TEMİZ ÜRETİM VE EKO-VERİMLİLİK Emrah Alkaya Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı İEF ÇEVRE ZİRVESİ Atık Kaynak Paneli 16 Eylül 2011
KAPSAM Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Nedir? Kirlilik Kontrolü nden Temiz Üretim e Temiz Üretimin Sağladığı Kazanımlar Temiz Üretimin Bileşenleri TTGV Genel Tanıtımı ve Finansal Kaynaklar TTGV ve Çevre Destekleri Çevre Teknolojileri (Temiz Üretim) Desteği TTGV ve Temiz Üretim Faaliyetleri UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı ÇOB TTGV Temiz Üretim Projesi
Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Nedir? Bütünsel ve önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması Kaynak: BM Çevre Programı. Üretim prosesleri için malzeme ve enerji tüketiminin azaltılmasını, toksik malzemelerin kullanılmamasını, tüm emisyon ve atıklardaki toksik madde miktarının düşürülmesini, Ürünler için malzeme eldesinden, nihai bertaraf aşamasına kadar yaşam döngüsü boyunca olan olumsuz etkilerinin azaltılmasını, Hizmetler için ise çevresel kaygıların tasarım ve hizmet aşamalarına entegre edilmesini kapsamaktadır.
Kirlilik Kontrolü nden Temiz Üretim e Başlangıçta hiçbir çevresel kaygının gündeme alınmadığı uzun bir endüstriyel üretim süreci bulunmaktadır. Çevrenin korunması gereğine ve yeni geliştirilen çevre mevzuatına uyum sağlayabilmek için endüstriler atık ve atıksu bertarafına yönelik boru sonu yaklaşımların uygulanması aracılığıyla çevre maliyetlerini içselleştirmeye başlamıştır. Günümüzde, kirliliğin yönetimine yönelik yaklaşımlarda gerçek bir değişimi ve dönüşümü ortaya koyan stratejiler etkili olmaktadır.
Kirlilik Kontrolü nden Temiz Üretim e Kirlilik Kontrolü Yaklaşımları Kirleticiler filtreler ve atık arıtım teknik ve teknolojileriyle kontrol edilir Kirlilik kontrolü, proses ve ürünler geliştirildikten ve kirlilik problemi ortaya çıktıktan sonra gündeme gelir Kirliliğin kontrolü ile gerçekleştirilen çevresel iyileştirmeler, kuruluşlarca ilave bir maliyet faktörü olarak görülür. Kirlilik kontrolü teknolojilerinin uygulanması, atık yöneticileri vb. çevre uzmanlarının görevidir. vb. Temiz Üretim Yaklaşımları Kirleticilerin oluşumu, kaynağında ve bütünsel (entegre) tedbirlerle önlenir Kirliliğin önlenmesi, proses ve ürün geliştirme sürecinin ayrılmaz bir bölümüdür. Kirleticiler ve atıklar, zararsız hale getirilerek faydalı ürün ya da yan ürünlere dönüştürülebilecek potansiyel kaynaklar olarak düşünülür. Tasarım ve proses mühendisleri de dahil olmak üzere kuruluşun tüm çalışanlarının sorumluluğundadır. vb.
Temiz Üretimin Sağladığı Kazanımlar Çağdaş verimlilik gerekliliklerine uyum Su, enerji ve malzeme tüketimleri azaltılması ve atık arıtma maliyetlerinden tasarruf Üretim proseslerinin optimizasyonu ve iş verimliliğinde artış Çevre mevzuatına uyumun kolaylaşması, Mevzuatın getirdiği standartlara uyumsuzluk riskinin azaltılması Firmalardaki çalışma yapısını ve teknik düzeyi geliştirir Sağlık ve güvenlik risklerinin azaltılması ve çalışanlara motivasyon sağlaması
Temiz Üretimin Bileşenleri 1 - Atıkların Kaynağında Azaltımı Atıkların Kaynağında Azaltımı a. Yönetsel önlemler b. Daha iyi proses kontrolü c. Malzeme değişimi d. Ekipman modifikasyonu e. Yeni proses teknolojisi
Temiz Üretimin Bileşenleri 2 - Yeniden Kullanım/ Geri Dönüşüm Oluşumu önlenemeyen atıklar firma içinde geri dönüştürülebilir veya yan ürün olarak satılabilir. Yerinde geri dönüşüm ya da yeniden kullanım, atıkların toplanması ve bunların üretimin aynı ya da farklı bölümlerinde yeniden kullanılmasını kapsamaktadır. Örnek 1: Bir prosesten kaynaklı yıkama suyunun diğer bir temizleme prosesinde yeniden kullanımı Örnek 2: Bira fabrikasından kaynaklanan atık maya, hayvan yemi, balık üretimi ve gıda katkı maddesi olarak kullanılabilmektedir.
Temiz Üretimin Bileşenleri 3 - Ürün Modifikasyonu (Eko-tasarım) Ürünün değiştirilmesi, ürünün ve gereksinimlerinin yeniden düşünülmesini gerektirmektedir. Ürünlerin hafifletilmesi, et kalınlıklarının azaltılması, ürünün daha kolay geri dönüştürülebilir olmasını sağlayan tasarımlar, vd. bu yaklaşıma örnek olarak verilebilmektedir. Ambalaj değişimi de bu konudaki önemli uygulamalardan bir tanesidir. Buradaki temel bakış açısı, ürünün korunmasını garanti ederken, ambalaj malzemesi miktarının minimize edilmesidir.
TTGV Genel Tanıtım 1991 yılında kar amacı gütmeyen, Sivil Toplum Kuruluşu olarak kurulmuş, vakıf statüsünde bir kurumdur. Özel sektör temsilcileri ve kamu kurumları tarafından kurulmuştur. Misyonu; ülkemizde teknolojik inovasyon faaliyetlerini destekleyerek üreticilerimizin uluslararası pazarlardaki rekabet gücünü artırmaktır. Vizyonu; ulusal inovasyon sistemimizin kurulmasında geliştirilmesinde ve ekolojik sistemin korunmasında etkin rolümüzü sürdürmek, kendi alanımızda uluslararası platformlarda örnek alınan önemli oyunculardan biri olmaktır.
TTGV/ Finansal Kaynaklar Hazine Müsteşarlığı/ Dünya Bankası Programı: 1991-1998 / Teknoloji Geliştirme Projesi Hazine Müsteşarlığı/ Dünya Bankası Programı: 1999-2005 / Endüstriyel Teknoloji Projesi Dış Ticaret Müsteşarlığı Fonu: 1995-... / Ürün Geliştirme Ar-Ge Sermaye Desteği Montreal Protokolü Çok Taraflı Fonu/Dünya Bankası/Hazine Müsteşarlığı: 1994-2007 / Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Giderilmesi Projesi
TTGV Destekler Bütünü
TTGV ve Çevre Destekleri TEMEL YAKLAŞIM: Sanayicimizin (özellikle KOBİlerin) çevre dostu teknoloji ve teknikleri uygulayarak, çevre performanslarını ve aynı zamanda rekabet güçlerini artırmalarını sağlamak. Teknoloji Geliştirme Sürdürülebilir Kalkınma Politikaları Ekonomik büyüme Çevre performansının iyileşmesi YENİLENEBİLİR ENERJİ EKO-VERİMLİLİK/ TEMİZ ÜRETİM ENERJİ VERİMLİLİĞİ
Çevre Destekleri TTGV Uygulama Çevre Teknolojileri (Temiz Üretim) Enerji Verimliliği Yenilenebilir Enerji EKO-VERİMLİLİK Çevre Projeleri Destekleri Teknoloji Geliştirme Projeleri Destekleri Teknoloji Kullanan Firmalar Teknoloji Üreten/Geliştiren Firmalar Çevre Teknolojisi
Çevre Teknolojileri (Temiz Üretim) Desteği TANIMI ve KAPSAMI Öncelikle ihracat potansiyeli yüksek iş kollarında faaliyet gösteren firmaların ihracat potansiyeli ile rekabet gücünü artırmak; ve çevreye zararı en aza indirmek amacıyla; üretim süreçlerinde minimum kaynak tüketimi ve minimum atık üretimi prensibine dayalı eko-verimlilik/temiz üretim projelerinin uzun vadeli - geri dönüşlü olarak desteklenmesi hedeflenmektedir.
Çevre Teknolojileri Desteği OLASI PROJE TÜRLERİ Atıkların kaynağında azaltılması / üretime döndürülmesi Su tüketiminin / atıksu oluşumunun kaynağında azaltılması Emisyonların kaynağında azaltılması (ör: yakma prosesi optimizasyonu) Hammadde tüketiminin azaltılması Tehlikelilik düzeyi daha düşük kimyasal madde kullanımına geçilmesi Yağ tüketiminin / atık yağ oluşumunun azaltılması
Çevre Teknolojileri Desteği OLASI PROJE TÜRLERİ Atıklardan yeni ürün/enerji üretimi (Öncelik: Organik atık biyoürünler) Çevre dostu ürün üretimi Endüstriyel ekoloji (simbiyoz) (Örnek: fiziksel olarak yakın iki firmanın Eko Endüstriyel Parklar birbirlerinin atığını/atıkısısını kullanması) Karbon tutma ve depolama
Çevre Teknolojileri Desteği Proje Süresi : En fazla 1,5 yıl Destek Miktarı : En fazla 1.000.000 ABD$ * Destek Oranı : Proje Bütçesinin en fazla %50 si Geri Ödeme Süresi : 1 Yılı Geri Ödemesiz Toplam 4 Yıl (Faizsiz) Hizmet Bedeli : TTGV Destek miktarının %6 sı Desteğin Kaynağı : TTGV
UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı TÜRKİYE NİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ BM ORTAK PROGRAMI Proje Süresi: 3 Yıl Ana Faydalanıcı: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Proje Yürütücü Ortakları: 1. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) 2. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) 3. Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO) 4. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)
UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı Projenin Hedefi Sanayinin iklim değişikliği riskleri karşısındaki kırılganlığının azaltılması ve adaptasyonu için Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) Programı nın uygulanması Pilot bazda: Su tasarrufu Yaygınlaştırma: Eko-verimlilik (temiz üretim) (Ulusal bazda kapasitenin oluşturulması, Ulusal Eko-verimlilik Merkezinin kurulması,...)
UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı Firma Uygulamaları Gıda ve İçecek Sektörü Adana - PAKYÜREK Tarım San. ve Tic. A.Ş. Kayseri - GÜLSAN Gıda San. ve Tic. A.Ş. (MEYSU) Metal İşleme ve Makine Sektörü Niğde - DİTAŞ Doğan Yedek Parça İma. ve Tek. A.Ş. Ankara - BOSAN Boyama Ltd. Şti. Kimya Sektörü Adana - ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş Tekstil Sektörü Bursa - ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti
UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı Su Tasarrufu Kimyasal Tasarrufu 784.550 m 3 /yıl(%22) 192 ton/yıl Tuz (NaCl) 7,7 ton/yıl Tiner 5,2 ton/yıl Sodyum Siyanür (NaCN) 1,2 ton/yıl Kadmiyum Oksit (CdO) 1,7 ton/yıl Diğer Enerji tasarrufu 4.681.000 kwh/yıl Doğalgaz (425.545 m 3 ) 265.970 kwh/yıl Elektrik CO 2 salımında azalma* 978 ton/yıl CO 2
UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı Diğer Kazanımlar Üretim sürecinde ve ürün kalitesinde iyileşme Proses süresinin kısalması İş gücünden tasarruf Bakım-onarım maliyetlerinin azalması Atıksu arıtma maliyetlerinde azalma vb. Yatırım Tutarı UNIDO Katkısı: 139.800 $ Firmaların Katkısı: 125.000 $ Toplam: 264.800 $ Yıllık Mali Kazanç 1.357.792 $ Geri Ödeme Süresi Yaklaşık 3 ay
ÇOB TTGV Temiz Üretim Projesi Türkiye de Temiz (Sürdürülebilir) Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi http://www.ttgv.org.tr/tr/temiz-uretim 24
ÇOB TTGV Temiz Üretim Projesi PROJENİN ADI: Türkiye de Temiz Üretimin Yaygınlaştırılması için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi FAYDALANICI: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü YÜRÜTÜCÜ KURULUŞ: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı DANIŞMAN: Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü Proje Ekibi: Ferda Ulutaş - TTGV Emrah Alkaya - TTGV Ayşe Kaya Dündar - TTGV Prof. Dr. Göksel Demirer - ODTÜ Merve Böğürcü - ODTÜ
TEŞEKKÜRLER Emrah ALKAYA Çevre Projeleri Grubu Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Cyberplaza B-Blok Kat: 5-6 Bilkent/Ankara ealkaya@ttgv.org.tr