtığımız 1 nu lu bükümün ucunu çekiçle eski haline getirdiniz mi? İşi zamanında bitirdiniz mi? Bu işlemleri gerçekleştiriken güvenlik kurallarına uydun mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 18

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında amaca uygun olarak sacların kenarlarına apkant preslerde aynı yönde iki büküm yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA İki bükümün kullanım alanlarını araştırınız. İki büküm işleminde kullanılan kalıp çeşitlerini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamından ve çevrede bulşunan fabrikalardan yararlana bilirsiniz. 2. KARE SACIN KENARLARINA AYNI YÖNDE İKİ BÜKÜM YAPMA Kare sacın kenarlarına aynı yönde büküm yapma işlemi genelikle sac dolap kapaklarında ve mukavemetin arttırılması gerekli yerlerde yapılır. Bu bükümde apkant presinin üst kalıbı parçalı değil ise ilk dört büküm yapıldıktan sonra büküm sırası değişir. Şekil 2.1: Parçalı kalıpta büküm işlemi yapılan parçanın büküm sırası 19

Şekil 2.2: üst kalıp parçalı degil ise izlencek büküm sırası Üst kalıbın parçalı olmaması işlemin 7 ve 8 no lu bükümlerinin cakada yapılmasını gerektirir. Bu bükümler içinde caka için basit kalıp hazırlanır. Resim 2.1: Bükümler için hazırlanan kalıp Hazırlanan bu kalıpla bükülmemiş 7 ve 8 no lu bükümler yapılır. Resim 2.2: Hazırlanan kalıbın büküm yapılacak parça üzerinde 20

Resim 2.3 Bükme işlemi cakada yapılır 21

UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Aşağıdaki şekilde verilen kare sacın açınım boyunu bulunuz ve verilen ölçülerde bükme işlemini gerçekleştiriniz. Parça kalınlığı 1mm dir. UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Şekli 2.3: Bükülecek parçanın büküm prolili ve ölçüleri Ölçüleri verilen sacın açınım boyunu hesaplayınız. Öneriler Hesaplama yaperken büküm sayısına dikket ediniz. Açınım boyunu hesapladıktan sonra parçayı markalayınız (Şekil 2.1). Markalama işleminden sonra köşeleri çıkarınız. Markalama esnasında markalama takımlarını kul lanınız. Markalama işlemini kontrol ediniz. Makasla kesme yaparken makası ana parçaya kaçırmamaya dikkat ediniz. Resim 2.4 İstenilen açıya göre apkant presin üst ve alt kalıbını ayarlayınız. Resim 2.5 Sacın kalınlığına uygun baskı kuvvetini ayarlayınız. Alt ve üst kalıbı ayarlarken yuvaların aynı eksen üzerine gelip gelmediğine dikkat ediniz. Resim 2.6 Parçayı kalıbın üstüne, ilk markalama 22

çizgisi üstte olacak şekilde koyunuz. Resim 2.7 Buton veya pedala basarak 1 nu lu bükümü yapınız. Resim 2.8 Buton veya pedala basarak 2 nu lu bükümü yapınız. Tehlikeli bir durumda ya da hatalı büküm olduğu anda acil durdurma butonuna basınız. Resim 2.9 23

Buton veya pedala basarak 3 nu lu bükümü yapınız. Cakada yapılacak olan bükümlerde basit bir kalıp hazırlamayı unutmayınız (Resim 2.1). Resim 2.10 Buton veya pedala basarak 4 nu lu bükümü yapınız.resim 2.11 Eğer büküm cakada yapılacaksa büküm sırasının şu şekilde olmasına dikkat ediniz (Şekil 2.3.). Resim 2.11 Butona veya pedala basarak 5 nu lu bükümü yapınız. Hazırladığınız bu kalıbı kullanarak bükme işlemlerini tamamlayınız (Resim 2.3). Resim 2.12 6 nu lu ve 8 nu lu bükümler cakada yapınız eğer apkant presteki kalıbınız 24

parçalı kalıp ise bu bükümlerde apkant preste yapılır Butona veya pedala basarak 6 nu lu bükümü yapınız. Resim 2.13 Buton veya pedalı kullanarak 7 nu lu bükümü yapınız. Resim 2.14 Buton veya pedalı kullanarak 8 nu lu bükümü yapınız. Resim 2.15 25

Son bükümden sonra işlem bitmiş olur. Resim 2.16 Ölçü ve büküm yerlerini kontrol ediniz. İşlem sonunda kenarlarda kalabilecek açıklıkları çekiç veya tokmak yardımıyla kapatınız. 26

ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDIRME KRITERLERI Evet Hayır Ön hazılık yaptın mı? Bükülecek şekle gore açınım boyunu hesapladınız mı? Markalama çizgilerine uygun parçayı kestiniz mi? Makineya uygun bükme kalıbını bağladınız mı? Makinada 1 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 2 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 3 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 4 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 5 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 6 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 7 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 8 nu lu bükümü yaptınız mı? İşi zamanında bitirdiniz mi? Bu işlemleri gerçekleştiriken güvenlik kurallarına uydunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 27

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-3 Bu faaliyet sonucunda gerekli ortam sağlandığında tekniğe uygun olarak sacın kenarlarına apkant preslerde birisi ters yönde üç büküm yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Şu ana kadar yapmış olduğumuz ve şu anda yapacağımız bükümü görebileceğimiz bir metal mobilyalar satan mağazaya giderek bükümlerin nerelerde kullanılmış olduğunu araştırınız. 3. KARE SACIN KENARLARINA BİRİSİ TERS YÖNDE ÜÇ BÜKÜM YAPMA Biri farklı yönde üç büküm genellikle dolap kapaklarını tutan profillerde kullanılır. Kapak kapandığı zaman içeriye doğru gitmesini engeller ve mukavemeti artırır. Şekil 3.1: Büküm kesidi ve ölçüleri Büküme ilk önce ters bükümlerin yapılmasıyla başlanır ve daha sonra kare sacın kenarına iki büküm yapma işlemindeki kurallar uygulanarak işlem tamamlanır. 28

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki şekilde verilen kare sacın açınım boyunu bulunuz ve verilen ölçülerde bükme işlemini gerçekleştiriniz. Parça kalınlığı 1mm dir. Şekil 3.2 İşlem Basamakları Ölçüleri verilen sacın açınım boyunu hesaplayınız. Açınım boyunu hesapladıktan sonra parçayı markalayınız. Öneriler Hesaplama yaperken büküm sayısına dikkat ediniz. Markalama esnasında markalama takımlarını kullanınız. Şekil 3.3 Markalama işleminden sonra köşeleri çıkarınız. Makasla kesme yaparken makası ana parçaya kaçırmamaya dikkat ediniz. Resim 3.1 İstenilen açıya göre apkant presin üst 29

ve alt kalıbını ayarlayınız. Resim 3.2 Sacın kalınlığına uygun baskı kuvvetini ayarlayınız. Resim 3.3 Parçayı kalıbın üstüne ilk markalama çizgisi üstte olacak şekilde koyunuz. Alt ve üst kalıbı ayarlarken yuvaların aynı eksen üzerine gelip gelmediğine dikkat ediniz. Resim 3.4 Buton veya pedala basarak 1 nu lu bükümü yapınız. Markalamayı görebilmek için gerekli aydınlatma ortamını sağlayınız. Resim 3.5 Buton veya pedala basarak 2 nu lu bükümü yapınız. 30

Resim 3.6 Buton veya pedala basarak 3 nu lu bükümü yapınız. Resim 3.7 Buton veya pedala basarak 4 nu lu bükümü yapınız. Resim 3.8 Buton veya pedala basarak 5 nu lu bükümü yapınız. 31 Cakada yapılacak olan bükümlerde basit bir kalıp hazırlamayı unutmayınız.

Resim 3.9 Resim 3.10 Buton veya pedala basarak 6 nu lu bükümü yapınız. Resim 3.10 Buton veya pedala basarak 7 nu lu bükümü yapınız. Resim 3.11 Buton veya pedala basarak 8 nu lu bükümü yapınız. Hazırladığınız bu kalıbı kullanarak bükme işlemlerini tamamlayınız. 32

Resim 3.12 Buton veya pedala basarak 9 nu lu bükümü yapınız. Resim 3.14 Resim 3.13 Eğer apkant presinizin kalıbı parçalı değil ise 10 ve 12. bükümler cakada yapılır. Buton veya pedala basarak 10 nu lu bükümü yapınız. Resim 3.14 Buton veya pedala basarak 11 nu lu bükümü yapınız. 33

Resim 3.15 Buton veya pedala basarak 12 nu lu bükümü yapınız. Resim 3.16 Son bükümden sonra işlem bitmiş olur. Resim 3.17 Ölçülerini kontrol ediniz. İşlem sonunda kenarlarde kalabilecek açıklıkları çekiç veya tokmak yardımıyla kapatınız. 34

ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDIRME KRITERLERI Evet Hayır Ön hazılık yaptınız mı? Bükülecek şekle gore açınım boyunu hesapladınız mı? Markalama çizgilerine uygun parçayı kestiniz mi? Makineye uygun bükme kalıbını bağladınız mı? Makinada 1 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 2 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 3 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 4 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 5 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 6 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 7 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 8 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 9 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 10 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 11 nu lu bükümü yaptınız mı? Makinada 12 nu lu bükümü yaptınız mı? İşi zamanında bitirdiniz mi? Bu işlemleri gerçekleştiriken güvenlik kurallarına uydunuz mu? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ederek veya araştırarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 35

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre ölçünüz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDIRME KRITERLERI Evet Hayır Ön hazılık yaptınız mı? Bükülecek şekle gore açınım boyunu hesapladınız mı? Markalama çizgilerine uygun parçayı kestiniz mi? Makineye uygun bükme kalıbını bağladınız mı? Büküm sırasına göre bükümlerinizi yaptınız mı? İşi zamanında bitirdiniz mi? Bu işlemleri gerçekleştiriken güvenlik kurallarına uydun mu? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız modülü tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız evet ise modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 36

CEVAP ANAHTARI CEVAP ANAHTARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1 İN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y 4 Y 5 D 6 D 7 D 8 Y Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz. 37

KAYNAKLAR KAYNAKLAR Öğrt. Görv. BAĞLAR Cengiz, Ders Notları BURSA, 2005. GENÇ BAYRAKTAR Sac San ve Tic, Küçük sanayi sitesi 57-A Blok BURSA, 2005. 38