TÜRKİYE LINUX KULLANICILARI DERNEĞİ LINUX SUNUCU DÜNYASI Doruk Fişek dfisek@fisek.com.tr http://seminer.linux.org.tr/
SUNUCU (SERVER) NEDİR? Sunucular *diğer bilgisayarlara* hizmet verirler. Sunucu ürettiği sonuçları ekrana değil, diğer bilgisayarlara gönderir. Sunucu insan vücudundaki kalbe, ondan hizmet alan bilgisayarlar da vücuttaki diğer organlara benzetilebilir. Sunucu bilgisayar ağını düzenler ve diğer bilgisayarları besler. Çoğunlukla sabit bir merkezde ve 24 saat çalışırlar. Böylece diğer bilgisayarlara ve onları kullanan insanlara özgürlük ve hareket olanağı sağlarlar.
GÜNÜMÜZDE SUNUCULARIN ÖNEMİ Dijital çağa adım adım yaklaşırken, iletişim artmakta ve firmalar hizmetlerini elektronik ortama taşımaktadırlar. "Hizmet veren" bilgisayarlar da yeni dünyanın kalbi konumundadır. Günümüzde artık sadece teknik kişiler değil, herkes bilgisayar kullanmaktadır. Kişisel bilgisayar yazılımları bu nedenle giderek basitleşirken aynı zamanda güvensiz, kararsız ve kullanım hatalarına açık hale gelmektedir. Bu da kararlı, sağlam ve güçlü sunucuları değerli bilgiler için bir "emniyet sübabı" haline getirmektedir. Bilgisayarlarda iletişim arttıkça, fiziksel sınırlar ortadan kalkmakta, birbirlerinden binlerce kilometre uzakta insanlar farklı zaman dilimlerinde bir arada çalışabilmektedir. Ortak noktayı ise sunucular oluşturmaktadır.
NEDEN LINUX? Çok çeşitli sunucu mimarilerini desteklemektedir. PC'lerin yanı sıra, Sparc, M68000, Alpha, PowerPC gibi birçok mimaride hiçbir değişiklik yapılmadan kullanılabilir. Sistem kaynaklarını minimum düzeyde kullanır, sistem gereksinimleri çok mütevazidir. Böylece sistem üzerinde daha çok uygulama çalışabilir, çalışan uygulamaların performansını yükseltir. Donanım maliyetlerini düşürür. Linux internet üzerinde geliştirilmektedir. Bu nedenle "doğal" bir sunucudur.
NEDEN LINUX? Linux her durumda servis vermeye devam etmek için tasarlanmıştır. Bir program kurduğunuzda ya da ayarlarını değiştirdiğinizde bazı işletim sistemlerinde olduğu makinayı kapatıp-açmanız gerekmez. Sadece işletim sisteminin kalbi olan kernel'ı değiştirmeniz durumunda reboot etmeniz gerekir. Linux'ların "uptime" tabir edilen, kapanmadan çalışma süreleri oldukça yüksektir. Bazı hiç kapanmadan çalışma süreleri : 2:14pm up 109 days, 17:33, 5 users, load average: 0.09, 0.06, 0.00 2:20 up 103 day(s), 13 hr(s), 1 user, load average: 0,00, 0,00, 0,01 7:51am up 335 days, 23:42, 1 user, load average: 0.00, 0.00, 0.00 Linux'un uzaktan yönetimi çok kolay ve güçlüdür. Linux'a uzaktan bağlandığınızda karşınıza gelen görüntü ile, ekranda alacağınız görüntü aynıdır. Sunucunuza istediğiniz anda istediğiniz yerden müdahale edebilirsiniz.
NEDEN LINUX? Özgür bir işletim sistemidir. GPL (Genel Kamu Lisansı) lisanslıdır. Üzerinde çalışan sunucu yazılımların büyük bir kısmı da aynı özellikleri taşır. İşletim sistemi ve sunucu yazılımları, özgür olduklarından lisansları ücretsizdir. Bu nedenle bir linux sunucu ile yapabileceklerinizi bütçeniz değil ancak ihtiyaçlarınız kısıtlar. Bu özelliği, büyümekte olan küçük ve orta ölçekli işletmeler için Linux'u bir altın madenine çevirir. Açık kaynak kodlu olması ve firma bağımsız olması nedeniyle dünya üzerinde onbinlerce programcı tarafından geliştirilmektedir. Yazılımlar çok hızlı gelişmekte ve güncellenmektedir. Bu, hata oranını azaltmakta, güvenliği ve kararlığı en üst düzeye çıkarmaktadır.
NEDEN LINUX? Firma bağımsız olması nedeniyle, yazılımı üreticisi firmanın "hapşurması" sizi etkilemez. Klasik yazılımlarda, yazılım üreten firmanın yavaş davranması, ekonomik sıkıntıya girmesi, kapanması, yazılıma destek vermemesi sizin de işinizi etkiler ve veriminizi düşürür. Pazarlama kaygısı olmadığı için size "yalan" söylemez. Birçok işletim sistemi ve bilgisayar mimarisi ile uyumludur. Hemen her tür protokol ve dosya sistemini destekler. Heterojen ağlarda sorunsuz kullanılabilir. Özgür olması nedeniyle, desteği sınırsızdır. Yazılı binlerce teknik doküman ile bilgi işlem uzmanınızı eğitip teknik servislere para dökmekten kurtulabileceğiniz gibi, çeşitli firmalarla anlaşarak ücretli teknik destek de alabilirsiniz.
http://www.openssh.org Hem sunucu hem istemci yazılımlarını içerir. Düz metin olarak aktarılan ve güvensiz olan; telnet ve rlogin için ssh, rcp için scp; ftp için sftp güvenli protokol alternatiflerini sunar. 3DES, Blowfish, CAST128, Arcfour ve AES şifreleme algoritmalarını destekliyor. Patentli algoritmaları desteklemez. X-Window oturumlarının şifrelenerek güvenli biçim network üzerinden yönlendirilmesini sağlar. TCP/IP portlarını güvenli bir tünel üzerinden şifreleyerek başka makina/porta yönlendirebilir. İsim/parola ikilisinin yanı sıra açık anahtarla kimlik tanıma özelliğine sahiptir. İsteğe bağlı olarak üzerinden akan trafiğin tamamını gzip ile sıkıştırarak yavaş bağlantılarda performans artışı sağlar.
http://www.openssh.org SSH ile Güvenli Kabuk http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/ssh.sxi SSH nedir? http://security.nyg.ege.edu.tr/ssh/ssh_nedir.htm SSH ile Bağlantılarınızı Güvenli Hale Getirin http://www.linuxfocus.org/turkce/march2003/article273.shtml Sistem Yönetimini SSH ve SCP ile Otomatikleştirmek http://linuxfocus.org/turkce/january2003/article278.shtml OpenSSH ve RSA-DSA Kimlik Sorgulama http://www.core.gen.tr/index.php?menu=9&bid=3 OpenSSH Manual http://www.openssh.org/manual.html Putty - Windows için bir SSH istemcisi http://www.chiark.greenend.org.uk/~sgtatham/putty/
http://www.webmin.com Tüm Linux sisteminin web üzerinden kolay yönetilebilmesini sağlıyor. Herhangi bir web istemcisi ile kullanılabiliyor. Hemen her büyük dağıtımın tüm sürümleri için desteği var -- ek ayar gerektirmiyor. Türkçe de dahil olmak üzere birçok dilde kullanılabiliyor. Dosya yöneticisi, kullanıcı hesapları, dosya paylaşımı, Apache, DNS, vb birçok ayar modülü bulunuyor. Eklenti sistemi sayesinde, üçüncü parti birçok modül yazılabiliyor.
http://www.usermin.com Webmin'in sistem yöneticileri yerine sistemdeki kullanıcılar için basitleştirilmiş bir versiyonu olarak düşünülebilir. Kullanıcılar kolaylıkla şifre değiştirme, mesaj okuma, yönlendirme ayarlama, SSH bağlantısı kurma gibi işlemleri web üzerinden yapabiliyor.
http://httpd.apache.org 1996'dan beri internetin en çok kullanılan web sunucusu. İnternetteki web sitelerinin %66'sı Apache üzerinde çalışmaktadır. Apache, en yakın rakibi olan Microsoft'un web sunucularının 2.5 katı pazar payına sahiptir. SSI, PHP, JSP, ASP ve benzeri sunucu tarafında programlama dillerini destekler. SSL modülü sayesinde web üzerinden güvenli iletişime olanak tanır. Gzip modülü ile web sayfalarını sıkıştırarak gönderebilir, hız artışı ve bant genişliği tasarrufu sağlar. Tek bir IP ile bir bilgisayar üzerinde farklı alan adlarına sahip yüzlerce web sitesi tutabilir. Üçüncü parti yüzlerce modülü bulunmaktadır.
http://httpd.apache.org Apache Web Sunucusu http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/inettr- 2001/apache/ Apache 1.3 Web Sunucusu Kurulumu http://www.belgeler.org/howto/apache-kurulumunasil.html Apache'yi Kafeste Koşturmak http://gsu.linux.org.tr/~conan/apache.html Apache Bölüm I http://www.linuxfocus.org/turkce/may2000/article122.shtml Apache Documentation http://httpd.apache.org/docs-2.0/ Devshed http://www.devshed.com/server_side/administration/
20 yılı aşkın bir geçmişe sahip. Ayar dosyası tam bir kabus -- tamamı insanlar tarafından okunamıyor 1046 sayfalık bir el kitabı var Güvenlik düşünülerek hazırlanmamış. Internet o zamanlar daha arkadaşcıl bir ortam idi. Tek bir binary, işlerin neredeyse tamamını üstleniyor.
http://www.postf ix.org 1997'de VMailer adıyla IBM'de geliştirilmeye başlanıyor. 1998'de Secure Mailer olarak piyasaya çıkıyor. 1999'da özgür ve açık kaynak kodlu Postfix projesine dönüşüyor. %100 Sendmail uyumlu. sendmail.cf dışında tamamen aynı dosya düzeneğini kullanıyor (/var/spool/mail, /etc/aliases, vb). Bir Sendmail sistemi kolaylıkla Postfix sistemine dönüşebiliyor. Her işi yapmaya özelleşmiş küçük küçük birçok programcığı var. Kolay ayarlanabilir, esnek ve güvenli.
http://www.postf ix.org Postfix E-Posta Sunucusu http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/postfix.ppt Postfix, RAVAntivirüs ve SpamAssassin ile Virüs ve Spam Filtrelemesi http://www.belgeler.org/howto/postfix-virus-spam.html Postfix E-Posta Sunucusu ile Başlık ve İçerik Filtreleme http://www.linux.org.tr/belgeler/postfix-header-bodyfiltreleme.html Postfix Mail Server Kurulum Dokumanı (Postfix+Mysql+Courier Imap+SMTP Auth) http://www.linux.org.tr/belgeler/postfix.html Postfix Documentation, Howtos, FAQs http://www.postfix.org/docs.html
http://www.qmail.org qmail; güvenli, güvenilir,verimli ve basit bir e-posta sunucusu. 1998'den beri yeni sürümü çıkmıyor. Güvenlik açığı bulana ödül vaat ediliyor. Mesajlar için kullandığı Maildir yapısında, mbox'ın aksine mesajların her biri birer dosya olarak saklanmakta. Bu da olası dosya kitlenme/bozulma problemlerini tek mesaj düzeyine indiriyor. Sendmail-wrapper'ı sayesinde, /usr/sbin/sendmail kullanmaya alışmış programlar, aynı yerden sanki sendmail'i kullanır gibi qmail'i kullanabiliyorlar. Vpopmail, Qmailadmin, Ezmlm, vqadmin ve benzeri sadece qmail'de çalışan saz arkadaşları var. Ek özellikler için çeşitli yamalar bulunuyor.
http://www.qmail.org Qmail E-Posta Sunucusu http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/senlik- 2002/qmail.sxi Qmail Kurulumu http://www.enderunix.org/docs/qmail.html Qinstall http://www.metin.org/baris/qinstall-1.2.tgz Qmail ile İkincil E-Posta Sunucusu Uygulamaları http://www.enderunix.org/docs/ikincil_mail_server.html Qmail'de Gelen ve Giden E-Postaların Yedeklenmesi http://www.enderunix.org/docs/qmail-yedekleme.html Qmail ile SMTP Doğrulama http://www.enderunix.org/docs/qmail-smtp-auth.txt Qinstall ile Kolay E-Posta Sunucusu Kurulumu http://www.metin.org/baris/yazilar/qinstall_pcmag.sdw Qmail / Vpopmail Kurulumu http://www.metin.org/baris/yazilar/qmail.doc Life with qmail http://www.lifewithqmail.org
http://www.mysql.com Çok hızlı, güvenilir ve kullanımı kolay. Özellikle internet ortamında önem kazanan, çok esnek ve güçlü bir kullanıcı erişim kısıtlama/yetkilendirme sistemine sahip. Apache ve PHP ile beraber web-veritabanı uygulamalarında çok yaygın olarak kullanılır. Apache- PHP-MySQL üçlüsü için hazırlanmış çok geniş bir yazılım yelpazesi bulunuyor. Tüm metinde arama (full-text search) özelliği, metin taramalarında yüksek performans ve esneklik sağlıyor. Transaction ve/ya atomik işlem kullanan çeşitli tablo tiplerini destekliyor. Stored procedure, trigger, view özellikleri henüz kararlı sürümlerde bulunmuyor. Özellikle basit ve orta karmaşıklıkta uygulamalar için ideal.
http://www.mysql.com MySQL Veritabanı Sunucusu http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/mysql/ MySQL Reference Manual http://www.mysql.com/doc/en/ Devshed - MySQL http://www.devshed.com/server_side/mysql/ phpmyadmin Web Arayüzü http://www.phpmyadmin.net
http://www.postgresql.org Kökleri 1970'lerin ikinci yarısına dayanan gelişmiş bir açık kaynak kodlu veritabanı sunucusu SQL standartlarına tam uyumluluk Oracle'in PL/SQL diline uyumlu olan PL/pgSQL ile stored procedure yazılımı Inheritance, Rule, View, İlişkisel Bütünlük, Trigger, İçiçe select ve benzeri gelişmiş özellikler içerir.
http://www.postgresql.org PostgreSQL Veritabanı Sunucusu http://seminer.linux.org.tr/seminernotlari/postgresql_php.sxi Teknik Belgeler http://techdocs.postgresql.org pgadmin - Gelismis bir PostgreSQL Grafik Arayuzu http://www.pgadmin.com
LTSP bağımlı (aptal)istemcilerin sunucuya bağlanmasına ve sunucunun işlem gücünün kullanıcılar tarafından paylaşılarak kullanılmasını sağlar. Etherboot istemcilerde -- http://etherboot.sourceforge.net/ İstemci IP (DHCP) ve çekirdeği(tftpd) sunucudan alıyor. Kök dosya sistemini bağlıyor (NFS). Bağlanan dosya sistemi ile makina açılıyor. X-Window hafızaya yükleniyor ve çalıştırılıyor. İstemciye özel dosyalar bellekten yaratılan bir disk alanında tutuluyor. Uygulamalar sunucuda çalışıyor, görüntü istemcide görüntüleniyor.
Linux Terminal Sunucusu Projesi http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/ltsp.sxi K12 LTSP Linux Dağıtımı http://k12ltsp.org/ LTSP Documentation http://ltsp.org/documentation/
http://www.xf ree86.org UNIX türevi bilgisayarlarda kullanılan X-Window Sistemi'nin özgürce dağıtılabilen açık kaynak kodlu bir alternatifi. XFree86, istemci/sunucu mimarisinde görüntü donanımları (ekran, fare, klavye) ile masaüstü ortamı arasında bir arayüz oluşturur. Görüntü donanımlarına erişmek için onun üstünde çalışacak yazılımlara bir arayüz saglar.
http://www.openldap.org/ Özgür ve açık kaynak kodlu LDAP uygulamaları ve geliştirme araçlarından oluşur. OpenLDAP, özel bir hiyerarşik veritabanı sistemidir. Verilere hızlı erişim ve network üzerinde iletişim uzmanlık alanlarıdır.
http://www.openldap.org/ LDAP Uygulamaları http://seminer.linux.org.tr/seminernotlari/ab2003_ldap_uygulamalari_mkarabiyik.sxi Kurumsal Yönetimde Dizinler, LDAP ve Yeni Dünya Düzeni http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/senlik- 2002/lkdsenlik_2002_ldap_oguzyilmaz.ppt Linux altında LDAP'a Giriş http://www.linuxfocus.org/turkce/july2000/article159.shtml LDAP Temelleri http://www.enderunix.org/docs/ldap_fundamentals/ OpenLDAP 2.2 Administrator's Guide http://www.openldap.org/doc/admin22/ Directory Administrator -- Cici bir yönetim arayüzü http://diradmin.open-it.org/
http://www.samba.org/ Hem Windows hem Linux bilgisayarların bulunduğu heterojen ağlar için idealdir. Linux bilgisayarlarında kaynak paylaşımını sağlarken, aynı zamanda Linux'tan ağda bulunan Windows bilgisayarların kaynaklarına erişime de olanak tanır. Samba aynı zamanda Windows ağı yöneticiliği de yapabilir. PDC, BDC, Master Browser, WINS Sunucusu gibi fonksiyonları üstlenebilir. Dosya sunucusu olarak çok başarılıdır. IT Week Labs'in Samba 3.0 ile Windows 2003 Server arasında yaptığı testlerde, Samba 3.0, 2.5 kat tat sağlamıştır. Mevcut sisteminize kolaylıkla entegre edilebilir. Windows sunucuları *DC, parola sunucusu ve benzer işlevler için kullanabilir.
http://www.samba.org/ Using Samba http://tr.samba.org/samba/docs/using_samba/ Linux'ta Dosya Sunucuları : Samba http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/senlik- 2002/linux-dosya-sunuculari-samba.ppt Samba Yapılandırması http://www.linuxfocus.org/turkce/march2002/article177.shtml Samba Sunucusu Nasıl http://belgeler.linux.org.tr/kitaplik/samba-sunucusunasil.html Samba : UNIX ile Windows'un Entegrasyonu http://www.linux-team.com/belgeler/samba.htm
http://www.hylaf ax.org Bir istemci/sunucu mimarisine sahip. Sunucu tüm faks işlemlerini yaparken, istemciler sunucuyu kontrol ediyor. Çeşitli faks istemcileri ile yönetilebilen basit bir protokol kullanıyor. Gelen fakslar TIFF formatında kaydedilerek, istenirse anında yazdırılabiliyor ya da e-posta ile gönderilebiliyor. İstemciler herhangi bir formatta faksı sunucuya gönderebiliyorlar. Sunucu önceden belirlenen çevirme programlarını kullanarak gönderilen faksı PS ya da TIFF formatına çevirebiliyor. Hangi makinalardan hangi kullanıcıların faks gönderebileceğine dair bir erişim denetim mekanizması var. Sadece belirli tipte telefonlara faks çekilmesi için kısıtlama getirilebiliyor (şehiriçi, şehirdısı, vb). Belirli telefonlara giden faksların indirim saatlerine çekilmesi sağlanabiliyor. Birçok modem aynı sunucuda kolaylıkla yönetilebiliyor. Faks yükü dağıtılabiliyor. Tutulan sistem kayıtları sayesinde uygun bir istemci ile, faks gönderilmesine ilişkin her türlü kayıda/istatistiğe ulaşılabiliyor.
http://www.hylaf ax.org HylaFAX Sunucu ve İstemci Kurulumu http://www.belgeler.org/howto/hylafax-kurulumu- NASIL.html Kolay Faks Sunucusu! http://www.linuxfocus.org/turkce/march2001/article196.shtml ISDN - Linux ile Faks http://www.linuxfocus.org/turkce/november2003/article317.shtml Cypheus -- HylaFAX icin bir Windows istemcisi http://www.cypheus.de Gfax http://www.cowlug.org/gfax/ HylaFAX How-To http://www.hylafax.org/howto/index.html
http://www.gnu.org/sof tware/bayonne/ GNU Bayonne, hem analog hem dijital telefon hatlarında kullanılabilen bir telefon uygulama sunucusu. Uygun bir telephony donanımı ile bir bilgisayarı tamamen kontrol edebileceğiniz bir telefon santraline dönüştürebilirsiniz. Geniş bir donanım desteğine sahip. OpenH323 entegrasyonu sayesinde tüm Bayonne uygulamaları özel bir donanım ihtiyacı olmaksızın IP telefonu bağlantıları için de kullanılabiliyor. Otomatik ses tanıma, daha fazla PBX işlevi, web servislerine entegrasyon gibi üzerinde halen çalışılmakta olan birçok konu bulunuyor.
http://www.nagios.org Sunucu, servis ve ağ hizmetlerinizi gözetlemenizi/denetlemenizi sağlar. Ağ servislerinin (SMTP, POP3, HTTP, vs) gözetlenmesi Sunucu kaynaklarının gözetlenmesi (İşlemci yükü, disk/bellek kullanimi, vs) Çevresel faktörlerin gözetlenmesi (Sıcaklık, vs) Tanımlanan problemlerin oluşması durumunda ilgili kişiler ile bağlantı kurabilir (e-posta, sms, cep telefonu, vs). Her tanımlanan problem için farklı kontak kişilerinin verilebilir. Tanımlanan olayların oluşması durumunda otomatik problem çözümü için yapılabilecek özel işler tanımlanabilir. Kolayca özel bir modül yazılmasına olanak tanıyan bir eklenti yapısına sahip. Farklı kullanıcıların tanımlanıp, web arayüzündeki farklı bölümlere göre yetkilendirilebilir.
SUNUCU ÖNERİLERİ Sunucuya, ekran ve klavye bağlamayın. Birilerinin gelip kurcalama (ve doğal olarak bozma) olasılığını arttırır. Sunucunun varlığını, oradaki çalışanlara unutturmaya çalışın. Voltaj inip çıkmalarını ve kısa süreli elektrik kesintilerini engellemek için UPS ile sunucunuzu destekleyin. UPS ile Linux'u haberleştirerek, UPS'in yetersiz kalacağı bir durumda Linux'a yumuşak iniş yaptırabilir ve makinayı otomatik olarak kapatabilirsiniz.
SUNUCU ÖNERİLERİ Otomatik bir yedekleme sistemi kurmayı kesinlikle ihmal etmeyin. Sunucuların birbirine otomatik yedeklerinin alındığı bir sistem olabilir. Özellikle uzaktan yönetilen sistemlerde yedekleme çok önemlidir. Uzun süre başına gidilmeyen sistemler, zamanla unutulur, sorunsuz çalıştığı için endişe edilmez. İşletim sisteminde bir problem olmasa da, donanım arızası veri kaybına yol açabilir.
SUNUCU ÖNERİLERİ Sunucuda kullandığınız yazılımları yeni sürümleri çıktıkça güncellemelisiniz. Genelde eski sürümden daha iyi olduğu için, yeni sürüm piyasaya sürülür. Güvenlik delinmelerinin de (hack/crack) çok önemli bir kısmı eskimiş programlardan kaynaklanır. Bugtraq ve benzeri güvenlik duyuru listelerini takip etmeye çalışın. Her sunucuda her yazılımı sürekli güncelleyemeseniz de, kullandığınız eski sürümde herhangi bir hata olduğu belirlenirse bundan haberdar olabilirsiniz. Sürekli kullandığınız programların, varsa, duyuru listelerine kaydolun. Böylece yazılım hakkındaki önemli gelişmelerden ve deneyimlerden yararlanabilirsiniz.
SUNUCU ÖNERİLERİ Kimseye güvenmeyin :-). İstatistikler, güvenlik delinmelerinin %80'inin kurum içinden saldırılarla, sadece %20'sinin kurum dışından gelen saldırılarla olduğunu ortaya koymuştur. Bu nedenle sadece bir firewall (güvenlik duvarı) koyup arkanıza yaslanmayın. Firewall sizi sadece dışarıdan gelebilecek saldırıların bir bölümüne karşı korur. Erişim yetkilerini verirken, son derece cimri davranmalı, gereksiz her şeyi kısıtlamalısınız. Kendinize "neyi kapatmalıyım?" diye değil, "neyi açmalıyım?" diye sormalısınız. Erişim şifreleri özenli seçilmeli. Anlamlı kelimelerden (farklı dillerde de olsa) oluşan ve harf/rakam karışık olmayan şifreler davetiye niteliği taşır. Internette herhangi bir sitede yüzlerce dilde sözlük ve bunları sırayla deneyecek programlar bulabilirsiniz. Yönetim şifreleri düzenli olarak değiştirilmeli ve çok az kişide (mümkünse 1) bulunmalıdır.
SUNUCU ÖNERİLERİ Sunucu tamamen otomatik çalışmalıdır, dışarıdan yardıma ihtiyaç duymamalıdır. Sisteminizi kurarken "manual" müdahaleyi olabildiğince sıfıra indirmelisiniz. Donanım değişiklikleri dışında yaptığınız müdahalelerin büyük bir çoğunluğu aslında sunucu tarafından otomatik yapılabilir. Bu hem hata payını azaltır, hem de değerli zamanınızın ve emeğinizin boşa gitmesini engeller.