KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 124 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Akrabalı Yetiştirmenin Esmer Sığırların Süt ve Döl Verim Özelliklerine Etkileri* Ali KAYGISIZ, Esra KÖSETÜRKMEN Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Kahramanmaraş Geliş Tarihi: 21.12.2006 Kabul Tarihi: 26.03.2007 ÖZET : Bu çalışma, Çumra Tarım Meslek Lisesi işletmesinde yetiştirilen Esmer sığırlarda akrabalı yetiştirmenin verim özelliklerine etkilerini incelemek için yapılmıştır. Akrabalı yetiştirmenin etkisi, incelenen verim özelliğinin akrabalı yetiştirme katsayısına basit doğrusal regresyonu hesaplanarak analiz edilmiştir. Akrabalı yetişme katsayısı % 0 ile % 19 arasında değişmiş ve ortalama % 6.22 olmuştur. Akrabalı yetiştirmenin 305 günlük süt verimine etkisi önemli (P<0.05), laktasyon süresine etkisi ise önemsiz (P>0.05) bulunmuştur. Bu özelliklere göre akrabalı yetişme katsayısının regresyonları -11.042±4.503 kg, ve -0.112±0.450 gün'dür. 305 günlük süt verimi ve laktasyon süresine ait genel ortalamalar sırasıyla 2243.94 ± 42.93 kg ve 259.20 ± 3.97 gün olarak bulunmuştur. Akrabalı yetişme katsayısına göre damızlıkta kullanma yaşı, ilkine buzağılama yaşı, servis peryodu, gebelik süresi, buzağılama aralığı ve buzağı doğum ağırlığının regresyonları sırasıyla 0.714±1.35 gün, 0.609±1.344 gün, -0.104±1.82 gün, -0.038±0.111 gün, 11.35±10.68 gün ve -0.056±0.025 kg olarak bulunmuştur. Akrabalı yetiştirmenin etkisi buzağı doğum ağırlığı, ve buzağılama aralığı için önemli (P<0.05), diğer döl verim özellikleri için ise önemsiz bulunmuştur. Döl verim özelliklerine ait genel ortalamalar damızlıkta kullanma yaşı, ilkine buzağılama yaşı, servis periyodu, gebelik süresi, buzağılama aralığı için sırasıyla 807.9±23.019 gün, 1091.54±22.91 gün, 184.10 ± 10.82 gün, 281.23 ± 0.61 gün ve 443.51 ± 9.388 gün olarak hesaplanmıştır. Buzağı doğum ağırlığına ilişkin genel ortalama 33.30 ±0.27 kg olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler : Akrabalı yetiştirme, Esmer sığır, süt verimi, döl verimi. Effects of Inbreeding on Milk and Reproductive Production Traits in Brown Cattle ABSTRACT : The aim of this study was to determined the effect of inbreeding on production traits in Brown Cattle. Effects of inbreeding were studied by calculating simple linear regression of the trait concerned on inbreeding coefficient. Mean coefficients of inbreeding were about 6.22%, ranging between 0% and 19%. Effect of inbreeding on 305 days milk yield were significant (P<0.05), whereas effect of inbreeding on lactation periods wasn t significant (P>0.05). Regression of coefficients of inbreeding on the 305 days milk yield and lactation periods were -11.042±4.503 kg, and -0.112±0.450 days respectively. The overall means for 305 days milk yield and lactation period were found as 2243.94 ± 42.93 kg and 259.20 ± 3.97 days, respectively. Regression of coefficients of inbreeding on age at first breeding, age at first calving, service period, gestation period, calving interval and birth weight were 0.714±1.35 days, 0.609±1.344 days, -0.104±1.82 days, -0.038± 0.111 days, 11.35±10.68 days and -0.056±0.025 kg, respectively. Effect of inbreeding on calf birth weight and calving interval were significant (P<0.05), whereas effect of inbreeding on other reproductive traits weren t significant (P>0.05). The overall means for age at first breeding, age at first calving, service period, gestation periods, calving interval and were 807.9 ± 23.019 days, 1091.54 ± 22.91 days, 184.10 ± 10.82 days, 281.23 ± 0.61 days, 443.51 ± 9.388 days respectively. The overall means of birth weight calves were 33.30 ±0.27 kg. Key Words : Inbreeding, Brown Cattle, Milk Yield, Reproductive Traits. GĐRĐŞ Đki veya daha fazla şahsın genotiplerinin birbirine benzemesine akrabalık, bu şahıslara da akraba denmektedir. Birbirleri ile akraba olan bireyler arasında yapılan çiftleştirmeye ise akrabalı yetiştirme denir (Vogt ve ark., 2007). Akrabalı yetiştirme saf yetiştirmenin daha yoğun bir şekli olup akraba fertler arasında uygulanan bir yetiştirme şeklidir. Akraba hayvanların çiftleşmesiyle elde edilen döllere akrabalı yetişmiş döller, döllerdeki ortak atadan dolayı ortaya çıkan homozigotluk derecesine ise akrabalı yetiştirme katsayısı denir (Kumlu, 2003) Akrabalı yetiştirme yapılan bir populasyonda verim ile ilgili karakterlerde bir gerileme başlar ki buna akrabalık depresyonu denir. Bir başka tanımlamayla akrabalık depresyonu birbirine akraba olan bireylerin çiftleşmesinden doğan bireylerin yaşama gücünün ve verim performansının akraba dışı bireylere göre daha düşük çıkmasıdır. Akrabalık depresyonu resesif zararlı genlerin homozigot bir şekilde bir araya gelmesinden meydana gelmektedir. (Falconer ve Mackay, 1996) *Bu çalışma KSÜ Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı tarafından desteklenmiştir (2003/7-3).
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 125 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Yetiştirici sürüsünü dışarıdan gelecek diğer hayvanlara kapattığı andan itibaren akrabalı yetiştiriciliğe başlamış demektir, özelikle de sürünün küçük olması ve damızlık boğa sayısının da az olması akrabalık değerinin hızla yükselmesine neden olacaktır. Norman ve ark.(2001) ortalama akrabalı yetişme katsayısının döl kontrolü uygulanan Đsviçre Esmeri sürülerinde % 3.8 e ulaştığını bildirmişlerdir. Akrabalı yetiştirmenin verim özellikleri üzerindeki olumsuz etkileri, diğer hayvan türlerinde olduğu gibi süt sığırcılığında da üzerinde önemle durulan bir konudur. Akrabalı yetiştirmenin süt verim özelliklerine ilişkin literatür bildirişleri Tablo 1, döl verim özelliklerine ilişkin literatür bildirişleri ise Tablo 2 de özetlenmiştir. Tablo 1 ve 2 nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi populasyonlarda akrabalı yetiştirme ile süt verimi gerilemekte, laktasyon süresi kısalmakta, damızlıkta kullanma yaşı ve buna bağlı olarak ilkine buzağılama yaşı gecikmekte, buzağılama aralığı ve servis peryodu uzamaktadır. Akrabalı yetiştirmenin olumsuz etkilerinden sakınmak ve kontrol edebilmek için bütün hayvanların pedigri kayıtlarının düzenli tutulması ve çiftleştirme programının önceden planlanması gereklidir. Damızlık girişi olmayan kapalı sürülerde, yakın akrabaların çiftleştirilmemesine özellikle dikkat edilse bile, yine de, generasyondan generasyona sürünün akrabalık derecesinde artış olur. Bu artışın hızı kullanılan baba sayısı azaldıkça artar. Bu nedenle, bir sürüde uygulanan çiftleştirme metotlarının denetlenmesini sağlamak ve gerekli önlemleri almak için, o sürüye ait akrabalık derecesinin zaman zaman hesaplanmasında yarar vardır (Şekerden ve Aydın., 1993). Ortalama akrabalı yetişme katsayıları Alman Esmerlerinde % 0.64-1.71 (Krogmeier ve ark., 1997), Đsviçre Esmerlerinde % 1.14 (Casanova ve ark.,1992), % 6.14 (Kaygısız ve Vanlı., 1996), Japon Esmerlerinde % 2.53-13 (Mukai ve ark., 1981; Fukushima ve ark., 1984; Mukai ve ark., 1989; Sasaki ve ark., 1994; Uchida ve ark.,1995), Amerikan Esmerlerinde % 3 ve % 3.8 (Wiggans ve ark., 1995; Norman ve ark., 2001), Đspanya Esmerlerinde % 1.5±4.0 (Ruiz Flores ve ark., 2006) olarak bildirilmiştir. Çumra Tarım Meslek Lisesi işletmesinde yetiştirilen Esmer ineklerde yürütülen bu çalışmada, akrabalı yetişme katsayısının bazı süt ve döl verim özelliklerine etkileri araştırılmıştır. Tablo 1. Akrabalı yetiştirmenin süt verim özelliklerine etkileri Özellik Irk Regresyon Literatür Süt verimi Ayrshire -27.1 kg Hudson ve Van Vleck, (1984a) Süt verimi Ayrshire -30.2 kg Wiggans ve ark. (1995) Süt verimi Esmer -15.30kg ** Kaygısız ve Vanlı (1996) Süt verimi Esmer -64.5 kg Hagger (1988) Süt verimi Esmer -39.5 kg Hudson ve Van Vleck, (1984a) Süt verimi Esmer -26 kg Casanova ve ark.(1992) Süt verimi Esmer -24.6 kg Wiggans ve ark. (1995) Süt verimi Esmer -23 kg Hudson ve Van Vleck (1984b) Süt verimi Guernsey -19.3 kg Hudson ve Van Vleck, (1984a) Süt verimi Guernsey -19.6 kg Wiggans ve ark. (1995) Süt verimi Guernsey -23.8 kg Hermas ve ark.(1987) Süt verimi Holstein -0.12 kg * Cassell ve ark.(2003) Süt verimi Holstein -12.45 kg Tohidi ve ark.(2002) Süt verimi Holstein -16,9 kg Uzmay ve Akbaş (2003) Süt verimi Holstein -21.2 kg Hudson ve Van Vleck, (1984a) Süt verimi Holstein -21.6 kg Biffani ve ark.(2002) Süt verimi Holstein -22.6 kg Short ve ark.(1992) Süt verimi Holstein -24.1 kg Man ve ark.(2002) Süt verimi Holstein -25 kg Miglior ve Burnside (1995) Süt verimi Holstein -27 kg ** Smith ve ark.1988 Süt verimi Holstein -29.6 kg Wiggans ve ark. (1995) Süt verimi Jersey -0.08 kg * Cassell ve ark.(2003) Süt verimi Jersey -9.84 kg Miglior ve ark.(1992) Süt verimi Jersey -14.8 kg Hudson ve Van Vleck, (1984a) Süt verimi Jersey -21.2 kg Wiggans ve ark. (1995) L.S Esmer -1.00 gün ** Kaygısız ve Vanlı (1996) L S Holstein -4.8 gün ** Smith ve ark.1988 *(P<0.05), **(P<0.01)
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 126 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Tablo 2. Akrabalı yetiştirmenin döl verim özelliklerine etkileri Özellik Irk Regresyon Literatür Damızlıkta Kullanma Yaşı Esmer 1.903 ös Kaygısız ve Vanlı, (1996) Damızlıkta Kullanma Yaşı Esmer 0.094±2.78* Kaygısız (1997) Damızlıkta Kullanma Yaşı Esmer -0.018 Akbaş ve Türkmut (1990) Damızlıkta Kullanma Yaşı Holstein 0.130** Akbaş ve Türkmut (1990) Damızlıkta Kullanma Yaşı Simmental 0.057 Akbaş ve Türkmut (1990) Đlkine Buzağılama Yaşı Esmer 1.72 ös Kaygısız ve Vanlı (1995) Đlkine Buzağılama Yaşı Esmer 1.461 ös Kaygısız ve Vanlı, (1996) Đlkine Buzağılama Yaşı Esmer 0.956±2.59* Kaygısız (1997) Đlkine Buzağılama Yaşı Esmer -0.123 Akbaş ve Türkmut (1990) Đlkine Buzağılama Yaşı Guernsey 3.7 Hermas ve ark.(1987) Đlkine Buzağılama Yaşı Holstein 2.8 ös Uzmay ve Akbaş (2003) Đlkine Buzağılama Yaşı Holstein 0.55 Smith ve ark.(1988) Đlkine Buzağılama Yaşı Holstein 0.025 Akbaş ve Türkmut (1990) Đlkine Buzağılama Yaşı Simmental -0.050 Akbaş ve Türkmut (1990) Servis Peryodu Esmer 2.086 Akbaş ve Türkmut (1990) Servis Peryodu Esmer 0.862±1.041 Kaygısız (1997) Servis Peryodu Esmer 0.329 ös Kaygısız ve Vanlı, (1996) Servis Peryodu Holstein 0.836 Akbaş ve Türkmut (1990) Servis Peryodu Holstein -0.37 Cassell ve ark.(2003) Servis Peryodu Simmental -0.540 Akbaş ve Türkmut (1990) Gebelik süresi Esmer 0.033±0.059 Kaygısız (1997) Gebelik süresi Esmer -0.309* Akbaş ve Türkmut (1990) Gebelik süresi Holstein -0.043 Akbaş ve Türkmut (1990) Gebelik süresi Simmental 0.341 Akbaş ve Türkmut (1990) Buzağılama Aralığı Ayrshire 0.23 Hudson ve Van Vleck (1984b) Buzağılama Aralığı Ayrshire -0.095 Hudson ve Van Vleck (1984b) Buzağılama Aralığı Esmer 1.661 Akbaş ve Türkmut (1990) Buzağılama Aralığı Esmer 1.218** Kaygısız (1997) Buzağılama Aralığı Esmer 0.274 ös Kaygısız ve Vanlı, (1996) Buzağılama Aralığı Esmer 0.03 Hudson ve Van Vleck (1984b) Buzağılama Aralığı Guernsey 0.27 Hudson ve Van Vleck (1984b) Buzağılama Aralığı Holstein 0.834 Akbaş ve Türkmut (1990) Buzağılama Aralığı Holstein 0.09 Hudson ve Van Vleck (1984b) Buzağılama Aralığı Jersey 0.63 Hudson ve Van Vleck (1984b) Buzağılama Aralığı Simmental -0.341* Akbaş ve Türkmut (1990) Doğum Ağırlığı Esmer 0.44±0.067** Kaygısız (1997) ös; önemsiz, *(P<0.05), **(P<0.01) MATERYAL ve METOT Materyal Araştırmanın hayvan materyalini Çumra Tarım Meslek Lisesi işletmesinde yetiştirilen 162 baş Esmer sığırın süt ve döl verim kayıtları oluşturmuştur. Sürü ilk olarak 1962 yılında Đsviçre den getirilen Đsviçre Esmeri sığırlarla kurulmuştur. Boğalar genellikle işletmede yetiştirilmiş olmakla beraber bazı yıllarda Tarım Đl Müdürlüğü ile takas yapılmış ve bazı yıllarda da nadiren de olsa inekler suni tohumlama ile gebe bırakılmışlardır. Metot Akrabalı Yetişme Katsayısının Hesaplanması Akrabalı yetişme katsayısının hesaplanması F Speed paket programı ile yapılmıştır (Anonim, 2007). Kontrol Günü Verimlerinden Laktasyon Süt Veriminin Hesaplanması Đşletmede ayda bir defa kontrol sağımı yapılmıştır. Sağımlar sabah ve akşam olmak üzere günde iki defa gerçekleştirilmiştir. Laktasyon süt veriminin hesaplanmasında Hollanda-1 metodu kullanılmıştır (Kaya ve ark., 2002). Verim Özelliklerine Akrabalı Yetişme Katsayısı Etkisinin Hesaplanması Süt ve döl verim özelliklerine etkili sistematik bazı çevre faktörleri ile akrabalı yetiştirmenin etkilerinin hesaplanmasında En Küçük Kareler Metodu (Harvey, 1990) kullanılmıştır. Süt verim özellikleri, buzağılama aralığı ve servis peryodunun analizinde; Y = µ + a + c + d + b ( X X + e i j k 1 )
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 127 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Gebelik süresi ve buzağı doğum ağırlığının analizinde; Y = µ + a + c + d + f + b ( X X + e i j k l 1 ) Damızlıkta kullanma yaşı ve ilkine buzağılama yaşının analizinde ; Y = µ + a + b ( X X + e i 1 ) gibi lineer modeller kullanılmıştır. Bu modellerde yer alan terimlerden ; Y = Herhangi bir ineğin, ele alınan herhangi bir süt veya döl verim özelliğini, µ = Populasyonun beklenen ortalamasını, a i = i. yıl etkisini, (i: 1962...2004), c j = j. laktasyon sırası etkisini, (j : 1...8. laktasyon), d k = k. mevsim etkisini, (k: 1,2,3,4), f I = l. buzağı cinsiyeti etkisini, (l : erkek, dişi), b 1 = Akrabalı yetişme katsayısına göre herhangi bir verim özelliğinin regresyonunu, X = i. verim yılı, j. laktasyon (veya doğum) sırası, k. mevsimdeki, (n. cinsiyette buzağı doğuran) m. hayvanın akrabalı yetişme katsayısı, X = Populasyonda ortalama akrabalı yetişme katsayısını, e = normal, bağımsız, şansa bağlı hata' yı temsil etmektedir. (0, σ²) BULGULAR ve TARTIŞMA Akrabalı Yetiştirme Düzeyi Çalışmanın materyalini oluşturan Konya Çumra Tarım Meslek Lisesi Đsviçre Esmeri sürüsünde 1970-2004 yılları arasında toplam 901 baş buzağı doğmuştur. Akrabalı yetişme katsayısı % 0 ile % 19 arasında değişmiş ve ortalama % 6.22 olmuştur. Sürüdeki boğaların kullanım yılları ve yavru sayıları Tablo 3 te, yıllara göre ortalama akrabalı yetişme katsayıları ise Şekil 1 de verilmiştir. Đncelenen populasyona paralel olarak Kaygısız ve Vanlı (1995, 1996), Fukushima ve ark. (1984), Mukai ve ark. (1981) çeşitli Esmer sığır sürülerinde yapmış oldukları araştırmalarda benzer akrabalık dereceleri ortaya çıkmıştır. Đlk yıllarda sürüdeki inekler ve onların dişi dölleri sürekli 8/68 no lu boğa ile tohumlandıkları için 1973 yılından itibaren doğan buzağılar akrabalı yetişmişlerdir. Bu sakıncayı gidermek için bazı yıllar dışarıdan boğa getirilmiştir. Yine sürüyü genişletmek için dışarıdan inek getirtilmesi sürüde bazı yıllar ortalama akrabalı yetişme katsayısının azalmasına neden olmuştur. 1977 yılında dışarıdan inek alınması, 1978-1980 yılları arasında dışarıdan getirtilen 426 nolu boğanın kullanılması, sürüde doğan buzağıların akraba dışı yetişmesine neden olmuştur. Ancak, 1980-1983 yılları arasında işletmede doğan 2/78 nolu erkek buzağının boğa olarak kullanılması sürüde ortalama akrabalı yetişme katsayısının tekrar yükselmesine neden olmuştur. 1990 ve 1998, 1999 yıllarında suni tohumlama yapılmıştır. 2002 yılından itibaren suni tohumlama doğal aşımın yerini almaya başlamıştır. 20,00 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 Şekil 1. Yıllara göre ortalama akrabalı yetişme katsayıları.
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 128 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Tablo 3. Sürüdeki boğaların kullanım yılları ve yavru sayıları. Baba Numarası Yavru sayısı Yıllar 8/68 43 1970-1976 2/73 16 1976-1977 Dışarıdan 2 13 1977 6/73 3 1977 426 53 1978-1980 2/78 77 1980-1983 80/80 135 1983-1986 ST 3 1984 7/84 165 1986-1990 7/85 9 1990 ST 6 1990 161/88 128 1990-1994 95/92 3 1994 5010 1 1995 34/92 74 1995-1997 2/95 38 1997-2000 ST 5 1998-1999 20/97 90 2000-2002 ST 30 2002-2004 2 Bu boğalar sürüde bizzat kullanılmamış olup dışarıdan getirtilen ineklerin babasıdır. Akrabalı Yetiştirmenin Süt Verim Özelliklerine Etkisi Süt verim özelliklerine ait genel ortalamalar ve bu özelliklere göre akrabalı yetişme katsayısının regresyonları Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Süt verim özelliklerine ait genel ortalamalar ve regresyon katsayıları Özellik N Genel Ortalama r ± Sr Süt Ver. 543 2243.94±42.93-11.042±4.503 kg * Lakt.Süresi 543 259.20±3.97-0.112±0.450 gün ö.s *(P<0.05), ö.s : önemsiz Yapılan variyans analiz sonuçlarına göre akrabalı yetişme katsayısına 305 günlük süt veriminin regresyonu -11.042 ± 4.503 kg olarak hesaplanmıştır (P<0.05). Bu sonuçlar daha önceki araştırıcıların Esmer ırk (Hagger, 1988; Hudson ve Van Vleck., 1984a,b; Casanova ve ark., 1992; Wiggans ve ark., 1995; Kaygısız ve Vanlı 1996), Ayrshire (Hudson ve Van Vleck., 1984 a,; Wiggans ve ark., 1995), Holstein (Cassell ve ark., 2003; Tohidi ve ark., 2002; Uzmay ve Akbaş, 2003; Hudson ve Van Vleck., 1984a; Biffani ve ark., 2002; Short ve ark., 1992; Man ve ark., 2002; Miglior ve Burnside, 1995; Smith ve ark., 1988; Wiggans ve ark., 1995) Guernsey (Hudson ve Van Vleck., 1984a; Wiggans ve ark., 1995; Hermas ve ark., 1987) ve Jersey ırkında (Cassell ve ark., 2003; Miglior ve ark., 1992; Hudson ve Van Vleck., 1984a; Wiggans ve ark., 1995) bildirdikleri sonuçlar ile uyum içindedir. 305 günlük süt verimin populasyon ortalaması 2243.94±42.93 kg bulunmuştur. Elde edilen bu sonuç; Dağ ve ark. (2003), Tilki ve ark. (2003), Tilki ve ark. (2005), Sabuncuoğlu ve ark. (2003), Ulutaş ve ark. (2004), Zülkadir ve Boztepe (2001) tarafından bildirilen (2579-6173 kg) değerlerinden düşük bulunmuştur. Akrabalı yetişme katsayısına göre laktasyon süresinin regresyonu -0.112 ± 0.450 gün bulunmuştur (P>0.05). Diğer yandan, Kaygısız ve Vanlı (1996), Esmer sığırlarda, Smith ve ark. (1988) ise Siyah Alaca sığırlarda akrabalı yetiştirmenin laktasyon süresini kısalttığını bildirmişlerdir. Bu populasyonda laktasyon süresinin zaten kısa olması akrabalı yetiştirme etkisinin önemsiz çıkmasına neden olmuştur. Laktasyon süresinin populasyon ortalaması 259.20 ± 3.97 gün bulunmuştur. Bu değer standart laktasyon süresinin oldukça altında olup, Dağ ve ark. (2003) bildirdiği 266 gün değerine benzer, ancak Tilki ve ark. 2003 ve Zülkadir ve Boztepe (2001) tarafından bildirilen değerlerinden düşük bulunmuştur. Akrabalı Yetiştirmenin Döl Verim Özelliklerine Etkisi Döl verim özelliklerine ait genel ortalamalar ve bu özelliklere göre akrabalı yetişme katsayısının regresyonları Tablo 5 de verilmiştir. Akrabalı yetişme katsayısına göre damızlıkta kullanma yaşının regresyonu 0.714±1.35 gün olarak hesaplanmıştır. Đstatistiksel yönden önemli bir şekilde etkilenmemekle beraber, akrabalı yetiştirmeden dolayı damızlıkta kullanma yaşı gecikmiştir. Bu araştırma bulgularına benzer olarak Akbaş ve Türkmut (1990) Siyah Alaca ve Simmental sığırlarda, Kaygısız ve Vanlı (1996), Kaygısız (1997) ise Esmer sığırlarda akrabalı yetiştirmenin ilkine damızlıkta kullanma yaşını geciktirdiğini bildirmişlerdir. Damızlıkta kullanma yaşına ait genel ortalama 807.9±23.019 (26.5 ay) gün olarak bulunmuş olup bu değer daha önce diğer araştırıcılar tarafından bildirilen 20.8 ay (Đnal ve ark. 2003) ve 623 gün (Zülkadir ve Boztepe, 2001) değerlerinden daha yüksek bulunmuştur. Akrabalı yetişme katsayısına göre ilkine buzağılama yaşının regresyonu 0.609±1.344 gün olarak bulunmuştur. Đlkine buzağılama yaşı akrabalı yetiştirmeden önemli derecede etkilenmemiştir, ancak buna rağmen akrabalı yetiştirme ilkine buzağılama yaşının gecikmesine neden olmuştur. Akrabalı yetişme katsayısındaki her %1 lik artışa karşılık ilkine buzağılama yaşındaki gecikme Siyah Alaca ırkında 0.025 ile 2.8 gün arasında (Akbaş ve Türkmut, 1990; Uzmay ve Akbaş, 2003; Smith ve ark., 1988), Esmer ırkta 0.956 ile 1.46 ve 1.72 gün (Kaygısız, 1997; Kaygısız ve Vanlı, 1995; Kaygısız ve Vanlı, 1996), Guernsey ırkında 3.7 gün (Hermas ve ark.1987) olarak bulunmuştur. Đlkine buzağılama yaşına ait genel ortalama 1091.54±22.91 gün (35.88 ay) olarak bulunmuştur. Bu değer, Garcia ve ark. (2005), Đnal ve ark. (2003) ve Zülkadir ve Boztepe (2001) tarafından bildirilen değerlerin hepsinden de yüksek bulunmuştur.
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 129 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Tablo 5. Döl verim özelliklerine ait genel ortalamalar ve regresyon katsayıları Özellik N Genel Ortalama r ± Sr Damızlıkta Kullanma Yaşı 100 807.9±23.019 0.714±1.35 gün ö.s Đlkine Buzağılama Yaşı 100 1091.54±22.91 0.609±1.344 gün ö.s Servis Peryodu 134 184.10±10.82-0.104±1.82 gün ö.s Gebelik Süresi 117 281.23±0.61-0.038±0.111 gün ö.s Buzağılama Aralığı 151 443.51±9.388 11.35±10.68 gün * Doğum Ağırlığı 145 33.30±0.27-0.056±0.025 kg * *: P<0.05; ö.s: önemsiz Akrabalı yetişme katsayısına göre servis peryodunun regresyonu -0.104±1.82 gün olarak hesaplanmıştır. Akrabalı yetiştirmenin servis peryoduna etkisi istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur. Aynı şekilde bu araştırma bulgularına paralel olarak Simmental (Akbaş ve Türkmut, 1990), Siyah Alaca (Cassel ve ark., 2003) ırklarında akrabalı yetiştirmenin servis peryodunu kısalttığı bildirilmiştir. Diğer yandan, Kaygısız ve Vanlı (1996), Kaygısız (1997) ve Akbaş ve Türkmut (1990) ise Esmer ırkta akrabalı yetiştirmenin servis peryodunu uzattığını bildirilmişlerdir. Servis peryoduna ait genel ortalama 184.10±10.82 gün olarak bulunmuş olup bu değer bölgede daha önce yapılan (Zülkadir ve Boztepe, 2001; Đnal ve ark., 2003) çalışmalarda elde edilen bulgulardan daha yüksek bulunmuştur. Akrabalı yetişme katsayısına göre gebelik süresinin regresyonu -0.038±0.111 gün bulunmuştur. Akrabalı yetiştirmeden dolayı gebelik süresinde meydana gelen kısalma istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur. Daha önce yapılan çalışmalarda akrabalı yetiştirmenin gebelik süresini uzattığına (Kaygısız 1997; Akbaş ve Türkmut 1990) veya kısalttığına (Akbaş ve Türkmut 1990) dair bulgular elde edilmiştir. Akrabalı yetişme katsayısına göre buzağılama aralığının regresyonu 11.35±10.68 gün olarak bulunmuştur (P<0.05). Akbaş ve Türkmut (1990), Siyah Alaca ve Esmer sığırlarda Kaygısız ve Vanlı (1996), Kaygısız (1997) Esmer sığırlarda akrabalı yetiştirmenin buzağılama aralığını uzattığını bildirmişlerdir. Ancak bu araştırmada elde edilen bulguların aksine Akbaş ve Türkmut (1990) Simmental ırkında, Hudson ve Van Vleck (1984b) Ayrshire ırkında akrabalı yetiştirmenin buzağılama aralığını kısalttığını bildirmişlerdir. Buzağılama aralığına ilişkin genel ortalama 443.51±9.388 gün (14.57 ay) olarak bulunmuştur. Bu değer gerek yurt içinde (Đnal ve ark., 2003; Zülkadir ve Boztepe, 2001; Ulutaş ve ark., 2004; Oğan, 2000) gerekse yurt dışında (Hare ve ark., 2006) son zamanlarda yapılan çalışmalarda elde edilen sonuçlardan daha yüksek bulunmuştur. Akrabalı yetişme katsayısına göre doğum ağırlığının regresyonu -0.056 ± 0.025 kg bulunmuş olup bu sonuç istatistiksel açıdan önemlidir (P<0.05). Bu araştırma bulgularına paralel olarak, Kaygısız (1997) Esmer ırkta yaptığı çalışmada akrabalı yetiştirmenin doğum ağırlığına etkisinin önemli olduğunu bildirmiştir. Buzağı doğum ağırlığına ilişkin genel ortalama 33.30 ±0.27 kg olarak bulunmuştur. Bu değer, Akbulut ve ark. (2001) tarafından bildirilen 37.7 ± 0.26, Kaygısız (1998) tarafından 40.13±0.41kg olarak bildirilen değerlerden daha düşük bulunmuştur. SONUÇ ve ÖNERĐLER Sonuç olarak, bu çalışmada akrabalı yetiştirme ile populasyonda süt verimi azalmış, laktasyon süresi kısalmıştır. Hayvanlar daha geç damızlıkta kullanma yaşına erişmiş ve ilkine buzağılama yaşı gecikmiştir. Đlkine buzağılama yaşının gecikmesi sığır yetiştiriciliğinde istenmeyen bir durumdur. Doğumdan sonraki servis peryodu uzamış ve buna bağlı olarak buzağılama aralığı uzamıştır. Akrabalı yetiştirmenin bir başka sonucu olarak buzağılarda doğum ağırlığı düşmüştür. Sürüde uzun süreli devam eden akrabalı yetiştirmeden dolayı istenmeyen genler homozigot hale gelerek verimlerde düşmeye yol açmıştır. Bütün bu sonuçlara bakıldığında kontrolsuz yapılacak olan akrabalı yetiştirmeden mümkün olduğunca kaçınılmalı, eğer zorunluluk halinde uygulanacak ise akrabalık belirli bir seviyede tutulmalı ve aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. Akrabalı yetiştirme yapılacak sürüde ortaya çıkabilecek her hangi bir zararı en başından kontrol altına alabilmek için önce sürünün belirli bir kısmında yapılıp, gözlendikten sonra sürünün geri kalan kısmında uygulanmalıdır. Akrabalı yetiştirmede mutlaka iyi bir seleksiyon ile birlikte yapılmalıdır. Damızlıkta mümkün olduğunca fazla sayıda ve üstün genotipte boğalar kullanılmalıdır. Eğer küçük çapta bir sürü ile yetiştiricilik yapılıyorsa mümkün olduğunca uzak akrabalı yetiştirme yapılmalıdır. Sürü büyüklüğünü mümkün olduğunca arttırmak gerekmektedir. Bütün bunların yanı sıra, incelenen populasyon gerek süt verim özellikleri ve gerekse döl verim özellikleri bakımından literatürde bildirilen ortalamalardan ve özellikle aynı bölgenin değişik yörelerinde Esmer ırk ile yapılan çalışmalarda elde edilenden daha düşük değerlere sahiptir. Aynı ırk ve benzer iklimde yetiştiriliyor olmasına rağmen Çumra Tarım Đşletmesinde yetiştirilen Esmer sığırların diğer çiftliklerde yetiştirilen Esmer sığırlardan daha düşük süt verime sahip olması bakım-besleme ve
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 130 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 sürü yönetiminin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bu durumda sürü ortalamasın yükseltmek için hem genotipin ıslahı hem de mevcut çevre şartlarını düzeltmeye ihtiyaç vardır. KAYNAKLAR Akbaş, Y., Türkmut, L. 1990. Siyah Alaca, Simmental ve Esmer Sığırlarda Akrabalı Yetiştirme Katsayısı Ile Bazı Verim Özellikleri Arasındaki Đlişkiler 1.Döl Verim Özellikleri. Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi, 14 (2):247-255 Akbulut, Ö., Bayram, B., Yanar, M. 2001. Yarı Entansif Şartlarda Yetiştirilen Esmer ve Siyah Alaca Buzağıların Doğum Ağırlığına Ait Fenotipik ve Genetik Parametre Tahminleri. Lalahan Hay. Arşt. Derg. 2001, 41 (2) 11-20 Anonim, 2007. FSpeed-Rapid Computation of Inbreeding Coefficients. http://www.tenset.co.uk/fspeed/ fspeed.html (18.10.2006). Biffani, S., Samore A. B., Canavesi, F. 2002. Inbreeding Depression for Production, Reproduction and Functional Traits in Italian Holstein Cattle. Proceedings of The 7th World Congress on Genetics Applied to Livestock Production Montpellier, France. Casanova, L., Hagger, C., Kuenzi, N., Schneeberger, M. L. 1992. Inbreeding is Swiss Braunvieh and its Influence on Breeding Values Predicted From A Repeatablity Animal Model. Journal of Dairy Science 75 (4) : 1119-1126. Cassell, B., Adamec, V., Pearson, R. E. 2003. Maternal and Fetal Inbreeding Depression For 70 Day Nonreturn and Calving Rate in Holsteins and Jersey. Journal of Dairy Science 86: 2977-2983. Dağ, B., Keskin, Đ., Zülkadir, U., Boztepe, S. 2003. Çumra Ziraat Meslek Lisesinde (Konya) Yetiştirilen Esmer Ineklerin Süt Verim Özellikleri ve Bu Özelliklere Ait Tekrarlanma Dereceleri. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (31):13-17. Falconer, D. S., Mackay, T.F.C. 1996. Introduction To Quantitative Genetics (4 th Edition). Longman Inc. New York. Pp. 464. Fukushima, T., Tsuji, S., Mukai, F., Takeo, K., Kato, H., Machida, T. 1984. Pedigree Structure and Polimorphism of Blood and Milk Proteins of Japanese Brown Cattle in Kohchi Prefecture. Science Reports of Faculty of Agriculture, Kobe University 16 (1): 317-324. Garcia-Peniche T. B.; Cassell B. G.; Pearson R. E.. Misztal, I. 2005. Comparisons of Holsteins With Brown Swiss and Jersey Cows on The Same Farm For Age at First Calving and First Calving Interval. Journal of Dairy Science 88 (2): 790-796. Hagger, C. 1988. State of Inbreeding in Swiss Brown Cattle. Landwirtschaft Schweiz, 1(5): 293-296. Hare, E., Norman, H.D., Wright, J.R. 2006. Trends in Calving Ages and Calving Intervals for Dairy Cattle Breeds in the United States. Journal of Dairy Science, 89:365-370. Harvey, W.R. 1990. User's Guide for LSMLMW: Mixed Model Least- Squares and Maximum Likelihood Computer Program PC-2 Version. Ohio State Univ., Columbus. Hermas, S., Young, C. W., Rust, J. W., 1987. Effects of Mild Inbreeding On Productive and Reproductive Performance of Guernsey Cattle. Journal of Dairy Science Vol.(3): 712-715. Hudson, G., Van Vleck, L. 1984a. Effects of Inbreeding On Milk and Fat Production, Stayability, and Calving Interval of Rregistered Aryshire Cattle In The Northeastern United States. Journal of Dairy Science. 67 (1): 171-179. Hudson, G., Van Vleck, L. 1984b. Inbreeding of Artificially Bred Dairy Cattle In The Northearstern United States. Journal of Dairy Science. 67 (1) : 161-170. Đnal, Ş., Tilki, M., Çolak, M., Ümitli, S. 2003. Konya Hayvancılık Araştırma Enstitüsündeki Esmer Irk Sığırların Döl Verimi Özellikleri. Veteriner Bilimleri Dergisi, 19(1-2): 5-10. Kaya, A., Uzmay, C., Akbaş, Y., Kaya, Đ. 2002. Süt Sığırlarında Farklı Süt Verim Denetim Uygulamaları ve Hesaplama Yöntemleri üzerine Araştırmalar. Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi 26 (1) 193-199. Kaygısız, A. 1997. Effect of Inbreeding on Reproductive Traits of Brown Swiss Cattle. Indian Journal of Animal Science. 67 (1): 67-69. Kaygısız, A., 1998. Altındere Tarım Đşletmesinde Yetiştirilen Esmer ve Sarı Alaca Buzağıların Doğum Ağırlığına Đlişkin Genetik ve Fenotipik Parametre Tahminleri. Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi. 22 (6), 527-535. Kaygısız, A., Vanlı, Y. 1995. Effect of Inbreeding on Age At First Calving of Brown Swiss Raised at The Regional Agricultural School in Van. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi. 35 (3-4): 44-49. Kaygısız, A., Vanlı, Y. 1996. Esmer Sığırlarda Akrabalı Yetiştirme Katsayisı ile Verim Özellikleri Arasındaki Đlişkiler.Tarım Bilimleri Dergisi 2 (2): 11-19. Krogmeier, D., Aumann, J., Averdunk, G. 1997. Inbreeding In German Gelbvieh and German Braunviehe. Bayerisch Landesanstalt Fur Tierzucht Grub, Postfech 1180,85580 Poing Germany Zuchtungskunde 69 (4): 233-243. Kumlu, S., 2003. Hayvan Islahı. (Genişletilmiş 2. baskı) Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Yayınları No: 1, Ankara, 296s. Man, W. Y. N., James, J. W., Nicholas, F. W., 2002. Effect of Inbreeding Contribution From Paticular Ancestors: A Preliminary Analysis of First Lactation Milk Yields From Holsein Friesians in Austuralia. Proceedings of The 7th World Congress On Genetics Applied to Livestock Production, Montpelier.
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 131 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Miglior, F., Burnside, E. 1995. Inbreeding of Canadian Holstein Cattle. Journal of Dairy Science. 78(5): 1163-1167. Miglior, F., Szkotnicki, B., Burnside, E. B. 1992. Analysis of Level of Inbreeding and Inbreeding Depression in Jersey Cattle. Journal of Dairy Science. 75 (4): 1112-1118. Mukai, F., Fukushima, T., Namikawa, K. 1981. The Application of Principal Component and Cluster Analysis To The Pedigree Structure of Japanese Black Cattle. Science Report, Faculty of Agriculture, Kobe University 14 (2): 355-362. Mukai, F., Tsuji, S., Fukazawa, K., Ohtagaki, S., Nambu, Y. 1989. History and Population Structure of A Closed Strain of Japanese Black Cattle. Journal of Animal Breeding and Genetics, 106: 254-264. Norman, H.D., Powell, R.L., Wright, J.R., Sattler, C.G., 2001. Overwiew of Progeny Test Programs of Artifical Insemination Organization in the United States. Journal of Dairy Sci., 84: 1899-1912. Oğan, M. 2000. Esmer Irk Ineklerin Dölverimi Özellikleri Ve Bu Özelliklere Etki Eden Bazı Çevre Faktörleri. Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 19(3), 7-12. Ruiz Flores, A., Nunez Dominguez, R., Ramirez Valverde, R., Dominguez Viveros, J., Mendoza Dominguez, M., Martinez Cuevas, E. 2006. Levels and Effects of Inbreeding on Growth and Reproductive Traits in Tropicarne and Brown Swiss Cattle. Agrociencia (Montecillo) 40 (3), 289-301. Sabuncuoğlu, N., Çolak, A., Akbulut, Ö., Tüzemen, N., Bayram, B. 2003. Siyah-Alaca ve Esmer Đneklerde CMT Skoru ile Bazı Süt Verim Özellikleri Arasındaki Đlişkiler. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34(2): 139-143. Sasaki, Y., Moriya, K., Dogo, T. 1994. Effect of Inbreeding on Carcass Traits of Highly Inbred Beef Cattle. Department of Animal Science, Kyoto University, Kyoto 601-01, Japan. Procedings, 5th World Congress On Genetics Applied To Livestock Production University of Guelph, Guelph, Ontario, Canada. V.19. Short, T. H., T. J. Lawlor, and R. W. Everett. 1992. Inbreeding in the U.S. Holsteins and its Effect on Yield and Type Traits. Journal of Dairy Sci. 75 (Suppl. 1): s 154. Smith, L.A., Cassell, B.G., Pearson, R.E. 1988. The Effects of Inbreeding on The Lifetime Performance of Dairy Cattle. Journal of Dairy Sci. 81: 2729-2737. Şekerden, Ö., Aydın, N. 1993. Kapalı Yetiştirilen Bir Sığır Sürüsünde Akrabalık. Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi, 17: 55-58. Tilki, M., Đnal, Ş., Çolak, M., Tekin, M.E. 2003. Bahri Dağtaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsünde Yetiştirilen Esmer Ineklerin Süt Verim Özellikleri Ve Bu Özeliklere Bazı Çevre Faktörlerinin Etkisi. Turk Veterinerlik Ve Hayvancilik Dergisi 27(6):1335-1341. Tilki, M., Colak, M., Inal, S., Caglayan, T. 2005. Effects of Teat Shape On Milk Yield and Milking Traits In Brown Swiss Cows. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 29 (2): 275-278 Tohidi, R., Torshizi, R.V., Shahrebabak, M.M., Nejad, M.B.S. 2002. Inbreeding and its Effects on Milk and Fat Yields of Iran Holsteins. Proceedings of the 7th World Congress on Genetics Applied to Livestock Production, Montpellier, France. Uchida, H., Ohhira, K., Yamagishi, T., Chiba, K., Kuchita, K. 1995. The Reletionship Between Inbreeding Coefficients of Cows and Their Calves Growth and Price Traits in Japanese Black Cattle. Animal Science and Tecnology Vol. 66(1): 55-61. Ulutaş, Z., Akman, N., Akbulut, Ö. 2004. Siyah-Alaca Irkı Sığırların 305 Günlük Süt Verimi Ve Buzağılama Aralığına Ait Genetik Ve Çevre Varyansları Tahmini. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 2004,28(1): 101-105. Uzmay, C., Akbaş, Y. 2003. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Çiftliğinde Yetiştirilen Siyah Alaca Sığırlarında Akrabalı Yetiştirme Düzeyi Ve Bunun Süt Verimi, Ilkine Buzağılama Yaşı Ve Buzağı Ölümleri Üzerine Etkileri. Türk J Vet.Anim Sci., 935-941. Vogt, D., Swartz, H.A., Massey, J. 2007. Inbreeding: Its Meaning, Uses and Effects on Farm Animals. http://muextension.missouri.edu/xplor/agguides/ansc i/g02911.htm (11.10.2006). Wiggans, G. R., Vanraden, P. M. Zuurbier, J. 1995. Calculation and Use of Inbreeding Coefficients For Genetic Evaluation of United States Dairy Cattle. Journal of Dairy Science. 78(7): 1584-1590. Zülkadir, U., Boztepe, S. 2001. Konuklar Tarım Đşletmesinde Yetiştirilen Esmer Sığırların Bazı Verim Özelliklerinin Fenotipik ve Genetik Parametreleri I. Fenotipik Parametreler. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 15(27): 1-10.