OTOMOTİV TEKNOLOJİLERİ Prof. Dr. Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Mühendisliği Bölümü, Erzurum
Bu bölümde Aktarma Organları Sistem Tanımı Mekanik Kavramalar Manuel Transmisyon ve Transaxle Aks Diferansiyel Tork konvertör Otomatik Transmisyon CVT, Sürekli değişken transmisyon
Sistem Tanımı Sistem Elemanları Manuel transmisyon Kavrama Motor Motor Kavrama Transmisyon Şaft (Arkadan çekişli) Diferansiyel Akslar Motor Kavrama Manuel transmisyon Transmisyon Diferansiyel Ön akslar Şaft Diferansiyel Arka akslar Ölü akslar Arkadan çekişli Önden çekişli
Kavramalar KAVRAMA nedir? Aynı eksende bulunan iki milden birinde olan hareketi diğerine ileten veya iletilen hareketi kesmekte kullanılan makina elemanıdır. Otomotiv sanayinde ise motor ile aktarma organları arasında bağlantıyı sağlayan elemandır. Kavramadan beklenen görevler? - Kalkış esnasında motor hareketini vites kutusuna yavaşça ileterek sarsıntısız ve yumuşak bir kalkış sağlamalıdır. - Taşıt durduğunda veya hareket esnasında bağlantıyı keserek vites değişimine olanak tanımalıdırlar. - Kavramanın kesilmesi için uygulanan pedal kuvveti az olmalı, ekonomik olmalı ve bakımları kolay olmalıdır. Kavrama Tipleri? - Sürtünmeli mekanik - Sürtünmeli santrifüj - Sürtünmeli elektrikli - Sürtünmeli hidrolik kavramalar
Kavramalar Otomotiv sanayinde çoğunlukla sürtünmeli mekanik kavramalar kullanılır. Bu bölümde bu tip kavramalar tanıtılacaktır. İkinci kısımda ise hidrolik kavramalar (tork konvertörler) tanıtılacaktır. Mekanik sürtünmeli kavramalar; - Baskı balatası yay destekli bir plakadır ve önünde bulunan diske bastırıldığında kavramanın volana bağlanmasını sağlar. - Debriyaj pedalına bastırıldığında, baskı balatası volandan uzaklaşır. - Debriyaj rulmanı, debriyaj pedalına bağlıdır ve pedalla hareket eder. - Debriyaj pedalına bastırıldığında bu rulman volana doğru itilir, baskı balatası parmaklarına bastırılmış olur ve baskı balatası kavrama diskinden uzaklaşmış olur.
Kavramalar Baskı balatası montajı Volan Bırakma yatağı ve merkezi Kavrama diski Debriyaj kolu (çatalı) Video Yuvarlak başlı vida Debriyaj yuvası Video Video
Kavramalar - Kavrama yuvası - Motor ve transmisyonu bağlar ve kavramaya yataklık yapar.
Kavramalar - Volan - Motorda denge elemanı olarak görev yapar. - Krank miline atalet bindirir. - Kavramanın teması için yüzey oluşturur.
Kavramalar - Kavrama giriş şaftı, - Transmisyonun önündeki çıkıntıdır. - Genelde krank milinin ucundaki rulmana klavuzluk eder. - Kavrama diski kavrama miline freze kanallı olarak geçirilir. - Birbirine geçtiğinde kavrama diski giriş milini sürmeye başlar. Giriş mili Pilot yatak merkezi Freze kanalları Rulman tutucu
Kavramalar - Kavrama diski, Perçin Burulma helisel yayı Merkez flanş Yastık elemanlar
Kavramalar - Kavrama diski, - Sürtünme malzemesi ile kaplıdır. - Hareketin motordan transmisyon giriş şaftına aktarılmasını sağlar. - Burulma yayları (veya lastikler) sayesinde baskı balatasına gelen tork yavaş yavaş aktarılır. - Yaylara yataklık edebilmesi için kavrama diskinin yüzeyleri perçin bağlantılıdır. - Bu yaylar sayesinde kavrama esnasındaki titremeler azaltılmış olur. - Beklenen Özellikler; - Yüksek sürtünme katsayısı - Isıl dayanıklılık ve uzun ömür - Ani kavramalarda hareketi hızlı aktarma - Vites değişimlerinde farklı yüklere uyum sağlama
Kavramalar - Baskı balatası bağlantısı, - Kavrama diskini volan üzerine sıkıştırır. - Tekrar tekrar devreye alınabilir. - Yaylarla desteklenmiş bir bağlantı elemanıdır. - İki tipi vardır; helezon yaylı ve diyafram yaylı. Dış muhafaza Baskı balatası Basınç yayları Rulman Pim Delikli civata Bırakma kolu yayı Destek Bırakma kolu
Kavramalar - Serbest bırakma rulmanı - Debriyaj bağlantısı ile hareket ettirilir. - Baskı balatasına bastırır ve kavramanın serbest kalmasını sağlar. Bırakma rulmanı Bırakma kolu Çapraz mil (Manuel transmisyon)
Kavramalar - Rulman - Görevi transmisyon giriş şaftına yataklık etmektir. - Giriş şaftının krank mili ile dönmesini sağlar.
Kavramalar - Debriyaj bağlantısı, debriyaj pedalı hareketinin rulmana aktarılmasını sağlar. - Mekanik bağlantıda bir mil ve genellikle kablo bulunur. Aracın önü Pedal bağlantısı İç kablo Kablo çengeli Conta Dış kablo yuvası Bölme Kablo temizleyici Pedal mili Debriyaj pedalı Kablo yuvası durdurucu Durdurucu Pedal stobu Pedal desteği Kavrama yuvası Bırakma çubuğu Geri alma yayı Ayar somunu Emniyet somunu
Kavramalar - Hidrolik bağlantı ise, ana silindir, hidrolik borular ve yardımcı silindirden oluşur. Debriyaj ana silindiri Yay Pedal Hidrolik borular Debriyaj çatalı Debriyaj yardımcı silindiri
Kavramalar - Kavrama problemleri 1- Kavramanın Kayması; Pedala basılı değilken motor devir sayısı artmasına rağmen araç hızı değişmiyor. - Muhtemel sebepler; - Disk aşınmış olabilir. - Bağlantı (pedal) arızalı olabilir. - Disk yüzeylerine yağ bulaşmış olabilir. - Baskı balatası yayları zayıflamış olabilir. - Bırakma rulmanı ve baskı balatasının parmakları arasındaki temasta sorun olabilir.
Kavramalar - Kavrama problemleri 2- Debriyaj titremesi; debriyaj bırakıldığında titreme - Muhtemel sebepler; - Disk yüzeylerine yağ bulaşmış olabilir. - Yataklar eskimiş (aşınmış) olabilir. - Volan ve baskı balatası kötü bağlanmış olabilir.
Dişli oranları - Düz dişli - Kremayer dişli - İç dişli - Helisel dişli - Zikzak dişli - Düz konik dişli - Miter (1:1) dişli - Sonsuz dişli
Dişli oranları - Bir dişli ile diğeri arasındaki bağlantı mekaniktir. - Dişliler arasında tork katlanarak aktarılır. - Bir dişli ile diğeri arasında devir sayısı ilişkisi vardır. 1 birim 25 Nm Giriş dişlisi (20 Dişli) 2 birim 50 Nm Çıkış dişlisi (40 Dişli)
Dişli oranları Dişli oranı - = ç - = ç ç - = ç ş - = ç - > 1 h, - < 1 h,
Dişli oranları İlk üretilen ve senkromeçli transmisyonlar arasındaki fark
Dişli oranları GRUP DİŞLİ Adım 1 Birinci grup dişli oranı bulunur. Çıkış dişli sayısı ile giriş dişli sayısının oranlanması Örnek: Şayet giriş dişlisinde 20 diş çıkış dişlisinde 40 diş varsa dişli oranı 2 ye 1 veya 2:1 denir.
Dişli oranları Adım 2 İkinci grup dişli oranı bulunur. Çıkış dişli sayısı ile giriş dişli sayısının oranlanması Örnek: Şayet giriş dişlisinde 20 diş çıkış dişlisinde 60 diş varsa dişli oranı 3 e 1 veya 3:1 denir.
Dişli oranları Adım 3 Birinci ve ikinci oranlar çarpılır. Örnek: 1. grup dişli oranı x 2. grup dişli oranı = Toplam dişli oranı 2 (2 ye 1) x 3 (3 e 1) =6 (6 ya 1)
Dişli oranları Vites değişme mekanizması Vites kolu Giriş mili yatağı Transmisyon yatak uzantısı Çıkış mili Ana mil Giriş mili Kamalı mil Gurup dişlisi Transmisyon yatağı
5-VİTES MANUEL TRANSMİSYON Giriş dişlisi (süren) dördüncü vites dişlisi 3-4. vites senkromeçi Üçüncü vites dişlisi (sürülen) İkinci vites dişlisi (sürülen) 1-2. vites senkromeçi ve geri vites dişlisi (sürülen) Birinci vites dişlisi (sürülen) Beşinci vites dişlisi (sürülen) Çıkış mili Hız ölçüm dişlisi Giriş mili Overdrive Direct drive Sürülen giriş mili Üçüncü vites dişlisi (süren) İkinci vites dişlisi (süren) Geri vites ara dişlisi Geri vites dişlisi (süren) Birinci vites dişlisi (süren) Azalma Beşinci vites dişlisi (süren) Beşinci vites senkromeçi
Dişli oranları
Dişli oranları
Dişli oranları GR 4 =1
Dişli oranları Renault Clio Manuel vites dişli sayıları
Dişli oranları
Transmisyon dizaynı Senkromeç transmisyon - Dişliler sürekli temas halindedir. - Bileziklerde senkronizerler (eş zamanlayıcı) vardır. - Senkronizerler sayesinde dişlilerin çizgisel hızlarının eşitlenmesine gerek yoktur. - Manuel transmisyonlu tüm araçlarda bulunurlar.
Senkromeç parçaları - Göbek (merkez) - Yatak (kayıcı) - Sabitleme (blokaj) bileziği - İnsörtler Kilit halkaları Senkromeç kayıcısı Kilitleme halkası İnsertler Göbek Kilitleme halkası
Senkromeç parçaları Senkromeç kayıcısı Kilitleme halkası Senkromeç kayıcısı Kilitleme halkası Göbek Sürülen dişli Temas Sürülen dişli Senkromeç kayıcısı Kilitleme halkası Eş zamanlama meydana gelir Sürülen dişli (a) Konik tip senkromeç sürülmeden önce (b) kilitlme halkası ile dişlinin ilk teması (c) ana mil üzerindeki dişli ile kayıcının son bağlantısı
Senkromeç parçaları
Senkromeç çalışması Video Video senkromeç
Transmisyon Güç Akışı - Boş - Giriş mili grup milini döndürür. - Ana mil üzerindeki tüm dişliler döner. - Senkronizer hiçbir dişliyi bağlamaz. - Çıkış miline (diferansiyele) hareket aktarılmaz.
Transmisyon Güç Akışı VİTES BOŞTA Çıkış mili Giriş mili Gurup dişlisi Geri vites avare dişlisi ve mili
Transmisyon Güç Akışı - İleri vitesler - Giriş milinden transmisyona hareket aktarılır. - Senkronizer kaydırıcısı, seçilen vitesin kurt dişlerini bağlar. - Giriş milinden grup miline hareket aktarılan hareket seçilen vites dişlisi üzerinden çıkış miline transfer edilir. - Dişli çıkış şaftını hareket ettirir.
Transmisyon Güç Akışı BİRİNCİ VİTES
Transmisyon Güç Akışı İKİNCİ VİTES
Transmisyon Güç Akışı ÜÇÜNCÜ VİTES
Transmisyon Güç Akışı DÖRDÜNCÜ VİTES
Transmisyon Güç Akışı BEŞİNCİ VİTES
Transmisyon Güç Akışı - Geri vites - Giriş milinden transmisyona hareket aktarılır. - Geri vites senkronizer kaydırıcısı, geri vites kurt dişleri ile bağlanır. - Giriş milinden alınan hareket grup milinden geri vites dişlisine aktarılmış olur. - Geri vites çıkış milini ters yönde döndürür.
Transmisyon Güç Akışı GERİ VİTES
Güç Akışı
Transaxle Güç Akışı
Vites kolu mekanizması - Dahili tip - Transmisyonun üstünde veya kenarındadır.
Vites kolu mekanizması - Harici tip - Transmisyonun dışında bulunan kollar ile bağlantı sağlanır.
Vites kolu mekanizması
Aks Aks mili (Kısa mil) Diferansiyele Tekerleğe Dahili tip CV (sabit hız) mafsal Aks Harici tip CV (sabit hız) mafsal
Aks - Dış bağlantı Bilye tutucu bilezik Bilye kafesi Bilyeler Dış bilezik Halka segman Yatak iç bileziği Frezeli kısa mil
Aks - İç bağlantı
Aks - Sabit bağlama - Mil boyunun uzayıp kısalmasına olanak tanımaz. - Dış taraftaki (tekerlek) bağlantıda kullanılır. - Kıvrılmalı bağlama - Süspansiyon hareketine bağlı olarak mil boyunun değişmesine olanak tanır. - İç taraftaki (diferansiyel) bağlantıda kullanılır.
Aks Kardan mafsalı Yataklar ve keçeler Körük ve bilezikler Körük ve bilezikler Sızıntılar kontrol edilmelidir Ara yataklar
Diferansiyel Dişli Takımı - Ana şafttan gelen hareketi tekerleklere aktarır. - Arkadan çekişli araçlarda hareketi 90 derece çevirir. - Virajlarda tekerleklerin farklı devir sayılarında dönmesini sağlar. Parçalar; Yatak/taşıyıcı: - Tüm parçaları tutar ve süspansiyona bağlar. Ayna ve pinyon dişliler: - En son dişli ile devir sayısı dönüşümünü sağlar. - Arkadan çekişi araçlarda hareketi 90 derece çevirir.
Diferansiyel Dişli Takımı Diferansiyel bağlantıları ve montajı - Ayna dişli tarafından tahrik edilen diferansiyel yatağı vardır. - Mahruti dişli, diferansiyel pinyon dişlileri, ve diferansiyel aks dişlilerinden oluşur ve bu dişliler tekerleklerin farklı devir sayılarında dönmesini sağlar. Ayna dişli Diferansiyel yuvası Giriş dişlisi (Mahruti) Aks Diferansiyel aks dişlisi Şaft Pinyon dişlisi
Diferansiyel Dişli Takımı
Diferansiyel Dişli Takımı Nasıl Çalışır? - Mahruti dişli ayna dişlisini döndürür, ayna dişlisi diferansiyel yatağına yataklanmıştır. - İleriye doğru düz yolda ilerlerken, - Diferansiyel yatağı ve parçaları tek parça halinde dönerler. - Hareket her iki tekerleğe de eşit oranda aktarılır.
Diferansiyel Dişli Takımı Nasıl Çalışır? - Viraj dönerken - Lastiğin zarar görmemesi için tekerlekler farklı devir sayısında dönmelidirler. - Diferansiyel pinyon dişlileri daha düşük hızla hareket eden aks dişlileri üzerinde «yürümeye» başlarlar ve diğer taraftaki kenar dişli daha hızlı döner. - Bir tekerlekten alınan devir sayının yüzdesi diğer tekerleğe aktarılmış olur.
Diferansiyel Dişli Takımı - Sola dönerken VİDEO İç aks Dış aks
Kilitli diferansiyeller - Hareketin kaymakta olan tekerlekten alınarak diğerine aktarılmasını sağlarlar. - Kenar dişlilerine freze bağlantısı ile bağlı olan sürtünme disklerinin bulunduğu kavrama paketi bulunur. - Sürtünme diskleri çelik plakalara yapıştırıldığında, diferansiyel aks dişlileri diferansiyel yuvasına kilitlenerek bir tekerleğin diğerinden daha hızlı dönmesini engellemiş olur.
Kilitli diferansiyeller