Cilt: 10 Sayý: 40 (2001), 12-16 ARAÞTIRMA AÞTIRMA MAKALESÝ ALESÝ Mersin Üniversitesi Kampüs Alaný Florasýnýn Tespiti Prof. Dr. Oya ZEREN Mersin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliði Bölümü, MERSÝN Pey. Mim. Yasemen ÝSPÝRGÝL Mersin Üniversitesi Yapý Ýþleri Teknik Daire Baþkanlýðý, MERSÝN ÖZET Bu çalýþmada, Mersin Üniversitesi Kampüs alanýndaki bitki florasý araþtýrýlmýþtýr. Çalýþma sýrasýnda alanýn genel iklim, toprak ve jeolojik özellikleri göz önünde bulundurulmuþtur. Çalýþma sonunda 29 familyaya ait 67 cins ve 75 tür teþhis edilmiþtir. Toplanan cinslerin % 57.34' ünün çok yýllýk, % 38.60' nýn tek yýllýk, % 4.06' sýnýn ise iki yýllýk olduðu belirlenmiþtir. Anahtar Kelimeler: Flora, Mersin Üniversitesi, kampüs alaný. The Determination of Flora in Mersin University Campus ABSTRACT In this study, the flora of Mersin University campus area is investigated. During the research, general characteristics of climate, soil and geology of the vicinity have been taken into consideration. 29 families, 67 genus and 75 species were identified. It has been determined that 57.34% of the plants collected were perannual plants, 38.60 % of them were annual plants and 4.06 % of them were biannual plants. Keywords: Flora,Mersim Universty, campus area. GÝRÝÞ Bitkisel çeþitlilik yönünden çok zengin olan Türkiye'de doðal kaynaklarýn bilinçsizce kullanýmý, aþýrý otlatma, yapýlaþma, erozyon gibi etkenler nedeniyle flora fakirleþmekte, doðal vejetasyonlar giderek yok olmaktadýr. Doðu Akdeniz Bölgesinde bir çok floristik çalýþma yapýlmasýna raðmen (1, 2, 3, 4), Kampus alanýnýn bulunduðu Ýçel Ýlinde herhangi bir çalýþma yapýlmamýþtýr. Mersin Üniversitesi kampus alaný henüz sýnýrlarý belirgin bir çitle ayrýlmamýþ, istimlak edilen yerler henüz boþaltýlmamýþ olup seracýlýk ve buðday tarýmý yapýlmaktadýr. Araþtýrma alaný kireçli topraklara sahip, yaklaþýk 130 m yüksekliðinde, parçalý alanlara sýkýþmýþ maki vejetasyonundan oluþmaktadýr. Floristik bakýmdan Akdeniz Bölgesi içinde yer alan araþtýrma alaný, girit sistemine göre C5 karesi içinde yer almaktadýr (5 ). MATERYAL VE METOD Mersin Üniversitesi Kampüs alanýndaki florayý tespit etmek amacýyla araþtýrma alanýnda bahar ve yaz aylarýnda olmak üzere periyodik olarak 1994-1996 arasýnda iki yýl süre ile 5 ayrý bölümden bitki örnekleri toplanmýþtýr. Örnek alma iþlemi iki haftada bir yapýlmýþ ve toplama sýrasýnda bitkinin tüm organlarýnýn üzerinde olmasýna özen gösterilmiþtir. Etiketlenerek, polietilen torbalar içinde laboratuvara getirilen örnekler, daha sonra preslenip kurutulduktan sonra teþhise hazýr hale getirilmiþtir. Teþhis edilen her örneðin latince adý, floristik daðýlýmý, hayat formlarý literatüre göre yapýlmýþtýr (5, 6). BULGULAR Floristik bakýmdan Akdeniz Bölgesi içerisinde yer alan Mersin Üniversitesi kampus alaný, Davis'in "Flora of Turkey" eserindeki gritleme sistemine göre C5 karesi içerisinde yer almaktadýr. Araþtýrma alanýmýzda yapýlan bu çalýþma sonucunda 29 familya, 67 cins ve 75 tür tanýmlanmýþtýr. Teþhis edilen 76 bitki türünün hepsi Spermatophyta bölümüne aittir. Familyalardan Pinaceae, Gymnospermae, geri kalanlarý Angiospermae alt bölümünün üyesidir. Familyalarýn Ýçerdikleri Cins Durumlarý Araþtýrma alanýnda yapýlan çalýþma sonucunda en çok cins içeren familyalarýn (%75), (%66.6), (%66.6), (%41.6), (%25), Rosaceae (%25), Gramineae (%25), (%16.6), ( %16.6 ), (%16.6 ), ( %16.6 ), (%16.6), (%16.6) olduðu belirlenmiþtir. Geriye kalan familyalar ise tek bir cinse sahiptir (Þekil 1). Familyalarýn Ýçerdikleri Tür Durumlarý Birden fazla tür içeren familyalar 14 adet olup bunlarý (%71.42), (%64.28), (%57.14), (%35.7), Gramineae (% 35.71 ), (%21.42), (% 21.42), (% 21.42), Rosaceae (%21.42), (% 14.28), Gentianaceae (%14.28), (% 14.28), Plantaginaceae (% 14.28), (% 14.28), (%14.28)'dir (Þekil 2 ). Tek - Ýki - Çok Yýllýk Durumlarý Araþtýrma alanýnda toplanan doðal bitkilerden yaklaþýk 43 tür (%57.34) çok yýllýk, 29 tür ( % 38.60 ) tek yýllýk, 3 tür ( % 4.06 ) ise iki yýllýk bitkilerden oluþmaktadýr. Ýki yýllýk türler Gentinaceae ( 1 ), ( 1 ) ve ( 1) familyalarýnda bulunmaktadýr (Þekil 3 ). Aðaç - Çalý - Ot Durumlarý Toplanan türlerden 47 tür ( %62.67) ot, 24 tür 12
Ekoloji O. ZEREN - Y. ÝSPÝRGÝL 80 80 70 70 60 60 50 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 Rosacea Þekil 1.Familyalarýn içerdikleri cins durumlarý (% ). (%32.00) çalý, 4 tür ( %5.33) aðaç formundadýr ( Þekil 4). Türlerin Hayat Formlarýna Göre Daðýlýmlarý Kampus alanýndan toplanan türlerin %44.75'i Terofit, % 19.40'ý Nanofanerofit, %13.44'ü Hemikriptofit, % 10.45'i Fanerofit, % 5.98'i Geofit, % 5.98'i Kamefit olarak belirlenmiþtir ( Þekil 5 ). MERSÝN ÜNÝVERSÝTESÝ KAMPÜS ÜNDE TESBÝT EDÝLEN BÝTKÝ LÝSTESÝ Araceae 1. Arum dioscoridis L. Çok yýllýk. Anacardiaceae 2.Pistacia lentiscus L., Çok yýllýk, çalý, Fanerofit. Apocynaceae 3. Nerium oleander L., Çok yýllýk, çalý, 4. Echium italicum L., Çok yýllýk, ot, Hemikriptofit. 5. Lithodora hispidula (Sm.) Griseb., Çok yýllýk, çalý, 6. Heliotropium europaeum L., Tek yýllýk, ot, Terofit. 7. Cistus creticus L., Çok yýllýk, çalý, 8. Cistus laurifolius L., Çok yýllýk, çalý, 9. Helianthemum kotschyanum Boiss. Çok yýllýk, çalý, Kamefit. Gramineae 0 Graminae 10. Senecio vernalis Waldst. et Kit. Tek yýllýk, ot, Terofit. 11. Senecio vulgaris L. Tek yýllýk, ot, Terofit. 12. Calendula arvensis L., Tek yýllýk, ot, Terofit. 13. Silybium marianum L., Gaertner, 2 yýllýk, ot, Hemikriptofit. 14. Cirsium arvense L. Scop. subsp. vestitum (Wimmer et Grab ) Petrat., Çok yýllýk, ot, Hemikriptofit. 15. Helichrysum plicatum D.C., Çok yýllýk, Kamefit. 16. Pallenis spinosa L. Cass., Tek yýllýk, ot, Terofit. 17. Carduus nutans L. Ýki yýllýk, ot. 18. Anthemis tinctoria L. Çok yýllýk, ot, Terofit. 19. Bellis perennis L., Çok yýllýk, Hemikriptofit. Cruciferae 20. Sinapis arvensis L. Tek yýllýk, ot, Terofit. 21. Euphorbia helioscopia L. Tek yýllýk, Terofit. Þekil 2. Familyalarýn içerdiði tür durumlarý ( % ). 38.6 4.06 57.34 Rosaceae Gentianaceae Plantaginaceae Çok Yýllýk Tek Yýllýk Ýki Yýllýk Þekil 3. Türlerin tek- iki -çok yýllýk olma durumlarý ( % ) 13
Mersin Üniversitesi Kampüs Alaný Florasýnýn Tespiti Ekoloji 32 5.33 62.67 Ot Çalý Aðaç 13.44 19.4 10.45 5.98 5.98 44.75 Terofit Nanofanerofit Hemikriptofit Fanerofit Geofit Kamefit Þekil 4. Türlerin aðaç-çalý-ot durumlarý ( % ). Þekil 5. Türlerin hayat formlarýna göre daðýlýmlarý ( % ). 22. Mercurialis annua L. Tek yýllýk, Terofit. Erýcaceae 23. Erica arborea L. Çok yýllýk, Caryophyllaceae 24. Holosteum umbellatum L. var. glutinosum ( Bieb ). Gay Tek yýllýk, Terofit. Fagaceae 25. Quercus coccifera L., Çok yýllýk, çalý, Fanerofit. Geraniaceae 26. Geranium rotundifolium L. Tek yýllýk, ot, Terofit. Gentianaceae 27. Centaurium maritimum (L). Fritsch, Tek veya iki yýllýk, Terofit. 28. Centaurium erythraea Rafn. subsp. turcicum ( Velen ) Melderis., Tek yýllýk, ot, Terofit. 29. Satureja thymbra L. Çok yýllýk, çalý. 30. Teucrium polium L. Çok yýllýk, çalý, Kamefit. 31. Ziziphora capitata L. subsp. orientalis Samuelsson ex. Rech., Tek yýllýk, ot, Terofit. 32. Lamium amplexicaule L., Tek yýllýk, ot, Terofit. 33. Ajuga chamaepitys ( L. ) Schreber subsp. palaestina ( Boiss. ) Born., Ýki yýllýk, ot, Hemikriptofit. 34. Rosmarinus officinalis L. Çok yýllýk, çalý. 35. Thymus cilicicus Boiss. et Bal., Çok yýllýk, çalý, Kamefit. 36. Micromeria myrtifolia Boiss.et Hohen, Çok yýllýk, çalý, 37. Anthyllis tetraphylla L., Tek yýllýk, ot, Terofit. 38. Astragalus microcephalus Willd., Çok yýllýk, Kamefit. 39. Calicotome villosa ( Poiret ) Link., Çok yýllýk, çalý, 40. Ceratonia siliqua L. Çok yýllýk, aðaç, Fanerofit. 41. Lathyrus aphaca L.var. biflorus Post., Tek yýllýk, ot, Terofit. 42. Trifolium campestre Schreb., Tek yýllýk, ot, Terofit. 43. Gonocytisus angulatus L. Spach, Çok yýllýk, çalý, Fanerofit. 44. Lotus corniculatus L. Çok yýllýk. 45. Allium ameloprasum L., Çok yýllýk, ot, Geofit. 46. Muscari neglectum Guss., Tek yýllýk, ot, Terofit. 47. Gagea fibrosa ( Desf. ) Schultes et Schultes fil., Çok yýllýk. 48. Smilax aspera L., Çok yýllýk, çalý, Fanerofit. 49. Ornithogalum umbellatuým L. Çok yýllýk, ot, Geofit. Malvaceae 50. Malva neglecta Wallr., Tek yýllýk, ot, Terofit. Myrtaceae 51. Myrtus communis L. subsp. communis, Çok yýllýk, çalý, 52. Jasminum fruticans L., Çok yýllýk, çalý, 53. Olea europaea L. var. europaea, Çok yýllýk, aðaç, Fanerofit. 54. Fumaria officinalis L., Tek yýllýk, ot, Terofit. 55. Papaver rhoeas L., Tek yýllýk, ot, Terofit. Pinaceae 56. Pinus brutia Ten., Çok yýllýk, aðaç, Fanerofit. 14
Ekoloji 57. Anagallis arvensis L.var. caerulea L. Gouan Tek yýllýk, ot, Terofit. 58. Cyclamen persicum Miller, Çok yýllýk, ot, Geofit. Plantaginaceae 59. Plantago scabra Moench, Tek yýllýk, ot, Terofit. 60. Plantago lanceolata L. Çok yýllýk, ot, Hemikriptofit. Ranunculaceae 61. Anemone coronaria L.var. alba ( Goaty et Pons ) Burn, Çok yýllýk, ot, Geofit. Rhamnaceae 62. Rhamnus oleoides L., Çok yýllýk, Fanerofit. Rubiaceae 63. Rubia tenuifolia d.urv. subsp. brachypoda (Boiss) Ehrend. et Schönblem, Çok yýllýk, çalý, Rosaceae 64. Sanguisorba minor Scop. subsp. muricata (Spach) Erip, Çok yýllýk, ot, Hemikriptofit. 65. Rubus sonctus Schreber, Çok yýllýk, ot, 66. Paliurus spina-christi Miller, Çok yýllýk, çalý. 67. Veronica arvensis L. Tek yýllýk, ot, Terofit. 68. Veronica cymbalaria Bodard, Tek yýllýk, ot, Terofit. 69. Verbascum sinuatum L. var. adenosepalum Ýki yýllýk, ot, Hemikriptofit. Thymelaeaceae 70. Daphne sericea Vahl., Çok yýllýk, çalý, Gramineae 71. Cynodon dactylon L. Pers var. dactylon. Çok yýllýk, ot, Hemikriptofit. 72. Bromus intermedius Guss., Tek yýllýk,ot,terofit. 73. Bromus scoparius L. Tek yýllýk, ot, Terofit. 74. Bromus sterilis L., Çok yýllýk, Terofit 75. Aegilops biuncialis (Vis.), Fl. Dalm., Tek yýllýk,ot. TARTIÞMA VE SONUÇ Mersin Üniversitesi kampüsü olarak bilinen araþtýrma alanýmýz, Mersin'in kuzeyinde 3000 dönümlük bir alana yayýlmýþtýr. Çiftlik köyü mevkiindeki kampüs alaný kamulaþtýrma sonucu elde edilmiþ olup halen kamulaþtýrýlmakta olan alanlar bulunmaktadýr. Kamulaþtýrýlan O. ZEREN - Y. ÝSPÝRGÝL alanlarda ise Üniversite eðitim-öðretim binalarýnýn yapýmýna devam edilmektedir. Araþtýrma alanýnýn toprak yapýsý incelendiðinde alanýn Kuzgun formasyonu ve Handere formasyonu ile kaplý bulunduðu anlaþýlmýþtýr. Bunlarýn dýþýnda kalan alanlar ise Kaliþ horizonu ile kaplý bulunmaktadýr (7, 8). Mersin Meteoroloji istasyonundan alýnan verilere göre araþtýrma alanýnda yazlarý sýcak ve kurak kýþlarý ýlýk ve yaðýþlý olan tipik Akdeniz ikliminin hüküm sürdüðü görülmektedir. En kurak aylar Temmuz-Aðustos, en soðuk aylar ise Ocak-Þubat aylarýdýr. Alanýn eski tarihlerde köy oluþu nedeni ile insanlarca yoðun kullaným ve otlatmaya maruz kalmýþtýr. Bu yüzden doðal bitki örtüsünün fazla geliþtiði söylenemez. Alanýn floristik yapýsý incelendiðinde;,,, ve Gramineae familyalarýnýn yaygýn olarak bulunduðu saptanmýþtýr. Tespit edilen 75 bitki türünün % 57.34'ü çok yýllýk, % 38.60'ý tek yýllýk, % 4.06'sý ise 2 yýllýk olduðu belirlenmiþtir. Yapýlan araþtýrma sonucu alandan elde edilen bitkilerin bodur, maki bitkileri olduðu görülmüþtür. Alanda yaz kuraklýðýna dayanýklý fazlaca Cistus laurifolius ve Calicotome villosa türlerinin doðal olarak bulunduðu tespit edilmiþtir. Bu da bölgedeki kuraklýðýn uzun süreli olduðunu göstermektedir (6). Araþtýrma alanýmýza yakýn Çukurova Üniversitesinde yapýlan araþtýrma sonucu elde edilen kampus bitkileriyle kýyaslama yapýldýðýnda bizim alanýmýzda fazlaca tür olmadýðý tespit edilmiþtir (1, 6). Alanýn doðal yapýsý kendi haline býrakýldýðýnda yýllar içinde rejenerasyonu izlemek mümkün olacaktýr. Alandaki plantasyon, sulama ve iyi koruma ile gelecek yýllarda orman halini alýrsa orman alt örtüsü de geliþebilir ve vejetasyon zenginleþebilir. Bu arada açýkta kalmýþ oldukça az sayýdaki maki çalýlarý da kendini toplayarak yaygýnlaþýp açýk alanlarý kaplayabilir. Alanda devam eden otlatmanýn da kampüsten yasaklanmasý gerekmektedir. Üniversite sýnýrlarý içinde bulunan ve bazý köylülerce (eski sahiplerince) halen iþletilen sebze-meyve seralarýnda çiçekçiliði teþvik etmek Üniversitemiz ve Ýçel Ýli açýsýndan yararlý olacaktýr. Araþtýrma alanýnda toplanan bitkilerden Araceae, Gramineae ve Monocotyledon, diðer familyalar ise Dicotyledon sýnýfýndandýrlar. Araþtýrma alanýnda doðal halde olan habitatlarý genel anlamda makiler, bozuk makiler ve nemli yerler oluþturmaktadýr. Doðal olmayan habitatlar ise; eskiden tarla olup býrakýlan, orman plantasyon sahalarý, öðrenim dokularýnýn yerleþtiði sahalar ve tarým alanlarý oluþturmaktadýr. Alanda bað-bahçe ve tarla tarýmý yapýlan yerlerin dýþýnda kalan alanlarda doðal bitki örtüsü genellikle renk ve doku etkisi yapan otsu ve kitle etkisi yapan çalýlardan oluþmaktadýr. Doðal bitki örtüsü kuru dere yataðý içerisinde, yamaçlarda lokal olarak görülmektedir. Kampüs alanýndaki doðal bitki örtüsü bol güneþli yerlerden hoþlanan, çoðunlukla herdemyeþil, sert, tüylü ve keçemsi görünümlü yapraklý bitkilerden oluþan Akdeniz maki örtüsü fertlerini içer- 15
Mersin Üniversitesi Kampüs Alaný Florasýnýn Tespiti mektedir. Yapýlacak her türlü inþaat ve yapýlaþmanýn doðal bitki örtüsüne zarar vermemesi için yönetimce tüm önlemler alýnmalýdýr. Teþekkür: Örneklerin teþhisinde yardýmcý olan Ekoloji Mersin Üniversitesi Fen-Ed. Fak. Biyoloji Bölümü Öðretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Sayýn Ayþe Everest'e ve Adana Zirai Mücadele Araþtýrma Ensititüsü Yabancý Ot Þube Þefi Sayýn Dr. Ýlhan Üremiþ'e teþekkürlerimizi sunarýz. KAYNAKLAR 1. Everest, A., Adana Herbariumundaki Caryophyllaceae, Boragýnaceae ve Labiaceae Familyalarýna Ýliþkin Bitkilerin Teþhisi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Uzmanlýk. Tezi, 1980. 2. Everest, A., Göksu Deltasýndaki Bazý Bitkilerin Çeþitli Ekolojik Özellikleri Yönünden Ýncelenmesi ve Topraklarýn Karbon, Azot Mineralizasyonu, Çukurova Üniversitesi Fen Bil. Ens., Doktora Tezi, 1994. 3. Uslu, T., Mersin-Silifke Arasý Kumul ve Maki Vejetasyonunun Araþtýrýlmasý, Ankara Üniversitesi Fen Fak. Doktora Tezi, 1972. 4. Uygur, F.N., Untersuchungen zur Art und Bedeutung der Verunkrautung in der Çukurova unter besonderer Berücksichtigung von Cynedon dactylon ( L.) Press. und Sorghum halepense ( L. ) Pers., Plits, 3, 5, Adana, 1985. 5. Davis, P.H., Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol. 1-10, University Press, Edinburgh, 1965-1988. 6. Uluð, E., Kadýoðlu, Ý., Üremiþ, Ý., Türkiye'nin Yabancýotlarý ve Bazý Özellikleri, Tarým ve Köyiþleri Bak. Adana Zirai Müc. Ar. Ens. Yayýn No:78, Adana, 1993. 7. Acar, A., Erdemli (Mersin) Dolayýnýn Jeolojik Ýncelenmesi, Çukurova Üniversitesi Fen Bil. Enst. Uzmanlýk Tezi, 1988. 8. Eretöz, C., 1/500.000 Ölçekli Jeolojik Harita ve Ýzahnamesi, M.T.A. Enstitüsü, Ankara, 1963. Düzeltme : 39. sayýmýzýn 7-12 nci sayfalarýnda yer alan Amasya üzümü beslenme prolemlerinin tesbiti üzerine bir araþtýrma makalesinin yazarlarý sýrasý Yrd. Doç. Dr. Tuncay DEMÝRER - Doç. Dr. N. Mücella MÜFTÜOÐLU - Arþ. Gör. Fadime ATEÞ - Arþ. Gör. Cafer TÜRKMEN olarak düzeltilmiþtir. Okurlarýmýz ve yazarlarýmýza duyururuz. 16