2013-2014-2015 YILLARINA AİT BÜTÇE GERÇEKLEŞME ANALİZİ 2015
İçindekiler 1. YÖNETİCİ ÖZETİ... 3 2. GENEL BİLGİLENDİRME... 3 2.1. Belediyelerin Bütçe Mevzuatının Tarihsel İncelenmesi... 3 2.2. Günümüzde Belediyelerin Bütçe Sistemi ve Süreci... 4 2.3. Belediyelerde Analitik Bütçe Sınıflandırması... 7 2.3.1. 01- Personel Giderleri... 9 2.3.2. 02- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri... 9 2.3.3. 03- Mal ve Hizmet Alım Giderleri... 11 2.3.4. 04- Faiz Giderleri... 12 2.3.5. 05- Cari Transferler... 13 2.3.6. 06- Sermaye Giderleri... 13 2.3.7. 7- Sermaye Transferleri... 14 2.3.8. 08- Borç Verme... 14 2.3.9. 09- Yedek Ödenekler... 15 2.4. Bütçeyle İlgili Özel Durumlar... 16 2.4.1. Bağış ve Yardımlar... 16 2.4.2. Belli Bir Amaca Tahsisli Gelirler ve Alınan Paylar... 16 2.4.3. Bütçe Denkliğinin Sağlanması... 16 2.4.4. Belediyelerde Ödenek Kullanımı ve Bütçede Yapılacak Değişiklikler... 17 2.5. Bütçe Kesin Hesabı... 18 3. İDARE BÜTÇESİNİN ANALİZİ... 19 4. BELEDİYE GELİR BÜTÇESİNİN ANALİZİ... 21 5. RASYO ANALİZİ... 28 5.1. Teorik Rasyolar... 28 5.1.1. Cari Oran... 28 5.1.2. Nakit Oranı... 28 5.1.3. Finansman Oranı (Ödeme Gücü Katsayısı)... 28 5.1.4. Finansal Kaldıraç Oranı... 28 5.2. Mali Oranlar... 28 5.3. İdari rasyolar... 29 5.3.1. Bütçe Tutarlılık Rasyosu... 29 5.3.2. Tahakkuk/Tahsilat Rasyosu... 29 5.4. Yasal Rasyolar... 29 5.5. Uluslararası Rasyolar... 31 6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 32 6.1. Bütçe Gerçekleşmeleri Açısından... 32 6.2. Tahsilat Oranları Açısından... 32 1
Tablolar Tablo 1 Personel Gideri... 9 Tablo 2 Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Gideri... 10 Tablo 3 Mal ve Hizmet Alım Giderleri... 11 Tablo 4 Faiz Gideri... 12 Tablo 5 Cari Transfer... 13 Tablo 6 Sermaye Gideri... 13 Tablo 7 Sermaye Transferi... 14 Tablo 8 Borç Verme... 14 Tablo 9 Yedek Ödenek... 15 Tablo 10 Amasya Belediye Başkanlığı nın 2013 Yılı İdare Bütçesinin Analizi... 19 Tablo 11 Amasya Belediye Başkanlığı nın 2014 yılı İdare Bütçe Analizi... 20 Tablo 12 Amasya Belediye Başkanlığı nın 2015 Yılı İdare Bütçe Analizi... 20 Tablo 13 Amasya Belediye Başkanlığı 2013 Yılı Bütçe Geliri (Genel Durum)... 21 Tablo 14 Amasya Belediye Başkanlığı 2014 Yılı Bütçe Geliri (Genel Durum)... 21 Tablo 15 Amasya Belediye Başkanlığı 2015 Yılı Bütçe Geliri (Genel Durum)... 21 Tablo 16 Amasya Belediye Başkanlığı 2013 Yılı Gelir Tahsilat Oranları... 22 Tablo 17 Amasya Belediye Başkanlığı 2014 Yılı Gelir Tahsilat Oranları... 24 Tablo 18 Amasya Belediye Başkanlığı 2015 Yılı Gelir Tahsilat Oranı... 26 Tablo 19 Rasyo Analizi... 31 Tablo 20 Bütçe Gerçekleşme... 32 Şekiller Şekil 1 Belediyeler Bütçe ve Muhasebe Mevzuatı... 4 Şekil 2 Bütçe tasarısı cetvelleri... 5 Şekil 3 Bütçeyi oluşturan cetveller... 6 2
1. YÖNETİCİ ÖZETİ 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunuyla birlikte, belediyelerin bütçe ve muhasebe sisteminde köklü değişiklikler yapılmıştır. Söz konusu değişikler sonucunda gerek bütçe ve muhasebe mevzuatı yenilenmiş gerekse de harcama birimlerine önemli sorumluluklar yüklenmiştir. Dolayısıyla, yeni kamu mali yönetim anlayışında her harcama biriminin bütçeyi doğru kullanması yani tahminlerinde gerçekçi olması gerekmektedir. Bu nedenle, idare bazında gerçekleşmelerin analiz edilerek, yapılan bütçeleme hatalarının tespit edilmesi yerinde olacaktır. Bu amaçla hazırlanan Raporla aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: 1. Bütçe hazırlık çalışmaları etkin olarak yapılmamaktadır. Bu çerçevede, birimlerin geriye dönük gerçekleşmelerini değerlendirmedikleri ve bütçe teklifi, kesinleşen bütçesi ve yılsonu kullanımlarını incelmedikleri gözlenmiştir. 2. Personel giderleriyle SGK devlet prim giderlerinde idare bazında ciddi sapmalar ortaya çıkan müdürlükler bulunmaktadır. 3. İdare bütçesinde personel giderleri arttırılırken, SGK devlet prim ödemeleri düşürülerek bütçe yapılmıştır. 4. Toplam gelir tahminleri gerçekleşmelerden yola çıkılarak yapılmamakta, gideri denkleştirme kaygısıyla tahminler arttırılmaktadır. 2. GENEL BİLGİLENDİRME 2.1. Belediyelerin Bütçe Mevzuatının Tarihsel İncelenmesi Belediyelerin bütçe mevzuatını tarihsel olarak incelendiğimizde, 03/04/1930 tarih ve 1580 sayılı Belediye Kanununa dayanılarak, Belediye Muhasebe Usulü Tüzüğünün 1, Belediyelerin Bütçe ve Muhasebe Usulü Talimatnamesi ile Belediye İdarelerinde Tutulacak Defatir Tarifnamesinin yürürlüğe girdiğini görmekteyiz. Anılan tüzük, Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğü 2 ile 1990 yılında yürürlükten kaldırılmıştır. Bu tüzük de 06/08/2006 tarih ve 26251 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve 2006/10739 sayılı "Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğünün Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Tüzük" ün birinci maddesi gereği yürürlükten kaldırılmış ve belediyelerin bütçe ve muhasebe uygulamaları için tüzük uygulamasına son verilmiştir. Diğer taraftan, 2 Mayıs 1990 tarih ve 20506 sayılı Mükerrer Resmi Gazetede yayımlanan "Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği" ile yukarıda yer verilen yönetmelikler de güncellenmiştir. Sonrasında, Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği, 19/02/1994 tarih ve 21854 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış ve anılan Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. 1 11/03/1931 tarih ve 10750 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe girmiştir. 2 Bakanlar Kurulu Karar Tarihi - No: 01/08/1990-90/789 - Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi - No: 24/09/1990 20645 3
Belediyeler Bütçe ve Muhasebe Mevzuatı Tüzük Yönetmelik Belediye Muhasebe Usulü Tüzüğü (1931) Belediyelerin Bütçe ve Muhasebe Usulü Talimatnamesi Belediye İdarelerinde Tutulacak Defatir Tarifnamesi Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğü (1990) Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği (1990) Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğünün Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Tüzük (2006) Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği (1994) Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği Şekil 1 Belediyeler Bütçe ve Muhasebe Mevzuatı 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun 2006 yılında yürürlüğe girmesiyle birlikte, belediyelerin bütçe mevzuatı da tamamen değişmiştir. Bu çerçevede, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği 10/03/2006 tarih ve 26104 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Söz konusu Yönetmelikle, analitik bütçe sınıflandırma sistemi benimsenmiştir. 2.2. Günümüzde Belediyelerin Bütçe Sistemi ve Süreci Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinin 2006 yılında yayımlanmasıyla, yeni kamu mali yönetimi anlayışı çerçevesinde, belediyelerin bütçe mevzuatı da yenilenmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile birlikte belediyeler açısından, bütçe ve bütçeyle ilgili önemli kavramlar yandaki tabloda gösterildiği şekilde yeniden tanımlanmıştır. Diğer taraftan, 5393 sayılı Belediye Kanunun 41.maddesi gereği, belediyelerin bütçeleri, stratejik plan ve performans programları dikkate alınarak hazırlanmak zorundadır. Belediye bütçesi: Mali yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin veren bir meclis kararıdır. Bütçe geliri: Kurumun bütçesinde ve diğer mevzuatla gelir olarak tanımlanan her türlü işlemi, Bütçe gideri: Kurumun bütçesinde ve diğer mevzuatla gider olarak tanımlanan her türlü işlemi, Böylelikle, bütçenin, kurumların plan ve programlarının gerekleri ile fayda ve maliyet unsurları göz önünde tutularak verimlilik, tutumluluk ilkeleri ile uluslararası standartlara uygun olarak hazırlanması ve uygulanması ilkesi benimsenmiştir. Belediyelerde bütçe süreci, üst yöneticinin, her yıl Haziran ayının sonuna kadar stratejik plân ve performans programına uygun olarak gider bütçelerini hazırlamak üzere birimlere çağrı yapmasıyla başlamaktadır. 4
Birimler ise bütçe fişini (Örnek-3/A) kullanarak gerekçeli bütçe yılı gider teklifleri ve izleyen iki yılın gider tahminleri ile ödenek cetveli (Örnek-9) ve ayrıntılı harcama programını (Örnek-27) mali hizmetler biriminin koordinasyonunda hazırlayarak hizmet gerekçesi (Örnek-2) ile birlikte Temmuz ayının sonuna kadar mali hizmetler birimine vermesi gerekmektedir. Bütçe çağrısında belirtilmek suretiyle yukarıda belirtilen cetvellerin dışındaki bütçe hazırlığına ilişkin diğer cetvellerin de birimler tarafından doldurulması istenebilecektir. Bütçe teklifleri, ekonomik sınıflandırmanın dördüncü düzeyini de kapsayacak şekilde hazırlanır. Bütçe teklifleri, ekonomik sınıflandırmanın dördüncü düzeyini de kapsayacak şekilde hazırlanır. Gider tahminlerinde, stratejik plan, performans programı ve yatırım programlarındaki hedef ve ilkeler göz önünde bulundurulur. Ayrıca merkezi idarenin ekonomik verileri ve gelecek yıllara ilişkin öngörülerinden faydalanılması gerekmektedir. Mali hizmetler birimi, diğer birimlerden gelen gider tekliflerini birleştirip, gelir bütçesini ve izleyen iki yılın gelir tahminlerini hazırlayarak, bütçe ilke ve hedefleri doğrultusunda kurumun bütçe tasarısını oluşturmaktadır. Birimlerden gelen ayrıntılı harcama programları da dikkate alınmak suretiyle kurumun ayrıntılı harcama programı ve finansman programı hazırlanarak bütçe tasarısına eklenmektedir. Üst yönetici tarafından gerekli inceleme ve düzeltme yapıldıktan sonra bütçe tasarısı, belediye ve bağlı idarelerde Ağustos ayının sonuna kadar, il özel idarelerinde ise Eylül ayının ilk iş günü encümene havale edilmektedir. Encümene sunulan bütçe tasarısı ve izleyen iki yıla ait gelir ve gider tahminleri ile bir önceki yıla ve içinde bulunulan yıla ait (bütçe hazırlığının yapıldığı ay itibariyle) bütçe gerçekleşmeleri, Bakanlıkça belirlenecek şekil ve içerikte Eylül ayının ilk haftası içinde, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca merkezi yönetim bütçe tasarısına eklenmek üzere İçişleri Bakanlığına gönderilmektedir. Bakanlık, bütçe rakamlarının elektronik ortamda gönderilmesini isteyebilmektedir. Encümene havale edilen bütçe tasarısı incelenip encümen görüşü ile birlikte en geç Eylül ayının son haftası içinde üst yöneticiye verilmesi gerekmektedir. Encümen tarafından görüşülerek üst yöneticiye sunulan bütçe tasarısı, büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinde Ekim ayı toplantısında görüşülmek üzere Ekim ayının birinci gününden önce; il özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyelerde ise Kasım ayı toplantısında görüşülmek üzere Kasım ayının birinci gününden önce meclise sunulması gerekmektedir. a. Hizmet Gerekçesi ve Hedefleri (Örnek-2) b. Bütçe Fişi (Örnek-3/A, 3/B) c. Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Ödenek Teklifleri İcmali Cetveli (Örnek-4) d. Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Ödenek Teklifleri İcmali Cetveli (Birinci Düzey) (Örnek-5) e. Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Ödenek Teklifleri İcmali Cetveli (İkinci Düzey) (Örnek-6) f. Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde Bütçe Teklifi Cetveli (Örnek-7) g. Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde İzleyen İki Yıl Bütçe Teklifi Cetveli (Örnek-8) h. Ödenek Cetveli (Teklif) (Örnek-9) i. Bütçe Gelirleri Cetveli (Örnek-10) j. Birleşik Gider Bütçesi Tasarısı (Örnek-11) k. Birleşik Gelir Bütçesi Tasarısı (Örnek-12) l. Birleşik Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli (Örnek-13) m. Ayrıntılı Harcama Programı (Örnek-27) n. Finansman Programı (Örnek-28) o. Bakanlık ya da üst yönetici tarafından gerekli görülecek diğer cetveller Şekil 2 Bütçe tasarısı cetvelleri 5
Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediye meclisleri Ekim ayı toplantısının ilk oturumunda, il genel meclisleri, büyükşehir ve diğer belediye meclisleri ise Kasım ayı toplantısının ilk oturumunda bütçe tasarısını, incelenmek üzere plan ve bütçe komisyonuna havale edilmektedir. Meclisin bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi plan ve bütçe komisyonu toplantı süresi de dahil olmak üzere en çok yirmi gün olup, Meclis bu süre içinde bütçeyi görüşüp karara bağlaması gerekmektedir. Meclis; a. Bütçe kararnamesini madde madde, b. Yılı gider bütçesini, kurumsal kodlaması yapılan her birimin fonksiyonel sınıflandırmalarının birinci düzeyi, birim bazında kurumsal kodlama yapılmayan kurumlarda ise fonksiyonel sınıflandırmaların birinci düzeyi, c. Yılı gelir bütçesini, ekonomik sınıflandırmanın birinci düzeyi, d. Yılı finansmanın ekonomik sınıflandırmasının birinci düzeyi, itibariyle toplamları üzerinden oylamakta ve kabul etmektedir. Ayrıntılı harcama programları ile finansman programları üç aylık dönemler itibariyle toplamları üzerinden birinci düzeyde meclisçe onaylanmaktadır. Bütçenin tümü üzerinde ayrıca oylama yapılmamak, birim yetkilileri kendi bütçeleri görüşülürken, meclisin talep etmesi halinde toplantıda hazır bulunarak gerekli açıklamayı yapmaktadır. Meclis üyeleri, program dışı ödenek konulmasını ve programlı işlere ait ödeneğin başka işlere aktarılmasını, projelerin gerçekleşmesini engelleyecek ödenek indirimlerini, ödeneği temin edilmemiş projelerin bütçeye dahil edilmesini teklif edememektedir. Bütçe görüşmelerinde ad okumak suretiyle oy kullanılmakta, meclis, bütçeyi bütünüyle reddedememekte, aynen veya değiştirerek kabul etme hakkı bulunmaktadır. Meclis bütçeyi bütünüyle reddeder ve yasal süresi içerisinde bütçe çıkarılamazsa, durum üst yönetici tarafından 5393 sayılı Belediye Kanunun 30 uncu maddelerine göre değerlendirmek üzere İçişleri Bakanlığına bildirilmektedir. Kabul edilen bütçe, mali yılbaşından itibaren yürürlüğe girmektedir. Mecliste görüşülüp kabul edilen bütçenin; (A) işaretli cetveli, Yönetmelikte belirtilen, kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi sınıflandırmanın bütün düzeyleri ile ekonomik sınıflandırmanın ilk iki düzeyinin yazılmasından, (B) işaretli cetveli ise gelirlerin ekonomik sınıflandırmasının dört düzeyinin yazılmasından oluşmaktadır. a. Bütçe Kararnamesi b. Ödenek Cetveli (A) (Örnek-14) c. Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırması (B) Cetveli (Örnek-15) d. Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli (Örnek-16) e. Gelirlerin Yasal Dayanağını Gösterir ( C) Cetveli (Örnek-17) f. Çok Yıllı Gider Bütçesi Cetveli (Örnek-18) g. Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde İzleyen İki Yıl Bütçe Tahmini Cetveli (Örnek-8) h. Çok Yıllı Gelir Bütçesi Cetveli (Örnek-19) i. Çok Yıllı Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli (Örnek-20) j. Gelecek Yıllara Yaygın Yüklenmeleri Kapsayan Taahhütler (G) Cetveli (Örnek-21) k. Memur Olmayanlara Verilecek Yollukları Gösterir (H) Cetveli (Örnek-22) l. İhdas Edilen Memur Kadrolarını Gösterir (K-1) Cetveli (Örnek- 23) m. İhdas Edilen Sürekli İşçi Kadrolarını Gösterir (K-2) Cetveli (Örnek-24) n. 237 sayılı Taşıt Kanununa Göre Satın Alınacak Taşıtları Gösterir (T-1) Cetveli (Örnek-25) o. Mevcut Taşıtları Gösterir (T-2) Cetveli (Örnek-26) p. Ayrıntılı Harcama Programı (Örnek-27) q. Finansman Programı (Örnek-28) Şekil 3 Bütçeyi oluşturan cetveller 6
Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması cetvelinin düzenlenmesi halinde, dört düzey olarak yazılmaktadır. Bütçe, en az (2) nüsha olarak düzenlendikten sonra bütçe kararnamesi ve eki cetvellerinin meclis tutanaklarına uygun olduğunu belirten bir kayıtla meclis başkanı ve katip üyeler tarafından imza edilerek üst yöneticiye sunulmaktadır. Bütçe, kurumun diğer meclis kararları gibi kesinleşmekte ve yürürlüğe girmektedir.. Herhangi bir nedenle yılı bütçesi kesinleşmemiş ise, bütçe kesinleşinceye kadar geçen yıl bütçesinin uygulanmasına devam edilmekte, bütçenin kabulüne kadar yapılan işlemler yeni yıl bütçesine göre yapılmış sayılmak ve kullanılan ödenekler yılı bütçesi ödeneklerinden düşülmektedir. Tahsil edilen gelirler de yeni yıl bütçesine mal edilmektedir. 2.3. Belediyelerde Analitik Bütçe Sınıflandırması Belediye bütçeleri; gider, gelir ve finansmanın ekonomik sınıflandırması bölümlerinden oluşur. Gider bütçesi, kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi ve ekonomik sınıflandırma olmak üzere dört bölüme ayrılır. Finansman tipi sınıflandırma tek düzeyden, diğer sınıflandırmalar dört düzeyden oluşur. Gelir bütçesi ve finansmanın ekonomik sınıflandırması cetvelleri de dört düzeyden oluşur. Kurumlar ihtiyaç duymaları halinde, bu düzeyler dışında ilave düzeyler açabilirler. Gider bütçesi, kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi ve ekonomik sınıflandırma olmak üzere dört bölümden oluşur. Kurumsal sınıflandırma dört düzeyden oluşur, her düzeyi iki haneli rakamla kodlanır. a) Birinci düzey; kurumun il özel idaresi, belediye, bağlı idare veya birlik olduğunu, b) İkinci düzey; il özel idaresi, belediye, bağlı idare ve birliklerin bulunduğu ilin plaka numarasını, c) Üçüncü düzey; il özel idaresinin genel sekreterlik ve ana hizmet birimlerini, büyükşehir belediyesini, il belediyesini, bağlı idareyi, ilçe belediyesini, ilk kademe belediyesini ve kasaba belediyelerinin ortak kodu ile birliklerin ortak kodunu, d) Dördüncü düzey; il özel idaresindeki yardımcı hizmet birimleri ile ilçe teşkilatını, üçüncü düzeyde kod verilen belediye ve bağlı idarelerin birimleri ile il dahilindeki her bir kasaba belediyesi ve birliği, gösterir. Fonksiyonel sınıflandırma dört düzeyden oluşur, birinci düzeyi iki haneli, ikinci ve üçüncü düzeyi tek haneli, dördüncü düzeyi ise iki haneli rakamla kodlanmaktadır. Ekonomik sınıflandırma dört düzeyden oluşur, birinci düzeyi iki haneli, iki ve üçüncü düzeyi tek haneli, dördüncü düzeyi ise iki haneli rakamla kodlanmaktadır. Gelir bütçesi, dört düzeyden oluşmaktadır. Birinci düzey iki haneli, ikinci ve üçüncü düzey tek haneli, dördüncü düzey iki haneli rakamla kodlanmakta ve üçüncü ve dördüncü düzeyler Maliye Bakanlığının görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenmektedir. 7
Belediye bütçelerinin ret ve iadeleri ise, bütçe gelirlerinden fazla veya yersiz tahsilat nedeniyle ya da yargı kararları ile iade edilmesi gereken tutarlar için gider bütçesinde tertip açılamamaktadır. Bu tutarlar gelir bütçesinde ret ve iadeler bölümünde gösterilmekte, gelir bütçesi toplamından ret ve iadeler tutarı düşüldükten sonra kalan tutar esas alınarak gider bütçesi hazırlanır. GİDER BÜTÇESİ SINIFLANDIRMASI Kurumsal sınıflandırma; sorumluluğun belirlenmesine ve program sorumlularının tespitine imkan veren bir sınıflandırmadır. Fonksiyonel sınıflandırma; kurumun faaliyet türlerini gösterir. Finansman tipi sınıflandırma; harcamanın hangi kaynaktan karşılandığını gösterir. Finansman tipi kodlama tek düzeyden oluşur ve tek haneli rakamla kodlanır. Ekonomik sınıflandırma; kurumların faaliyetlerinin ekonomik ve mali anlamda çeşitlerini gösteren bir sınıflandırmadır. Gelir tahmini, bütçe yılı ve izleyen iki yılın gelir tahmininde, kesin sonucu alınmış son üç yılın gelir artış oranları esas alınır. Ayrıca kanunlarla vergi resim ve harç oranlarında değişiklik yapılması, yapılan yatırımların faaliyete başlaması, herhangi bir nedenle gelirlerde artış öngörülmesi gibi hususlar ile merkezi idarenin ekonomik verileri ve ileriye yönelik öngörüleri gelir tahminlerinde dikkate alınır. Gelirin ait olduğu yıl, bir mali yıl içinde tahakkuk eden gelirler ve tahsilat o yıl bütçesinin gelirlerini oluşturur. Ancak tahakkuk ettiği halde yılı içinde tahsil olunmayan miktarlar tahsil edildiği yıl bütçesine gelir yazılır. Gelirlerin dayanakları, vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir ve kaldırılır. İl özel idaresi, belediye, bağlı idare ve birlik gelirlerinin yasal dayanakları, Gelirlerin Yasal Dayanakları Cetveli nde gösterilir. Gelirlerin toplanması sorumluluğu, gelirlerin tarh, tahakkuk, tahsil iş ve işlemlerinden sorumlu olan görevliler bu işlemlerin zamanında ve eksiksiz olarak yapılmasından sorumludur. Bütçenin hazırlanmasında; a) Bütçe açığı ortaya çıkar ise ve bu açık borçlanma yoluyla kapatılacaksa yapılacak borçlanma tutarı, b) Bütçe açığı ortaya çıkar ise ve bu açık önceki yıldan nakit devri yoluyla kapatılacaksa devreden nakit tutarı, c) Bütçe fazlası ortaya çıkar ise, bu fazlanın nasıl değerlendirileceği, d) Alınan borçların ana para ödemeleri, Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli nde (Örnek-16) gösterilir. Alınan borçlar ile bu borçların ana para ödemeleri gelir ve gider bütçelerinde gösterilmez. Alınan borçların faiz tutarları gider bütçesinin faiz giderleri tertibinden ödenir. 8
2.3.1. 01- Personel Giderleri Bu bölüm, kamu personeli ile kamu personeli olmasa bile bunlar gibi çalıştırılan veya hizmetinden faydalanılan kişilere veya diğerlerine bordroya dayalı olarak nakden yapılan ödemeleri kapsayacaktır. Ayni nitelikteki ödemeler mal ve hizmet alım giderleri ne, Devletin işveren sıfatıyla sosyal güvenlik kurumlarına ödediği primler ise sosyal güvenlik kurumuna Devlet primi giderleri bölümüne dâhil edilecektir. Personel giderlerinin ikinci düzeyinde çeşitli personel kanunlarına göre çalıştırılanların istihdam çeşitleri ile çalıştırılma veya hizmetinden yararlanma yöntemleri esas alınarak; memurlar, sözleşmeli personel, işçiler, geçici personel ve diğer personel olarak beş grupta sınıflandırılmıştır. Üçüncü düzey, ödeme türlerine göre sınıflandırılmıştır. Tablo 1 Personel Gideri 01 PERSONEL GİDERLERİ 01 1 MEMURLAR 01 2 SÖZLEŞMELİ PERSONEL 01 3 İŞÇİLER 01 4 GEÇİCİ PERSONEL 01 5 DİĞER PERSONEL 01 7 MİLLETVEKİLLERİ 01 8 CUMHURBAŞKANI ÖDENEĞİ 01 9 İSTİHBARAT PERSONELİ 2.3.2. 02- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri Emeklilik sigortasına ilişkin; Sosyal Güvenlik Kurumuna işveren hissesi olarak ödenecek sosyal güvenlik primleri ile kurum tarafından ödenen fiili hizmet müddeti zamlarına ilişkin işveren payları ve işveren tarafından ödenecek kısa vadeli sigorta kolları primleri, Ders ücreti karşılığında görevlendirilmiş memur olmayan kişilere ilişkin işveren payları, Usta öğreticiler için ödenecek primler, Aday çırak, çırak ve öğrenciler için ödenecek primler, Cezaevleri iç hizmetlerinde çalıştırılan hükümlüler için ödenecek primler, Mevzuatı gereğince ödenmesi gereken pay ve hisseler, Mevzuatı gereğince kurum tarafından işsizlik sigortası fonuna ödenecek işveren işsizlik sigortası primleri, Sağlık sigortası primleri, giderleri bu bölüme gider kaydedilecektir. 9
Personelden kesilen primler ise, önceden olduğu gibi personel giderlerine dâhil edilecektir. İşveren sıfatıyla ödenecek sigorta prim ödemeleri, 1. düzeyde 02- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri altında, 2. düzeyde istihdam türüne göre detaylandırıldıktan sonra 3. düzeyde 6-Sosyal Güvenlik Kurumuna kodu ile 4. düzeyde 01- Sosyal Güvenlik Primi Ödemeleri ekonomik kodunda yer alacaktır. 5510 sayılı Kanunda belirtilen prime esas kazanç ve sağlık primine ilişkin işveren hissesine ait oran üzerinden hesaplanacak ödenekler, 1. düzeyde 02- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri altında, 2. düzeyde istihdam türüne göre detaylandırdıktan sonra 3. düzeyde 6-Sosyal Güvenlik Kurumuna kodu ile 4. düzeyde 02- Sağlık Primi Ödemeleri ekonomik kodunda yer alacaktır 5510 sayılı Kanun gereğince, genel sağlık sigortası kapsamında olmayan ancak ilgili mevzuatı gereğince tedavi ve ilaç giderleri kurumları tarafından karşılanması gerekenlerin giderleri ise 03.9- Tedavi ve Cenaze Giderleri ekonomik kodunda yer alacaktır. Tablo 2 Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Gideri 02 SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ 02 1 MEMURLAR 02 2 SÖZLEŞMELİ PERSONEL 02 3 İŞÇİLER 02 4 GEÇİCİ PERSONEL 02 5 DİĞER PERSONEL 02 7 MİLLETVEKİLLERİ 02 9 İSTİHBARAT PERSONELİ 10
2.3.3. 03- Mal ve Hizmet Alım Giderleri Faturalı olarak veya ilgili mevzuatına uygun şekilde belgelendirilerek alınan mal ve hizmet bedellerini kapsayacaktır. Devletin karşılığında herhangi bir mal veya hizmet almadığı karşılıksız ödemeler ile sermaye giderleri kapsam dışındadır. Bu bölüm, büro malzemesi alımları, kira, yakıt, elektrik ödemeleri ile parasal limitlere bakılmaksızın rutin bakım-onarım ödemelerini, telefon vb. haberleşme giderlerini, yolluk giderlerini, taşıma giderlerini, düşük değerli veya bir yıldan az kullanım ömrü olan ekipmanlar için yapılan ödemeler ile çeşitleri ve açıklamaları ekli listelerde ve bu rehberin ilerleyen bölümlerinde ifade edilen benzeri giderleri kapsayacaktır. Bu bölüme dâhil edilmesi gereken malların alım bedelleri (diğer bir ifadeyle aynı sözleşme kapsamında ve/veya aynı faturada toplam bedel) içinde bunların taşıması ve benzeri işlerin de dâhil olduğu durumlarda bu gibi giderler de aynı ekonomik koda gider kaydedilecektir. Ancak, taşıma gibi hizmetlerin ayrıca temin edilmesi ve bedellerinin de ayrı faturalarda yer alması durumunda bu giderler ilgisine göre 03.5.3.03 Yük Taşıma Giderleri veya diğer ekonomik kodlara gider kaydedilecektir. Uluslararası sınıflandırma standartlarında da cari gider olarak kabul edilen savunma harcamaları, sermaye için belirlenen limiti geçse dahi yatırım programlarında yer almayacak, mal ve hizmet alım giderlerine dâhil edilecektir. Ancak, askeri lojmanlar sermaye bölümünde sınıflandırılacak ve yatırım programına dâhil edilecektir. Ayrıca, askeri lojmanlar dışında kalan inşaatlar, askeri amaçlı dayanıklı ve dayanıksız mallar ve ekipmanlar da bu bölümde yer alacaktır. Tablo 3 Mal ve Hizmet Alım Giderleri 03 MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ 03 1 ÜRETİME YÖNELİK MAL VE MALZEME ALIMLARI 03 2 TÜKETİME YÖNELİK MAL VE MALZEME ALIMLARI 03 3 YOLLUKLAR 03 4 GÖREV GİDERLERİ 03 5 HİZMET ALIMLARI 03 6 TEMSİL VE TANITMA GİDERLERİ 03 7 MENKUL MAL, GAYRİMADDİ HAK ALIM, BAKIM VE ONARIM GİDERLERİ 03 8 GAYRİMENKUL MAL BAKIM VE ONARIM GİDERLERİ 03 9 TEDAVİ VE CENAZE GİDERLERİ 11
2.3.4. 04- Faiz Giderleri Faiz, ödünç alınan paranın kullanımı karşılığında yapılan ödeme olarak tanımlanır. Bu itibarla, faiz ödemeleri finansman bölümünde sınıflandırılan borç alınan paranın anapara geri ödemesinden ve borçlanma için ödenen komisyon ve ihraç giderlerinden ayrılır. Kanunların verdiği yetkiye dayanılarak Devlet nam ve hesabına TL veya dövize endeksli olarak yapılan iç borçlanmalar ile yine Devlet adına Hazine Müsteşarlığı nca dış finansman sağlayan yabancı ülkeler, ülkelerce oluşturulan birlikler, resmi finansman fonları, uluslararası ve bölgesel kuruluşlar ile uluslararası sermaye ve finansman piyasalarında faaliyet gösteren yatırım bankaları da dâhil olmak üzere bankalar, alıcı veya satıcı kredisi sağlayan kuruluşlar ile firmalardan sağlanan borçlanmalar karşılığında oluşan faiz giderleri ve peşin ödenen faiz anlamında olan iskonto giderleri bu kategoride izlenir. Devlet borçlarına ilişkin faiz ödemeleri (iskonto giderleri dâhil) bu bölümde yer alacaktır. Borçlanmaya ilişkin olarak ödenen komisyon ve ihraç giderleri ise mal ve hizmet alımları kapsamında 03.5.6 bölümünde gösterilecek olup, bu ödemeler sadece Hazine Müsteşarlığı bütçesinde yer alacaktır. Faiz, dönemler içerisinde sürekli olarak birikmekle birlikte, ödendiği zaman bütçeye gider olarak yazılmalıdır. Faizin önceden düşüldüğü iskontolu işlemlerde faiz, ihraç fiyatı ile geri ödeme fiyatı arasındaki farktır. Bu kategori, Devletin garantör veya kefil olarak başkalarının ödenmemiş borçları üzerinden ödediği faizi kapsamaz. Böyle bir ödeme, Devletin ödünç verme işlemi olarak sınıflandırılır. Başkalarının faiz giderlerini ödemelerine yardımcı olmak için Devlet tarafından başkalarına karşılıksız olarak yapılan ödemeler (transferler) bu bölümde değil, cari transferler bölümünde sınıflandırılmalıdır. Bu ödemeler, sadece Hazine Müsteşarlığı bütçesinde yer alacağından detay açıklamalara girilmeden başlıklar halinde sıralanmakla yetinilecektir. Tablo 4 Faiz Gideri 04 FAİZ GİDERLERİ 04 1 KAMU KURUMLARINA ÖDENEN İÇ BORÇ FAİZ GİDERLERİ 04 2 DİĞER İÇ BORÇ FAİZ GİDERLERİ 04 3 DIŞ BORÇ FAİZ GİDERLERİ 04 4 İSKONTO GİDERLERİ 04 5 PARA PİYASASI NAKİT İŞLEMLERİ FAİZ GİDERLERİ 04 6 TÜREV ÜRÜN GİDERLERİ 12
2.3.5. 05- Cari Transferler Sermaye birikimi hedeflemeyen ve cari nitelikli mal ve hizmet alımını finanse etmek amacıyla karşılıksız olarak yapılan ödemelerdir. Ayni işlemler analitik bütçe sınıflandırmasının kapsamı dışında olduğundan ayni nitelikteki transferler bu kapsamda yer almayacaktır. Transferler nihai olarak kimin yararlandığına göre değil kime ödendiğine göre sınıflandırılmalıdır. 05 CARİ TRANSFERLER 05 1 GÖREV ZARARLARI 05 2 HAZİNE YARDIMLARI Tablo 5 Cari Transfer 05 3 KAR AMACI GÜTMEYEN KURULUŞLARA YAPILAN TRANSFERLER 05 4 HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER 05 5 DEVLET SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINDAN HANE HALKINA 05 6 YURTDIŞINA YAPILAN TRANSFERLER 05 8 GELİRLERDEN AYRILAN PAYLAR 2.3.6. 06- Sermaye Giderleri Daha geniş açıklaması Tanımlar bölümünde yapıldığı üzere, sermaye harcamaları, sabit sermaye edinimleri, gayrimenkuller ya da gayri maddi aktiflerin edinimi için yapılan ve Devlet mal varlığını artıran ödemelerdir. Ayrıca, taşınmaz mal yapımı ile bakım-onarımının gerektirdiği yıkım ve enkaz temizleme işleri de bu kapsamda değerlendirilecektir. Bu ödemeler, her yıl bütçe kanunlarıyla belirlenecek asgari limitin üzerinde olmalıdır ve kullanım ömürleri bir yıl veya daha uzun olmalıdır. Tablo 6 Sermaye Gideri 06 SERMAYE GİDERLERİ 06 1 MAMUL MAL ALIMLARI 06 2 MENKUL SERMAYE ÜRETİM GİDERLERİ 06 3 GAYRİ MADDİ HAK ALIMLARI 06 4 GAYRİMENKUL ALIMLARI VE KAMULAŞTIRMASI 06 5 GAYRİMENKUL SERMAYE ÜRETİM GİDERLERİ 06 6 MENKUL MALLARIN BÜYÜK ONARIM GİDERLERİ 06 7 GAYRİMENKUL BÜYÜK ONARIM GİDERLERİ 06 8 STOK ALIMLARI 06 9 DİĞER SERMAYE GİDERLERİ 13
2.3.7. 7- Sermaye Transferleri Bütçe dışına sermaye birikimi amaçlayan veya sermaye nitelikli mal ve hizmetlerin finansmanı amacıyla yapılan karşılıksız ödemelerdir. Transferin cari nitelikli mi yoksa sermaye nitelikli mi olduğunu belirlemek için cari harcama - sermaye harcaması ayrımında kullanılan kriterler dikkate alınmalıdır. Tablo 7 Sermaye Transferi 07 SERMAYE TRANSFERLERİ 07 1 YURTİÇİ SERMAYE TRANSFERLERİ 07 2 YURTDIŞI SERMAYE TRANSFERLERİ 2.3.8. 08- Borç Verme Bir mali hakka dayanan veya Devletin teşebbüs mülkiyetinde hisse (sermaye) katılımına neden olan ve likidite yönetimi veya kazanç sağlama amaçları dışında kamusal amaçlarla yapılan ödemeleri kapsar. Devletin verdiği borçların geri ödenmesinden (diğer bir ifadeyle borçların tahsilatından) veya Devletin elindeki hisselerin satışından elde edilen gelirler ise verilen borçlardan düşülerek kaydedilmeyecek, gayrisafilik prensibine göre gelirlerin ekonomik sınıflandırması bölümünde ayrı olarak izlenecektir. Devlet tarafından verilen krediler, alınan hisseler borç verme olarak sınıflandırılırken KİT lerin görev zararları cari transferler içerisinde sınıflandırılacaktır. Tablo 8 Borç Verme 08 BORÇ VERME 08 1 YURTİÇİ BORÇ VERME 08 2 YURTDIŞI BORÇ VERME 14
2.3.9. 09- Yedek Ödenekler Bütçede başlangıçta öngörülemeyen hizmetlerin karşılığı olmak üzere veya yıl içi gelişmeler neticesinde yapılan tahminlerde sapmalar olması ihtimaline karşılık hizmetleri aksatmamak amacıyla ihtiyat olarak ayrılan ödeneklerdir. Merkezi yönetim bütçesi için sadece Maliye Bakanlığı bütçesinde yer almaktadır. Merkezi yönetim bütçesinin dışında kalan idareler ise kendi bütçeleri içinde yedek ödeneklere yer verebileceklerdir. Merkezi Yönetim bütçesi için Maliye Bakanlığı bütçesinde yer alan yedek ödeneklerin hangi hizmetlerde kullanılabileceği hususu merkezi yönetim bütçe kanunuyla açıklandığından burada tekrar edilmemiştir. Diğer idarelerin, kendi bütçelerinde yer alan yedek ödenekleri nasıl ve hangi hizmetlerde kullanacakları hususu ise ilgili mevzuatları ile bütçelerinin kabul edildiği mercilerin kararları (örneğin mahalli idareler için bütçe kararnameleri) doğrultusunda belirlenmelidir. 09 YEDEK ÖDENEKLER Tablo 9 Yedek Ödenek 09 1 PERSONEL GİDERLERİNİ KARŞILAMA ÖDENEĞİ 09 2 KUR FARKLARINI KARŞILAMA ÖDENEĞİ 09 3 YATIRIMLARI HIZLANDIRMA ÖDENEĞİ 09 5 DOĞAL AFET GİDERLERİNİ KARŞILAMA ÖDENEĞİ 09 6 YEDEK ÖDENEK 09 7 YENİ KURULACAK DAİRE VE İDARELERİN İHTİYAÇLARINI KARŞILAMA ÖDENEĞİ 09 8 MÜLTECİ VE GÖÇMEN GİDERLERİ ÖDENEĞİ 09 9 DİĞER YEDEK ÖDENEKLER 15
2.4. Bütçeyle İlgili Özel Durumlar 2.4.1. Bağış ve Yardımlar Bağış ve yardımlar, herhangi bir gerçek veya tüzel kişi tarafından kamu hizmetinin karşılığı olarak veya kamu hizmetleri ile ilişkilendirilerek bağış ve yardım toplanamaz, benzeri adlar altında tahsilat yapılamaz. Yapılan her türlü bağış ve yardımlar gelir kaydedilir. Nakdi olmayan bağış ve yardımlar ilgili mevzuatına göre değerlendirmeye tabi tutulur ve kayıt altına alınır. Yapılan şartlı bağış ve yardımlar, üst yöneticinin onayı ile gelir bütçesinde bağış ve yardımlar bölümüne gelir yazılır ve gider bütçesinde bu hizmetin ödeneği varsa bu ödeneğe eklenir; yoksa, bütçede öngörülen tertibe ödenek yazılarak tahsis amacına harcanır. Bu ödenekten amaç dışında başka bir tertibe aktarma yapılamaz. Bu ödeneklerden malî yılsonuna kadar harcanmamış olan tutarlar, bağış ve yardımın amacı gerçekleşinceye kadar ertesi yıl bütçesine devir olunarak ödenek kaydedilir. Ancak, bu ödeneklerden tahsis amacı gerçekleştirilmiş olanlardan kalan tutarlara ilişkin ödenekleri iptal etmeye üst yönetici yetkilidir. Bağış ve yardımlar, kullanılmadığı veya amaç dışı kullanıldığı için geri istenildiği takdirde, bütçeye gider kaydıyla ilgilisine geri verilir. Şartlı bağış ve yardımın zamanında kullanılmaması nedeniyle doğacak zararlar ile amaç dışı kullanım nedeniyle yapılan harcamalar sorumluluğu tespit edilenlere ödettirilir. 2.4.2. Belli Bir Amaca Tahsisli Gelirler ve Alınan Paylar 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun 8 inci maddesi uyarınca; ortak programa alınan alt yapı hizmetleri için büyükşehir belediye bütçesinde alt yapı koordinasyon biriminin ödeneğine, program bedelinden az olmamak üzere ödenek konur. Ayrıca, belediye ve diğer bütün kamu kurum ve kuruluşlarının bütçelerine konulan ödeneklerden, alt yapı koordinasyon merkezi bünyesinde oluşturularak alt yapı yatırım hesabına aktarılacak tutarlar da gelir bütçesinin ilgili bölümünde gösterilir ve bu gelirler amacı dışında harcanamaz. 20/7/1966 tarihli ve 775 Sayılı Gecekondu Kanununun 12 inci maddesi gereği kurulan fonda toplanacak paralar gelir bütçesinin ilgili bölümüne gelir kaydedilir. Diğer taraftan gider bütçesinin ilgili tertibine tahsis amacı doğrultusunda kullanılmak üzere ödenek konulur. Bu fondan yapılan harcamalarda 775 Sayılı Kanunda belirtilen usul ve esaslar uygulanır. Otopark Yönetmeliğinin 4 üncü maddesi gereğince, parselinde otopark ihtiyacı karşılanmayan yapılardan alınan ve bankada açılacak otopark hesabına yatırılacak paralar gelir bütçesinin ilgili bölümüne gelir kaydedilir. Diğer taraftan tahsis amacı doğrultusunda kullanılmak üzere gider bütçesinin ilgili tertibine ödenek konulur. 2.4.3. Bütçe Denkliğinin Sağlanması Bütçe denkliğinin sağlanmasında bütçe gelirleri esas alınır. Gelirlerin giderleri karşılamaması halinde aradaki fark, ilk olarak gider bütçesinde öngörülen tertiplerden indirim yapılması ya da yeni gelir kaynakları bulunması suretiyle giderilmeye çalışılır. Buna rağmen denklik sağlanamamış ise, borçlanma yoluna gidilerek veya varsa önceki yıldan nakit devri yoluyla bütçe denkliği sağlanır. 16
2.4.4. Belediyelerde Ödenek Kullanımı ve Bütçede Yapılacak Değişiklikler Hizmetlerin önceliği ve mevcut nakit durumu gibi gerekçelerle ayrıntılı harcama ve finansman programları gözetilerek, mali hizmetler biriminin görüşleri alınarak üst yönetici tarafından ödenek kullanımına ilişkin ilkeler belirlenebilir. Aktarma; bütçenin herhangi bir tertibinde bulunan ve o hesap döneminde kullanılmayacağı anlaşılan ödeneklerden alınarak, ödenek ihtiyacı olan diğer gider tertiplerine veya yeni tertip açılarak yapılan eklemedir. Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasındaki aktarmalar meclis kararı, fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasındaki aktarmalar encümen kararıyla, bunların dışında kalan ve ekonomik sınıflandırmanın ikinci düzeyine kadar aktarmalar ise üst yöneticinin onayı ile yapılır. Ekonomik sınıflandırmanın üçüncü ve dördüncü düzeyleri bütçeleşme düzeyi olmadığından, bunlar arasında aktarma onayına gerek yoktur. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinde; aktarmalarla ilgili meclis kararları bütçe ile ilgili meclis kararları gibi kesinleşir ve yürürlüğe girer. Bağlı idarelerde kendi özel mevzuat hükümleri saklıdır. Ancak; a) Personel giderleri tertiplerinden, b) Aktarma yapılmış tertiplerden, c) Yedek ödenekten aktarma yapılmış tertiplerden, d) Projeye bağlı yatırım tertiplerinden, e) İlgili mevzuatında aktarma yapılmaması öngörülen tertiplerden, aktarma yapılamaz. Ancak, projeye dayalı iş, fiziksel olarak yüzde yüz gerçekleşmişse, bu projeyle ilgili artan ödenek diğer tertiplere aktarılabilir. Personel ödeneklerine ilişkin tertipler arasında aktarma yapılabilir. Ek ödenek; bütçede tertibi bulunduğu halde ihtiyaca yetmeyeceği anlaşılan veya bütçenin düzenlenmesi ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen ve bütçede tertibi açılmayan, ancak yapılmasında zorunluluk bulunan bir hizmet için tertip açılarak, bütçenin diğer tertiplerindeki ödeneklere dokunulmadan alınan ödenektir. Ek ödenek ancak bütçe yılı içerisinde verilebilir. Ek ödenek verilmesi meclis kararı ile yapılır. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinde ise belediye meclislerince kabul edildikten sonra büyükşehir belediye meclisince karara bağlanır. Ek ödenek verilmesi için yeni bir gelir veya finansman kaynağının bulunması zorunludur. Bütçede öngörülen hizmet ve amaçları gerçekleştirmek, ödenek yetersizliğini gidermek veya bütçenin düzenlenmesi ve görüşülmesi sırasında düşünülmeyen veya öngörülmeyen ve bütçede tertibi bulunmayan ancak yerine getirilmesi zorunlu hizmetlere ilişkin giderleri karşılamak üzere, gerektiğinde diğer tertiplere aktarma yapmak amacıyla 09-Yedek Ödenek tertibine bütçe gelirleri toplamının %10 undan fazla olmamak kaydıyla (Ek ibare:rg-11/9/2015-28051) en az % 5 ödenek 17
konulur. 09-Yedek Ödenek tertibi altındaki yedek ödenek dışındaki diğer tertiplere konacak yedek ödenekler konulduğu amaç dışında kullanılamaz. Bu tertipten diğer tertiplere aktarma encümen kararıyla yapılır. Bu amaçla bütçede gerekli tertipler açmaya, bu tertiplere aktarma yapmaya ve tertiplerden yapılacak ödemelerin yer ve esaslarını tespite encümen yetkilidir. Yılsonunda kullanılmayan ödenekler bütün düzeyleri belirtilerek iptal edilir. Ancak, şartlı, tahsisi mahiyette ve mevzuatı gereği ertesi yıla devri gereken ödenekler devir gerekçesi belirtilerek devredilir. Devredilen ödenek yeni yıl bütçesinde açılacak tertiplere ödenek kaydedilir. 2.5. Bütçe Kesin Hesabı Kesin hesap; mali hizmetler birimi tarafından mali yılın bitiminden itibaren hazırlanarak, üst yönetici tarafından il özel idarelerinde Mart, belediyelerde Nisan ayı içinde encümene sunulur. Encümen kesin hesabı en geç Nisan ayının sonuna kadar inceleyip, görüşü ile birlikte meclisin Mayıs ayı toplantısında görüşülmek üzere üst yöneticiye sunar. Kesin hesabın görüşülmesi ve kesinleşmesinde, bütçeye ilişkin hükümler uygulanır. Kesin hesabın meclislerde görüşülmesine ilişkin toplantı süresi en çok beş gündür. Kesin hesap meclisçe görüşülerek kabul edilir. Ancak kabul edilmeyen hususlar gerekçeleri belirtilmek suretiyle karara bağlanır. Konusu suç teşkil eden hususlar var ise meclis başkanlığınca yetkili mercilere iletilir. Belirtilen durumların dışında meclisçe kesin hesabın reddedilmesi halinde, durum üst yönetici tarafından 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 22 inci ve 5393 sayılı Belediye Kanunun 30. maddesine göre değerlendirmek üzere Bakanlığa bildirilir. Bağlı idarelerde ve birliklerde kendi özel mevzuat hükümleri uygulanır. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinin kesin hesapları ayrıca Büyükşehir belediye meclisinde görüşülmez. Ancak Büyükşehir Belediyesi Kanununun 14 üncü maddesine göre büyükşehir belediye başkanına gönderilir. Kesin hesap Haziran ayının sonuna kadar Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Kesin hesabı oluşturan cetveller; a) Bütçe Giderleri Kesin Hesap Cetveli (Örnek-29), b) Bütçe Gelirleri Kesin Hesap Cetveli (Örnek-30) c) Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Kesin Hesap Cetveli (Örnek-31) d) Genel Mizan (Örnek-76 ), e) Bilanço (Örnek-77), f) Görev Yapan Muhasebe Yetkililerine Ait Liste (Örnek-70) g) Gerek duyulan diğer belgeler 18
3. İDARE BÜTÇESİNİN ANALİZİ Aşağıdaki tablo incelendiğinde, 2013 yılında 01 Personel Giderleri tahminlerinin yılsonu itibariyle %66,21 olarak gerçekleştiği, 02 SGK Devlet Primi giderleri ise %78,08 olarak gerçekleşmiştir. Bütçe gerçekleşmelerinde ciddi bir sapma görülmüştür. Dolayısıyla, sapma nedeni araştırılarak, hesaplama hataları varsa sonra ki yıllarda tekrarlanmaması sağlanmalıdır. Bu arada özellikle 02 bütçe giderlerinde bütçeye konulan ödeneklerden SGK ya ödenek ek karşılıklar için %20 oranında ödenen payda fazla ödenmiş olmaktadır. Diğer taraftan, 03 Mal ve Hizmet Alımı Giderlerinde de %75,45 oranında bir gerçekleşme söz konusu olmuştur. Alımı planlanan mal ve hizmetlerin alınamadığı veya bütçe yaparken gerçekçi davranılmadığını göstermektedir. 04 faiz giderleri %1 lik bir gerçekleşme olduğu tespit edilmiştir. Bu da bize ya borçlanılamadığını farklı nedenlerden dolayı veya yanlış bütçe kurgulandığını söylemektedir. 05 Cari Transferlerde de aynı durum geçerlidir. 06 Sermaye Giderleri %82 oranında gerçekleşme ile en yüksek gerçekleşme oranına sahiptir. Planlanmış olan yatırımların tamamının yapıldığı söylenebilir. 2013 yılında gerek 01,02 ve 04 Bütçe kodlu ödeneklerin kullanılmamasının araştırılması gerektiği düşünülmektedir. Yukarıdaki hususlar, birim bazlı bütçe sapma değerlendirmeleriyle birlikte incelenerek, müdürlüklerin faaliyetlerini, faaliyetlerinin maliyetlerini iyi şekilde tahmin edebilme kapasitesi açısından yeniden sorgulanmalıdır. YÖNTEM Bütçe teklifleri, bütçe kararnamesi ile kesinleşen ve yılsonu kullanılan bütçe verileri, ekonomik kodlamanın 1. düzeyinde yüzdesel oran bazında karşılaştırılmıştır. Ayrıca, söz konusu verilerin 2013, 2014 ve 2015 yılı değişimi de incelenmiştir. KISITLAR Yedek ödenekler inceleme dışında bırakılmıştır. Belediyenin 2013 yılında idare gider bütçesinin gerçekleşme oranı %63,03 olarak ortaya çıkmıştır. Tablo 10 Amasya Belediye Başkanlığı nın 2013 Yılı İdare Bütçesinin Analizi 2013 YILI GİDER GERÇEKLEŞMELERİ Eko ı. Düzey Açıklama Bütçe İle Verilen Ödenek Bütçe Gideri Toplamı Gerçekleşme Oranı 01 Personel Giderleri 22.978.000,00 15.212.752,76 66,21% 02 Sosyal Güvenlik Kurumuna Devlet Primi Giderleri 3.433.000,00 2.680.622,45 78,08% 03 Mal Ve Hizmet Alım Giderleri 34.961.000,00 26.378.527,03 75,45% 04 Faiz Giderleri 5.000.000,00 66.577,41 1,33% 05 Cari Transferler 3.679.000,00 1.179.840,23 32,07% 06 Sermaye Giderleri 24.948.000,00 20.348.663,14 81,56% 07 Sermaye Transferleri 1.000,00 0,00 09 Yedek Ödenek 9.500.000,00 0,00 Toplam 104.500.000,00 65.866.983,02 63,03% 19
2014 yılında personel giderlerinde ve Sosyal Güvenlik Kurumuna Devlet Primi Giderleri bir önceki yılda olduğu gibi gerçekleşme oranları incelenmesi gerekmektedir. 03 Mal Ve Hizmet Alım Giderleri %96 gerçekleşme ile oldukça yüksek bir gerçekleştirme sağlanmıştır. Toplam giderlerde %80 oranında gerçekleşme oranı yüksek olmakla birlikte, 01 Personel Giderlerindeki sapmalar ayrıntılı incelenmelidir. Eko ı. Düzey Tablo 11 Amasya Belediye Başkanlığı nın 2014 yılı İdare Bütçe Analizi Açıklama 2014 YILI GİDER GERÇEKLEŞMELERİ Bütçe İle Verilen Ödenek Bütçe Gideri Toplamı Gerçekleşme Oranı 01 Personel Giderleri 22.996.000,00 16.063.433,48 69,85% 02 Sosyal Güvenlik Kurumuna Devlet Primi Giderleri 3.508.000,00 2.689.244,34 76,66% 03 Mal Ve Hizmet Alım Giderleri 32.954.000,00 31.812.485,68 96,54% 04 Faiz Giderleri 4.000.000,00 1.727.073,08 43,18% 05 Cari Transferler 2.454.000,00 1.867.492,56 76,10% 06 Sermaye Giderleri 33.837.000,00 33.636.835,32 99,41% 07 Sermaye Transferleri 1.000,00 0,00 0,00% 09 Yedek Ödenek 9.975.000,00 0,00 Toplam 109.725.000,00 87.796.564,46 80,02% 2015 yılı incelendiğinde, 01 Personel Giderlerinin ve 02 SGK Devlet Primlerinde 2014 yılına göre gerçekleşmesinin daha düşük olduğu tespit edilmiştir. 06 Sermaye giderleri yani yatırımlarda konusunda hedeflerden ciddi sapmalar olduğu gözlenmiştir. Toplam giderlerde %83,19 oranında gerçekleşmesi incelenmesi gereken konuların olduğunu söylemektedir. Eko ı. Düzey Tablo 12 Amasya Belediye Başkanlığı nın 2015 Yılı İdare Bütçe Analizi Açıklama 2015 YILI GİDER GERÇEKLEŞMELERİ Bütçe İle Verilen Ödenek Bütçe Gideri Toplamı Gerçekleşme Oranı 01 Personel Giderleri 27.738.000,00 TL 17.775.421,96 TL 64,08% 02 Sosyal Güvenlik Kurumuna Devlet Primi Giderleri 4.405.000,00 TL 2.963.833,16 TL 67,28% 03 Mal Ve Hizmet Alım Giderleri 33.183.000,00 TL 36.792.634,79 TL 110,88% 04 Faiz Giderleri 2.600.000,00 TL 437.373,91 TL 16,82% 05 Cari Transferler 2.627.000,00 TL 1.902.389,93 TL 72,42% 06 Sermaye Giderleri 34.172.000,00 TL 36.007.425,62 TL 105,37% 09 Yedek Ödenek 10.525.000,00 TL 0,00 0,00% Toplam 115.250.000,00 95.879.079,37 83,19% 20
4. BELEDİYE GELİR BÜTÇESİNİN ANALİZİ 2013 yılında gelir bütçe tahmini oldukça düşük düzeyde ortaya çıkmıştır. Bütçe tahmini 104.500.000 TL iken gerçekleşme 59.221.174,93 TL olmuştur. Gerçekleşme tahminleri % 56,67 oranında gerçekleşmiştir. Tablo 13 Amasya Belediye Başkanlığı 2013 Yılı Bütçe Geliri (Genel Durum) Açıklama Bütçe İle Tahmin Edilen Bütçe Geliri Toplamı Gerçekleşme Oranı Toplam Gelir 104.500.000,00 TL 59.221.174,93 TL 56,67% 2014 yılında bütçe gerçekleşme oranı bir önceki yıl olan 2013 yılına göre daha yüksek olmasına rağmen, gerçekleşme oranı % 75,73 olmuştur. Tablo 14 Amasya Belediye Başkanlığı 2014 Yılı Bütçe Geliri (Genel Durum) Açıklama Bütçe İle Tahmin Edilen Bütçe Geliri Toplamı Gerçekleşme Oranı Toplam Gelir 109.725.000,00 TL 83.099.235,43 TL 75,73% 2015 yılına gelindiğinde, gelir gerçekleşme oranı 2014 yılı ile yaklaşık aynı olduğu görülmektedir. (2015 yılı ile 2014 yılı arasında tahsilat açısında %9 luk bir artış olduğu gözlenmektedir. 2013 yılı bütçe gelirleri ile 2014 yılı bütçe gelirleri arasında yaklaşık %30 luk artış varken %9 luk artış incelenmesi gerekir). Gelir gerçekleşme oranı % 78,92 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 15 Amasya Belediye Başkanlığı 2015 Yılı Bütçe Geliri (Genel Durum) Açıklama Bütçe İle Tahmin Edilen Bütçe Geliri Toplamı Gerçekleşme Oranı Toplam Gelir 115.250.000,00 TL 90.955.056,49 TL 78,92% 21
Aşağıdaki tabloda belediye vergi gelirlerinin çeşitli açılardan oranına yer verilmiştir. 2013 yılında Amasya Belediye Başkanlığı gelir detayları ve bu gelirlerin tahakkuk ve tahsilat oranları yer almaktadır. Tablo incelendiğinde, Bina, arsa, arazi ve çevre temizlik vergilerinde tahakkuk tahsilat oranları düşük düzeyde gerçekleşme olduğu ve toplam vergi gelirleri içindeki paylarının % 3 civarında olduğu görülmektedir. Tablo 16 Amasya Belediye Başkanlığı 2013 Yılı Gelir Tahsilat Oranları Gelirin Açıklaması Bütçe ile tahmin edilen Yılı Tahakkuku Toplam Tahakkuk Yılı Net Tahsilatı Gerç. Oranı % I II III IV 1 2 9 51 Bina Vergisi 3.025.000,00 1.693.709,37 3.889.778,97 1.435.838,30 0,47 1 2 9 52 Arsa Vergisi 2.151.000,00 390.439,18 876.798,20 373.897,09 0,17 1 2 9 53 Arazi Vergisi 1.298.000,00 12.398,88 32.952,84 11.661,58 0,01 1 2 9 54 Çevre Temizlik Vergisi 2.400.000,00 531.632,08 1.310.429,83 477.989,81 0,20 1 3 2 51 Haberleşme Vergisi 525.000,00 47.878,92 47.878,92 47.878,92 0,09 1 3 2 52 Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi 2.163.000,00 1.228.877,65 1.228.877,65 1.228.877,65 0,57 1 3 9 51 Eğlence Vergisi 216.000,00 52.646,20 113.148,14 36.881,60 0,17 1 3 9 52 Yangın Sigortası Vergisi 145.000,00 27.205,23 27.205,23 27.205,23 0,19 1 3 9 53 İlan ve Reklam Vergisi 612.000,00 592.787,51 2.057.333,35 406.749,48 0,66 1 6 9 52 Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı 225.000,00 1.374,31 31.602,45 1.374,31 0,01 1 6 9 53 İşgal Harcı 2.877.000,00 1.415.370,38 1.473.453,91 1.419.104,86 0,49 1 6 9 54 İşyeri Açma İzni Harcı 746.000,00 63.951,04 63.951,04 63.951,04 0,09 1 6 9 56 Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı 1 6 9 57 Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı 113.000,00 10.565,01 10.565,01 10.565,01 0,09 1.125.000,00 43.140,00 43.140,00 43.140,00 0,04 1 6 9 58 Tellallık Harcı 188.000,00 114.951,99 114.951,99 114.951,99 0,61 1 6 9 59 Toptancı Hali Resmi 2.246.000,00 122.669,00 122.669,00 122.669,00 0,05 1 6 9 99 Diğer Harçlar 375.000,00 969.689,93 969.689,93 969.689,93 2,59 3 1 1 1 Şartname, Basılı Evrak, Form Satış Gelirleri 0 19.000,00 19.000,00 19.000,00 3 1 1 99 Diğer Mal Satış Gelirleri 258.000,00 1.853.871,94 1.992.513,24 1.840.534,22 7,13 3 1 2 58 Su Hizmetlerine İlişkin Gelirler 21.632.000,00 10.384.648,40 14.016.463,15 10.115.426,73 0,47 3 1 2 99 Diğer hizmet gelirleri 1.543.000,00 282.074,86 304.332,86 282.012,86 0,18 3 4 5 59 Ulaştırma Hizmetlerine İlişkin Kurumlar Hasılatı 2.028.000,00 196.149,03 196.149,03 196.149,03 0,10 3 4 9 99 Diğer Kurumlar Hasılatı 1.000,00 83.151,50 83.151,50 83.151,50 83,15 3 6 1 99 Diğer Taşınmaz Kira Gelirleri 1.099.000,00 2.187.378,76 4.959.799,40 1.291.752,11 1,18 4 4 2 2 Kişilerden alınan Bağış ve Yadımlar 4 5 1 1 Genel Bütçeli İdarelerden Alınan Proje Yardımları 36.000,00 2.487.049,04 2.487.049,04 2.487.049,04 69,08 0 160.084,55 160.084,55 160.084,55 5 1 9 1 Kişilerden Alacaklar Faizleri 0 665.062,31 665.062,31 665.062,31 5 1 9 3 Mevduat Faizleri 523.000,00 42.118,00 42.118,00 42.118,00 0,08 22
Gelirin Açıklaması Bütçe ile tahmin edilen Yılı Tahakkuku Toplam Tahakkuk Yılı Net Tahsilatı 5 1 9 99 Diğer Faizler 523.000,00 35.169,71 35.169,71 35.169,71 0,07 5 2 2 51 Merkezi idare Vergi Gelirlerinden Alınan Paylar 5 2 3 5 Mahalli İdarelerden Alınan Yönetim Giderlerine Katılma Payları 5 2 4 52 Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı 5 2 4 53 Yol Harcamalarına Katılma Payı 5 2 4 99 Diğer Harcamalara Katılma Payları 5 2 8 51 Maden İşletmelerinden Alınan Paylar 5 2 8 52 Müze Giriş Ücretlerinden Alınan Paylar Gerç. Oranı % 26.200.000,00 29.259.247,45 29.259.247,45 29.259.247,45 1,12 0 243.072,54 243.072,54 243.072,54 2.108.000,00 569.719,18 699.482,58 549.079,32 0,26 225.000,00 10.000,00 10.000,00 10.000,00 0,04 375.000,00 11.975,00 11.975,00 11.975,00 0,03 2.000,00 2.048,15 2.048,15 2.048,15 1,02 125.000,00 328.006,17 328.006,17 328.006,17 2,62 5 3 2 99 Diğer İdari Para Cezaları 483.000,00 180.783,20 436.853,08 85.934,57 0,18 5 3 4 1 Vergi ve Diğer Amme Alacakları Gecikme Zamları 1.003.000,00 788.509,81 917.017,40 824.555,50 0,82 5 3 4 99 Diğer Vergi Cezaları 813.000,00 103.471,58 103.471,58 103.471,58 0,13 5 9 1 1 İrat Kaydedilecek Nakdi Teminatlar 339.000,00 11.403,15 11.403,15 11.403,15 0,03 5 9 1 6 Kişilerden Alacaklar 72.000,00 23.606,59 30.157,16 23.606,59 0,33 5 9 1 51 Otopark Yönetmeliği Uyarınca Alınan Otopark Bedeli 5 9 1 99 Yukarıda Tanımlanmayan Diğer Çeşitli Gelirler 1.200.000,00 417.399,73 417.399,73 417.399,73 0,35 26.000,00 250.347,03 250.347,03 250.347,03 9,63 6 1 3 1 Diğer Bina Satış Gelirleri 3.325.000,00 591.000,00 591.000,00 591.000,00 0,18 6 1 5 1 Arsa Satışı 3.311.000,00 2.500.092,29 2.552.999,14 2.500.092,29 0,76 Toplam 104.500.000,00 61.005.726,65 73.239.799,41 59.221.174,93 0,57 23