BÖLÜM 7.3.2.7. Sürüngenler

BÖLÜM 7.3.2.7. Sürüngenler

İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR... ii ŞEKİLLER... iii KISALTMALAR... iii 7.3.2.7 Sürüngenler...7.3.2.7-1 7.3.2.7.1. Metodoloji...7.3.2.7-1 7.3.2.7.2. Saha Çalışması Bulguları...7.3.2.7-5 7.3.2.7.3. Güzergâh Boyunca Tespit Edilen Türler...7.3.2.7-9 7.3.2.7.4. Genel Değerlendirme ve Koruma Önlemleri... 7.3.2.7-27 i

TABLOLAR Sayfa No Tablo 7.3.2.7-1. Sürüngen örnekleme istasyonları...7.3.2.7-2 Tablo 7.3.2.7-2. TANAP proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri...7.3.2.7-8 Tablo 7.3.2.7-3. Ankara ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri...7.3.2.7-9 Tablo 7.3.2.7-4. Ardahan ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-11 Tablo 7.3.2.7-5. Balıkesir ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-11 Tablo 7.3.2.7-6. Bilecik ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-12 Tablo 7.3.2.7-7. Bursa ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-13 Tablo 7.3.2.7-8. Çanakkale ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-14 Tablo 7.3.2.7-9. Edirne ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-15 Tablo 7.3.2.7-10. Erzincan ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-16 Tablo 7.3.2.7-11. Erzurum ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-17 Tablo 7.3.2.7-12. Eskişehir ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-19 Tablo 7.3.2.7-13. Gümüşhane ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-20 Tablo 7.3.2.7-14. Kars ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-21 Tablo 7.3.2.7-15. Kırıkkale ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-22 Tablo 7.3.2.7-16. Kırşehir ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-23 Tablo 7.3.2.7-17. Kütahya ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-23 Tablo 7.3.2.7-18. Sivas ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-24 Tablo 7.3.2.7-19. Tekirdağ ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-25 Tablo 7.3.2.7-20. Yozgat ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri... 7.3.2.7-26 ii

ŞEKİLLER Sayfa No Şekil 7.3.2.7-1. TANAP proje güzergâhında tespit edilen türlerin ordolara göre dağılımı...7.3.2.7-8 KISALTMALAR CITES CR DA EN EUNIS GPS Hab. Dir. IFC IUCN km LC m NT SCC TANAP VU YÇA Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme Kritik Dağılım Alanı Tehlikede Avrupa Doğa Bilgi Sistemi Küresel Konumlandırma Sistemi Habitat Direktifi Uluslararası Finans Kuruluşu Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması İçin Uluslararası Birlik Kilometre Düşük Riskli Metre Merkez Av Komisyonu Kararları Tehdide Açık Hedef Türler Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Duyarlı Yerel Çalışma Alanı iii

7.3.2.7 Sürüngenler Bu bölümde, sürüngenlerle ilgili gerçekleştirilen masabaşı ve saha çalışmalarının sonuçları sunulmaktadır. Saha çalışmaları Prof. Dr. Yusuf Kumlutaş ve Muhsin Çoğal tarafından yürütülmüştür. Bütün çalışmaların koordinasyonu, Dr. Elif Manav Tüfekci tarafından gerçekleştirilmiştir. Masabaşı ve saha çalışmalarını kapsayan karasal sürüngen çalışmalarının amacı, bileşenin güncel çevresel durumunu belirleyebilmek için veri ve bilgi toplamaktır. Sürüngenler için saha verileri; YÇA da yer alan doğal ve kritik habitatlarda yaşayan sürüngenlerin mevcudiyetini ve dağılımını doğrulamak; YÇA içinde endemik, sınırlı alanda dağılım gösteren, kritik (CR) ve tehlikede (EN) olan türleri 1 belirlemek amacıyla toplanmıştır. 7.3.2.7.1. Metodoloji Masabaşı çalışmalarından derlenen bilgilere dayanarak, YÇA içinde endemik, sınırlı alanda dağılım gösteren, kritik ve tehlike altında olan türlerin coğrafik dağılımları ve habitatları belirlenmiştir (metnin ilerleyen bölümlerinde bu türlerden, hedef türler olarak bahsedilmektedir). Masabaşı çalışmaları sırasında kullanılan bibliyografik referanslar sırasıyla: IUCN Kırmızı Listesi Veri Tabanı 2 ; Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Bilimsel Enstitüler ve Dernekler tarafından yayınlanan belge ve çalışmalar; Kamu veri tabanları ve üniversitelerden elde edilen bilimsel literatürler; CORINE Arazi Örtüsü Veri Tabanı; Uydu görüntüleri ve hava fotoğrafları. Analiz sonuçları, YÇA da bulunan potansiyel türlerin varlığını ve potansiyel hedef sürüngen türlerini barındıran habitatları (örn., türün dağılım alanı içinde yer alan ve türün habitat ihtiyaçlarına ekolojik olarak uygun alanlar) belirlemekte yardımcı olmuştur. TANAP Projesi kapsamında Patch örnekleme olarak adlandırılan modifiye bir teknik kullanılmıştır. Bu teknik, geniş bir habitat içinde yer alan spesifik mikrohabitatların içinde yer alabilecek belirli hedef türlerin varlıklarının araştırılmasında uygulanmaktadır (Jaeger, 1994 3 ). Örnekleme spesifik habitatlara da odaklanmaktadır (örneğin; kütükler, 1 Bu çalışmada uygulanan tanımlar, şunlardır: IFC 2012 (PS6) ya göre, Endemik türler: analiz edilen ülke veya bölgede, küresel dağılımının % 95 ini içeren türlerdir (IFC 2012); Sınırlı alanda dağılım gösteren türler: bu türlerin dağılım alanı (DA) 50.000 km 2 veya daha azdır. IUCN e göre Kritik (CR), doğada tükenme riski çok fazla olan türler ve Tehlikede (EN) ise ikinci en ciddi koruma statüsüne sahip türler için kullanılmaktadır. 2 www.iucnredlist.org 3 JAEGER, R.G., 1994. Patch sampling. In: heyer, W.R., Donnelly, M.A., McDiarmid, R.W., Hayek, L.C. & Foster M.S. (Eds). Measuring and monitoring biological diversity: standard methods for amphibians, Smithsonian Institution Press, Washington DC: 107-109. 7.3.2.7-1

çalılar). Her bir örnekleme süresi, yaklaşık 30 dakika sürmüştür. Bu tekniğin doğru bir şekilde uygulanabilmesi için, aşağıdaki gereksinimler dikkate alınmıştır: gözlem süresince gözlem için belirlenmiş alanda hiçbir hayvanın gözden kaçırılmaması; her bir alanın kesin bir biçimde tanımlanmış olması; YÇA daki gözlem için belirlenmiş alanların rastgele dağıtılmış olması. Gözlem için belirlenmiş alanların seçiminde EUNIS ve IFC habitat sınıflandırmaları dikkate alınmıştır. Lokaliteler, GPS yoluyla kaydedilmiştir. Her istasyonda tespit edilen türler, Saha Gözlem Formları na kaydedilmiştir. Ayrıca; mümkün olan durumlarda türlerin fotoğrafları çekilmiştir. Örnekleme İstasyonları Sürüngen saha çalışmaları, 18 ilde 133 örnekleme istasyonunda gerçekleştirilmiştir (Tablo 7.3.2.7-1). Saha çalışmaları, Mart-Temmuz 2013 tarihleri arasında yürütülmüştür. Tablo 7.3.2.7-1. Sürüngen örnekleme istasyonları İSTASYON UTM X Y İL 1 E1.01_6 36 418609,336 4367915,376 Ankara 2 E1.01_8 36 474966,537 4377216,976 Ankara 3 E1.2E_6 36 443590,442 4375295,948 Ankara 4 E1.2E_9 36 516370,894 4374215,937 Ankara 5 E2.5_2 36 495622,765 4373766,934 Ankara 6 CST01 38 322400,123 4576680,302 Ardahan 7 E2.1_1 38 313285,803 4562713,16 Ardahan 8 E4.4_15 38 313950,801 4551081,098 Ardahan 9 E4.4_16 38 314403,821 4590820,305 Ardahan 10 E4.4_17 38 318574,848 4605090,376 Ardahan 11 E4.4_add2 38 318763,849 4604492,373 Ardahan 12 G1.9_2 38 315811,829 4592632,314 Ardahan 13 G1.A_4 38 318419,847 4603598,369 Ardahan 14 G1.A_add1 38 318587,848 4605176,377 Ardahan 15 G3.4_8 38 315814,83 4594449,323 Ardahan 16 G3.F_15 38 314265,808 4563133,161 Ardahan 17 G5.1_2 38 316601,837 4601260,358 Ardahan 18 E1.22_7 35 567543,245 4443926,162 Balıkesir 19 E1.22_8 35 582304,343 4435590,11 Balıkesir 20 G1.3_9 35 750743,139 4403205,007 Bilecik 21 G1.3_7 35 633113,682 4420593,024 Bursa 22 G1.3_8 35 685801,418 4401854,391 Bursa 23 G1.7_12 35 607574,511 4429128,073 Bursa 7.3.2.7-2

İSTASYON UTM X Y İL 24 G1.7_13 35 624658,625 4424597,048 Bursa 25 G1.7_15 35 652446,813 4412174,976 Bursa 26 G3.F_11 35 607403,51 4429122,073 Bursa 27 G4.B_4 35 655279,832 4410206,964 Bursa 28 G4.B_5 35 657291,846 4409339,959 Bursa 29 G4.B_8 35 679075,653 4403873,112 Bursa 30 G4.B_AltC_1 35 637913,714 4417570,006 Bursa 31 X18_1 35 693951,894 4399112,277 Bursa 32 B2.2_1 35 507049,848 4476233,367 Çanakkale 33 B3.3_1 35 506854,847 4476238,367 Çanakkale 34 E1.22_2 35 488853,731 4499325,516 Çanakkale 35 E1.22_4 35 527356,98 4460517,265 Çanakkale 36 E3.4_1 35 522116,946 4464293,29 Çanakkale 37 E3.4_2 35 529363,993 4459325,258 Çanakkale 38 G1.3_4 35 522129,946 4464282,29 Çanakkale 39 G2.1_10 35 507262,849 4475800,364 Çanakkale 40 G2.1_4 35 480191,676 4509011,579 Çanakkale 41 G2.1_5 35 483461,697 4505381,555 Çanakkale 42 G2.1_add1 35 508029,854 4474756,357 Çanakkale 43 G3.F_10 35 511818,879 4472398,342 Çanakkale 44 G3.F_3 35 483359,696 4505540,556 Çanakkale 45 G3.F_9 35 507488,851 4475629,363 Çanakkale 46 G3.F_2 35 480416,677 4508912,578 Çanakkale 47 E1.22_1 35 453698,509 4529706,713 Edirne 48 G1.3_1 35 443412,445 4537186,762 Edirne 49 G1.3_2 35 452177,5 4532289,729 Edirne 50 G1.3_3 35 453738,51 4529887,714 Edirne 51 G2.1_1 35 467278,594 4519585,647 Edirne 52 G2.1_2 35 471167,619 4517055,631 Edirne 53 G2.1_3 35 478318,664 4510718,59 Edirne 54 G3.F_1 35 478525,665 4510622,589 Edirne 55 E1.2B_6 37 455349,145 4425865,365 Erzincan 56 E1.2B_7 37 457320,157 4425155,361 Erzincan 57 E1.2B_8 37 467663,216 4424014,354 Erzincan 58 E1.2E_23 37 488923,338 4434582,413 Erzincan 59 E1.2E_29 37 576367,838 4425487,368 Erzincan 60 E1.2E_33 37 622567,105 4416620,328 Erzincan 61 E1.2E_add3 37 506512,438 4428996,381 Erzincan 62 E1.2E_AltC_2 37 589774,916 4419251,335 Erzincan 63 G1.7_32 37 456946,155 4425633,364 Erzincan 64 G1.7_33 37 483258,305 4434135,411 Erzincan 7.3.2.7-3

İSTASYON UTM X Y İL 65 G3.4_1 37 459201,167 4422995,349 Erzincan 66 G3.4_2 37 463264,19 4421916,342 Erzincan 67 G3.F_13 37 463809,194 4422222,344 Erzincan 68 X18_3 37 481896,298 4432318,4 Erzincan 69 E1.2E_34 37 627453,132 4418862,343 Erzurum 70 E1.2E_37 37 636370,182 4421377,36 Erzurum 71 E1.2E_38 37 701902,554 4427790,424 Erzurum 72 E1.2E_41 38 255243,43 4440820,536 Erzurum 73 E1.2E_42 38 258619,449 4441640,538 Erzurum 74 E1.2E_add6 37 642506,217 4423037,372 Erzurum 75 E1.2E_add7 37 744374,795 4430349,462 Erzurum 76 E3.4_6 37 718688,648 4431694,455 Erzurum 77 E3.4_add1 37 676987,411 4431166,432 Erzurum 78 E4.4_1 38 266434,494 4445907,557 Erzurum 79 E4.4_2 38 268976,51 4448558,57 Erzurum 80 G1.3_17 37 633932,168 4422051,363 Erzurum 81 E1.01_1 36 262875,248 4401227,425 Eskişehir 82 E1.01_3 36 372048,667 4370466,114 Eskişehir 83 E1.01_add2 36 272741,398 4400070,162 Eskişehir 84 E1.01_add3 36 405724,205 4363277,88 Eskişehir 85 E1.2E_esk2 36 304741 4405538 Eskişehir 86 E1.2E_esk3 36 306002 4402807 Eskişehir 87 E1.2E_esk4 36 306625 4397866 Eskişehir 88 E1.2E_esk5 36 306082 4390112 Eskişehir 89 G1.3_esk1 36 299858 4408888 Eskişehir 90 G1.7_22 36 276814,101 4397200,912 Eskişehir 91 E1.2E_26 37 541090,636 4422360,345 Gümüşhane 92 E1.2E_27 37 558750,737 4423305,353 Gümüşhane 93 G1.3_16 37 561483,753 4426277,37 Gümüşhane 94 G1.7_35 37 560127,745 4423163,352 Gümüşhane 95 E3.4_7 38 321552,824 4511513,886 Kars 96 E4.4_11 38 318760,807 4506640,861 Kars 97 E4.4_13 38 325805,852 4523866,95 Kars 98 E4.4_3 38 272779,535 4457310,616 Kars 99 E4.4_5 38 283783,599 4464614,65 Kars 100 E4.4_6 38 302017,703 4475231,699 Kars 101 E4.4_8 38 296523,662 4451461,572 Kars 102 E4.4_9 38 309816,748 4480647,725 Kars 103 G3.4_3 38 281710,587 4462465,64 Kars 104 G3.4_7 38 299302,682 4461874,628 Kars 105 G1.3_10 36 544729,07 4373383,934 Kırıkkale 7.3.2.7-4

İSTASYON UTM X Y İL 106 E1.2E_11 36 584302,311 4395698,079 Kırşehir 107 G3.5_6 35 734130,238 4404141,353 Kütahya 108 G3.9_1 35 698606,515 4398666,466 Kütahya 109 G4.B_10 35 702244,309 4398985,751 Kütahya 110 C1.2_2 37 362025,607 4410528,298 Sivas 111 C1.6_2 37 358226,585 4411552,305 Sivas 112 E1.00_1 37 332537,436 4408442,297 Sivas 113 E1.00_2 37 340485,482 4408642,295 Sivas 114 E1.00_4 37 362379,609 4410580,298 Sivas 115 E1.00_6 37 407294,868 4414220,307 Sivas 116 E1.2B_1 37 434737,027 4420215,336 Sivas 117 E1.2B_3 37 441504,066 4422015,345 Sivas 118 E1.2E_18 37 276945,12 4415848,366 Sivas 119 E1.2E_19 37 307023,293 4415924,352 Sivas 120 E1.2E_20 37 328486,414 4411132,314 Sivas 121 E2.5_3 37 277066,121 4415854,366 Sivas 122 E2.5_5 37 434848,027 4420211,336 Sivas 123 E2.5_6 37 452322,128 4425516,364 Sivas 124 G1.3_15 37 434832,027 4420235,336 Sivas 125 G1.7_24 37 250455,966 4412334,362 Sivas 126 G1.7_25 37 252574,979 4412878,363 Sivas 127 G1.7_26 37 433662,021 4420396,337 Sivas 128 G1.7_30 37 452423,129 4425519,364 Sivas 129 G3.F_5 35 499691,8 4511561,595 Tekirdağ 130 E1.2E_13 36 631412,601 4392632,073 Yozgat 131 E1.2E_16 36 736245,243 4397292,15 Yozgat 132 G1.7_AltC_3 36 723692,169 4391850,109 Yozgat 133 G1.7_AltC_4 36 734474,234 4394023,129 Yozgat 7.3.2.7.2. Saha Çalışması Bulguları Saha çalışması öncesinde masabaşı çalışmaları yapılmış ve sonuçları aşağıda özetlenmiştir. Masabaşı Çalışmaları Türkiye, coğrafi konumu, geniş toprakları, topoğrafik yapısı ve farklı iklim bölgelerinde bulunması nedeniyle biyolojik çeşitlilik açısından son derece önemli bir konumda bulunmaktadır. Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesişme noktasında yer alan Türkiye; İran-Turan, Avrupa-Sibirya ve Akdeniz biyocoğrafya geçiş bölgelerini birbirine bağlayan doğal bir köprü oluşturmaktadır. Ayrıca son 1 milyon yıldan 12 bin yıl öncesine kadar yeryüzünün yaşadığı dört buzul döneminden de ülkemizin çok fazla etkilenmemiş olması, Kuzey Avrupa dan Akdeniz e doğru inen buzullardan çeşitli yollarla kaçan, göç eden hayvanların ülkemizi bir tür sığınma alanı olarak kullanmaları nedeniyle de 7.3.2.7-5

Avrupa da binlerce tür yok olurken, ülkemizde aksine bir çeşitliliğin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Pek çok farklı kökenden fauna elemanının kesişim noktası konumunda olan Türkiye, bünyesinde barındırdığı yaklaşık 129 sürüngen türü (Baran & Atatür, 1998 4 ; Sindaco et al., 2000 5 ) ile neredeyse Avrupa kıtası kadar zengin bir potansiyele sahiptir. Sürüngenler, iki yaşamlılarla kuşlar arasında yer alan bir omurgalı sınıfıdır. Kara hayatına tamamen uyum sağlamışlardır. Bu sınıfa genel olarak birbirlerinden çok farklı fiziksel yapıya sahip olan kaplumbağalar, kertenkeleler ve yılanlar dâhildir. Sürüngenlerin büyük bir kısmı karada yaşarken, bir kısmı suda yaşama adapte olmuştur. Türkiye de karada, denizde ve tatlısularda yaşamını sürdüren toplam 11 kaplumbağa türü, tamamen karasal yaşama uyum sağlamış 63 kertenkele türü ve 55 yılan türü bulunmaktadır. Türkiye de yaşayan 11 kaplumbağa türünden sadece 3 tanesi potansiyel olarak proje güzergâhında bulunmaktadır. IUCN e göre, bu türlerden 1 tanesi VU (Testudo graeca), 1 tanesi LR/NT (Emys orbicularis) ve 1 tanesi NT (Testudo hermanni) kategorisinde yer almaktadır. Türkiye de yaşayan 63 kertenkele türünden sadece 36 tanesinin proje güzergâhında bulunması muhtemeldir. IUCN e göre bu türlerden 21 tanesi LC, 4 tanesi NT ve 1 tanesi ise EN (Darevskia uzzelli) koruma kategorilerindedir. Türkiye de yaşayan yılan 55 türünden sadece 20 tanesinin proje güzergâhında bulunması muhtemeldir. IUCN e göre bu türlerden 14 tanesi LC, 2 tanesi NT (Elaphe quatuorlineata, Vipera transcaucasiana), 1 tanesi VU (Vipera eriwanensis) ve 1 tanesi de CR (Montivipera wagneri) kategorilerindedir. Masabaşı çalışmalarında, proje güzergâhında bulunması muhtemel 3 hedef tür belirlenmiştir, bu türler Montivipera wagneri (CR), Darevskia uzzelli (EN) ve Darevskia unisexualis (NT) dir. Montivipera wagneri (CR), Viperidae familyasına ait bir yılan türüdür. Bu tür Türkiye nin doğusunda; Kars, Erzurum ve Ağrı illerinde sınırlı bir dağılım göstermektedir (Baran et al., 2004 6 ). Dağılımı kuzeyde olan popülasyonunun % 80 den fazlası, Aras Nehri Havzası nda yer almaktadır. 1.200 2.000 m yükseklikleri tercih etmektedir. Seyrek bitki örtüsüne sahip kayalık dağ yamaçlarında, çoğunlukla da nehir ve dere yakınlarında yaşamını sürdürmektedir (Baran and Atatür, 1998). Yoğun bitki örtüsüne sahip alanları ve kuzeye bakan yamaçların soğuk mikrohabitatlarını tercih etmektedir. Uluslararası hayvan ticaretinde kullanılmak üzere yoğun bir şekilde doğal ortamından toplanması, bu türü tehdit etmektedir. Ayrıca Aras Nehri üzerinde kurulması planlanan baraj kompleksi de türü ciddi şekilde tehdit etmektedir. Darevskia uzzelli (EN), Lacertidae familyasına ait bir kertenkele türüdür. Türkiye nin kuzeydoğusunda dağılımı sınırlanmış olan bu tür, Kafkasya ya endemiktir (Erzurum ve Kars illeri). Dağılım aralığı 5.000 km 2 den küçük olan türün popülasyonunun, birçok yerde kesintiye uğradığı görülmektedir. Aşırı otlatma, yakacak odun toplanması ve gelecekte 4 BARAN, İ., ATATÜR, M.K., 1998. Herpetofauna of Turkey, (Frog and Reptiles). Ministry of Environment, 1-214. 5 SINDACO, R., VENCHI, A., CARPANETO, G.M. and BOLOG, M., 2000. The Reptiles of Anatolia: A Checklist and Zoogeographical Analysis. Biogeographia 21: 441-554. 6 BARAN, İ., KUMLUTAŞ, Y., TOK, C.V., ILGAZ, Ç., KASKA, Y., OLGUN, K., TÜRKOZAN, O., IRET, F., 2004. On Two Herpetological Collections Made in East Anatolia, Turkey, Herpetozoa, 16(3/4): 99-114. 7.3.2.7-6

baraj inşaasının, türün dağılım aralığına kadar genişleme ihtimali gibi etkenler türün habitat genişliği ve kalitesini düşürerek popülasyonunda azalmaya neden olmaktadır. Yoğun bitki örtüsü ile kaplı kayalık ve taşlık alanlarda, bazen de ormanlar içinde yer alan kayalık açıklıklarda yaşamaktadır (Baran and Atatür, 1998). Türün, 2.200 m rakıma kadar dağılım gösterdiği belirlenmiştir. Darevskia unisexualis (NT), Lacertidae familyasına ait bir kertenkele türüdür. Türkiye nin kuzeydoğusu (Erzurum, Ardahan ve Ağrı illeri), Ermenistan ve Gürcistan ın güneyi nde olmak üzere dağılımı Kafkasya ile sınırlanmış olan bir türdür (Baran and Atatür, 1998). 2.000 m ye kadar dağılım göstermektedir. Dağılım alanı muhtemelen 20.000 km 2 den fazla değildir, bu yüzden sınırlı dağılıma sahip tür olarak değerlendirilmiştir. Kayalık ve taşlık alanlarda ve yüksek step habitatlarında yaşamaktadır. Habitatını tehdit eden en büyük etken, küçükbaş ve büyükbaş hayvanların aşırı otlatılmasıdır 7. Saha Çalışması Proje güzergâhı boyunca, sürüngen saha çalışmaları, 18 ilde 133 örnekleme istasyonunda gerçekleştirilmiştir. Habitat bazlı gerçekleştirilen saha çalışmaları sonucunda, TANAP güzergâhında toplam 30 sürüngen türü gözlemlenmiştir. Bu türlerden 2 tanesi kaplumbağa, 17 tanesi kertenkele ve 11 tanesi yılan türüdür (Şekil 7.3.2.7-1). Bu türler, sistematik bilgileri ve koruma durumları, Tablo 7.3.2.7-2 de sunulmuştur. 7 AKARSU,F., TUNİYEV, b., ANANJEVA, N., AGASYAN, A., ORLOV,N., TUNİYEV, S., 2009. Darevskia uzzelli,. In: IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species, Version 2013.2.<www.iucnredlist.org>, Downloaded on 21 February. BARAN, İ., ATATÜR, M.K., 1998. Herpetofauna of Turkey, (Frog and Reptiles). Ministry of Environment, 1-214. BARAN, İ., ILGAZ, Ç., AVCI, A., KUMLUTAŞ, Y., OLGUN, K., 2012. Amphibians and Reptilians of Turkey, TÜBİTAK, 1-204. BARAN, İ., KUMLUTAŞ, Y., TOK, C.V., ILGAZ, Ç., KASKA, Y., OLGUN, K., TÜRKOZAN, O., IRET, F., 2004. On Two Herpetological Collections Made in East Anatolia, Turkey, Herpetozoa, 16(3/4): 99-114. DAREVSKY, I. S. AND DANIELYAN, F. D., 1977. Lacerta uzzelli sp. nov. A new parthenogenetic species of rock lizard from eastern Turkey, Russian Proc. Zool. Inst. Acad. Sci., USSR, Leningrad, 74, 55-59. İRET, F., 2004. A research on the only sexual lizard species distribution in eastern Anatolia, and their distribution, morphology and biology, PhD Thesis, Ege Univ., Institute of Science, 98 pp. JOGER, U., 2005. NILSON, TUNIYEV, ANDRÉN, ORLOV, JOGER und HERRMANN, 1999. In: Joger U, Stümpel N (Eds) (2005), Handbuch der Reptilien und Amphibien Europas, Schlangen (Serpentes) III, Aula-Verlag. KASKA, Y., KUMLUTAŞ, Y., AVCI, A., NİLSON, G., 2009. Montivipera wagneri. In: IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species, Version 2013.2. www.iucnredlist.org, Downloaded on 21 January. NİLSON, G., ANDRÉN. C., 1986. The Mountain Vipers of the Middle East - The Vipera xanthina complex (Reptilia, Viperidae), Bonner Zoologische Monographien 20: Zoologisches Forschungsinstitut und Museum Alexander Koenig, Bonn. SCHMIDTLER, J. F., 1986. Orientalische Smaragdeidechsen: 2. Über Systematik und Synökologie von Lacerta trilineata, L. media und L. pamphylica (Sauria: Lacertidae), Salamandra, 22: 126-146. SCHMIDTLER, J.F., EISELT, J. und DAREVSKY, I.S., 1994. Untersuchungen an Felseidechsen (Lacerta Saxicola Gruppe) in der östlichen Türkei: 3. zwei neue parthenogenetische Arten, Salamandra, 30(1): 55-70. STÜMPEL, N., 2012. Phylogenie und Phylogeographie eurasischer Viperinae unter besonderer Berücksichtigung der orientalischen Vipern der Gattungen Montivipera und Macrovipera -- PhD Thesis Technische Universität Carolo- Wilhelmina zu Braunschweig. 262 pp. STÜMPEL, N., JOGER, U., 2009. Recent advances in phylogeny and taxonomy of near and middle eastern Vipers - an update, Zookeys,31:179-191. 7.3.2.7-7

Kaplumbağa % 7 Yılan % 37 Kertenkele % 56 Şekil 7.3.2.7-1. TANAP proje güzergâhında tespit edilen türlerin ordolara göre dağılımı Tablo 7.3.2.7-2. TANAP proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri ORDO FAMİLYA TÜR YAYGIN OLARAK KULLANILAN ADI BERN IUCN CITES 1 SQUAMATA Agamidae Laudakia caucasia Kafkas keleri Ek 3 LC - - Ek 1 2 SQUAMATA Anguidae Pseudopus apodus 3 SQUAMATA Colubridae Coronella austriaca 4 SQUAMATA Colubridae 5 SQUAMATA Colubridae Dolichophis caspius Dolichophis schmidti Oluklu kertenkele Avusturya Yılanı Ek 2 LC - - Ek 1 Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 Hazer yılanı Ek 2 LC - - Ek 1 Kırmızı yılan Ek 3 LC - - Ek 1 6 SQUAMATA Colubridae Eirenis modestus Uysal yılan Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 7 SQUAMATA Colubridae Hemorrhois ravergieri Kocabaş yılan Ek 3 LC - - Ek 1 8 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Yarı sucul yılan Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 9 SQUAMATA Colubridae Natrix tessellata Damalı su yılanı Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 10 SQUAMATA Colubridae Platyceps najadum Ok yılanı Ek 2 LC - - Ek 1 11 SQUAMATA Colubridae Telescopus fallax 12 SQUAMATA Gekkonidae Cyrtopodion kotschyi 13 SQUAMATA Lacertidae Parvilacerta parva 14 SQUAMATA Lacertidae Darevskia rudis 15 SQUAMATA Lacertidae Darevskia parvula 16 SQUAMATA Lacertidae Darevskia valentini 17 SQUAMATA Lacertidae Darevskia armeniaca 18 SQUAMATA Lacertidae Darevskia uzzelli 19 SQUAMATA Lacertidae Anatololacerta anatolica Kedi gözlü yılan İnce parmaklı keler Cüce kertenkele Trabzon kertenkelesi Kırmızı karınlı kertenkele Valentin kertenkelesi Hemşin kertenkelesi Uzzel kertenkelesi Anadolu kaya kertenkelesi Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 Ek 2 LC - - Ek 1 Ek 3 LC - - Ek 1 Ek 3 LC - - Ek 1 Ek 3 LC - - Ek 1 Ek 3 LC - - - Ek 3 EN - - Ek 1 Ek 3 LC - - Ek 1 7.3.2.7-8

ORDO FAMİLYA TÜR 20 SQUAMATA Lacertidae Lacerta agilis 21 SQUAMATA Lacertidae Lacerta media 22 SQUAMATA Lacertidae Lacerta trilineata 23 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans 24 SQUAMATA Scincidae 25 SQUAMATA Scincidae Ablepharus chernovi Ablepharus kitaibelii 26 SQUAMATA Scincidae Trachylepis vittata YAYGIN OLARAK KULLANILAN ADI Kars kertenkelesi Doğu yeşil kertenkelesi İri yeşil kertenkele Tarla kertenkelesi Çernov ince kertenkelesi BERN IUCN CITES Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 Ek 3 LC - - - Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 Ek 3 LC - - Ek 1 İnce kertenkele Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 Şeritli kertenkele Ek 3 LC - - Ek 1 27 SQUAMATA Viperidae Vipera eriwanensis Çayır engereği Ek 2 VU - - Ek 1 28 SQUAMATA Viperidae Montivipera wagneri 29 TESTUDINATA Emydidae Mauremys rivulata Wagner engereği Çizgili kaplumbağa Ek 2 CR Ek 2 - Ek 1 Ek 3 - - - Ek 1 30 TESTUDINATA Testudinidae Testudo graeca Tosbağa Ek 2 VU Ek 2 Ek 2 Ek 1 Türlerin sınıflandırılması, istasyon ve habitat bilgisi, koruma ve endemizm durumları ile duyarlılıkları, Ek 2.4 te sunulmuştur. Ayrıca örnekleme istasyonlarının haritaları Ek 1.3 te ve sürüngen fotoğrafları da Ek 2.4 te verilmiştir. 7.3.2.7.3. Güzergâh Boyunca Tespit Edilen Türler TANAP güzergâhı boyunca gözlemlenen ve literatür çalışmasına göre tespit edilen türlerin illere göre dağılımı, aşağıda verilmiştir. ANKARA Ankara ilinde 5 istasyonda herpetofauna çalışmaları gerçekleştirilmiş, bu istasyonlardan 4 tanesinde sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; E1.01 (Marnlı step) ve E1.2E (İran-Anadolu stebi) dir. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan ana tehdit faktörleri şunlardır: E1.2E: pestisit/ kimyasal kirliliği ve otlatma; E1.01: pestisit/ kimyasal kirliliği. Bu istasyonlarda 2 ordo ve 4 familyaya ait 6 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-3). Tablo 7.3.2.7-3. Ankara ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Colubridae Dolichophis schmidti Ek 3 LC - - Ek 1 2 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 3 SQUAMATA Lacertidae Parvilacerta parva Ek 2 LC - - Ek 1 7.3.2.7-9

4 SQUAMATA Colubridae Telescopus fallax Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 5 SQUAMATA Scincidae Trachylepis vittata Ek 3 LC - - Ek 1 6 TESTUDINATA Testudinidae Testudo graeca Ek 2 VU Ek 2 Ek 2 Ek 1 IUCN e göre, TANAP proje güzergâhında tespit edilen sürüngen türlerinden Testudo graeca VU; Parvilacerta parva, Ophisops elegans, Trachylepis vittata, Telescopus fallax ve Dolichophis schmidti LC kategorisinde yer almaktadır. Proje güzergâhı boyunca tespit edilen sürüngen türlerinden Testudo graeca, Parvilacerta parva, Ophisops elegans ve Telescopus fallax, Bern Sözleşmesi ne göre Ek 2, Trachylepis vittata ve Dolichophis schmidti ise Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre, sadece Testudo graeca Ek 2 kategorisinde yer almaktadır. Habitat Direktifi ne göre, Testudo graeca Ek 2, Ophisops elegans ve Telescopus fallax Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. a göre, Ankara ilinde gözlemlenen tüm türler Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, tespit edilen türlerin duyarlılıkları düşük seviyesindedir. Literatür analizine göre, Ankara il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. ARDAHAN Ardahan ili sınırları içinde 11 istasyonda herpetolojik çalışmalar yapılmış ve bu istasyonlardan 9 unda sürüngen türleri tespit edilmiştir. Ayrıca kompresör istasyonu 01 e (CST 01) yakın bir istasyonda da gözlemler gerçekleştirilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları E2.1 (Kalıcı mezotrofik meralar ve otlatma sonrası çayırlar), E4.4 (Kalkerli alpin ve subalpin çayırlık), G1.9 (Nehir bulunmayan [Betula], [Populus tremula], [Sorbus aucuparia] veya [Corylus avellana] ormanlığı), G1.A (Mezo- ve ötrofik [Quercus], [Carpinus], [Fraxinus], [Acer], [Tilia], [Ulmus] vb ormanlıklar), G3.4 (Tayganın güneyindeki [Pinus sylvestris] ormanlığı) ve G5.1 (Ağaç sırası) dir. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: E4.4: altyapı (yol, baraj, elektrik ve boru hatları) ile çayırlık, mera ve diğer; açık alanlarda büyüyen otların kesimi; E2.1: çayırlık, mera ve diğer açık alanlarda büyüyen otların kesimi; G5.1 ve G1.9: kütük plantasyonu; G3.4: altyapı (yol, baraj, elektrik ve boru hatları); G1.A: otlatma ve pestisit/kimyasal kirliliği. Ardahan ili sınırları içinde yer alan bu istasyonlarda 1 ordo ve 3 familyaya ait 6 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-4). 7.3.2.7-10

Tablo 7.3.2.7-4. Ardahan ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Lacertidae Darevskia armeniaca Ek 3 LC - - - 2 SQUAMATA Lacertidae Darevskia valentini Ek 3 LC - - Ek 1 3 SQUAMATA Lacertidae Lacerta agilis Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 4 SQUAMATA Lacertidae Lacerta media Ek 3 LC - - - 5 SQUAMATA Agamidae Laudakia caucasia Ek 3 LC - - Ek 1 6 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 TANAP proje güzergâhında tespit edilen türlerin tümü IUCN e göre LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre, proje güzergâhında tespit edilen sürüngen türlerinden Lacerta agilis Ek 2, Laudakia caucasia, Darevskia valentini, Darevskia armeniaca, Lacerta media ve Natrix natrix ise Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. Habitat Direktifi ne göre Lacerta agilis ve Natrix natrix Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. a göre Laudakia caucasia, Darevskia valentini, Lacerta agilis ve Natrix natrix Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, tespit edilen türlerden Darevskia armeniaca orta, diğer türler ise düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Ardahan il sınırları içerisinde potansiyel hedef türlerden Darevskia unisexualis olduğu belirlenmiştir. Fakat bu bilgi, tüm Ardahan ilini kapsamaktadır, saha çalışmaları boyunca proje güzergâhında bu tür ve bu türe uygun üreme habitatları gözlenmemiştir. BALIKESİR TANAP Projesi kapsamında, Balıkesir ili sınırları içinde 2 istasyonda herpetolojik çalışmalar yürütülmüş ve bu istasyonların 1 inde sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonda EUNIS kodu F5.3 olan habitat tipi (Yalancı maki) bulunmaktadır. Otlatma, bu habitatta tehdit faktörü olarak belirlenmiştir. Bu istasyonda 1 ordo ve 1 familyaya ait 2 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-5). Tablo 7.3.2.7-5. Balıkesir ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Lacertidae Lacerta trilineata Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 2 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 7.3.2.7-11

Proje güzergâhında tespit edilen sürüngen türlerinden Lacerta trilineata ve Ophisops elegans IUCN e göre LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre, proje güzergâhında tespit edilen olan her iki sürüngen türü de Ek 2 kategorisinde yer almaktadır. Habitat Direktifi ne göre Lacerta trilineata ve Ophisops elegans Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre bu türler herhangi bir koruma kategorisinde yer almamaktadır. a göre, her iki tür de Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, her iki türün de duyarlılık seviyesi düşük tür. Literatür analizine göre, Balıkesir il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. BAYBURT TANAP güzergâhının bu kısmında saha çalışması yapılmamıştır. Literatür çalışmalarına göre, Bayburt il sınırları içinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. BİLECİK TANAP Projesi kapsamında, Bilecik ili sınırları içinde 1 istasyonda herpetolojik çalışmalar yürütülmüş ve bu istasyonda sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonun yer aldığı habitat tipinin EUNIS kodu; G1.3 (Akdeniz riparyan ormanı) tür. Ekin ekimi, bu habitatta tehdit faktörü olarak belirlenmiştir. Bu istasyonda 1 ordo ve 2 familyaya ait 2 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-6). Tablo 7.3.2.7-6. Bilecik ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Lacertidae Lacerta trilineata Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 2 SQUAMATA Scincidae Trachylepis vittata Ek 3 LC - - Ek 1 TANAP proje güzergâhında Bilecik ili sınırları içinde gözlemlenmiş tüm sürüngen türleri IUCN e göre LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre, Lacerta trilineata Ek 2, Trachylepis vittata Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. Habitat Direktifi ne göre, Lacerta trilineata Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. a göre, iki tür de Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, türlerin tümü düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Bilecik il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. 7.3.2.7-12

BURSA TANAP Projesi kapsamında, Bursa ili sınırları içinde 11 istasyonda herpetolojik çalışmalar yürütülmüş ve bu istasyonların tamamında sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; G1.3 (Akdeniz riparyan ormanı); G1.7 (Termofil yaprak döken ormanlık); G3.5 ([Pinus nigra] ormanı); G3.75 ([Pinus brutia] ormanı); G3.F (Yüksek dercede yapay konifer plantasyonu); G4.B (Karışık Akdeniz [Pinus] - termofil [Quercus] ormanı) ve X18 (Ağaçlık step) dir. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: G1.7: otlatma ve kütük plantasyonu; G3.5, G3.75 ve G4.B: kasti yangınlar; G3.F: ağaçlandırma; X18: otlatma. Bursa ili sınırları içindeki 11 istasyonda, 2 ordo ve 5 familyaya ait 10 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-7). Tablo 7.3.2.7-7. Bursa ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Scincidae Ablepharus kitaibelii Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 2 SQUAMATA Lacertidae Anatololacerta anatolica Ek 3 LC - - Ek 1 3 SQUAMATA Colubridae Dolichophis caspius Ek 2 LC - - Ek 1 4 SQUAMATA Colubridae Eirenis modestus Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 5 SQUAMATA Lacertidae Lacerta trilineata Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 6 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 7 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 8 SQUAMATA Colubridae Platyceps najadum Ek 2 LC - - Ek 1 9 SQUAMATA Anguidae Pseudopus apodus Ek 2 LC - - Ek 1 10 TESTUDINATA Testudinidae Testudo graeca Ek 2 VU Ek 2 Ek 2 Ek 1 Proje güzergâhında Bursa ili sınırları içinde tespit edilen sürüngen türlerinden Testudo graeca IUCN e göre VU; diğer türler ise LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre, proje güzergâhında tespit edilen sürüngen türlerinden Ophisops elegans, Lacerta trilineata, Pseudopus apodus, Dolichophis caspius, Platyceps najadum, Ablepharus kitaibelii ve Testudo graeca Ek 2, Anatololacerta anatolica, Eirenis modestus ve Natrix natrix ise Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre, Testudo graeca Ek 2 kategorisinde bulunmaktadır. Habitat Direktifi ne göre, Testudo graeca Ek 2; Ophisops elegans, Lacerta trilineata, Ablepharus kitaibelii, Eirenis modestus ve Natrix natrix ise Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. a göre, gözlemlenen türlerin tamamı Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. 7.3.2.7-13

Yerel uzman görüşüne göre, gözlemlenen türlerin tümü düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Bursa il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. ÇANAKKALE TANAP Projesi kapsamında, Çanakkale ili sınırları içinde 15 istasyonda herpetolojik çalışmalar yürütülmüş ve bu istasyonların tümünde sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; B2.2 (Gel-git çizgisi üzerindeki bitkisiz hareketli çakıllı plajlar), B3.3 (Angiospermli kayalık uçurum, kaya tabakaları ve sahiller), E1.22 ([Festucion valesiacae] hâkim kurak alt kıtasal step çayırlık), E3.4 (Nemli ya da ıslak ötrofik ve mezotrofik çayırlık), G1.3 (Akdeniz riparyan ormanı), G2.1 (Akdeniz her dem yeşil [Quercus] ormanı), G3.75 ([Pinus brutia] ormanı) ve G3.F (Yüksek derecede yapay konifer plantasyonu) dir. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: E1.22: pestisit/kimyasal kirliliği; E3.4: otlatma; G3.F: ağaçlandırma. Çanakkale ili sınırları içindeki 15 istasyonda, 2 ordo ve 4 familyaya ait 7 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-8). Tablo 7.3.2.7-8. Çanakkale ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Colubridae Eirenis modestus Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 2 SQUAMATA Lacertidae Lacerta trilineata Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 3 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 4 SQUAMATA Colubridae Natrix tessellata Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 5 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 6 SQUAMATA Anguidae Pseudopus apodus Ek 2 LC - - Ek 1 7 TESTUDINATA Testudinidae Testudo graeca Ek 2 VU Ek 2 Ek 2 Ek 1 Proje güzergâhında Çanakkale ili sınırları içinde tespit edilen sürüngen türlerinden Testudo graeca IUCN e göre VU, diğer türler ise LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre, proje güzergâhında tespit edilen sürüngen türlerinden Eirenis modestus ve Natrix natrix Ek 3, diğer türler ise Ek 2 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre Testudo graeca Ek 2 kategorisinde yer almaktayken diğer türlerin herhangi bir koruma kategorisi bulunmamaktadır. Habitat Direktifi ne göre, Testudo graeca Ek 2; Lacerta trilineata, Natrix natrix, Natrix tessellata, Ophisops elegans ve Eirenis modestus ise Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. 7.3.2.7-14

a göre, gözlemlenen türlerin tümü Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, gözlemlenen türlerin tamamı düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Çanakkale il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. EDİRNE TANAP Projesi kapsamında, Edirne ili sınırları içinde 8 istasyonda herpetolojik çalışmalar gerçekleştirilmiş ve bu istasyonların tümünde sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; E1.22 ([Festucion valesiaca] hâkim kurak alt kıtasal step çayırlık), G1.3 (Akdeniz riparyan ormanı), G2.1 (Akdeniz her dem yeşil [Quercus] ormanı), G3.75 ([Pinus brutia] ormanı) ve G3.F (Yüksek derecede yapay konifer plantasyonu) dir. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: E1.22: tarım; G2.1: otlatma; G3.75: yakıt amaçlı odun ve kömür üretimi; G3.F: ağaçlandırma. Edirne ili sınırları içindeki 8 istasyonda, 2 ordo ve 3 familyaya ait 5 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-9). Tablo 7.3.2.7-9. Edirne ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Lacertidae Lacerta trilineata Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 2 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 3 SQUAMATA Colubridae Natrix tessellata Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 4 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 5 TESTUDINATA Testudinidae Testudo graeca Ek 2 VU Ek 2 Ek 2 Ek 1 Proje güzergâhında Edirne ili sınırları içinde tespit edilen sürüngen türlerinden Testudo graeca IUCN e göre VU kategorisinde, diğer türler ise LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre Natrix natrix Ek 3, diğer türler ise Ek 2 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre Testudo graeca Ek 2 kategorisinde yer almaktayken diğer türlerin herhangi bir koruma kategorisi bulunmamaktadır. Habitat Direktifi ne göre, Testudo graeca Ek 2, diğer türler ise Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. 7.3.2.7-15

a göre, gözlemlenen türlerin tamamı Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, gözlemlenen türlerin tümü düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Edirne il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. ERZİNCAN TANAP Projesi kapsamında, Erzincan ili sınırları içinde 14 istasyonda herpetolojik çalışmalar gerçekleştirilmiş ve bu istasyonların 9 tanesinde sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; E1.2B (Serpantin stepleri), E1.2E (İran-Anadolu stebi), G3.4 (Tayganın güneyindeki [Pinus sylvestris] ormanlığı) ve X18 (Ağaçlık step) dir. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: E1.2E: otlatma; G3.4: yakıt amaçlı odun ve kömür üretimi; X18: ekin ekimi. Bu 9 istasyonda, 1 ordo ve 2 familyaya ait 5 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-10). Tablo 7.3.2.7-10. Erzincan ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Scincidae Ablepharus chernovi Ek 3 LC - - Ek 1 2 SQUAMATA Lacertidae Lacerta media Ek 3 LC - - - 3 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 4 SQUAMATA Lacertidae Parvilacerta parva Ek 2 LC - - Ek 1 5 SQUAMATA Scincidae Trachylepis vittata Ek 3 LC - - Ek 1 TANAP proje güzergâhında Erzincan ili sınırları içinde tespit edilen sürüngen türlerinin tümü IUCN e göre LC kategorisinde yer almaktadır Bern Sözleşmesi ne göre Parvilacerta parva ve Ophisops elegans Ek 2; Lacerta media, Trachylepis vittata ve Ablepharus chernovi Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre, hiçbir türün koruma kategorisi bulunmamaktadır. Habitat Direktifi ne göre, Ophisops elegans Ek 4 kategorisinde yer alırken diğer türlerin herhangi bir koruma kategorisi bulunmamaktadır. a göre, gözlemlenen türlerden Ophisops elegans, Parvilacerta parva, Trachylepis vittata ve Ablepharus chernovi Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, gözlemlenen türlerin tümü düşük duyarlılık seviyesindedir. 7.3.2.7-16

Literatür analizine göre, Erzincan il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. ERZURUM TANAP Projesi kapsamında, Erzurum ili sınırları içinde 12 istasyonda herpetolojik çalışmalar gerçekleştirilmiş ve bu istasyonların 11 inde sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; E1.2E (İran-Anadolu stebi), E3.4 (Nemli ya da ıslak ötrofik ve mezotrofik çayırlık) ve G1.3 (Akdeniz riparyan ormanı) tür. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: E1.2E: otlatma, pestisit/kimyasal kirliliği ve çayırlık, mera ve diğer açık alanlarda büyüyen otların kesimi; E3.4: pestisit/kimyasal kirliliği ve çayırlık, mera ve diğer açık alanlarda büyüyen otların kesimi. Erzurum ili sınırları içindeki bu istasyonlarda, 1 ordo ve 4 familyaya ait 10 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-11). Tablo 7.3.2.7-11. Erzurum ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Lacertidae Parvilacerta parva Ek 2 LC - - Ek 1 2 SQUAMATA Lacertidae Darevskia rudis Ek 3 LC - - Ek 1 3 SQUAMATA Lacertidae Darevskia parvula Ek 3 LC - - Ek 1 4 SQUAMATA Lacertidae Lacerta media Ek 3 LC - - - 5 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 6 SQUAMATA Scincidae Ablepharus chernovi Ek 3 LC - - Ek 1 7 SQUAMATA Scincidae Trachylepis vittata Ek 3 LC - - Ek 1 8 SQUAMATA Colubridae Dolichophis caspius Ek 2 LC - - Ek 1 9 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 10 SQUAMATA Viperidae Montivipera wagneri Ek 2 CR Ek 2 - Ek 1 Ayrıca Erzurum da yapılması planlanan ana kamp istasyonunda da Parvilacerta parva gözlemlenmiştir. Proje güzergâhında Erzurum ili sınırları içinde tespit edilen sürüngen türlerinden Montivipera wagneri IUCN e göre CR, diğer türler ise LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre Montivipera wagneri, Ophisops elegans, Parvilacerta parva ve Dolichophis caspius Ek 2; Ablepharus chernovi, Darevskia rudis, Lacerta media, Trachylepis vittata, Natrix natrix ve Darevskia parvula Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre, Montivipera wagneri Ek 2 koruma kategorisindedir. 7.3.2.7-17

Habitat Direktifi ne göre, Natrix natrix ve Ophisops elegans Ek 4 kategorisinde yer alırken, diğer türlerin herhangi bir koruma kategorisi bulunmamaktadır. a göre, Lacerta media hariç gözlemlenen türlerin tümü Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Montivipera wagneri, Türkiye ye endemik bir türdür. Yerel uzman görüşüne göre, tespit edilen türlerden Montivipera wagneri yüksek, Darevskia parvula orta, diğer türler ise düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Erzurum il sınırları içerisinde, potansiyel hedef türlerden Darevskia uzzelli ve Darevskia unisexualis dağılım göstermektedir (Akarsu et al. 2009 8 ; Baran and Atatür, 1998 9 ; Baran et al. 2012 10 ; Darevsky and Danielyan, 1977 11 ; İret, 2004 12 ; Schmidtler, 1986 13 ; Schmidtler et al. 1994 14 ). Fakat bu bilgi, tüm Erzurum ilini kapsamaktadır, saha çalışmaları boyunca proje güzergâhında bu türler gözlemlenmemiştir. ESKİŞEHİR TANAP Projesi kapsamında, Eskişehir ili sınırları içinde 5 istasyonda herpetolojik çalışmalar gerçekleştirilmiş ve bu istasyonların tümünde sürüngen türleri tespit edilmiştir. Ayrıca Eskişehir de inşası planlanan 30 km lik yan kolda da 5 ayrı istasyonda sürüngen türlerinin tespitine yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; E1.01 (Marnlı step), E1.2E (İran-Anadolu stebi), G1.3 (Akdeniz riparyan ormanı) ve G1.7 (Termofil yaprak döken orman) dir. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: E1.01: otlatma, ekin ekimi ve endüstri; G1.3: avlanma; G1.7 ve E1.2E: otlatma. Eskişehir ili sınırları içindeki bu 10 istasyonda, 2 ordo ve 6 familyaya ait 9 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-12). 8 AKARSU, F., TUNIYEV, B., ANANJEVA, N., AGASYAN, A., ORLOV,N., TUNIYEV, S., 2009. Darevskia uzzelli,. In: IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species, Version 2013.2.<www.iucnredlist.org>, Downloaded on 21 February. 9 BARAN, İ., ATATÜR, M.K., 1998. Herpetofauna of Turkey, (Frog and Reptiles). Ministry of Environment, 1-214. 10 BARAN, İ., ILGAZ, Ç., AVCI, A., KUMLUTAŞ, Y., OLGUN, K., 2012. Amphibians and Reptilians of Turkey, TÜBİTAK, 1-204. 11 DAREVSKY, I. S. AND DANIELYAN, F. D., 1977. Lacerta uzzelli sp. nov. A new parthenogenetic species of rock lizard from eastern Turkey, Russian Proc. Zool. Inst. Acad. Sci., USSR, Leningrad, 74, 55-59. 12 İRET, F., 2004. A research on the only sexual lizard species distribution in eastern Anatolia, and their distribution, morphology and biology, PhD Thesis, Ege Univ., Institute of Science, 98 pp. 13 SCHMIDTLER, J. F., 1986. Orientalische Smaragdeidechsen: 2. Über Systematik und Synökologie von Lacerta trilineata, L. media und L. pamphylica (Sauria: Lacertidae), Salamandra, 22: 126-146. 14 SCHMIDTLER, J.F., EISELT, J. und DAREVSKY, I.S., 1994. Untersuchungen an Felseidechsen (Lacerta Saxicola Gruppe) in der östlichen Türkei: 3. zwei neue parthenogenetische Arten, Salamandra, 30(1): 55-70. 7.3.2.7-18

Tablo 7.3.2.7-12. Eskişehir ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 2 SQUAMATA Scincidae Ablepharus kitaibelii Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 3 SQUAMATA Gekkonidae Cyrtopodion kotschyi Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 4 SQUAMATA Lacertidae Lacerta trilineata Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 5 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 6 SQUAMATA Lacertidae Parvilacerta parva Ek 2 LC - - Ek 1 7 SQUAMATA Colubridae Platyceps najadum Ek 2 LC - - Ek 1 8 TESTUDINATA Emydidae Mauremys rivulata Ek 3 - - - Ek 1 9 TESTUDINATA Testudinidae Testudo graeca Ek 2 VU Ek 2 Ek 2 Ek 1 Proje güzergâhında Eskişehir ili sınırları içinde tespit edilen sürüngen türlerinden Testudo graeca IUCN e göre VU; Natrix natrix, Cyrtopodion kotschyi, Lacerta trilineata, Ophisops elegans, Ablepharus kitaibelii, Parvilacerta parva ve Platyceps najadum ise LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre, gözlemlenen türlerden 7 si Ek 2, 2 si Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre, Testudo graeca Ek 2 kategorisinde yer almaktadır. Habitat Direktifi ne göre, Testudo graeca Ek 2 kategorisinde; Natrix natrix ve Ophisops elegans, Cyrtopodion kotschyi, Ablepharus kitaibelii ve Lacerta trilineata Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. a göre, gözlemlenen türlerin tümü Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, gözlemlenen türlerin tümü düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Eskişehir il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. GİRESUN TANAP güzergâhının bu kısmında saha çalışması yapılmamıştır. Literatür çalışmalarına göre, Giresun il sınırları içinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. GÜMÜŞHANE TANAP Projesi kapsamında, Gümüşhane ili sınırları içinde 4 istasyonda herpetolojik çalışmalar gerçekleştirilmiş ve bu istasyonların tümünde sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; E1.2E (İran-Anadolu stebi), G1.3 (Akdeniz riparyan ormanı) ve G1.7 (Termofil yaprak döken orman) dir. 7.3.2.7-19

Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: E1.2E ve G1.7: otlatma; G1.3: pestisit/kimyasal kirliliği. Gümüşhane ili sınırları içindeki istasyonlarda, 1 ordo ve 3 familyaya ait 6 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-13). Tablo 7.3.2.7-13. Gümüşhane ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Colubridae Coronella austriaca Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 2 SQUAMATA Colubridae Hemorrhois ravergieri Ek 3 LC - - Ek 1 3 SQUAMATA Lacertidae Lacerta media Ek 3 LC - - - 4 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 5 SQUAMATA Lacertidae Parvilacerta parva Ek 2 LC - - Ek 1 6 SQUAMATA Scincidae Trachylepis vittata Ek 3 LC - - Ek 1 Proje güzergâhında Gümüşhane ili sınırları içinde tespit edilen sürüngen türlerinin tümü IUCN e göre LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre Coronella austriaca ve Parvilacerta parva Ek 2; Hemorrhois ravergieri, Lacerta media, Natrix natrix ve Trachylepis vittata Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre, hiçbir türün koruma kategorisi bulunmamaktadır. Habitat Direktifi ne göre ise Coronella austriaca ve Natrix natrix Ek 4 kategorisinde yer almaktadır. a göre, Lacerta media haricinde, gözlemlenen türlerin tümü Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Yerel uzman görüşüne göre, gözlemlenen türlerin tümü düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Gümüşhane il sınırları içerisinde, proje güzergâhında potansiyel hedef tür tespit edilmemiştir. KARS TANAP Projesi kapsamında, Kars ili sınırları içinde 10 istasyonda herpetolojik çalışmalar gerçekleştirilmiş ve bu istasyonların 9 unda sürüngen türleri tespit edilmiştir. Bu istasyonların yer aldığı habitat tiplerinin EUNIS kodları; E1.2E (İran-Anadolu stebi), E3.4 (Nemli ya da ıslak ötrofik ve mezotrofik çayırlık), E4.4 (Kalkerli alpin ve subalpin çayırlık) ve G3.4 (Tayganın güneyindeki [Pinus sylvestris] ormanlığı) tür. Saha çalışmalarının gerçekleştirildiği habitatlar için tanımlanan tehdit faktörleri şunlardır: 7.3.2.7-20

E1.2E: altyapı (yol, baraj, elektrik ve boru hatları) ve otlatma; E3.4: altyapı (yol, baraj, elektrik ve boru hatları); E4.4: altyapı (yol, baraj, elektrik ve boru hatları) ile çayırlık, mera ve diğer açık alanlarda büyüyen otların kesimi; G3.4: kütük plantasyonu Kars ili sınırları içindeki 9 istasyonda, 1 ordo ve 3 familyaya ait 6 tür tespit edilmiştir (Tablo 7.3.2.7-14). Tablo 7.3.2.7-14. Kars ilinde proje güzergâhı boyunca gözlemlenen sürüngen türleri 1 SQUAMATA Lacertidae Darevskia uzzelli Ek 3 EN - - Ek 1 2 SQUAMATA Lacertidae Darevskia valentini Ek 3 LC - - Ek 1 3 SQUAMATA Lacertidae Lacerta agilis Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 4 SQUAMATA Colubridae Natrix natrix Ek 3 LC - Ek 4 Ek 1 5 SQUAMATA Lacertidae Ophisops elegans Ek 2 LC - Ek 4 Ek 1 6 SQUAMATA Viperidae Vipera eriwanensis Ek 2 VU - - Ek 1 Proje güzergâhında Kars ili sınırları içinde tespit edilen sürüngen türlerinden Darevskia uzzelli IUCN e göre EN; Vipera eriwanensis VU; diğer türler ise LC kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ne göre Ophisops elegans, Lacerta agilis ve Vipera eriwanensis Ek 2; Darevskia uzzelli, Natrix natrix ve Darevskia valentini Ek 3 kategorisinde yer almaktadır. CITES e göre, hiçbir türün koruma kategorisi bulunmamaktadır. Habitat Direktifi ne göre Ophisops elegans, Lacerta agilis ve Natrix natrix Ek 4 kategorisinde yer almaktadır a göre, gözlemlenen türlerin tümü Ek 1 kategorisinde yer almaktadır. Darevskia uzzelli, Türkiye ye endemik bir türdür. Yerel uzman görüşüne göre, tespit edilen türlerden Darevskia uzzelli yüksek, Vipera eriwanensis orta, diğer türler ise düşük duyarlılık seviyesindedir. Literatür analizine göre, Kars il sınırları içerisinde potansiyel hedef türlerin tamamının yaşadığı belirlenmiştir (Montivipera wagneri, Darevskia uzzelli ve Darevskia unisexualis) (Baran et al. 2004 15, 2012 16 ; Joger, 2005 17 ; Kaska et al. 2009 18 ; Nilson and 15 BARAN, İ., KUMLUTAŞ, Y., TOK, C.V., ILGAZ, Ç., KASKA, Y., OLGUN, K., TÜRKOZAN, O., IRET, F., 2004. On Two Herpetological Collections Made in East Anatolia, Turkey, Herpetozoa, 16(3/4): 99-114. 16 BARAN, İ., ILGAZ, Ç., AVCI, A., KUMLUTAŞ, Y., OLGUN, K., 2012. Amphibians and Reptilians of Turkey, TÜBİTAK, 1-204. 17 JOGER, U., 2005. NILSON, TUNIYEV, ANDRÉN, ORLOV, JOGER und HERRMANN, 1999. In: Joger U, Stümpel N (Eds) (2005), Handbuch der Reptilien und Amphibien Europas, Schlangen (Serpentes) III, Aula-Verlag. 18 KASKA, Y., KUMLUTAŞ, Y., AVCI, A., NİLSON, G., 2009. Montivipera wagneri. In: IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species, Version 2013.2. www.iucnredlist.org, Downloaded on 21 January. 7.3.2.7-21