İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ FİNANSAL GÖRÜNÜM RAPORU

İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 BÖLGESİ FİNANSAL GÖRÜNÜM RAPORU ARAŞTIRMA SERİSİ - 18 Gaziantep 2015

TRC1 BÖLGESİ FİNANSAL GÖRÜNÜM RAPORU İpekyolu Kalkınma Ajansı Araştırma Serisi - 18 Gaziantep 2015 TRC1 Bölgesi Finansal Görünüm Raporu nun hazırlanmasında değerli katkılarını esirgemeyen T.C. İpekyolu Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu Üyelerine ve bu raporu yayıma hazırlayan Planlama, Programlama ve Koordinasyon Birimi Uzmanı Sayın Mehmet UÇKUN'a teşekkür ederiz. T.C. İpekyolu Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliği İPEKYOLU KALKINMA AJANSI Adres : İncilipınar Mahallesi Muammer Aksoy Bul. Vakıflar Güven İş Merkezi Kat: 1-2-3 Şehitkamil / GAZİANTEP Telefon : +90 342 231 07 01-02 Faks : +90 342 231 07 03 e-posta : bilgi@ika.org.tr - ppkb@ika.org.tr I

İÇİNDEKİLER TABLOLAR... III ŞEKİLLER... IV KISALTMALAR... V GİRİŞ... 1 1. RAPORUN AMACI VE YÖNTEMİ... 2 1. TRC1 BÖLGESİNDE MEVDUAT VE KREDİ... 3 2. TRC1 BÖLGESİNDE KREDİ TÜRLERİ... 10 3. TRC1 BÖLGESİ NDE KULLANILAN KREDİLERİN PERFORMANSLARI... 19 4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 26 KAYNAKÇA... 28 II

TABLOLAR Tablo 1. Toplam Mevduat... 3 Tablo 2. Kişi Başı Mevduat... 3 Tablo 3. Toplam Nakdi Krediler... 4 Tablo 4. Kişi Başı Nakdi Kredi... 5 Tablo 5. Nakdi Kredilerin Toplam Mevduata Oranının En Yüksek Olduğu İlk 10 İl... 8 Tablo 6. Tasarruf Mevduatında Döviz Tevdiat Hesaplarının Payı (%)... 10 Tablo 7.Nakdi Krediler içinde Konut Kredisinin Payı (%)... 11 Tablo 8. Nakdi Krediler İçindeki Tüketici Kredileri... 12 Tablo 9.Nakdi Krediler İçindeki Ticari Krediler... 12 Tablo 10. Konut Kredisi İle Satılan Konut Sayısı Arasındaki İlişki... 14 Tablo 11. Konut Başına Konut Kredisi Tutarı... 15 Tablo 12. Ticari Kredilerle İhracat Arasında İlişki... 15 Tablo 13. Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı... 16 Tablo 14. Gaziantep'te Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı... 17 Tablo 15. Adıyaman ve Kilis'te Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı, 2014... 18 Tablo 16. Takipteki Alacak Tutarları... 19 Tablo 17. Takipteki Alacakların Toplam Nakdi Kredilere Oranı... 19 Tablo 18. Kişi Başı Takipteki Alacak... 20 Tablo 19. Takipteki Konut Kredisi Artış Oranı (%) 2013-2014... 21 Tablo 20. Ticari Kredi Performansı, 2014... 22 Tablo 21. Takipteki Ticari Kredilerde Artış (%) 2013-2014... 23 Tablo 22. Ticari Kredi Performansı, 2011-2014... 25 III

ŞEKİLLER Şekil 1. Kişi Başı Mevduat Karşılaştırması... 4 Şekil 2. Kişi Başı Nakdi Kredi Karşılaştırması... 6 Şekil 3. Nakdi Kredilerin Mevduata Oranı... 7 Şekil 4. Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Payı... 9 Şekil 5. Konut Kredisi Seyri... 11 Şekil 6. Gaziantep'te Kredi Türlerinin Dağılımı... 13 Şekil 7. Türkiye'de Kredi Türlerinin Dağılımı... 13 Şekil 8. Konut Kredisi Performans Oranı... 21 IV

KISALTMALAR BDDK TCMB TÜİK :Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu :Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası :Türkiye İstatistik Kurumu V

GİRİŞ Finans sektörü, reel sektörün finansman kaynağını sağlayan ve ülkenin yatırım ortamını destekleyen önemli bir sektördür. Finans sektörü reel sektör ile iç içedir. Bu sektörlerden birinin yaşayabileceği iç ve dış şoklar, diğerini güçlü bir şekilde etkileme gücüne sahiptir. Son dönemde dünyadaki makro ekonomik istikrarsızlıklar, kısa vadeli risklerin artmasıyla birlikte küresel ekonomik faaliyetlerde görünümün daralmasına sebep olmuştur. Küresel ekonomideki bu daralma, özellikle imalata ve ihracata dayalı bölgelerde finans sektörüne dikkatleri çekmektedir. Bu bölgelerin finansal verilerinin incelenmesi ve finansal risk unsurları varsa bunların tespit edilmesi önem taşımaktadır. Şubat 2015 te ulusal medyada çıkan nakdi kredilerin mevduata oranının en yüksek olduğu il Gaziantep şeklindeki haberler sonrasında TRC1 Bölgesi nin finans verilerini geniş bir çerçeveden inceleme ihtiyacı hâsıl olmuştur. TRC1 Bölgesi nin yatırım yapma ve risk alma iştahının yönetilmesi, finansal riskleri yönetebilmesi ile mümkündür. 1

1. RAPORUN AMACI VE YÖNTEMİ TRC1 Bölgesi Finansal Görünüm Raporu Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerini kapsayan TRC1 Bölgesi nin mevcut kredi ve mevduat yapısını analiz etmek amacıyla hazırlanmıştır. Bu kapsamda hazırlanan rapor; bölgedeki toplam mevduat ve toplam kredi tutarlarının incelemesiyle başlamakta olup, kredi ve mevduat tutarlarının birbirine oranının irdelenmesiyle devam etmektedir. Finansal görünüme konu olan en önemli göstergelerden biri mevduatın krediyi karşılama oranıdır. Bu önemli gösterge için, TRC1 illeri ile diğer illerin verileri karşılaştırılmıştır. TRC1 Bölgesi nde kredilerin hangi sektörlerde kullanıldığının ve sektörlerin kredi kullanım seyrindeki değişimlerin incelenmesi, raporun derinliğini olumlu etkilemiştir. Sektörlerin bölge illerindeki kredi performans oranları ele alınarak, finansal görünümde varsa olumsuzluklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Son olarak, ticari kredi performans oranları yorumlanarak finansal yönden dikkat edilmesi gereken sektörler tespit edilmiş ve raporun genel değerlendirilmesi yapılmıştır. Rapor kapsamında, BDDK ın erişime açık 2007-2014 verileri kullanılmıştır. TRC1 Bölgesi nin bu 8 yıllık periyotta finansal görünümü incelenirken, kullanılan ticari kredilerin ticari faaliyetlerde ve konut kredilerinin konut finansmanında kullanıldığı kabul edilmiştir. Aksi bir şekilde, ticari kredilerin ticari faaliyet dışında kullanımı veya konut kredilerinin konut dışı finansmanda kullanımı tespit edilememektedir. Bu kısıt haricinde, mevcut verilerin sağlıklı analizler için yeterli olduğu düşünülmektedir. 2

1. TRC1 BÖLGESİNDE MEVDUAT VE KREDİ Mevduat, bankalara ve benzeri kredi kurumlarına belli bir vade süresi sonunda çekilmek üzere yatırılan paralardır. Türkiye deki toplam mevduatın 2007 yılında %0,8 i TRC1 Bölgesi nde iken, bu oran 2014 yılında %1 e yükselmiştir. TRC1 illerinin mevduatları, ülke ortalamasının üzerinde artış göstermiştir. Tablo 1. Toplam Mevduat Toplam Mevduat (1000 TL) Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir 2007 2.471.945 395.070 70.161 356.386.844 146.901.989 55.870.660 21.597.149 2010 4.221.104 780.759 188.549 617.036.903 273.802.486 102.483.666 33.520.647 2014 8.734.492 1.310.646 301.478 1.052.662.441 460.804.574 158.066.458 54.760.778 2007-2014 Değişim (%) 253 232 330 195 214 183 154 Tablo 2 de TRC1 illerinde kişi başı mevduatın ülke ortalamasından daha az olduğu görülmektedir. Tablo 2. Kişi Başı Mevduat Kişi Başı Mevduat (TL) Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir 2007 1.585 678 592 2.262 11.683 12.508 5.776 2010 2.553 1.327 1.544 3.862 21.200 22.036 8.665 2014 4.736 2.195 2.345 6.131 32.542 31.331 13.484 2007-2014 Değişim (%) 199 224 296 171 179 150 133 3

TRC1 illerindeki kişi başı mevduat (ildeki banka ve benzeri kredi kurumlarına yatırılan paraların il nüfusuna bölünmesi sonucu çıkan tutar) özellikle İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerin kişi başı mevduatının oldukça altındadır. Kişi Başı Mevduat (TL), 2014 Ankara; 31.331 İzmir; 13.484 Gaziantep; 4.736 Adıyaman; 2.195 Kilis; 2.345 Türkiye; 6.131 Şekil 1. Kişi Başı Mevduat Karşılaştırması İstanbul; 32.542 Türkiye deki toplam nakdi kredilerin 2007 yılında %1,3 ü TRC1 Bölgesi nde kullanılmışken, bu oran 2014 yılında %2,7 ye yükselmiştir. TRC1 illerinde kullanılan nakdi krediler, ülke ortalamasının üzerinde artış göstermiştir. Tablo 3. Toplam Nakdi Krediler Toplam Nakdi Krediler Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir (1000 TL) 2007 3.456.578 426.784 80.029 295.960.921 115.943.431 29.904.148 14.706.958 2010 9.512.029 1.187.164 232.992 545.844.208 220.818.804 65.367.680 29.469.851 4

2014 30.797.284 2.941.817 610.264 1.277.073.967 506.772.227 155.692.114 66.938.254 2007-2014 Değişim (%) 791 589 663 332 337 421 355 Tablo 4 te TRC1 illerinde kişi başı nakdi kredi artış hızının Türkiye ve büyük şehirlerin kişi başı nakdi kredi artış hızından fazla olduğu görülmektedir. Tablo 4. Kişi Başı Nakdi Kredi Kişi Başı Nakdi Kredi Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir (TL) 2007 2.112 714 634 1.702 8.798 6.456 3.726 2010 5.539 1.940 1.827 3.879 16.593 13.589 7.236 2014 16.348 4.790 4.642 8.869 34.959 29.810 15.764 2007-2014 Değişim (%) 674 571 632 421 297 362 323 Gaziantep, ülke ortalamasından daha fazla kişi başı nakdi krediye sahiptir. 2010 yılında İzmir de kullanılan kişi başı nakdi kredi Gaziantep ten fazla iken, 2014 yılında Gaziantep te İzmir den daha yüksek kişi başı nakdi kredi kullanılmıştır. 5

İzmir; 15.764 Kişi Başı Nakdi Kredi (TL), 2014 Gaziantep; 16.348 Adıyaman; 4.790 Ankara; 29.810 Kilis; 4.642 Türkiye; 8.869 İstanbul; 34.959 Şekil 2. Kişi Başı Nakdi Kredi Karşılaştırması Nakdi kredilerin mevduata oranının en yüksek olduğu il Gaziantep şeklindeki haberlere konu olan veri incelendiğinde Gaziantep te nakdi kredilerin mevduata oranının %353 olduğu görülmektedir. Gaziantep te kullanılan kredi Gaziantep teki mevduatın 3,5 katıdır. Diğer bir ifadeyle, Gaziantep teki banka ve kredi kurumlarına yatırılan her 1 liraya karşılık ildeki banka ve kredi kurumlarından 3,5 lira kredi kullanılmıştır. 6

Nakdi Kredilerin Mevduata Oranı(%) Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye 400 İstanbul Ankara İzmir 350 300 Gaziantep 353 250 Adıyaman 224 200 150 100 108 68 140 İzmir Kilis 202 122 50 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Gaziantep 140 149 142 225 244 282 321 353 Adıyaman 108 139 127 152 191 217 211 224 Kilis 114 104 107 124 156 184 187 202 Türkiye 83 84 81 88 101 106 114 121 İstanbul 79 63 66 81 91 93 103 110 Ankara 54 61 63 64 73 73 84 98 İzmir 68 75 72 88 103 110 124 122 Şekil 3. Nakdi Kredilerin Mevduata Oranı 2014 yılında nakdi kredilerin mevduata oranı Türkiye de ortalama %122 iken, tüm TRC1 illeri bunun çok üzerinde bir orana sahiptir. Dikkat çekici nokta, mevduatın çok üzerinde kredi kullanım oranının TRC1 illeri için yeni bir durum olmadığıdır. 2007-2014 döneminde aralıksız her yıl Gaziantep, Adıyaman ve Kilis teki nakdi kredilerin mevduata oranı, hem ülke ortalamasından hem de gelişmiş illerden daha yüksektir. 7

TRC1 illerinde nakdi kredilerin mevduata oranının yüksek olması, Tablo 2 de gösterilen TRC1 illerindeki kişi başı mevduatın düşük olmasıyla ilişkilidir. Örneğin 2014 yılında 16.348 TL kişi başı nakdi kredi kullanımına sahip Gaziantep e 15.764 TL ile yakın bir kişi başı nakdi kredi kullanım miktarına sahip İzmir in aynı yıl kişi başı mevduatı 13.484 TL iken Gaziantep in kişi başı mevduatı miktarı 4.736 TL dir. Gaziantep in İzmir kadar kişi başı mevduatı olsaydı, nakdi kredilerin mevduata oranı %353 gibi çok yüksek bir değerde değil %121 gibi ülke ortalamasında bir değerde olurdu. Dikkat çekici bir başka nokta ise, nakdi kredilerin mevduata oranının en yüksek olduğu iller incelendiğinde, doğu ve güneydoğu illerinin listenin başında yer almasıdır. Bu bölgede yaşayan vatandaşların, birikimlerini mevduat haricindeki tasarruf araçlarında değerlendirdikleri düşünülmektedir. Bunun sonucunda, TRC1 illerinin de dâhil olduğu bu bölgelerde kişi başı mevduatın düşük olmasından kaynaklı nakdi kredilerin toplam mevduata oranı yüksek çıkmaktadır. Tablo 5. Nakdi Kredilerin Toplam Mevduata Oranının En Yüksek Olduğu İlk 10 İl Şehir Toplam Nakdi Kredi Toplam Mevduat Oranı (%), 2014 1 Gaziantep 353 2 Şanlıurfa 325 3 Mardin 269 4 Osmaniye 265 5 Kahramanmaraş 258 6 Siirt 257 7 Diyarbakır 234 8 Bitlis 227 9 Adıyaman 224 10 Van 224 8

Tasarruf mevduatı, gerçek kişiler tarafından açılan ve ticari işlemlere konu olmayan mevduatlardır. Gaziantep in tasarruf mevduatının ildeki toplam mevduat içindeki payı 2007 yılında %42 iken 2014 yılında %35,6 ya düşmüştür. Toplam mevduat içinde tasarruf mevduatının payının düşmesi, mevduatın şahsi hesaplar yerine şirket içinde tutulduğunun, şirketlerin küçük işletmelerden büyük işletmelere dönüşüm sürecinin bir göstergesi olarak yorumlanmaktadır. Gaziantep'te Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Payı (%) 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 45,6 42,0 41,0 42,5 41,1 39,5 37,8 35,6 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 4. Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Payı 2010 yılından itibaren döviz kurlarının yükselme eğiliminde olması, tasarruf mevduatında döviz tevdiat hesabının payının artmasına sebep olmuştur. Döviz kurlarında yükselişin bireyleri, tasarrufları döviz türünden tutmaya yönelttiği düşünülmektedir. 9

Tablo 6. Tasarruf Mevduatında Döviz Tevdiat Hesaplarının Payı (%) Dolar Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Kuru Ort. Euro Kuru Ort. 2007 37 29 36 36 1,3 1,8 2008 33 27 35 33 1,3 1,9 2009 33 25 34 33 1,6 2,2 2010 27 22 27 29 1,5 2 2011 29 30 20 32 1,7 2,3 2012 31 30 31 33 1,8 2,3 2013 30 30 33 36 1,9 2,5 2014 33 29 39 36 2,2 2,9 & TCMB 2. TRC1 BÖLGESİNDE KREDİ TÜRLERİ BDDK verilerine konu olan krediler; nakdi krediler ve gayri nakdi krediler diye iki gruba ayrılmaktadır. Nakdi krediler ise konut kredisi, tüketici kredisi ve ticari krediler şeklinde sınıflandırılmaktadır. 2007-2014 döneminde Gaziantep teki nakdi krediler içinde konut kredisinin payı Türkiye ortalamasının altındadır. Adıyaman ve Kilis ise ülke ortalaması ile benzer bir konut kredisi oranına sahiptir. 10

Tablo 7.Nakdi Krediler içinde Konut Kredisinin Payı (%) Nakdi Krediler İçinde Konut Kredisinin Payı Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir (%) 2007 10 13 11 11 13 17 20 2010 7 13 13 11 10 13 15 2014 6 11 15 10 8 10 14 Ortalama (%) 8 12 13 11 11 13 17 Şekil 4 te TRC1 Bölgesi illerinde kullanılan konut kredisi ile Türkiye de kullanılan konut kredisi arasında benzer bir seyrin ortaya çıktığı, kullanılan konut kredisi artışında TRC1 Bölgesi nin olumsuz bir ayrışma göstermediği görülmektedir. Gaziantep'te Konut Kredisi (1000 TL) Kilis'te Konut Kredisi (1000 TL) Adıyaman'da Konut Kredisi (1000 TL) Türkiye'de Konut Kredisi (1000 TL) 2.000.000 1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 140.000.000 120.000.000 100.000.000 80.000.000 60.000.000 40.000.000 20.000.000 0 Türkiye Şekil 5. Konut Kredisi Seyri 11

2007-2014 döneminde Gaziantep teki nakdi krediler içinde tüketici kredisinin payı ülke ortalamasının altındadır. Adıyaman ve Kilis ise Türkiye ortalamasının üzerinde bir tüketici kredisi oranına sahiptir. Tablo 8. Nakdi Krediler İçindeki Tüketici Kredileri Nakdi Krediler İçinde Tüketici Kredisinin Payı Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir (%) 2007 22 38 35 23 20 26 34 2010 16 32 36 24 18 23 33 2014 14 29 38 22 16 20 31 Ortalama (%) 17 33 36 23 18 23 33 2007-2014 döneminde Gaziantep teki nakdi krediler içinde ticari kredilerin payı ülke ortalamasının üzerindedir. Adıyaman ve Kilis ise Türkiye ortalamasının altında bir tüketici kredisi oranına sahiptir. Tablo 9.Nakdi Krediler İçindeki Ticari Krediler Nakdi Krediler İçinde Ticari Kredilerin Payı Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir (%) 2007 46 29 33 34 28 32 30 2010 50 30 34 38 43 37 31 2014 58 30 30 41 44 46 33 Ortalama (%) 51 30 33 37 39 38 31 12

Gaziantep nakdi kredileri çoğunlukla ticari faaliyetlerde kullanırken, Adıyaman ve Kilis yakın oranlarda tüketimde ve ticari faaliyetlerde kullanmaktadır. Gaziantep'te Krediler (2014) Gayri Nakdi ve Diğer Krediler 24% Tüketici Kredileri 14% Kredi Kartı 4% Ticari 58% Şekil 6. Gaziantep'te Kredi Türlerinin Dağılımı Gayri Nakdi ve Diğer Krediler 31% Türkiye'de Krediler, 2014 Tüketici Kredileri 22% Kredi Kartları 6% Ticari Krediler 41% Şekil 7. Türkiye'de Kredi Türlerinin Dağılımı 13

2008-2014 döneminde konut satışlarında yaşanan artış ile konut kredileri arasındaki ilişki incelendiğinde, yüksek bir korelasyon katsayısı yani güçlü bir ilişki olduğu ortaya çıkmaktadır. Tablo 10. Konut Kredisi İle Satılan Konut Sayısı Arasındaki İlişki Gaziante Adıyama Kilis'te Gaziantep Adıyaman Kilis'te Türkiye'de Türkiye'de p'te n'da Konut Konut Kredisi 'te Konut 'da Satılan Satılan Konut Satılan Satılan Konut Kredisi Analizi Kredisi Konut Konut Kredisi Konut Konut Kredisi (1000 (1000 TL) Sayısı Sayısı (1000 TL) Sayısı Sayısı (1000 TL) TL) 2008 390.095 8.006 72.140 1.092 10.979 495 38.895.117 427.105 2009 462.438 13.412 92.434 1.648 15.434 602 44.872.394 555.184 2010 680.162 12.601 153.690 2.561 30.550 894 60.793.473 607.098 2011 888.528 15.699 198.697 3.456 42.504 1.095 74.588.807 708.275 2012 1.086.908 15.963 217.817 3.052 50.655 1.289 86.044.182 701.621 2013 1.533.875 21.594 277.986 4.214 73.157 1.881 110.289.925 1.157.190 2014 1.865.434 22.169 319.100 4.480 91.211 2.556 125.760.195 1.165.381 2008-2014 Değişim (%) 378 177 342 310 731 416 223 173 Konut Kredisi - Satılan Konut Sayısı 0,95 0,98 0,99 0,96 Korelasyonu, TÜİK 2008-2014 döneminde hem konut satışları hem de kullanılan konut kredisi artmıştır. Korelasyon katsayısının yüksek çıkması, bireylerin konut alımında sıklıkla konut kredisini kullandıklarını göstermektedir. Ayrıca, bu verilerden yola çıkarak konut başına kullanılan konut kredisi tutarları incelendiğinde, Gaziantep te ve Kilis te yüksek oranda bir artış olduğu görülmektedir. Konut başına kullanma ihtiyacı duyulan kredi miktarının artması, konut fiyatlarının artışı olarak değerlendirilebilir. Buna göre, Gaziantep ve Kilis te ciddi bir konut fiyat artışı gerçekleşmiştir. 14

Tablo 11. Konut Başına Konut Kredisi Tutarı Konut Başına Kredi Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye 2008 48.725 66.062 22.180 91.067 2009 34.479 56.089 25.638 80.824 2010 53.977 60.012 34.172 100.138 2011 56.598 57.493 38.816 105.311 2012 68.089 71.369 39.298 122.636 2013 71.032 65.967 38.893 95.308 2014 84.146 71.228 35.685 107.913 2008-2014 Değişim (%) 73 8 61 18, TÜİK 2007-2014 döneminde TRC1 Bölgesi illerinde kullanılan ticari kredilerle illerin ihracatı arasındaki ilişki incelendiğinde, Gaziantep için yüksek bir korelasyon katsayısı yani güçlü bir ilişki olduğu ortaya çıkmaktadır. Yani Gaziantep, ihracat artışına paralel olarak ticari faaliyetlerinde daha fazla kredi kullanma ihtiyacı hissetmiştir. Bu durum, şu şekilde de ifade edilebilir: Gaziantep, ticari kredileri kullanımındaki artışa paralel olarak ihracatını artırmıştır. Tablo 12. Ticari Kredilerle İhracat Arasında İlişki Gaziantep't Adıyaman' Adıyama Kilis'te Gaziantep' Kilis'te Türkiye'de Türkiye'de Ticari Kredi e Ticari da Ticari n'da Ticari te İhracat İhracat Ticari Kredi İhracat (1000 Analizi Kredi (1000 Kredi (1000 İhracat Kredi (1000 $) (1000 $) (1000 TL) $) TL) TL) (1000 $) (1000 TL) 2007 1.496.550 2.447.655 121.660 29.345 24.880 12864 95.700.411 107.271.749 2008 2.164.448 3.237.060 169.257 59.103 31.145 23907 131.129.630 132.027.195 2009 2.062.413 2.952.992 201.331 58.091 45.700 16455 144.097.508 102.142.612 2010 4.647.010 3.518.434 340.981 71.638 77.353 23320 200.493.847 113.883.219 2011 7.077.698 4.759.951 463.245 61.222 109.291 30.545 258.440.156 134.906.868 2012 8.551.261 5.579.874 510.260 104.826 131.303 11.670 295.765.634 152.461.736 2013 13.818.772 6.515.193 627.780 97.589 151.583 25.974 404.023.315 151.802.637 15

2014 17.522.459 6.657.753 858.867 332.416 182.252 44.138 505.018.452 157.715.040 2008-2014 Değişim (%) 1071 172 606 1033 633 243 428 47 Ticari Kredi - İhracat 0,96 0,84 0,62 0,85 Korelasyonu 2007-2014 döneminde ticari kredilerin sektörel dağılımı incelendiğinde Türkiye de sırasıyla toptan ticaret, inşaat ve enerji sektörlerinde ticari kredi kullanıldığı görülmektedir. Ticari kredilerin en çok kullanıldığı bu 3 sektör, ülkede ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı ilk 3 sektör olarak değerlendirilebilir. Bu dönemde ticari kredi kullanımının en fazla arttığı sektörler sırasıyla enerji, inşaat ve turizm sektörüdür. Bu 3 sektöre bu dönemde yatırımların arttığı düşünülmektedir. Tablo 13. Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı Türkiye'de Metal Tekstil Ticari Gıda Toptan Ticaret ve Finansal ve Ziraat ve Kredilerin Meşrubat İnşaat ve Turizm Enerji Denizcilik İşlenmiş Kuruluşlar Tekstil Balıkçılık Sektörel ve Tütün Komisyonculuk Maden Ürünleri Dağılımı 2007 10,3 14,3 10,0 8,8 12,2 15,9 5,3 10,9 8,5 3,8 2008 9,0 15,3 10,6 7,4 9,9 16,6 5,7 10,2 10,6 4,7 2009 8,4 16,5 9,7 8,7 8,3 16,0 5,7 10,7 11,5 4,5 2010 9,1 15,1 10,1 9,2 8,3 15,3 5,7 11,5 12,2 3,6 2011 9,3 15,5 9,8 6,0 8,5 15,7 6,0 12,0 13,4 3,9 2012 9,1 16,0 9,1 5,7 8,6 17,0 6,1 11,1 13,8 3,4 2013 8,3 17,4 9,1 6,3 8,9 16,3 6,3 9,1 15,2 3,0 2014 8,5 17,2 8,2 6,1 8,6 18,6 6,6 9,1 14,9 2,3 Ortalama 9,0 15,9 9,6 7,3 9,2 16,4 5,9 10,6 12,5 3,7 2007-2014 Değişim 327 526 326 261 269 509 539 335 814 210 (%) 16

2007-2014 döneminde ticari kredilerin sektörel dağılımı incelendiğinde Gaziantep te sırasıyla tekstil, gıda ve toptan ticaret sektörlerinde en çok ticari kredi kullanıldığı görülmektedir. Ticari kredilerin en çok kullanıldığı bu 3 sektör, Gaziantep te ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı ilk 3 sektör olarak değerlendirilebilir. Bu dönemde ticari kredi kullanımının en fazla arttığı sektörler sırasıyla enerji, turizm ve inşaat sektörüdür. Bu 3 sektöre bu dönemde yatırımların arttığı düşünülmektedir. Tablo 14. Gaziantep'te Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı Metal Tekstil Gıda Toptan Ticaret ve Finansal ve Ziraat ve Gaziantep Meşrubat İnşaat ve Turizm Enerji Denizcilik İşlenmiş Kuruluşlar Tekstil Balıkçılık ve Tütün Komisyonculuk Maden Ürünleri 2007 19,5 6,2 2,4 0,2 46,5 13,6 0,5 7,0 4,1 0,0 2008 17,6 4,5 1,3 0,2 38,9 23,7 0,4 6,6 6,7 0,0 2009 16,5 5,6 1,5 0,2 39,3 16,7 0,7 11,0 8,4 0,1 2010 16,9 7,1 1,1 0,4 34,8 10,4 0,9 8,4 19,9 0,1 2011 18,0 6,7 1,3 0,3 38,5 11,3 0,7 7,4 15,8 0,0 2012 15,6 9,3 1,7 0,2 41,0 12,8 0,5 6,6 12,2 0,0 2013 13,5 9,6 1,7 0,3 47,4 12,2 0,6 5,3 9,3 0,0 2014 11,3 9,3 2,6 0,3 48,4 14,6 0,8 5,9 6,7 0,0 Ortalama 16,1 7,3 1,7 0,3 41,8 14,4 0,7 7,3 10,4 0,0 2007-2014 Değişim 551,1 1577,6 1139,4 1398,0 1070,7 1106,7 1706,2 843,5 1755,0 275,1 (%) Gaziantep te kullanılan ticari kredilerde bütün sektörlerdeki artışın Türkiye deki sektörlerin ortalama artışından fazla olması, ticaret ve sanayi şehri olan Gaziantep in yatırım ve risk iştahının bir göstergesidir. 17

Adıyaman da 2014 yılında ticari kredilerin sektörel dağılımı incelendiğinde sırasıyla ziraat, toptan ticaret, tekstil sektörlerinde en çok ticari kredi kullanıldığı görülmektedir. Kilis te ise sırasıyla en çok ziraat, inşaat ve toptan ticaret sektörlerinde ticari kredi kullanımı gerçekleşmiştir. Tablo 15. Adıyaman ve Kilis'te Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı, 2014 2014 Adıyam an Metal Gıda ve Meşrub İnşa İşlenm at ve at iş Tütün Maden Tekstil Finansal ve Kuruluşl Tekstil ar Ürünle ri Toptan Ticaret ve Turiz Komisyoncul m uk Ziraat ve Balıkçıl ık Ener ji Denizcil ik 4,5 17,7 1,8 0,2 18,1 20,5 1,6 29,0 6,7 0,0 Kilis 6,7 10,6 0,2 0,2 4,7 9,7 0,7 67,0 0,2 0,0 18

3. TRC1 BÖLGESİ NDE KULLANILAN KREDİLERİN PERFORMANSLARI Finans konusundaki değerlendirmelerde; kullanılan kredi ve kişi başı kredi gibi veriler önemli olmakla birlikte, kredilerin performans oranının (takipteki kredi oranı) daha önemli bir veri olduğu düşünülmektedir. 2007-2014 döneminde takipteki alacak oranları Gaziantep te %300, Adıyaman da %675, Kilis te %173 ülkede ise %252 artış göstermiştir. Tablo 16. Takipteki Alacak Tutarları Takipteki Alacaklar Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye (1000 TL) 2007 161.041 10.482 4.902 10.345.211 2008 240.246 19.711 4.913 14.052.824 2009 373.230 38.241 5.817 21.852.857 2010 352.903 45.435 9.856 19.993.023 2011 282.494 38.721 8.421 18.972.694 2012 352.349 49.656 8.882 23.407.912 2013 472.245 68.883 10.844 29.621.543 2014 643.663 81.202 13.381 36.367.962 Değişim (%) 300 675 173 252 2007-2014 döneminde kredi performans oranları incelendiğinde TRC1 Bölgesi illerinin olumsuz bir görünüm oluşturmadığı, TRC1 illerinde takipteki alacakların toplam nakdi kredi oranının 2010 yılından itibaren Türkiye ortalamasından daha iyi bir seyir izlediği görülmektedir. Tablo 17. Takipteki Alacakların Toplam Nakdi Kredilere Oranı Takipteki Alacaklar Toplam Nakdi Kredi Oranı (%) Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir 19

2007 4,7 2,5 6,1 3,2 4,6 3,6 5,3 2008 4,8 3,0 4,8 3,9 5,3 3,5 4,9 2009 7,2 5,0 4,3 6,0 6,0 4,4 7,3 2010 3,7 3,8 4,2 4,1 3,0 3,3 5,0 2011 2,1 2,4 2,6 2,8 2,3 2,9 3,6 2012 2,1 2,5 2,2 2,8 2,7 2,7 3,6 2013 2,5 2,8 2,1 3,0 2,4 2,5 3,3 2014 2,1 2,8 2,2 3,0 2,3 3,4 4,4 2007-2014 Ortalama 3,7 3,1 3,6 3,6 3,6 3,3 4,7 Gaziantep te takipteki alacakların toplam nakdi kredilere oranı ülke ortalamasına yakın veya daha iyi bir performans göstermesine rağmen, kişi başı takipteki alacak tutarı ülke ortalamasının üzerindedir. Bu durum, Tablo 4 te yer alan verilerden Gaziantep in kişi başı kredi tutarının ülke ortalamasından yüksek olmasının bir sonucudur. Ayrıca; İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük ve gelişmiş şehirlerle karşılaştırıldığında TRC1 illerindeki kişi başı takipteki alacak tutarının şaşırtıcı bir meblağ olmadığı görülmektedir. Tablo 18. Kişi Başı Takipteki Alacak Kişi Başı Takipteki Alacak (TL) Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye İstanbul Ankara İzmir 2007 103 18 41 56 423 239 207 2010 213 77 81 168 505 466 382 2014 349 136 104 271 828 1.050 719 2007-2014 Değişim (%) 239 656 154 384 96 339 248 2007-2014 dönemi konut kredisi performans oranı incelendiğinde, Gaziantep in ülke ortalamasından daha iyi bir seyir izlediği fakat Adıyaman ve Kilis in konut kredisi performans oranının ülke ortalamasının genellikle üzerinde seyrettiği görülmektedir. 20

3,5 Konut Kredisi Performans Oranı (%) 3 2,5 2 1,5 Türkiye 1 0,5 Gaziantep Şekil 8. Konut Kredisi Performans Oranı 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Gaziantep 0,7 1,7 2,4 1,1 0,6 0,6 0,4 0,3 Adıyaman 0,5 2,93 2,5 1,8 1,2 1,3 1 0,7 Kilis 3,2 1,6 2 1,9 0,9 0,9 1,4 0,7 Türkiye 0,8 1,7 2,5 1,5 0,9 0,8 0,5 0,6 Ankara 0,37 1,02 1,8 1,36 0,8 0,8 0,6 0,5 İzmir 0,54 1,31 2,15 1,32 0,8 0,7 0,5 0,5 Ülkedeki 2013-2014 dönemi konut kredisi performans oranı incelendiğinde, TRC1 illerinin en çok artış gösteren iller arasında olmadığı görülmektedir. Tablo 19. Takipteki Konut Kredisi Artış Oranı (%) 2013-2014 Takipteki Konut Kredisi Artış Oranı (%) (2013-2014) Malatya 97 21

Iğdır 84 Batman 73 Siirt 70 Bitlis 67 Ardahan 64 Van 64 Kars 47 Ağrı 45 Nevşehir 41 Eskişehir 38 Mardin 33 Elazığ 33 Rize 31 Osmaniye 25 2014 yılındaki ticari kredilerin performans oranı incelendiğinde, Gaziantep in turizm ve ziraat sektörleri hariç diğer sektörlerde ülke ortalamasından daha iyi bir kredi performans oranına sahip olduğu görülmektedir. Turizm ve ziraat sektörleri 2014 yılında, Gaziantep in ticari kredilerinde %6,7 pay almıştır. Gaziantep in ticari kredilerinin çok büyük kısmının (%93,3) kredi performansında bir olumsuzluk görülmemektedir. 2014 yılında Adıyaman daki ticari kredi performanslarının ülke ortalamasının üzerinde gerçekleştiği iki sektör bulunmaktadır; gıda ve tekstil. Tablo 14 e göre bu sektörlerde kullanılan ticari kredilerin toplam ticari kredilerdeki payı sırasıyla %4,5 ve %18,1 dir. Özellikle tekstil sektörünün, hem ticari kredilerdeki yüksek payı hem de kredi performans oranının çok az bir farkla da olsa Türkiye ortalamasının üzerinde olması sebebiyle, finansal yapısına dikkat edilmelidir. 2014 yılında Kilis teki ticari kredi performanslarının ülke ortalamasının üzerinde gerçekleştiği tek sektör turizmdir. Tablo 14 e göre bu sektörde kullanılan ticari krediler toplam ticari kredilerdeki payı %1 in altındadır. Bu haliyle Kilis in ticari kredilerinde herhangi bir olumsuzluk görülmemektedir. Tablo 20. Ticari Kredi Performansı, 2014 2014 Gıda Meşruba t ve Tütün Kredi Perform İnşaat Kredi Perform ans Oranı Metal ve İşlenmiş Maden Kredi Perform Finansal Kuruluşl ar Kredi Perform ans Oranı Tekstil ve Tekstil Ürünleri Kredi Perform Toptan Ticaret ve Komisyoncu luk Kredi Performans Oranı Turizm Kredi Perform ans Oranı Ziraat ve Balıkçılı k Kredi Perform ans Oran Enerji Kredi Perform ans Oranı Denizcili k Kredi Perform ans Oranı 22

ans Oranı ans Oranı ans Oranı Gaziant ep 0,6 2,0 0,4 0,3 0,7 1,9 11,7 5,0 0,2 0,0 Adıyam an 4,3 2,5 0,9 1,3 5,4 3,8 1,7 1,3 0,3 0,0 Kilis 0,1 2,2 0,0 0,0 0,9 1,6 9,7 0,4 0,0 0,0 Türkiye 3,8 3,8 3,8 3,7 5,3 4,4 3,4 3,1 3,3 5,8 2013-2014 döneminde ticari kredilerin performansına bakıldığında; gıda sektöründe Adıyaman ın, turizm sektöründe Kilis in, toptan ticaret sektöründe Adıyaman ın, tekstil sektöründe Kilis ve Gaziantep in önceki yıla göre takipteki kredi oranı artışı en çok ilk 15 il arasında olduğu görülmektedir. Tablo 21. Takipteki Ticari Kredilerde Artış (%) 2013-2014 Gıda, Meşrubat ve Türün Sektöründe Takipteki Kredi Oranı Değişimi (%) (2013-2014) İnşaat Sektöründe Takipteki Kredi Oranı Değişimi (%) (2013-2014) Turizm Sektöründe Takipteki Kredi Oranı Değişimi (%) (2013-2014) T.TicaretSektöründe Takipteki Kredi Oranı Değişimi (%) (2013-2014) Tekstil Sektöründe Takipteki Kredi Oranı Değişimi (%) (2013-2014) Bingöl 2.200 Kastamonu 644 Kilis 12.200 Bilecik 817 Erzurum 639 Siirt 385 Muş 566 Ardahan 2.167 Kastamonu 382 Iğdır 292 Giresun 213 Siirt 235 Batman 826 Çanakkale 319 Bolu 258 Adıyaman 189 Kars 228 Muş 813 Yozgat 313 Kars 146 Nevşehir 165 Ağrı 205 Karabük 673 Bolu 222 Kırıkkale 86 Batman 141 Antalya 160 Diyarbakır 546 Afyon 214 Samsun 65 Bitlis 129 Tekirdağ 153 Yozgat 506 Malatya 180 Elazığ 60 Eskişehir 128 Hakkari 144 Uşak 387 Kırşehir 175 Şanlıurfa 56 Kastamonu 105 Tunceli 138 Amasya 359 Adıyaman 164 Kilis 52 Edirne 104 Tokat 127 Tokat 350 Sinop 142 Gaziantep 41 23

Uşak 98 Kayseri 118 Bayburt 300 Erzurum 139 Hatay 41 Gümüşhane 93 Şırnak 117 Burdur 248 Batman 122 K.Maraş 35 Şırnak 75 Bilecik 103 Kırıkkale 222 Edirne 115 Tekirdağ 33 Adana 59 Ardahan 100 Hakkari 197 Kocaeli 108 Adana 20 Konya 52 Erzurum 98 Eskişehir 183 Kayseri 106 Van 18 Ticari kredilerin performansına daha derinlemesine bakmak amacıyla 2011-2014 verileri incelendiğinde (Tablo 20- Tablo 22 karşılaştırması), Gaziantep te inşaat, turizm ve ziraat sektörlerinde kredi performans oranının yani takipteki kredi oranının arttığı görülmektedir. İnşaat sektöründeki kredi performans oranı her ne kadar hem 2011-2014 döneminde hem 2014 yılında ülke ortalamasından daha düşük olsa da ticari krediler içinde 2014 yılında %9,3 paya sahip olması bakımından, finansal açıdan dikkatli yönetilmesi gereken bir sektör olarak öne çıkmaktadır. 2011-2014 yılları ortalaması ile karşılaştırıldığında, Adıyaman ın ticari kredi performans oranının (yani takipteki kredi oranının) 2014 yılında gıda, inşaat ve toptan ticaret sektörlerinde arttığı görülmektedir. Bu artışa rağmen sadece gıda sektörü, ülke ortalamasından daha yüksek bir kredi takip oranına sahip olduğu için finansal açıdan dikkatli yönetilmesi gereken bir sektör olarak öne çıkmaktadır. 2011-2014 yılları ortalaması ile karşılaştırıldığında, Kilis in ticari kredi performans oranının (yani takipteki kredi oranının) 2014 yılında inşaat ve turizm sektörlerinde arttığı görülmektedir. Turizm sektörünün ticari krediler içindeki payı %1 in altındadır. Fakat %10,6 paya sahip inşaat sektörünün takipteki kredi oranının artması (her ne kadar hala ülke ortalamasının altında da olsa) finansal açıdan inşaat sektörünü dikkatli yönetilmesi gereken bir sektör olarak öne çıkarmaktadır. 24

2011-2014 Gazian tep Adıya man Tablo 22. Ticari Kredi Performansı, 2011-2014 Gıda Metal ve Meşrub İnşaat İşlenmiş at ve Kredi Maden Tütün Perform Kredi Kredi ans Perform Perform Oranı ans ans Oranı Oranı Tekstil Finansal ve Kuruluş Tekstil lar Ürünleri Kredi Kredi Perform Perform ans ans Oranı Oranı Toptan Turizm Ticaret ve Kredi Komisyonc Perform uluk Kredi ans Performan Oranı s Oranı Ziraat ve Enerji Balıkçılı Kredi k Kredi Perform Perform ans ans Oranı Oran Denizcili k Kredi Perform ans Oranı 0,7 1,3 0,8 0,7 1,2 1,8 8,6 2,5 0,1 0,4 2,6 1,5 5,5 2,0 5,5 2,6 1,1 2,3 0,4 0,0 Kilis 0,5 1,8 1,9 0,0 6,8 3,6 2,5 0,7 22,4 0,0 Türkiy e 4,4 3,6 3,5 5,3 7,0 3,8 3,6 3,6 3,7 6,9 25

4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 2014 yılında Gaziantep te nakdi kredilerin mevduata oranı %353 tür ve bu oran ile Gaziantep ülke sıralamasında birinci olmuştur. Adıyaman ise bu listede ilk 10 il arasındadır. Fakat bu veri tek başına yeterli anlam ifade etmemektedir. TRC1 Bölgesi illerinin de içinde olduğu Doğu ve Güneydoğu illerinde, kişi başı mevduat oranının düşük olmasından kaynaklı olarak nakdi kredilerin mevduata oranı yüksektir. Ayrıca, mevduatın çok üzerinde kredi kullanım oranı TRC1 Bölgesi illeri için 2014 yılında ortaya çıkmış bir durum değildir. Verilerin mevcut olduğu 2007-2014 döneminde aralıksız her yıl, TRC1 illerindeki mevduatın krediye oranı hem Türkiye ortalamasından hem de gelişmiş illerden yüksektir. Finansal istikrar açısından, takipteki kredi oranı çok önemli bir göstergedir. 2010 yılından itibaren, TRC1 illerininin takipteki kredi oranı ülke ortalamasının altındadır. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi için olumsuz bir finansal takip görünümü söz konusu değildir. Nakdi kredileri Gaziantep çoğunlukla ticari faaliyetlerde kullanırken, Adıyaman ve Kilis tüketimde ve ticari faaliyetlerde kullanmaktadır. TRC1 Bölgesi nde kullanılan konut kredisi, Türkiye de kullanılan konut kredisi ile benzer bir seyir izlemektedir. Yani, konut kredisinin artışında TRC1 Bölgesi olumsuz bir ayrışma göstermemektedir. Fakat, konut başına kullanılan kredi miktarı incelendiğinde Gaziantep ve Kilis te ciddi bir konut fiyat artışı olduğu sonucu çıkarılmaktadır. Konut kredisi ile satılan konut arasında korelasyonun yüksek çıkması, bireylerin konut alımında sıklıkla konut kredisi kullandığını göstermektedir. Gaziantep te takipteki konut kredisi oranı ülke ortalamasının altında, Adıyaman ve Kilis te ise ülke ortalamasının üzerindedir. İhracat ile ticari krediler arasında kolerasyon incelendiğinde, Gaziantep in ihracat artışıyla beraber daha fazla ticari kredi kullandığı (veya daha fazla ticari kredi kullanarak ihracatını artırdığı) sonucu çıkmaktadır. Gaziantep te kullanılan ticari kredilerin bütün 26

sektörlerde, Türkiye deki artıştan daha fazla oranda artış göstermesi Gaziantep in yatırım ve risk iştahının bir göstergesidir. Gaziantep te enerji, turizm ve inşaat ticari kredi kullanımının en fazla arttığı sektörlerdir. 2011-2014 döneminde Gaziantep te inşaat, turizm ve ziraat sektörlerinde takipteki kredi oranının arttığı görülmektedir. İnşaat sektöründe takipteki kredi oranı ülke ortalamasından daha düşük olsa da ildeki ticari krediler içinde %9,3 paya sahip olması bakımından, finansal açıdan dikkatli yönetilmesi gereken bir sektör olarak öne çıkmaktadır. 2011-2014 döneminde Adıyaman da gıda, inşaat ve toptan ticaret sektörlerindeki kredi takip oranının arttığı görülmektedir. İlde sadece gıda sektörü, ülke ortalamasından daha yüksek bir kredi takip oranına sahip olduğu için finansal açıdan dikkatli yönetilmesi gereken bir sektör olarak öne çıkmaktadır. 2011-2014 döneminde Kilis te inşaat ve turizm sektörlerinde takipteki kredi oranının arttığı görülmektedir. Turizm sektörünün ticari krediler içindeki payı %1 in altındadır. Fakat ilde ticari krediler içinde %10,6 paya sahip inşaat sektörü, takipteki kredi oranının artmasıyla (her ne kadar hala ülke ortalamasının altında da olsa) finansal açıdan dikkatli yönetilmesi gereken bir sektör olarak öne çıkarmaktadır. TRC1 illeri ana sermayesi düşük illerdir. Borçluluktan daha çok, kredibilite daha önemli bir kavramdır. TRC1 illeri, kredileri yatırıma yönlendirdiği sürece borçluluğunu yönetmeye devam edecektir. 27

KAYNAKÇA http://ebulten.bddk.org.tr/finturk, BDDK Verileri 28

İPEKYOLU KALKINMA AJANSI Adres : İncilipınar Mahallesi Muammer Aksoy Bul. Vakıflar Güven İş Merkezi Kat: 1-2-3 Şehitkamil / GAZİANTEP Telefon : +90 342 231 07 01-02 Faks : +90 342 231 07 03 e-posta : bilgi@ika.org.tr - ppkb@ika.org.tr 29