Ankara ile Tel Aviv Aras ndaki Kriz Ne Kadar Gerçek? Prof. Dr. Ümit ÖZDAĞ* Bütün dünyada ilgi ve ayrıca Batı dünyasında endişe ile izlenen Türkiye ile İsrail arasındaki gerilim ve kriz süreci, 30 Ocak 2009 da Davos ta gerçekleşen One Minute çıkışından bu yana yaşanmaktadır. Erdoğan, İsrail e kafa tutan lider olarak Arap sokaklarında büyük bir popülerite kazanmıştır. Mavi Marmara saldırısı sonrasında bütün dünya Türk-İsrail ilişkilerinin içine girdiği ağır krizin nasıl biteceğini heyecanla izlemeye başlamıştır. Oysa, AKP iktidarı bazında ele alındığında, ikili ilişkilerin kötü olarak nitelenebilecek durumda olmadığı görülmektedir. AKP nin iktidara gelmesi ve 57. Hükümet ten farklı olarak Irak ın işgalinde Amerikan Ordusu na Türkiye den geçiş imkanı vereceğini açıklaması, Saddam Hüseyin in devrilmesini milli hedef haline getirmiş olan İsrail de büyük bir sevinç ile karşılanmıştır. AKP, Tel Aviv den gelen sıcak karşılamayı karşılıksız bırakmamıştır. İsrail ile var olan anlaşmalar AKP Hükümeti tarafından devam ettirildiği gibi yeni anlaşmalar da imzalanmıştır. 2002 sonrasında Türkiye-İsrail ticari ilişkileri sürekli artmıştır. Türkiye, İsrailli firmaların faaliyet gösterdiği ülkeler sıralamasında üçüncü sıraya yükselmiştir. Anılan dönemde Türk-İsrail ekonomik ilişkileri de sürekli artmış ve 2008 de 3.4 milyar Dolar seviyesine çıkmıştır. Türkiye, İsrailli turistler için önde gelen çekim merkezi olmaya devam etmiştir. Bütün bunlar ilişkilerde zaman zaman sıkıntıların olmadığı anlamına da gelmiyor. Özellikle 2004 de Ankara, İsrail in Irak ın kuzeyinde gerçekleştirdiği faaliyetlerden duyduğu rahatsızlığı iletmiştir. 2005 de Hamas liderlerinin Türkiye ye davet edilmesine ise Telaviv tepki göstermiştir. Ankara da 2006 da İsrail Ordusu nun Hizbullah a yönelik Güney Lübnan da başlattığı savaşa karşı tepki koymuş ve İsrail i eleştirmiştir. Telaviv in tepki gösterdiği gelişmelerden biri de Türkiye nin Suriye ile yakınlaşması olmuştur. Gerçi önceleri şikayet etmişse de sonra bu sürecin Şam ı Tahran dan uzaklaştırdığını görünce memnuniyet duymuştur. Bütün bu gerilimlerin iki ülke arasında ilişkilerin gelişmesini engellediğini söylemek ise mümkün değildir. Aksine AKP, ancak iki ülkenin de büyük güven duydukları zaman gerçekleştirilebilen arabuluculuk işlevini, Suriye ve İsrail gibi savaş halindeki iki ülke arasında üstlenmiştir. Şam ile Telaviv arasında arabuluculuk yapan bir Türkiye nin aniden İsrail e düşman olması beklenemez. Dış politikada bu kadar sert bir kırılma hayatın genel akışına aykırıdır. Dış politikalar uçak gemilerine benzer. Uçak gemileri ise sürat motorları gibi keskin virajlar almazlar, alamazlar. Kaldı ki AKP nin İsrail ve ABD deki Yahudi lobisi ile Türkiye nin geçmiş bütün iktidarlarından daha özel bir ilişkisi olmuştur. 10 Haziran 2005 de ABD nin en önemli Yahudi kuruluşlarından ADL nin Üstün Cesaret Ödülü ve AJC (ABD) Yahudi Kongresi nin Üstün Cesaret Madalyası 1 ile ödüllendirilen Erdoğan, Yahudi olmamasına rağmen bu ödülü alan ilk ve tek şahsiyettir. * 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Başkanı, uozdag@21yyte.org 1 Thedore Herzi nin 1906 da kurduğu AJC (ABD) Yahudi Kongresi nin 104 yıldır sadece 10 kişiye verilen Üstün Cesaret Madalyası nın 11.sini 2005 yılında Erdoğan a verilmesi TBMM de 3 Haziran 2010 da bir soru önergesi ile (esas no:7/14876) sorgulanmıştır. Bkz. TBMM resmi internet sitesi http://www.tbmm.gov.tr Cevapsız bırakılan önergede, AJC Yahudi Kongresi nin amacının Siyonizm i tüm dünyaya hakim kılmak olduğu ve ADL nin verdiği Üstün Cesaret Ödülü nü Abraham Foxman dan alırken Erdoğan ın, Bizim dostluğumuza güvenin dediği vurgulanmıştır. Ocak 11 Sayı: 25 21. YÜZYIL [21]
Prof. Dr. Ümit Özda Özetle, Türk-İsrail ilişkilerinin Davos taki tartışma ve Mavi Marmara saldırısı eksenlerine indirgenerek anlaşılmaya çalışılması, doğru bir yaklaşım değildir. Uluslararası ilişkilerde her şey görüldüğü gibi olmayabilir. Bu çalışmada, detaylar ve kenarda kalmış bilgiler gün ışığına çekilerek ve olayların akışını bu süreçler zemininde tekrar kurgulayarak, Türk-İsrail krizine bir başka açıdan bakılmaya çalışılmıştır. Bu bakış açısı geliştirilirken AKP Hükümeti ve İsrail Hükümeti arasında yaşananlarda, bilinçli bir eşgüdümün sağlandığının iddia edilemeyeceğini belirtmek durumundayız. Olan, daha ziyade olayların karşılıklı olarak dengelenmesidir. Bu karşılıklı dengelemenin ne anlama geldiği bu çalışmanın ana konusudur. Ortadoğu da Yükselen Şii Hilali ve Ahmedinejat Faktörü 2005 de İran Cumhurbaşkanı olan Ahmedinejat, halefi Hatemi nin iç ve dış politikadaki reformist çizgisini terk ederek, ABD ve İsrail ile sürekli fakat kontrollü bir gerilim politikası izlemeye başlamıştır. Tahran ın bu siyasetten çok boyutlu kazanç sağladığı görülmektedir. Ahmedinejat, bir yandan her İran-ABD krizinde dünya petrol fiyatlarının artmasından yararlanarak içeride izlediği popülist ekonomik politikaları finanse edecek ek kaynak bulmakta, öte yandan ABD ve İsrail e kafa tutmanın Ortadoğu da sağladığı saygınlığın keyfini çıkarmaktadır Ahmedinejat ABD ve İsrail e kafa tutmanın Ortadoğu da sağladığı saygınlığın keyfini çıkarmaktadır. Irak ın ABD tarafından işgal edilmesinin travmasını yaşayan Arap dünyası için Ahmedinejat hayran olunan lider profili çizmektedir. Üstelik Ahmedinejat ın İran ı hırslı bir şekilde nükleer güç olma siyaseti izlemektedir. Ahmedinejat ın nükleer güç politikasından en çok korkan ülke, herhangi bir stratejik derinliğe sahip olmayan ve bir nükleer bomba ile yok edilebilecek olan İsrail dir. 2 İsrail, Ahmedinejat ın Ortadoğu daki saygınlığından da rahatsız olmaktadır. Çünkü Tah- 2 Anılan tarihte İran ın nükleer güç politikaları için bkz.mustafa Kibaroğlu, İran ın Nükleer Programı: Aktörler ve Etkileri, Kaosa doğru İran-Güncel İran İncelemeleri, (ed.)osman Metin Öztürk-Yalçın Sarıkaya, Ankara 2006 içinde s. 71-120 [22] 21. YÜZYIL Ocak 11 Sayı: 25
Ankara ile Tel Aviv Aras ndaki Kriz Ne Kadar Gerçek? ran, ABD nin Afganistan ve Irak a müdahalesini çok doğru adımlarla değerlendirmiş ve Amerikan Ordusu nun işgal ettiği bu iki ülkede çok önemli bir etkinlik kazanmıştır. Ayrıca, Basra Körfezi Şiileri üzerinde etkisini de artıran Tahran, Hizbullah aracılığı ile Lübnan a uzanmıştır. Bu durum Şii Hilali adlı bir yeni jeopolitik alandan bahsedilmesine neden olmuştur. 3 Üstelik 2006 da İsrail in Lübnan da Hizbullah a karşı girişmiş olduğu başarısız askeri harekat sırasında Hizbullah ın arkasındaki tek güç olarak konumunu daha da güçlendirmiştir. Başbakanlıkta Avrupa Musevi Kongresi Başkanı İle Görüşme veya İran ın Yerine Türk Seçeneği (18 Ocak 2007) Ocak 2007 de Ahmedinejad ın, Yahudi soykırımını efsane olarak nitelendirmesinden sonra 36 Avrupa ülkesindeki Yahudi cemaatlerinin çatı örgütü olan Paris merkezli Avrupa Musevi Kongresi Başkanı Pierre Besnainou, Avrupalı liderlere İran a ambargo uygulanması çağrısında bulunmuştur. P. Besnainou, daha sonra Türkiye ye gelerek, ABD Dış İşleri Bakanlığı Müsteşarı Nicholas Burns ile değişik görüşmeler yapmış sonra 18 Ocak 2007 de Başbakanlık ta Erdoğan ile görüşmüştür. 4 Erdoğan ile görüşmeden sonra Besnainou, görüşmeyi çok ilginç bir görüşme olarak nitelendirmiş ancak daha fazla açıklama yapmamıştır. Ahmedinejat ABD ve srail e kafa tutman n Ortado u da sa lad sayg nl n keyfini ç karmaktad r. Besnainou, 15 Şubat 2007 de İsrail den yayınlanan Haarettz gazetesinde yazdığı Türk Seçeneği başlıklı makalede, Erdoğan ın Ortadoğu da lider rolü oynayabileceğini ve İslam dünyasının Ahmedinejat tan daha iyi bir sözcüyü hak ettiğini ileri sürmüştür. Besnainou, Erdoğan ın İslam Dünyası nın sözcüsü olması gerektiğini ve Erdoğan ın da böyle düşündüğünü iddia ettikten sonra, bir sonraki Nobel Barış Ödülü nün, Erdoğan ı kastederek, bölgede üstlendiği başarılı misyon nedeniyle İslami bir figüre layık görülmesini umduğunu belirtmiştir. Besnainou şöyle devam etmiştir: Ankara ya kısa bir süre önce yaptığım ziyarette Başbakan Erdoğan a, kendisinin Ortadoğu da lider rolü oynayabileceğine yönelik inancımı ifade ettim. Körfez monarşilerinden Orta ve Doğu Asya ya, Hamaslı İslamcılardan ılımlı Filistinlilere kadar bütün Müslüman dünyasında saygı gören Türkiye, ABD ve İsrail ile de güçlü ve sadık bir ilişki yürütüyor. Böylece Türkiye bölgedeki bütün nüfuzlu katılımcılarla etkileşime girme meşruiyetini kazanmış oluyor. Bu konumu, zararlı bir nüfuza sahip İran ın yerine, Türkiye yi bölgesel liderlikte doğal bir tercih haline getiriyor. Bu analize katılan Başbakan Erdoğan, hiç kuşku yok ki, Filistin ile İsrail arasında yakınlaşma kurulması için çaba harcamayı da arzu etmektedir. Bu dostane tavrı göz önüne alıp, Türkiye nin barış sürecinde oynayacağı rolü açık fikirlilikle değerlendirmek şimdi bize düşüyor. Bu da sonuç olarak Ahmedinecad ın önemli oranda zayıflamasını sağlayabilir. 5 Böylece Erdoğan-Besnainou görüşmesinin Türkiye nin Ortadoğu da lider ülke olmasının İsrail tarafından destekleneceği ve Erdoğan ın Ahmedinejat ın popülaritesine son vermesi gerektiği üzerinde yoğunlaştığı anlaşılmıştır. Türkiye nin Ortadoğu da lider ülke olmasının İsrail tarafından destekleneceği ve Erdoğan ın Ahmedinejat ın popülaritesine son vermesi gerektiği görüşülmüştür. Ayrıca Besnainou, Türkiye nin İsrail ve ABD ile güçlü ve sadık bir ilişki yürüttüğü- 3 Bu konuda Türkçe deki en kapsamlı çalışma için bkz. Avrasya Dosyası Şii Jeopolitiği Özel Sayısı, Cilt 13, sayı 3, 2007 4 Avrupa Yahudi Konseyi Başkanı Pierre Besnainou, Başbakan la yaptığı basına kapalı toplantıyı çıkışta, çok ilginç diye yorumladı., Yeniçağ, internet sitesi, 18 Ocak 2007 5 Harettz 15.02. 2007 den nakleden M. Yıldız, agk. veya makalenin orijinali için Pierre Besnainou, The Turkish alternative, Harettz, 15.02.2007. Ocak 11 Sayı: 25 21. YÜZYIL [23]
Prof. Dr. Ümit Özda nü söyleyerek sadece Tel Aviv in değil, dünya Yahudilerinin de AKP Hükümeti nin politikalarından ne kadar memnun olduğunu göstermiştir. Besnainou nun İsrail Hükümeti nin bilgisi ve muhtemelen desteği çerçevesinde yapmış olduğu bu görüşmede, ortaya koyduğu talebi, Ortadoğu da karşılamaya en uygun lider Erdoğan dır. Çünkü Erdoğan, bir yandan NATO ittifakı ve Batı dünyası ile sıkı ilişkiler kurmuş, öte yandan AB ye girme çabası içinde olan bir Türkiye nin, İslamcı siyasal gelenekten geldiği için Araplara duygusal yakınlık duyan bir liderdir. Üstelik 1 Mart 2003 de çıkması için çabaladığı Tezkere, TBMM de reddedilince, Arap dünyasında istemeden popüler olmuştur. İsrail Uçaklarının Türk Hava Sahasını İhlali (6-7 Eylül 2007) İsrail in AKP Hükümeti nin politikalarından memnun olmaması için herhangi bir gerekçe yoktur. Çünkü Türk-İsrail ilişkileri, sadece ekonomi ve turizm alanındaki gelişmelerle sınırlı değildir. 6-7 Eylül 2007 gecesi Hatay ın Kırıkhan ve Hassa ilçesi sakinleri, ikili kollar halinde alçaktan uçan 6 İsrail savaş uçağının, F-151 Ra am ların sesleri ile uyanmışlardır. 6-7 Eylül 2007 gecesi Hatay ın Kırıkhan ve Hassa ilçesi sakinleri ikili kollar halinde alçaktan uçan 6 İsrail savaş uçağının sesleri ile uyanmışlardır. Ertesi gün Hassa ve Türkiye nin Ortado u da lider ülke olmas n n srail taraf ndan desteklenece i ve Erdo an n Ahmedinejat n popülaritesine son vermesi gerekti i görüflülmüfltür. Oğuzeli ilçeleri sınırları içinde, Türkiye-Suriye sınırına yakın bir tarlada, üzerinde İbranice yazılar bulunan iki adet 600 galonluk harici yakıt tankı bulmuşlardır. Suriye, 8 Eylül de İsrail savaş uçaklarının Suriye nin El Ebyad bölgesinde alçaktan uçuş yaptıklarını duyurmuştur. İsrail uçaklarının El Kibar bölgesinde Kuzey Kore işbirliği ile yapılan bir nükleer tesisi hedef aldığı da iddialar arasındadır. 6 AKP Hükümeti nin bu önemli gelişme ile ilgili tek tepkisi, Dış İşleri Bakanı Ali Babacan ın kabul edilemez sözleri ve İsrail Büyükelçisi nden bilgi isteneceği yönündeki açıklaması olmuştur. Ancak neresinden bakılırsa bakılsın olay, Ankara nın İsrail in bir gizli operasyonuna verdiği örtülü destekten başka bir şey değildir. İsrail uçaklarının Türk hava savunma ve radar sistemlerinin çok güçlü olduğu bir bölgede, AKP Hükümeti nin izni olmadan uçuş yapmaları mümkün görünmemektedir. Öte yandan suçüstü yakalanan Şam, bu konuda fazla tepki vermemeyi tercih ederek konunun unutulmasını tercih etmiştir. Şimon Peres in TBMM Konuşması (13 Kasım 2007) Türk-İsrail ilişkilerindeki gelişmenin bir göstergesi de İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres in TBMM Genel Kurulunda 13 Kasım 2007 de bir konuşma yapmasıydı. 7 Daha önce hiçbir İsrail yetkilisi TBMM de konuşma yapmamıştır. Ancak AKP kendi tabanından ve muhalefetten özellikle de Saadet Partisi nden gelen tepkileri zayıflatmak amacı ile Filistin Yönetimi Mahmut Abbas ın da konuşmasını sağlamıştır. Bu arada, AKP Hükümeti, Suriye ile İsrail arasında barışın sağlanması amacı ile arabuluculuk görüşmelerine başlamıştır. Her iki ülke de AKP Hükümeti nin bu girişimine olumlu cevap vermişlerdir. 6 www.defenceturk.com/index.php?topic=2066.0 7 İsrail basını: Peres uzlaştırıcı, Abbas sert, Hürriyet, 14 Kasım 2007 [24] 21. YÜZYIL Ocak 11 Sayı: 25
Ankara ile Tel Aviv Aras ndaki Kriz Ne Kadar Gerçek? Türk-İsrail İlişkilerinde Sistematik Gerilime Doğru-Gazze Savaşı (27 Aralık 2008-18 Ocak 2009) Ankara nın Telaviv ile Şam arasında arabuluculuk sürecini sürdürdüğü dönemde, 23 Aralık 2008 de, İsrail Başbakanı Ehud Olmert ile Erdoğan Ankara da görüşmüşlerdir. Görüşmede sadece İsrail-Suriye ilişkilerinin ele alındığı, Hamas meselesinin görüşülmediği ileri sürülmüştür. Ancak Erdoğan, Davos sonrasında, Olmert ile Hamas ı da görüştüklerini, Hamas ın elinde esir tutulan İsrail askerlerinin kurtarılması karşılığında İsrail in elindeki Hamas milletvekilleri ve bakanlarını serbest bırakmasını tartıştıklarını anlatmıştır. Erdoğan, bunun gerçekleşmemesi durumunda ise diğer esirleri kurtarmak için pazarlık yaptığını anlatmıştır. Olmert ile görüşmeler devam ederken, Erdoğan, Hamas lideri İsmail Haniye yi Gazze den arayarak görüşmüştür. 8 Ahmet Davutoğlu da bazı gazetecilere Erdoğan ın Olmert e Hamas ile de arabuluculuk yapma teklifinde bulunduğunu ancak Olmert in bunu reddettiğini söylemiştir. 9 Görüşmeden hemen sonra İsrail in, 27 Aralık 2008 de, Gazze operasyonuna başlaması üzerine gösterdiği ağır tepki sonrasında, Türk-İsrail ilişkileri görünürde kriz süreci içerisine girmiştir. Aslında İsrail in Gazze ye saldırması beklenmedik bir gelişme değildir. 13 Aralık ta İsrail, Hamas ın da onayıyla ateşkesin devam etmesini istediğini açıklamıştır. Ancak daha önceki açıklamalarında da ateşkesin devam etmesini halkının istemediğini söyleyen Hamas, 20 Aralık ta, İsrail in sınırı açmaması nedeniyle ateşkesi sürdürmeyeceklerini belirterek İsrail e havan ve roket atışlarını başlatmıştır. Hamas, ateşkesi bozmalarının sebebinin Gazze sınırının açılmaması, dolayısıyla sadece insani yardımların ulaşması olduğunu açıklamıştır. İsrail, Hamas ın roket ve havan atışları ile silah kaçakçılığını durdurması halinde sınırı açacağını belirtmiştir. Hamas ın razı gelmemesi üzerine Gazze ablukası devam etmiştir. 23 Aralık ta İsrail Ordusu Gazze sınırına patlayıcı yerleştirmeye çalışan üç Filistinliyi öldürmüştür. 24 Aralık ta 24 saat içinde İsrail e 700 den fazla roket düşmüştür. 26 Aralık ta İsrail, beş geçiş kapısını, insani yardımlar için Gazze ye açmıştır. Bu hamleye rağmen Gazze den bir düzine civarı roket ve havan mermisi ateşlendi. İsrail, bunun üzerine 27 Aralık 2008 den 18 Ocak 8 M.K.Bhadrakumar, Turkish snub changes Middle East game, www.atimes.com 9 Büyük Davos Senaryosu ve de Altın Vuruş, Açık İstihbarat, 30 Ocak 2009, Ocak 11 Sayı: 25 21. YÜZYIL [25]
Prof. Dr. Ümit Özda 2009 a kadar süren Dökme Kurşun Harekatı nı başlatmıştır. İsrail saldırısı sırasında üçte biri çocuk olmak üzere 1300 Filistinli öldürülmüştür. 10 Olmert in Ankara ziyaretinden bu yana Türk-İsrail ilişkilerinde somut olarak ne değişmiştir? Türkiye nin İsrail ile ilişkilerinde milli-stratejik menfaatleri olarak tanımlanan hususlarda ne değişmiştir? Eğer Olmert ziyaretinde Telaviv ile Şam arasında arabuluculuk yapan Ankara ya İsrail in Suriye ye yapacağı bir saldırı konusunda bilgi vermediyse, Türkiye yi kandırmış ve istismar etmiş olurdu. Erdoğan, konuşmada Hamas konusu ele alınmasına rağmen, Olmert in kendisine Gazze ye yönelik dört gün sonra başlayacak İsrail saldırısı konusunda bilgi vermemesine kızgın ise kızgınlığın meşruluğu yoktur. Türkiye nin Hamas konusunda arabuluculuk teklifini reddeden Tel Aviv in böyle bir yükümlülüğü olduğu söylenemez. Öte yandan AKP nin İsrail in Gazze saldırısına tepkisinin kontrolsüz olduğunu söylemek de mümkün değildir. Öyle ki, AKP Hükümeti İsrail in Gazze ye yönelik saldırılarını sert bir dille eleştirirken CHP nin TBMM de getirdiği İsrail i kınama önerisi AKP oyları ile reddedilmiştir. 24 Aral k 2008'de Jerusalem Post'ta, srailli üst düzey yetkililerin, Erdo an' n Türkiye de yükselen laik muhalefet karfl s nda meflruiyetini sa lamlaflt rmak için yüksek profilli bir uluslararas diplomatik baflar ya ihtiyaç duydu unu söyledikleri iddia ediliyordu Bu noktada cevaplandırılması gereken husus, Gazze savaşı sonrasında ve Davos zirvesi öncesinde, Türk-İsrail ilişkilerinde, Ankara nın sert tepkisinden kaynaklanan tamamen duygusal bir kriz in mi yaşandığı yoksa olayların öylesine geliştiği veya görünenden daha farklı bir gerçeğin mi söz konusu olduğudur. Eğer Türk-İsrail ilişkileri bir kriz yaşıyor ise bu kriz, ilişkilere kısa süreli zarar vermekle birlikte Türkiye nin retoriğinde geri adım atması sonucunda aşılabilirdi. Aşılmadığına göre başka bir senaryo söz konusu olabilir mi? Davos Krizi Öncesinde İsrail Ankara da gerçekleşen Erdoğan-Olmert görüşmesinden bir gün sonra, 24 Aralık 2008 de, Jerusalem Post ta yazan Herb Kinon, (İsrailli) üst düzey yetkililer, Erdoğan ın ülkede yükselen laik muhalefet karşısında meşruiyetini sağlamlaştırmak için yüksek profilli bir uluslararası diplomatik başarıya ihtiyaç duyduğunu söyledi. bilgisini aktarmaktadır. 11 24 Aralık 2008 de Jerusalem Post ta, İsrailli üst düzey yetkililerin, Erdoğan ın Türkiye de yükselen laik muhalefet karşısında meşruiyetini sağlamlaştırmak için yüksek profilli bir uluslararası diplomatik başarıya ihtiyaç duyduğunu söyledikleri iddia ediliyordu. İsrailli yetkililerin kast ettiği başarı, acaba Türkiye nin aracılığı ile İsrail-Suriye barışının mı sağlanmasıdır? Siyasette gerçekçilik ekolüne bağlı bir politikacı olan Erdoğan ın kısa zaman içinde bir Suriye-İsrail barışı ve bunun sağlayacağı iç politik getiriye çok güvenmemesi gerekir. Çünkü Türkiye de Kıbrıs Barış Harekatı hariç tutulur ise dış politikanın genellikle iç politika üzerinde büyük sonuçları yoktur. Peki, Erdoğan bir başka uluslararası başarı mı aramaktadır? AKP Hükümeti nin İsrail Hükümeti ni sert bir dille eleştirdiği ve hükümet yanlısı bir haber sitesinin Başbakan Davos ta İsrail Cumhurbaşkanı Peres i sıkıştıracak manşetini attığı bir ortamda Davos zirvesi gerçekleşmiştir. 12 Davos öncesinde TRT-2 de konuşan bazı Amerikalı ga- 10 Wikipedi, Gazze Savaşı 11 Jerusalem Post, 25.02.2009 12 Aktifhaber, 28 Ocak 2009 [26] 21. YÜZYIL Ocak 11 Sayı: 25
Ankara ile Tel Aviv Aras ndaki Kriz Ne Kadar Gerçek? zeteciler, İran ın Müslüman ülkeler üzerinde önemli itibarı var. Bu itibarın kaldırılması gerekir. Bize Türkiye gibi her tarafta eşit ilişkisi olan ılımlı Müslüman bir ülke lazım görüşünü savunmuşlardır. Bu açıklamaların P. Besnainou nun 18 Ocak 2007 de Ankara da Erdoğan ile Ankara da yaptığı görüşmelerde savunduğu görüşle örtüşmesi ilginçtir. Davos Krizi ve Ahmedinejat ın Arap Caddelerinden Silinmesi (30 Ocak 2009) AKP nin İsrail i sert şekilde eleştirdiği fakat TBMM de bu ülkenin resmen kınanmasına karşı çıktığı bir ortamda, Davos ta Erdoğan ve Peres in katılacağı bir panel talebi Türkiye den gelmiştir. Böyle önemli bir paneli yönetmesi gereken Davos Başkanı Klaus Schwab, panelden bir kaç gün önce panel yöneticiliğinden çekilmiştir. Yerine Ermeni kökenli Amerikalı yazar Ignesius geçmiştir. Sanki Klaus Schwab patlayacak bir paneli yönetmekten kaçınmıştır. Türk tarafı buna itiraz eder gibi görünse de bu değişikliğin üzerinde çok durmamıştır. Davos Başkanı Klaus Schwab, panel yöneticiliğinden çekilmiş ve yerine Ermeni-Yahudi kökenli Amerikalı yazar Ignesius geçmiştir. Schwab patlayacak bir paneli yönetmekten kaçınmıştır. Toplantıdan önce Türk tarafı Erdoğan ve Peres in bir araya gelerek kısa bir görüşme yapması doğrultusunda gelen teklifi reddetmiştir. Oysa bu tür bir ön görüşmenin taraflar arasındaki tansiyonu düşüreceği bilinmektedir. Adeta Erdoğan, tansiyonun düşmesini istememekte, bir sert çıkışa hazırlanmaktadır. Doğrusu Peres in içerik açısından sınırdaki ancak sesinin yükselmesi ve vücut dili açısından tahrik edici Davos Baflkan Klaus Schwab, panel yöneticili inden çekilmifl ve yerine Ermeni-Yahudi kökenli Amerikal yazar Ignesius geçmifltir. Schwab patlayacak bir paneli yönetmekten kaç nm flt r. yaklaşımına, panel yöneticisinin zaman konusundaki hassasiyetsizliği ile el-kol hareketi eklenince Erdoğan, düşündüğünden de gergin bir ortama girmiştir. Erdoğan ın verdiği tepkinin en önemli bölümü, Öldürmeye gelince siz öldürmeyi çok iyi bilirsiniz. Plajlardaki çocukları nasıl öldürdüğünüzü, nasıl vurduğunuzu çok iyi biliyorum cümlesidir. Ancak bu cümle dinleyicilere Sahillerde ölen çocukları hatırlıyorum şeklinde tercüme edilmiştir. Olaydan hemen sonra düzenlenen basın toplantısında ise Erdoğan, tepkisinin İsrail halkına, Peres e ve Musevilere olmadığını söyleyerek, Benim tavrım moderatöre açıklamasını yapmıştır. İlginç olan bir husus da, böylesi bir diplomatik kriz sonrasında bile BM Genel Sekreteri Ban Ki-Moon un Erdoğan a Ortadoğu da liderliğinize ihtiyaç var demesidir. Olmert ise kabinesini, Türkiye aleyhine konuşmayın diyerek uyarmıştır. İsrail belirgin ve alışılmadık bir şekilde alttan almıştır. Davos zirvesindeki One Minute çıkışının şüphesiz en belirgin sonucu Ahmedinejat ın Arap dünyasındaki popülaritesinin sona ermesi ve Arap sokaklarında artık adı haykırılan politikacının Erdoğan olmasıdır. One Minute çıkışının şüphesiz en belirgin sonucu Ahmedinejat ın Arap dünyasındaki popüleritesinin sona ermesidir. Ankara da P. Besnainou ile Erdoğan arasında 18 Ocak 2007 de yapılan ve içeriği Besnainou tarafından İslam Dünyasının sözcülüğünü, Ahmedinejat tan daha çok hak eden Erdoğan ın alması projesi gerçekleşmiştir. İsrail karşısında kendi siyasetçilerini ezik gören sokaktaki Arap kitleleri, Erdoğan ın Davos ta sergilediği performans karşısında adeta büyülenmişlerdir. Ve 29 Mart 2009 Yerel Seçimleri Davos ta One Minute çıkışının AKP açısından bir iç politik sonucu da olmuştur. Davos ile Ocak 11 Sayı: 25 21. YÜZYIL [27]
Prof. Dr. Ümit Özda yeni bir rüzgarı arkasına alan AKP oylarının yüzde 47 den aşağıya doğru kayışını yüzde 38 de durdurmuştur. Herb Kinon un bahsettiği dış politika başarısı AKP için bir can suyu niteliği taşımıştır. Davos rüzgarı olmasaydı AKP nin oylarının yüzde 30 lara doğru inecek ve Hükümet ağır bir psikolojik darbe alacaktı. Davos tan Mavi Marmara ya Uzanan Yolda Kontrollü Gerilim Stratejisi Türkiye ile İsrail arasındaki Davos krizini izleyen dönemde ABD-İsrail ilişkilerinde hiç görünmeyen bir gerilim yaşanmaktadır. 13 Bu durum AKP Hükümeti nin İsrail e karşı sert bir söylem geliştirmesine yardımcı olmuştur. Bazı çevrelerde İslam One Minute ç k fl n n flüphesiz en belirgin sonucu Ahmedinejat n Arap dünyas ndaki popüleritesinin sona ermesidir. dünyası ile ilişkilerini geliştirmek isteyen Obama nın tavrının da AKP yi İsrail den uzaklaşmaya cesaretlendirdiği ileri sürülmüştür. Ocak 2009 sonrasında Ankara-Tel Aviv ilişkilerinin de sürekli bir gerginlik yaşanmıştır. Türkiye de İsrailli askerleri katil olarak gösteren bir dizi televizyonda yayınlanmıştır. Telaviv ise Türkiye nin İsrail Büyükelçisi ni İsrail Dış İşleri Bakanlığı nda küçük düşürülmeye çalışmış ancak eline yüzüne bulaştırmış, Türkiye den özür dilemek zorunda kalmıştır. Ankara, Ekim 2009 da Konya da yapılacak Anadolu Kartalı adlı Türk-Amerikan-İsrail ortak hava tatbikatından İsrail i çıkarmıştır. 14 İsrail ise Heron insansız hava araçlarının Türkiye ye teslimini geciktirmiştir. Türkiye, İran ın nükleer güç haline gelmesi tartışmaları çerçevesinde İsrail in nükleer silah sahibi olmasını sert bir şekilde eleştirmiştir. Kontrollü Gerilim İçinde İsrail e 44 Seneliğine Toprak Vermek (Mayıs-Haziran 2009) İsrail ile süren gerilime rağmen AKP Hükümeti, 1958 de Hatay, Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin ve Şırnak ile Suriye arasındaki 350 metre derinliğinde ve 877 kilometre boyundaki 216 bin dönümlük alana yerleştirilen 600 bin mayının temizlenmesini bu arazinin İsrail firmasına verilmesini Mayıs 2009 da gündeme getirmiştir. Bu projeye karşı ortaya çıkan toplumsal muhalefeti ırkçılık yapmakla suçlayan AKP Hükümeti, olağanüstü stratejik öneme sahip olan bu alana İsrail firmasının dolayısıyla İsrail devletinin yerleşmesini kabullenmiştir. Demek ki, ilişkiler göründüğü kadar kötü değildir. İki ülke arasındaki gerilim, her iki tarafın da kontrolden çıkmaması için çalıştıkları gerilim, 29 Mayıs 2010 Mavi Marmara gemisine gerçekleşen baskın ile ilk kez kontrol dışına çıkmıştır. Mavi Marmara Baskını (29 Mart 2010) AKP, İHH nın Gazze de İsrail ablukasını kırmaya yönelik insani yardımdan çok siyasi girişim niteliğindeki bu adımı destekleyerek, Telaviv i köşeye sıkıştırmak için bir adım daha atmıştır. Bunun üzerine Tel Aviv, beraberinde getirdiği bütün risk ve İsrail e vereceği zararları göze alarak, Mavi Marmara gemisine saldırmış ve İsrail Ordusu 9 silahsız aktivisti öldürmüştür. Haaretz e göre bu saldırı, ihanete verilen bir çeşit cevap olmuştur. 15 13 Bkz. Bu konuda Şanlı Bahadır Koç, ABD-İsrail İlişkilerinde Normalleşme Sancıları, 21. Yüzyıl, Sayı 17, Mayıs 2010, s. 23-32 14 Kaya Erdem, Türkiye-İsrail İlişkilerinde Yeni Dönem, www.bilgestrateji.com/store/dergi2/erdem.pdf 15 Mavi Marmara baskını ve sonuçları konusunda bkz. Ümit Özdağ-Şanlı Bahadır Koç, Mahalleye hoş geldin -Türkiye nin Ortadoğu da İlk Günü, 21. Yüzyıl, Haziran 2010, Sayı 18, s. 5-12 [28] 21. YÜZYIL Ocak 11 Sayı: 25
Ankara ile Tel Aviv Aras ndaki Kriz Ne Kadar Gerçek? İsrail e Karşı Alınmayan Önlemler Mavi Marmara saldırısından hemen sonra, Türkiye Tel Aviv Büyükelçisini Ankara ya çekmiştir. BM de konuşan A. Davutoğlu olayı devlet tarafından işlenmiş cinayet olarak nitelemiş, İsrail in özür dilemesini ve BM nin soruşturma yapmasını istemiştir. ABD nin karşı çıkışı sonucunda, BM den İsrail in kınanması yerine sadece kimi kınadığı belli olmayan bir başkanlık açıklaması çıkmıştır. 2 Haziran 2010 da BM İnsan Hakları Komitesi İsrail in saldırısının uluslararası ve tarafsız bir komisyon tarafından incelenmesini kabul etmiştir. TBMM, İsrail i kınayan, Tel Aviv in resmen özür dilemesini ve tazminat ödemesini talep eden, İsrail ile askeri, siyasi ve ekonomik ilişkilerin gözden geçirilmesini isteyen bir bildiri yayınlamıştır. Diplomatik kaynaklar ise İsrail e karşı önlemleri ikili ilişkiler ve uluslararası düzeyde olmak üzere ikiye ayırarak sürdüreceğini açıklamıştır. Bu çerçevede İsrail ile ilişkiler büyükelçilik seviyesinden müsteşarlık düzeyine indirilecektir. Mevcut anlaşmalar sürdürülecek ancak yeni anlaşma imzalanmayacaktır. Bu çerçevede İsrail den alınması planlanan Spike güdümlü tanksavar füzeleri ile Barak-8 uçaksavar füze sistemleri ve ağır piyade muharebe araçları ve elektronik savaş sistemlerinin alınması askıya alınmıştır. Ancak iki ülkenin üçüncü ülkeye satmak için ortak üretimleri iptal edilmemiştir. İsrailli firmalara kırmızı liste uygulanarak iş verilmeyeceği ileri sürülmüştür. Enerji Bakanı T. Yıldız, İsrail ile Manavgat Suyu Projesi ve Mavi Akım ın İsrail e uzanması projelerini durdurduklarını açıklamıştır. Ancak Yıldız, özel sektörü İsrail anlaşmalarını iptal için yönlendirmediklerini eklemiştir. 6 Haziran 2010 da Davutoğlu, saldırının Türkiye nin 11 Eylül ü olduğunu, Türkiye nin bölgesel ve küresel bakışını etkileyeceğini ve hiçbir şeyin artık eskisi gibi olmayacağı anlamına geldiğini açıklamıştır. AKP Hükümeti 16 Haziran da İsrail e karşı önlemleri bir paket haline getirmiş ve özür dilenmesi, tazminat ve uluslararası komisyon kurulması şartlarının 30 gün içinde yerine getirilmemesi durumunda önlem paketinin yürürlüğe sokulacağını açıklamıştır. Ancak daha sonra kimse hangi önlemlerin akıbetini sormamıştır. Ocak 11 Sayı: 25 21. YÜZYIL [29]
Prof. Dr. Ümit Özda Yahudiler çok etkili olduklar küresel enformasyon a nda AKP karfl t bir kampanya bafllatmam fllard r. İsrail den ise Türkiye ve AKP ye karşı şaşırtıcı bir şekilde herhangi bir tepkinin gelmediği görülmüştür. Bir kısım Yahudi Amerikalı analizci ve gazeteci düşük yoğunluklu bir Türk dış politikasında eksen kayması tartışması başlatırken, Telaviv den gelen tek tepki, İsrail askeri istihbarat şefinin Amerikalı yetkililere Türk Ordusu daha ne bekliyor? sorusunu sorması olmuştur. Ancak Yahudilerin çok etkili olduğu küresel enformasyon ağında AKP karşıtı bir kampanyanın başladığını söylemek mümkün değildir. Yahudiler çok etkili oldukları küresel enformasyon ağında AKP karşıtı bir kampanya başlatmamışlardır. Öte yandan AKP Hükümeti, Mavi Marmara saldırısı sonrasında bir yandan siyasal ümmet dayanışmasını yansıtan bir söylem zemininde, anti-israil ve Arap/İran yanlısı politikaları meydanlara iç politik malzeme olarak taşırken, Ortadoğu da BOP kapsamında ABD ve İsrail ile eşgüdüm içinde yürüttüğü politikalardan kopma görüntüsü sergilemiştir. Ancak, bu görüntü sergilenirken AKP Hükümeti, İran ın nükleer gücünün ABD nin istediği çerçeveye çekilebilmesi için Washington ile ortak hareket sürecine devam etmiş ve NATO füze kalkanı konusundaki iç politika merkezli bir sert söylem sonrasında NATO stratejisine eklemlenmiştir. İsrail de çıkan orman yangınına yardım için yollanan iki yangın söndürme uçağı sonrasında İsrail den AKP Hükümeti nin ilişkilerin normalleşmesi için öne sürdüğü iki temel şart olan tazminat ödenmesi ve Türkiye den özür dilenmesi şartlarını kabul edebileceği sinyalleri gelmiştir. Gerçi Netanyahu, tazminat ve özür dilenmesi iddialarını şiddetle reddetmiştir ancak yine de bazı çarkların dönmeye başladığı görülmektedir. Sonuç İsrail in AKP ile yumuşama adımı şaşırtıcı değildir ve Ortadoğu daki politik öncelikleri ile uyum içindedir. Telaviv açısından Ortadoğu daki iki öncelik, sırası ile İran ın nükleer güç politikasının durdurulması ve Kürt sorunun İsrail in milli güvenliğini uzun vade güvence altına alacak şekilde çözülmesidir. Erdoğan ın Ortadoğu sokaklarında Ahmedinejat ı silmesi Telaviv de İran ın yalnızlaştırılması olarak görülmektedir. İran a yönelik bir askeri saldırıyı sürekli gündeminde tutan bir İsrail için bu çok önemlidir. İsrail le ilişkileri kesmeyen ancak zaman zaman kontrolden çıkmış gibi görünen gerilim, şu aşamaya kadar İsrail e bir zarar vermiş de değil. Aksine İran modeline karşı Ortadoğu ya örnek oluşturması için şekillendirilmesi gereken bir Türkiye yaratma planlarını da besliyor. Öte yandan onlarca yıldan bu yana Irak ın kuzeyinde bağımsız bir Kürt devletini destekleyen ve 1990 lı yıllardan itibaren Ankara daki dostlarına Şimdi siz Kürtlere verebileceklerinizi verin, yarın onlar istediklerini alırlar telkininde bulunan Tel Aviv, AKP nin Kürt açılımının da kendi stratejik çıkarları ile uyum içinde görmektedir. Eski İsrail Dış İşleri Bakanlığı müsteşarı ve eski Ankara Büyükelçisi Alon Liel Ha aretz gazetesinde 13 Eylül 2010 da Tel Aviv in AKP nin Kürt politikasının nasıl okunduğunu şöyle ifade etmiştir: Erdoğan, bir Kürt eyaleti yaratmaya ya da en azından Türkiye nin Kürtlerini ulusal bir azınlık olarak tanımaya hazır, fakat ülkesi değil. Kürt misyonunu tamamlamak için bir görev dönemine daha ihtiyacı var. Gelecek Temmuz da kazanırsa, bu gerçek bir ihtimal haline gelebilir. Özetle, Tel Aviv in Ankara da AKP Hükümeti ne bir süre daha ihtiyacı var görünmektedir. Tel Aviv, büyük bir ihtimalle 12 Haziran 2010 seçimlerinden önce, 29 Mart 2009 yerel seçimlerinden önce olduğu gibi Türk ve Ortadoğu siyasetinde One minute etkisi yaratacak bir hamle ile AKP den özür diler ve tazminat ödemeyi kabul ederse şaşırtıcı olmayacaktır. 21. YÜZYIL [30] 21. YÜZYIL Ocak 11 Sayı: 25