OECD ÜLKELERİNDE KADINLAR VE ERKEKLER Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu 1
TÜRKİYE İŞVEREN SENDİKALARI KONFEDERASYONU 30 Ocak 2008 Yayın No: 289 OECD Ülkelerinde Kadınlar ve Erkekler Haberleşme Adresi: Hoşdere Cad. Reşat Nuri Sok. No: 108 Çankaya - ANKARA Tel : (312) 439 77 17 (pbx) Faks : (312) 439 75 92-93-94 E-mail : tisk@tisk.org.tr Web Sitesi : http://www.tisk.org.tr ISNB :978-975-6728-41-3 Grafik, Tasarım, Baskı Yorum Basın Yayın Sanayi Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi Bölgesi Matbaacılar Sitesi 35. Cadde No: 36 38 Yenimahalle 06370 Ankara Tel : (0 312) 395 21 12 pbx Fax : (0 312) 394 11 09 web : www.yorummatbaa.com e- mail : info@yorummatbaa.co 2
İÇİNDEKİLER Sunuş... 9 Önsöz... 11 1. Nüfus... 13 1.1. OECD Ülkelerinin Nüfusunda Kadınlar ve Erkekler... 13 1.2. Toplam Doğurganlık Oranı... 14 1.3 Göç... 20 2. Eğitim... 23 2.1. Özürlü, Öğrenme Güçlüğü Çeken ve Dezavantajlı Öğrenciler... 23 2.2. Öğrenci Performansı... 24 2.3. Yüksek Öğrenim... 30 2.4. Eğitim Alanına Göre Üniversite Mezunları... 31 3. İşgücü Piyasası... 37 3.1. Gençlikte Atalet... 37 3.2. Cinsiyetler Arası Ücret Farklılıkları... 38 3.3. İstihdam... 46 3.4. İşsizlik... 47 3.5. Kendi Hesabına Çalışma... 51 3.6. Göçmenler ve İstihdam... 57 4. Politik ve Ekonomik Güç... 61 4.1. Parlamentodaki Kadınlar... 61 4.2. Yönetsel ve Mesleki Görevler... 62 5. Sosyal Konular... 69 5.1. Yaşam Memnuniyeti... 69 5.2. Sosyal Dışlanma... 70 5.3. Hapishane Nüfusu... 73 6. Sağlık... 79 6.1. Doğuşta Yaşam Beklentisi... 79 6.2. Ölüm Nedenleri... 80 6.3. Tütün Kullanımı... 86 6.4. Aşırı Kilo ve Obezite... 89 3
4
TABLO DİZİNİ Tablo 1 OECD Ülkelerinde Nüfus ve Kadınların Erkeklere Oranı, 2005...15 Tablo 2 Seçilmiş Ülkelerde Küresel Cinsiyet Ayrımı Endeksi Sıralaması...44 Tablo 3 Seçilmiş Ülkelerde Eşdeğer İşte Çalışanlarda Kadın-Erkek Ücret Eşitliği...45 Tablo 4 Kadınların İşletmelerde Liderlik Pozisyonlarına Yükselebilme İmkanları...68 ŞEKİL DİZİNİ Şekil 1 Yaş Gruplarına Göre Kadınların Erkeklere Oranı, 2005...16 Şekil 2 Toplam Doğurganlık Oranı, 15-49 Yaş Arası Kadınların Doğurması Beklenen Çocuk Sayısı, 2004...18 Şekil 3 1970 Yılından Bu Yana Toplam Doğurganlık Oranlarında Azalma (1970 ve 2004 verileri arasında mutlak fark), 2004...19 Şekil 4 Erkek ve Kadın Göçmenlerin Oranı, %, 2004...21 Şekil 5 OECD Avrupa Bölgesi ve ABD de Doğduğu Ülkeye Göre Göçmenlerin Cinsiyet Ayrımı, %, Seçilmiş Ülkeler, 2004...22 Şekil 6 Zorunlu Eğitimde Özürlülük ve Öğrenme Güçlüğü için Ek Kaynak Alan Çocukların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı, (Kızların Oranı, %)...25 Şekil 7 Zorunlu Eğitimde Ek Kaynak Alan Dezavantajlı Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı, (Kızların Oranı, %)...26 Şekil 8 PISA 2003 Testinde Öğrencilerin Matematik Becerilerinde Cinsiyet Farkı (Erkekler-Kızlar)...28 Şekil 9 PISA 2003 Testinde Öğrencilerin Okuma Becerilerinde Cinsiyet Farkı (Erkekler-Kızlar)...29 Şekil 10 Yükseköğrenim Mezunu 25-64 Yaş Arası Kadın ve Erkeklerin Oranı, %, 2004 (veya verisi olan en son yıl)...32 Şekil 11 25-34 ve 55-64 Yaş Grupları Arasındaki Kişilerin Yükseköğrenime Katılmaları Arasındaki Farklar (Gençler-Yaşlı Kişiler), 2004...33 Şekil 12 Sağlık ve Sosyal Yardım Alanlarında Üniversite Mezunlarının Oranı, 2004...35 5
Şekil 13 Mühendislik, İnşaat ve İmalat Sanayii Alanlarında Üniversite Mezunlarının Oranı, 2004...36 Şekil 14 15-64 Yaş Grubu Nüfusun Atalet Oranı, %, 2004 (Ne eğitime devam eden, ne de çalışanlar)...39 Şekil 15 Gençlerde Atalet Oranının Yıllık Ortalama Değişim Hızı, %, 1995-2004...40 Şekil 16 Cinsiyetler Arası Ücret Farklılıkları (Tam zamanlı çalışanlar açısından ortalama ücretlerde cinsiyet farkı, %), 2004...42 Şekil 17 Gelir Dağılımının En Altında ve En Üstünde Cinsiyet Farklılıkları, 2003...43 Şekil 18 Çalışma Çağındaki Kadın ve Erkeklerin İstihdam Oranı, %, 2004...48 Şekil 19 Yıllık Ortalama İstihdam Oranı Artışında Kadın ve Erkek Arasındaki Fark, 1991-2004 Dönemi Yıllık Ortalama Artışı...49 Şekil 20 Kadın ve Erkek İşgücünün Yüzdesi Olarak İşsizlik Oranları, %, 2004...52 Şekil 21 1994-2004 Yıllarında Kadın İşsizlik Oranı, %...53 Şekil 22 Kendi Hesabına Çalışanların Toplam İstihdama Oranı, (Tarımda Kendi Hesabına Çalışanlar Hariç), 2004...55 Şekil 23 Kadın Kendi Hesabına Çalışma Oranı ve Kişi Başına GSYİH, 2004...56 Şekil 24 Ülkede Doğan ve Yabancı Ülkede Doğmuş Yetişkinler Açısından İstihdamda Cinsiyete Dayalı Farklılık (Erkeklerin İstihdam Oranı-Kadınların İstihdam Oranı), 2004...58 Şekil 25 Ülkede Doğan ve Yabancı Ülkede Doğmuş Yetişkinler Açısından İşsizlik Oranlarında Cinsiyete Dayalı Farklılık (Erkeklerin İşsizlik Oranı-Kadınların İşsizlik Oranı), 2004...59 Şekil 26 Kadın Parlamenterler (Parlamentodaki Toplam Üye Sayısına Yüzde Oranı), 2005...63 Şekil 27 Kadınların Parlamentodaki Oranı ve Kadın İstihdamı Oranı, 2004-2005...64 6
Şekil 28 Yönetsel Pozisyonlarda Çalışanların Oranı, 2004...66 Şekil 29 Mesleki Görevlerde Çalışanların Oranı, 2004...67 Şekil 30 Yaşamlarından Ortalamanın Üstünde Memnuniyet Duyan Kişilerin Oranı, %, 1999-2002 Dönemi...71 Şekil 31 Kadınlar ve Erkekler Arasında Yaşam Memnuniyeti Açığı (Yaşamından Memnun Olan Erkeklerin Yüzdesi-Yaşamından Memnun Olan Kadınların Yüzdesi)...72 Şekil 32 Arkadaşlar, İş Arkadaşları veya Sosyal Gruplarda Diğer Kişiler ile Nadiren Zaman Geçiren Yahut Hiç Zaman Geçirmeyen Kişilerin Oranı...74 Şekil 33 Sosyal Dışlanma Alanında Cinsiyet Farklılıkları...75 Şekil 34 Kadın Mahkumların Toplam Hapishane Nüfusuna Oranı. %, (Hazırlık Soruşturması ve İade Sürecindeki Mahkumlar Dahil), 2004...77 Şekil 35 100.000 Kişi Başına Mahkum Sayısı (Hazırlık Soruşturması Tutukluları ve İade Sürecindeki Mahkumlar Dahil), 2004...78 Şekil 36 Doğuşta Yaşam Beklentisi, 2004...81 Şekil 37 Yaşam Beklentisinde Ortalama Yıllık Yüzde Değişme, 1960-2004...82 Şekil 38 Dolaşım Sistemi Hastalıklarından Kaynaklanan Ölümler, 100.000 Kişi Başına Ölüm Sayısı (Yaş Yapılarındaki Farklılıklar İçin Standardize Edilmiş), 2003...84 Şekil 39 Kansere Bağlı Ölümler, 100.000 Kişi Başına Ölüm Sayısı, (Yaş Yapılarındaki Farklılıklar İçin Standardize Edilmiş), 2003... 85 Şekil 40 Her Gün Sigara İçin Kadın ve Erkeklerin Oranı, %, 2004...87 Şekil 41 16 OECD Ülkesinde Tütün Kullanımında Uzun Dönemli Azalma, Her Gün Sigara İçen 15 ve Yukarı Yaşlardaki Kadın ve Erkeklerin Oranı, %, 1980-2004...88 Şekil 42 Aşırı Kilolu Yetişkinlerin Oranı (Vücut Kütle Endeksi 25 ila 30 kg/m 2 ), 2004...91 Şekil 43 Obez Yetişkinlerin Oranı (Vücut Kütle Endeksi 30 kg/m 2 nin Üzerinde), 2004...92 7
8
SUNUŞ Ülkemizde işsizliğin önlenmesi, istihdamın nitelik ve nicelik yönünden geliştirilmesi ve sosyal kalkınmada ileri aşamalara ulaşılması için kamu politikalarının sürekli yenilenmesi gerekmektedir. Çağdaş ülkelere göre çok geride olduğumuz; kadınların işgücüne katılım ve istihdam oranlarının hızla artırılması da odaklanmamız gereken önemli bir konudur. İsabetli politika ve tedbirler benimseyip uygulamanın ön şartı ise mevcut durumu net ve ayrıntılı biçimde görmektir. Bu yayınımızla sunduğumuz OECD nin OECD Ülkelerinde Kadınlar ve Erkekler Raporu cinsiyete göre analiz yapılmasına hizmet eden çok sayıda kritik göstergeyi seçerek, elde mevcut verileri ülkeler itibariyle karşılaştırmaktadır. Rapor, nüfus, eğitim, işgücü piyasası, politik ve ekonomik güç, sosyal konular ve sağlık başlıklarını taşıyan altı bölümden oluşmakta; her bölümde göstergelere dayalı durum analizlerine ve önerilere yer verilmektedir. Görüleceği gibi, seçilen göstergeler kadınların ve erkeklerin farklı pozisyonlarını ortaya koymaktadır. Bunları, cinsiyet esasına dayalı temel göstergeler olarak nitelendirmek yanlış olmaz. Şüphesiz, mevcut durumun ve farklılıkların saptanmasını; farklılıkların nedenlerini anlama ve çözüm üretme aşaması izlemelidir. Karar alma sürecine katkıda bulunmak amacıyla, OECD nin OECD Ülkelerinde Kadınlar ve Erkekler başlıklı dokümanını Türkçeye kazandırmaktan memnuniyet duyuyoruz. Çeviriyle yetinmeyip, OECD Raporunda yer almayan bazı Türkiye verileri Konfederasyonumuzca tamamlanmış, Rapor kapsamındaki konularda Ülkemize ilişkin TİSK yorum ve görüşleri de belirtilmiştir. Yayınımızın faydalı sonuçlar doğurmasını diliyoruz. Saygılarımızla, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu 9
10
ÖNSÖZ Göstergelerden Eyleme: OECD Analizi Sağlıyor OECD nin varlık nedeni sürdürülebilir en yüksek ekonomik büyüme ve istihdama ulaşmak ve yaşam kalitesini yükseltmek için gerekli politikaları geliştirmektir. Ülkelerin, bu amaçlara ulaşmak için birbirlerinin tecrübelerinden faydalanmalarına ve eğitimden sosyal güvenliğe, makroekonomik politikalardan ticarete çok geniş bir perspektifteki politikalar arasından en iyi örnekler in belirlenmesine verdiğimiz katkı dolayısıyla gurur duyuyoruz. En iyi örneği belirlemek için OECD, ülkeler arasında, zaman içinde ve farklı gruplar arasında tecrübeler konusundaki hayati farklılıkları ortaya koyan göstergeler geliştirilmektedir. Bu göstergeler, birdenbire, kendiliğinden ortaya çıkmamaktadır. Konunun belirlenmesi, ülkeler arasında anlaşma sağlanması, verilerin toplanması ve standardize edilmesi alanlarında uzun yıllar süren zahmetli çalışmaların ürünüdür. Yıllardır, istatistikleri kadınlar ve erkekler için ayrı ayrı toplamak suretiyle analizlerimizi geliştirmeye çalışıyoruz. Kadınlar ve erkekler için çıktılar, hayatın çeşitli alanlarında önemli farklılıklar göstermektedir ve politikalar da bunu yansıtmalıdır. Politikanın farklı alanlarında ülkeler arasından seçilecek en iyi örnek, cinsiyete karşı duyarsız olamaz. OECD İstatistikleri için Kalite Çerçevesi ve Rehberleri, uygun olduğu zaman, OECD nin cinsiyete göre toplulaştırılmamış verileri bir araya getirmesini gerektirmektedir. Bu broşürdeki göstergeler, OECD tarafından günümüzde toplanmakta olan verilerin küçük bir örneğidir. Kimi zaman çıktılar kadınların erkeklere göre daha iyi durumda olduklarını göstermektedir: kadınlar okulda daha başarılılar, hapse girmeye daha az eğilimliler, daha az sigara içiyorlar, sosyal dışlanma ya daha az maruz kalıyorlar ve daha uzun yaşıyorlar. Diğer alanlarda ise erkekler daha iyi durumda bulunmaktadır: daha fazla kazanıyorlar ve politik ve ekonomik hayatta daha fazla yükselebiliyorlar. 11
Bu göstergelere ve çıktılara ek olarak, politikayı analiz etmeliyiz. Cinsiyete ilişkin çalışmalarımızın tamamını bu broşürde sergilememiz mümkün değildi ancak sadece beklenildiği gibi, emekli aylıkları, aileye ilişkin politikalar ve eğitim alanlarında değil, ticaret, girişimcilik ve kalkınma yardımı gibi cinsiyete dayalı analizlerin birçok farklı alanında önemli ilerlemeler kaydediyoruz. Hükümetler daha fazla büyüme, istihdam ve daha iyi yaşam koşulları istiyorlarsa, bu tür cinsiyete duyarlı analizlere ve kadınların ve erkeklerin neyi nasıl yaptıklarına dair göstergelere daha fazla ihtiyaç duyacaklar. OECD, sağlam istatistiki kanıt ve analizler sağlama konusundaki bu çabaları sürdürmeye kararlıdır. Dick Hecklinger OECD Genel Sekreter Yardımcısı 12
1. NÜFUS 1.1. OECD Ülkelerinin Nüfusunda Kadınlar ve Erkekler OECD Ülkelerinin tamamında ergenlik çağının başlarına kadar erkeklerin nüfusu kızların üzerinde seyretmektedir. Bütün ülkelerde 25-54 yaş grubunda kadınların ve erkeklerin nüfusları neredeyse eşittir. Ancak daha ileri yaşlarda kadınların nüfusu erkeklerin iki katından fazlaya erişmektedir. 2005 yılında, kadın ve erkek nüfuslarının eşit olduğu İzlanda ile erkek nüfusunun kadınları biraz geçtiği Kore ve Türkiye hariç tüm OECD Ülkelerinde kadın nüfusu erkek nüfusunun hafifçe üzerindedir. OECD bölgesinin tamamında her 100 erkeğe karşılık 104 kadın bulunmaktadır (Tablo 1). OECD Ülkelerinin tamamında erkek çocuk doğumları kızlara göre biraz daha fazladır. Dolayısıyla, 0-14 yaş grubunda erkek nüfusu kızlara üstün gelmektedir. Ancak, erkekler kadınlara göre daha fazla alkol ve sigara tüketmekte, daha fazla intihar eğilimi sergilemekte ve birçok başka sebepten daha yüksek ölüm oranına sahip bulunmaktadır. Sonuç olarak, 80 ve daha yukarı yaş grubunda, kadınların nüfusu erkekleri geçmektedir (Şekil 1). 13
İkinci Dünya Savaşı nın neden olduğu yüksek erkek ölüm oranı Şekil 1 de görülen 2,0 ın üzerindeki kadın/erkek oranını açıklamaktadır. Almanya, Finlandiya, Japonya ve Orta Avrupa Ülkelerinde erkek ölümleri özellikle fazladır. TİSK in Türkiye İçin Notu Türkiye 2005 yılı itibariyle, 73 milyon 193 bin kişi ile OECD Ülkeleri arasında ABD, Japonya, Meksika ve Almanya dan sonra en kalabalık nüfusa sahip ülkedir. Ülkemizde nüfusun toplamında kadın nüfusu erkek nüfusundan fazla iken, yaş gruplarına göre bakıldığında 0-14 yaş ve 25-54 yaş grubunda kadın ve erkek nüfusunun birbirine yakın olduğu görülmektedir. 80 ve üstü yaşlarda ise kadın nüfusu daha yoğundur. 1.2. Toplam Doğurganlık Oranı Toplam doğurganlık oranı doğurma yaşındaki kadınlar tarafından dünyaya getirilmesi beklenen çocuk sayısını ifade etmektedir. 2,1 civarında bir oran istikrarlı bir nüfus yaratacaktır. Göç ile eksiklik giderilmediği sürece, bundan daha düşük bir oranda nüfus azalacaktır. Sadece iki OECD Ülkesinde bu seviyenin üzerinde bir doğurganlık oranı bulunmaktadır: Meksika ve Türkiye. OECD Ülkelerinde ortalama doğurganlık oranı 1,6 seviyesindedir. OECD Ülkelerinin tamamında, genç kadınlar için doğurganlık oranı azalmış, daha ileri yaşlardaki kadınlar açısından artmıştır. Çünkü bireyler aile kurma yaşını giderek ertelemektedir. Doğurganlık oranlarındaki bu önemli değişimin birçok nedeni bulunmaktadır. Bu sebeplerin arasında en akla yakın olanı, önceki nesillere göre daha iyi eğitim alan kadınların ailenin yanısıra bir kariyere de sahip olma istekleridir. En düşük doğurganlık oranına sahip ülkeler, kadın istihdam oranının en yüksek olduğu ülkelerdir (Şekil 2). 14
TABLO 11 OECD OECD Ülkelerinde Nüfus ve Kadınların Erkeklere Oranı 2005 Ülkeler Nüfus (Bin kişi) K/E oranı İzlanda 295 1,00 Lüksemburg 465 1,03 Yeni Zelanda 4.028 1,03 İrlanda 4.148 1,01 Norveç 4.620 1,01 Finlandiya 5.249 1,04 Slovak Cumh. 5.401 1,02 Danimarka 5.431 1,06 İsviçre 7.252 1,06 Avusturya 8.189 1,05 İsveç 9.041 1,02 Macaristan 10.098 1,05 Çek Cumh. 10.220 1,10 Belçika 10.419 1,04 Portekiz 10.495 1,07 Yunanistan 11.120 1,02 Hollanda 16.299 1,01 Avustralya 20.155 1,03 Kanada 32.268 1,02 Polonya 38.530 1,06 İspanya 43.064 1,04 Kore 47.817 0,99 İtalya 58.093 1,06 İngiltere 59.668 1,05 Fransa 60.496 1,05 TÜRKİYE 73.193 0,98 Almanya 82.689 1,05 Meksika 107.029 1,05 Japonya 128.085 1,05 ABD 298.213 1,03 Kaynak: Birleşmiş Milletler Nüfus Projeksiyonları, 2004 Yılı Gözden Geçirmeleri 15
ŞEKİL 1 Yaş Gruplarına Göre Kadınların Erkeklere Oranı 2005 Kaynak: Birleşmiş Milletler Nüfus Projeksiyonları, 2004 Yılı Gözden Geçirmeleri 16
Şekil 3 toplam doğurganlık oranlarındaki uzun dönemli azalmayı ortaya koymaktadır. 1970 lerde en yüksek doğurganlık oranına sahip olan ülkeler, beklendiği gibi, en fazla azalmanın kaydedildiği ülkeleri oluşturmaktadır. Finlandiya, Danimarka ve İsveç en az azalmanın kaydedildiği ülkeler arasında yer almaktadır. Bu ülkelerin, analık/babalık izni ve oldukça geniş çocuk bakım hizmetleri de dahil olmak üzere, aile yaşamını destekleyici istihdam politikaları bulunmaktadır. Buralarda dahi mevcut oranlar nüfus ikame oranının altında kalmaktadır. TİSK in Türkiye İçin Notu Türkiye OECD Ülkeleri içinde en yüksek doğurganlık oranına sahip ülkedir. Özellikle kırsal kesimde yaşanan ve fakirlikle kısır döngü oluşturan yüksek doğurganlık oranı, bakılamayacak sayıda çocuk yapma olgusu nedeniyle olumlu bir faktör sayılamaz. Bu sorun, danışmanlık, eğitim ve sosyal destek hizmetleriyle çözümlenmelidir. AB Ülkelerinde nüfusun giderek yaşlanmasının temel nedenlerinden biri düşük doğurganlık oranıdır. AB Ülkelerinde her iki kuşakta bir gençlerin sayısı yarı yarıya azalmaktadır. Günümüzün ileri teknolojilerinde dahi insansız üretim yapma yolunun bulunamadığı dikkate alındığında, çalışma çağındaki nüfusun azalması anlamına gelen bu durum, AB Ülkeleri açısından çok ciddi bir soruna, Türkiye açısından ise bir fırsata işaret etmektedir. Türkiye, yaşlanma nedeniyle bağımlılık oranlarının yükseldiği, emeklilik sistemlerinin alarm verdiği bu bölgede önemli bir işgücü kaynağıdır. Şüphesiz, Ülkemizin bu fırsattan yararlanabilmesi, işgücünün nitelikli hale getirilmesine; bireyleri her meslekten uluslararası rakipleri ile baş edebilecek bilgi ve becerilerle donatmak için gereken eğitim reformunun gerçekleştirilmesine bağlıdır. 17
ŞEKİL 2 Toplam Doğurganlık Oranı 15-49 Yaş Arası Kadınların Doğurması Beklenen Çocuk Sayısı 2004 Kaynak: Avrupa Konseyi 2006, Avrupa da Son Demografik Gelişmeler, 2004; Eurostat ve Ulusal İstatistik Ofisleri 18
ŞEKİL 3 1970 Yılından Bu Yana Toplam Doğurganlık Oranlarında Azalma (1970 ve 2004 verileri arasındaki mutlak fark) 2004 Kaynak: Avrupa Konseyi 2006, Avrupa da Son Demografik Gelişmeler, 2004; Eurostat ve Ulusal İstatistik Ofisleri 19
1.3. Göç Verisi bulunan 23 ülkenin 20 sinde erkeklerden daha fazla sayıda kadın göçmen bulunmaktadır. Bu duruma sayıların neredeyse eşit olduğu ABD, Norveç ve Avustralya istisna oluşturmaktadır (Şekil 4). Göçmenler ağırlıklı olarak, halen yaşadığı ülkeden başka bir ülkede doğan kişiler şeklinde tanımlanmaktadır. Göçmenler ülkede doğanlar ın aksine yabancı ülkede doğmuş kişilerdir. Geçmişte, OECD genelinde göçmenlerin çoğu diğer OECD Ülkelerinden, özellikle de OECD Avrupa Bölgesinden gelmekteydi. Günümüzde durum değişmiş ve Asya, göçlerin kaynağı haline gelmiştir. Şekil 5, OECD Avrupa Ülkeleri ve ABD de yaşayan göçmenlerin doğdukları ülkeye göre cinsiyet ayrımını göstermektedir. Burada dikkate alınan ülkeler en az 100.000 göçmene sahip olanlarla sınırlandırılmıştır. Avrupa da, özellikle Filipinler, Rusya ve Polonya dan gelen göçmeler arasında kadınların oranı daha fazla iken ABD de Japonya, Tayland ve Dominik Cumhuriyeti nden gelen göçmenler arasında kadınların oranı daha fazladır. Bu şeklin kadınların erkeklere göre daha fazla dışarı göç ettiği doğum ülkelerini kapsadığı dikkate alınmalıdır. ABD ye Orta Amerika, Ekvator ve Hindistan dan; Avrupa ya ise Tunus, Pakistan, Arnavutluk ve Fas tan kadınlara göre daha fazla sayıda erkek göç etmektedir. 20
ŞEKİL 4 Erkek ve Kadın Göçmenlerin Oranı, % 2004 (1) 2001 verisi (2) 2003 verisi Not: Veriler 15 ve daha yukarı yaşlardakilere ilişkindir. Kaynak: Avrupa Ülkeleri: Avrupa Toplulukları İşgücü Anketi (Eurostat) Diğer Ülkeler: OECD Uluslararası Göç Veritabanı 21
ŞEKİL 5 OECD Avrupa Bölgesi ve ABD de Doğduğu Ülkeye Göre Göçmenlerin Cinsiyet Ayrımı, % Seçilmiş Ülkeler 2004 ABD OECD AVRUPA Kaynak: OECD International Migration Outlook, OECD, 2006 Avrupa Ülkeleri: Avrupa Ülkeleri İşgücü Anketi (Eurostat) ABD: Current Population Survey Mart Eki, Avustralya ve Kanada: İşgücü Anketi 22
2. EĞİTİM 2.1. Özürlü, Öğrenme Güçlüğü Çeken ve Dezavantajlı Öğrenciler OECD Ülkelerinin çoğu özürlü, öğrenme güçlüğü çeken ve dezavantajlı ailelerden gelen öğrencilere ek kaynaklar sağlamaktadır. OECD Ülkelerinin sadece yaklaşık yarısı için veri bulunmasına rağmen, istatistikler, kızlardan %50 daha fazla sayıda erkek öğrencinin öğrenme özürü nedeniyle yardım aldığını; aynı şekilde kızların 2 katı kadar erkek öğrencinin öğrenme güçlüğü nedeniyle yardım elde ettiğini ortaya koymaktadır. Verisi bulunan ülkelerin tamamında özürlülük veya öğrenme güçlüğü nedeniyle yardım alan öğrencilerin yarısından azını kız çocukları oluşturmaktadır. Bazı ülkeler veya bölgeler için kız/erkek farklılıkları engelli (bedensel kusur) öğrencilere nazaran öğrenme güçlüğü çeken (davranışsal veya duygusal kusurlar ve öğrenmede çekilen özel zorluklar) öğrenciler açısından ortaya çıkmaktadır (Şekil 6). 23
Dezavantajlı olma riskine eşlik eden faktörler arasında, ülkenin dilini ve kültürünü bilmeyen göçmen ailelerin veya yeterli eğitim görmemiş ailelerin çocuğu olmak da bulunmaktadır. Belçika (Flanders) da ve Hollanda da zorunlu eğitimde ek kaynak alan dezavantajlı kız ve erkek öğrencilerin oranı eşitken, diğer bazı ülkelerde (veya bölgelerde) bu oran erkeklerin lehine olacak biçimde 45/55 tir. Erkekler lehine cinsiyet ayrımı en fazla Slovak Cumhuriyeti, Kanada ve Çek Cumhuriyeti nde görülmektedir (Şekil 7). Neden erkekler kız çocuklarına göre daha fazla yardım almaktadır? Bu gerçekten bir ihtiyaç mıdır, yoksa okul müdürleri erkek çocuklarının başarılı biçimde eğitim almalarına öncelik mi vermektedir? TİSK in Türkiye İçin Notu Ülkemizde öğrenme güçlüğü nedeniyle yardım alan çocukların %39 u; özürlülük nedeniyle yardım alan çocukların %38 i kızdır. Zorunlu eğitimde ek kaynak alan dezavantajlı kızların erkeklere oranı 42/58 dir. Kısaca, diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye de de kızlar yardımlardan daha az yararlanmaktadır. 2.2. Öğrenci Performansı OECD nin Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) 15 yaşındaki öğrencilerin matematik, okuma ve fen bilimleri alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmektedir. Genel olarak, kızlar okuma becerilerinde erkeklerden açık farkla daha iyi performans gösterirken, erkekler matematikte kızlardan daha az bir farkla başarılı olmakta ve başarı farkı fen bilimlerinde daha da azalmaktadır. 24
ŞEKİL 6 Zorunlu Eğitimde Özürlülük ve Öğrenme Güçlüğü İçin Ek Kaynak Alan Çocukların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı (Kızların Oranı, %) Özürlüler Öğrenme Güçlüğü Çekenler (1) İlk ve orta öğretim Kaynak: OECD, Engelli, Öğrenme Güçlüğü Çeken ve Dezavantajlı Öğrenciler: İstatistikler ve Göstergeler, OECD 2005 25
ŞEKİL 7 Zorunlu Eğitimde Ek Kaynak Alan Dezavantajlı Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı (Kızların Oranı, %) (1) İlk ve orta öğretim Kaynak: OECD, Engelli, Öğrenme Güçlüğü Çeken ve Dezavantajlı Öğrenciler: İstatistikler ve Göstergeler, OECD 2005 26
Şekil 8 matematik becerilerinde öğrenciler arasındaki cinsiyet farklılıklarını göstermektedir. Siyah çubuklar kız ve erkek öğrenciler arasındaki farkın daha fazla olduğu ülkeleri ifade etmektedir. Avustralya, Avusturya, Belçika, Japonya, Hollanda, Norveç ve Polonya gibi erkek öğrencilerin avantajının çok belirgin olmadığı ülkelerle, kızların erkeklerden daha iyi performans gösterdiği İzlanda hariç olmak üzere matematikte erkek öğrenciler kızlardan daha iyi bir performans sergilemektedir. Ancak, okuma becerilerinin değerlendirilmesinde kızlar tüm ülkelerde erkeklerden daha iyi bir performans sergilemekte, bu fark İzlanda, Norveç, Avusturya ve Finlandiya da önemli ölçüde artmaktadır (Şekil 9). Fen bilimleri ortalama cinsiyet farklılıklarının en az olduğu alandır. Kanada, Danimarka, Yunanistan, Kore, Lüksemburg, Meksika, Yeni Zelanda, Polonya, Portekiz, Slovak Cumhuriyeti ve İsviçre de erkekler lehine istatistik açıdan önem taşıyan farklılıklar bulunmaktadır. Diğer taraftan, Finlandiya ve İzlanda da kadınlar erkeklerden daha iyi performans göstermektedir. TİSK in Türkiye İçin Notu Ülkemizde matematik becerileri alanında kız ve erkek öğrenciler arasındaki fark OECD ortalamasının oldukça üzerinde iken, öğrencilerin amaçlarına ulaşmak, bilgi ve potansiyellerini geliştirmek ve toplumda etkin olarak yer almak amacıyla yazılı metinlere ulaşma, bunları anlama ve kendilerini yazılı olarak ifade etme kapasitelerini belirleyen okuma becerileri alanında söz konusu fark OECD ortalamasına yaklaşmaktadır. Ancak kız ve erkek öğrencilerin farkını yansıtan bu veriler, PISA 2003 Araştırmasının hem okuma, hem matematik becerileri açısından kız ve erkek öğrenciler toplamında en yetersiz performansın Türk öğrencilere ait olduğuna ilişkin sonuçlarını bize unutturmamalıdır. 27
ŞEKİL 8 PISA 2003 Testinde Öğrencilerin Matematik Becerilerinde Cinsiyet Farkı (Erkekler-Kızlar) OECD Ort.=11 Kaynak: Learning for Tomorrow s World-First Results from PISA 2003, OECD 2004 28
ŞEKİL 9 PISA 2003 Testinde Öğrencilerin Okuma Becerilerinde Cinsiyet Farkı (Erkekler-Kızlar) OECD Ort.=-34 Kaynak: Learning for Tomorrow s World-First Results from PISA 2003, OECD 2004 29
2.3. Yüksek Öğrenim OECD Ülkelerinde 25-34 yaş arası kadınların ortalama %33 ü, erkeklerin %28 i yüksek öğrenim mezunudur. Dünyanın en fakir bölgelerinde dahi genç kızların %60 ı genellikle ilkokula gitmektedir. Sahra Altı Afrika ve Hindistan Alt Kıtasında genç kızların sadece %3-4 ü yükseköğrenim görmektedir. Yükseköğrenim gelir getirici bir işte çalışmayı ertelese de, yaşam boyunca kazanılan geliri artırmaktadır ve hem birey için hem de toplum için iyi bir yatırımdır. OECD bölgesinde, çalışma çağındaki nüfus içinde yükseköğrenim mezunlarının oranı, %12 nin de altında olan Türkiye, Çek Cumhuriyeti, İtalya ve Slovak Cumhuriyeti ile %35 in de üzerinde olan Kanada, ABD, İsveç ve Japonya gibi önemli farklılık göstermektedir. Kadınlarda bu oran bazı ülkelerde, özellikle Kanada, Finlandiya, İsveç ve Yeni Zelanda da, belirgin biçimde olmak üzere, ülkelerin yarısında erkeklerin oranını geçmektedir. Buna karşılık, Kore ve İsviçre de yükseköğrenim mezunu erkeklerin oranı halen kadınlara kıyasla hayli yüksektir (Şekil 10). Şekil 11 her iki cinsiyetten de gençlerin ailelerine nazaran daha fazla yükseköğrenim gördüklerini ortaya koymaktadır. Bu duruma sadece Avusturya, Almanya, Macaristan ve ABD istisna oluşturmaktadır. En çarpıcı özellik kadınların yaş grupları arasındaki büyük farklılıkta kendini göstermektedir. Diğer OECD Ülkelerine göre kadınların toplumdaki rolüne ilişkin önemli değişikliklerin ortaya çıktığı Japonya, Kore ve İspanya da yükseköğrenime katılan kadın sayısında önemli artışlar meydana gelmiştir. 30
TİSK in Türkiye İçin Notu Ülkemiz 25-64 yaş arası kadınların yükseköğrenime katılmaları bakımından OECD Ülkeleri arasında %7,1 ile sonuncu sırada, aynı yaş grubundaki yükseköğrenim mezunu erkekler açısından ise %10,7 ile Portekiz den sonra sondan ikinci sırada gelmektedir. Görüldüğü gibi, kadınlar üniversite eğitiminde erkeklerin gerisinde kalmıştır. Üniversite düzeyinde eğitim alanların oranının yükseltilmesi, rekabetçi bir ekonomik yapılanma için gerekli olan nitelikli işgücünün sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede, Ülkemizdeki yükseköğrenim yatırımlarının artırılması; daha da önemlisi, Üniversitelerle İş Alemi arasında sağlam köprüler kurulması yoluyla bu pozisyonun değiştirilmesi zorunludur. Kadınların yükseköğrenime katılım oranının artırılması özel önem taşımaktadır. Öte yandan, yükseköğretim mezuniyetinin kuşaktan-kuşağa gelişim hızının Ülkemizde çok yetersiz olduğu görülmektedir. Türkiye nin bu açıdan, OECD ortalamasının dibindeki konumu ekonomik büyüme hızına uygun değildir. 2.4. Eğitim Alanına Göre Üniversite Mezunları OECD Ülkelerinin tamamında sağlık ve sosyal yardım sahaları kadınlar arasında en popüler konular olurken beşeri bilimler, sanat ve eğitim ikinci sırada gelmektedir. Erkek mezunlar için mühendislik, üretim ve inşaat ile ilgili konular ilk sırada gelmekte; matematik ve bilgisayar bilimleri bunları takip etmektedir. Neredeyse eşit sayıda kadın ve erkek tercihini yaşam bilimleri, fizik, tarım, sosyal bilimler, işletme ve hukuk yönünde kullanmaktadır. 31
ŞEKİL 10 Yükseköğrenim Mezunu 25-64 Yaş Arası Kadın ve Erkeklerin Oranı, % 2004 (veya verisi bulunan en son yıl) Kaynak: OECD Eğitim Veritabanı ve Cinsiyet, Kurumlar ve Kalkınma Veritabanı 32
ŞEKİL 11 25-34 ve 55-64 Yaş Grupları Arasındaki Kişilerin Yükseköğrenime Katılmaları Arasındaki Farklar (Gençler-Yaşlı Kişiler) 2004 Kaynak: OECD Eğitim Veritabanı ve Cinsiyet, Kurumlar ve Kalkınma Veritabanı 33
Genç kadın ve erkeklerin üniversitede eğitim gördükleri bölümler açısından önemli cinsiyet farklılıkları bulunmaktadır. Kadınların sağlık ve sosyal yardım alanlarına en fazla Nordik ülkelerde (Finlandiya, İzlanda, Norveç, İsveç ve Danimarka) yöneldiği görülmektedir. Bu ülkelerde bu alanlardan mezun olanların %20 sinden de azı erkektir. Diğer taraftan, Japonya, Belçika ve İsviçre de bakım hizmetleri mezunlarının %40 ından fazlası erkektir (Şekil 12). Mühendislik, imalat sanayii ve inşaat alanlarında da cinsiyet farklılığı benzer biçimde gözlenmektedir. Japonya, İsviçre, Hollanda ve Avusturya da bu alanlardan mezun olanların %20 sinden azı kadındır. Bu alanlarda en fazla mezun veren ülkeler Yunanistan ve Portekiz dir (Şekil 13). TİSK in Türkiye İçin Notu Türkiye de üniversitelerin sağlık ve sosyal yardım alanları ile ilgili bölümlerinden mezun olanlar içinde kadınların oranı %60, erkeklerinki ise %40 tır. Türkiye de bu alanlarda kadınların payı OECD geneline göre daha düşüktür. Ülkemizde üniversitelerin mühendislik, inşaat ve imalat sanayi ile ilgili bölümleri mezunlarının %24 ü kadın, %76 sı erkektir. Ülkemizde kadınların bu alanlardaki payı OECD ortalaması civarındadır. 34
ŞEKİL 12 Sağlık ve Sosyal Yardım Alanlarında Üniversite Mezunlarının Oranı 2004 Kaynak: OECD Eğitim Veritabanı ve Education at a Glance, OECD, 2006 35
ŞEKİL 13 Mühendislik, İnşaat ve İmalat Sanayii Alanlarında Üniversite Mezunlarının Oranı 2004 Kaynak: OECD Eğitim Veritabanı ve Education at a Glance, OECD, 2006 36
3. İŞGÜCÜ PİYASASI 3.1. Gençlikte Atalet Gençlikte atalet 15-19 yaş grubunda bulunup, ne okula giden, ne de çalışanları ifade etmektedir. Ülkelerin çoğunda gençlikte atalet oranında cinsiyet farklılıkları azdır. Ancak Norveç, Belçika ve İsveç te erkekler daha atıl iken, Meksika ve Türkiye de ise kızlarda atalet daha yaygındır. Gençlikte atalet hem bugün, hem de gelecek açısından sorun teşkil etmektedir. Bugün açısından sorundur çünkü bu gençlerin suç ve madde bağımlılığı da dahil çeşitli anti-sosyal davranış biçimlerine yönelme ihtimalleri daha fazladır. Gelecek açısından sorundur çünkü iş tecrübeleri veya piyasada geçerli olabilecek becerileri olmadığı için yaşamlarının büyük bir kısmında sosyal dışlanma ile karşı karşıya kalabileceklerdir. OECD genelinde 15-19 yaş arası gençlerin %10 undan azı ve 8 OECD ülkesinde %5 inden azı atıl durumdadır. %10 u geçen oranlar Türkiye, Meksika, Portekiz, İspanya ve İngiltere de görülmektedir (Şekil 14). Bu alanda veri toplanan ilk yıl olan 1995 ten bu yana ülkelerin çoğunda gençlikte atalet oranının düşmesi sevindirici bir durumdur (Şekil 15, negatif rakamlar, azalış olduğunu göstermektedir). 37
OECD ortalamasında atıl kızların oranı yılda %3,0 oranında azalmaktadır. Bu rakam erkekler açısından %1,9 dur. Genç işsizliği oranının arttığı ülkelerin çoğunda, işsizlik oranındaki artışlar genç kadınlardan çok genç erkekler açısından daha yüksek olmuştur (Şekil 15). TİSK in Türkiye İçin Notu Ülkemizde 15-19 yaş grubu kızların %47 si, erkeklerin %25 i ne okula gitmekte, ne de çalışmaktadır. Türkiye bu oranlarla OECD Ülkeleri arasında ne yazık ki en kötü durumdadır. OECD ortalaması ise kızlarda %8,5 ve erkeklerde %6,9 dur. 2004 yılında orta öğrenim ve yüksek öğrenim çağında bulunan kızların yaklaşık yarısının, erkeklerin dörtte birinin eğitim imkânından yoksun oluşu kabullenilemez. Öte yandan, 1995-2004 döneminde Ülkemizde gençlikte atalet oranı kızlarda %1,4, erkeklerde %6,3 oranında artmış, sorun daha da büyümüştür. Buna karşılık OECD Ülkelerinde birkaç ülke hariç- atalet oranı azalmıştır. Ülkemizde özellikle okula göndermede kız-erkek ayrımının hala bütün şiddetiyle sürdüğünü ortaya koyan bu rakamlar, bir an önce harekete geçilmesi gerektiğini ifade etmektedir. 3.2. Cinsiyetler Arası Ücret Farklılıkları OECD Ülkelerinin tamamında erkeklerin ortalama ücretleri kadınlara göre daha yüksektir. Ortalama fark %15 civarında olup bazı ülkelerde %20 yi geçmektedir. Kore, Japonya, Almanya, İsviçre, Kanada ve ABD de erkeklerin ortalama ücreti kadınlarınkinden %20 nin üzerinde daha fazladır. Burada dikkate alınan, tam zamanlı işler açısından ortalama ücretlerdir, dolayısıyla kadınlar tarafından sıklıkla tercih edilen kısmi zamanlı çalışmayı kapsamamaktadır (erkekler, kadınlara göre daha uzun saatlerle çalışma eğilimindedir). Diğer taraftan, Yeni Zelanda, Belçika, Polonya, Yunanistan ve Fransa da cinsiyet farklılıkları daha azdır (Şekil 16). 38