BILGISAYAR DONANIM NOTLARI

1. BILGISAYAR NEDIR? BILGISAYAR DONANIM NOTLARI Bilgisayar aldigi komutlar uyarinca veri isleyerek problem çözen otomatik elektronik aygitlarin ortak adidir. Bu tür aygitlar, çalisma ilkeleri, donanim tasarimlari ve uygulama alanlari bakimindan örneksel, sayisal ve karma bilgisayarlar olarak üç gruba ayrilirlar. Bilgisayarlarin en büyük özelligi elektronik olmasidir. Daha sonra elektronik alanindaki ilerlemelerin paralelinde hizla geliserek yaygin bir hale gelmistir. Bunun disinda bilgisayarlarin fiziksel olarak büyük/küçük boyutlari da vardir. Ilk gelistirilen bilgisayarlar tonlarca agirliginda idi. Elektronik alanindaki gelismelerin sonucu olarak lambalarin yerini transistörler, daha sonra da onlarin yerini entegre devreleri almis ve bilgisayarlar donanim olarak küçülmüstür. Büyük bilgisayarlar sistemlerin ardindan büyük firmalar, kamu kuruluslari kuruluslar için mini bilgisayarlar gelistirilmis ve uzun yillar ofis hayatinda yer almistir. Daha sonra daha küçük boyutlardaki ve tek bir kisinin kullanabilecegi mikro bilgisayarlar gelistirilmeye baslanmistir. En sonunda 1981 yilinda IBM firmasi IBM PC gelistirerek bilgisayar tarihine önemli bir adim atmistir. Bugün dünyada milyonlarca insan kendi kisisel bilgisayarini kullanmaktadir. Istedigi yere tasiyabilmekte ve istedigi isi yapabilmektedir. 1.1 Bilgisayarin Iç Organizasyonu Bir bilgisayarin genel fonksiyonel parçalari blok diagram seklinde Sekil 1 de gösterilmistir. Sekil 2 de ise merkezi islem biriminin iç yapisini sematik olarak görünmektedir. Bellek (Memory) Merkezi Islem Birimi CPU Kontrol yolu (Control bus) Adres yolu (Address bus) Veri yolu (Data bus) Genisleme Yolu (Expansion Bus) Çevre Cihazlari (Peripherals) Sekil 1. Bilgisayarin fonksiyonel parçalari - 1 -

CP Kontrol Kaydedicileri Aritmetik Lojik Unite Kontrol Unitesi Control Address Data Genel Amaçli Kaydedicileri Durum Kaydedicileri 2. BILGISAYARIN TEMEL ISLEMLERI Bilgisayarin yaptigi temel islemler: Sekil 2. Merkezi Islem Birimi Organizasyonu Giris (Input): Kullanici tarafindan ya da bilgisayar tarafindan saglanan verilerdir. Bu veriler, sayilar, harfler, sözcükler, ses sinyalleri ve komutlardir. Veriler giris birimleri tarafindan toplanir. Islem (Processing): Gereken verilere göre, programin yetenekleri ölçüsünde yapilan islemler. Çikis (Output): Bilgisayar tarafindan üretilen rapor, belgeler. Islenmis sonuçlarin yazili olarak ekrandan veya diger çikis birimlerinden çikarilmasidir. Saklama (Storage) : Sonradan kullanim için bilgilerin saklanmasi. 3. BILGISAYARIN BILESENLERI Bilgisayar içindeki islemleri belli bilesenler (components) yerine getirir. A. Giris Birimleri (Input Devices) Bilgisayarlara veri girmekte kullanilan araçlardir. Klavye, fare, disket, hard disk (sabit disk), joystick, tarayici (scanner), mikrofon, ekran (dokunmatik), CD, barkod okuyucu vb. B. Islem Birimleri (Processing Units) Bilgisayardaki ana islem birimi CPU ya da islemci (microprocessor) olarak adlandirilan ana islem birimidir. Sonraki bölümde CPU genis olarak yer almaktadir. CPU disinda su islem birimleri vardir: - 2 -

Anakart (motherboard) : Bir sase üzerinde bütün bilesenleri birlestirir. Yonga seti (Chip Set) : Bir dizi yonga (chip) ya da entegre devre (integrated circuit). Chip Set islemci ve diger yongalari içeren önemli bir grup bilesendir. Veri yolu ve Adres Yolu (Data bus, Address bus) : CPU ile diger bilesenler arasinda veri alisverisini saglayan bilesenler. Genisleme Yuvalari (Expansion Slot) : Ek aygitlarin (çevre birimlerinin) bilgisayara baglanmasini saglar. Saat (Clock) : Islemcinin hizini düzenler. Bellek (Memory) : Islenecek bilgileri geçici olarak saklar. C. Çikis Birimleri (Output Devices) Bilgisayarda elde ettigimiz dosyalarin çikislarini görmek için kullanilan birimlerdir. Ekran, yazici, vb. 4. BILGISAYAR DONANIM TEKNOLOJILERI 4.1 KASA Bilgisayar donanimi için fiziksel koruma saglar.farkli tüleri vardir: o Mini tower o Midi tower o High tower o Mount rack : bilesenler raflari olan dolaplar içersine yerlestirilir.çok sayida disk, cd rom vs gibi genislemeye imkan verir. o Slim kasa : az yer kaplar. Fakat teknik bakimlari daha zordur. o ATX kasa : iyi havalandirma vardir. Isletim sistemi tarafindan sistemi kapatabilme (Soft Power Support) özelligi bulunmaktadir. 4.2 BILGISAYARIN GÜÇ BIRIMI (POWER SUPPLY) Bilgisayar parçalari genellikle 5, +5, -12, +12 volt DC ile (dogru akim) çalisirlar. Güç kaynaklari sebekeden aldiklari 220 yada 110 volt AC yi çesitli voltajlarda DC ye çevirir. Ayni zamanda bir regülatör vazifesi görerek bu voltajlari sabit tutar. Güç kaynaklari genelde güçlerine göre siniflandirilir. Baglanacak aygit sayisina görede seçim yapmak gerekir. CD-ROM, yedekleme ünitesi, 2-3 HDD bulundugu server larda ek güç kaynagi kullanmak gerekebilir. a. Power Supply Konnektörleri : Güç birimlerinin ana karta (motherboard) baglanmasi için degisik konnektörler (connectors) kullanilir. AT kasalarda ana kart üzerindeki iki yuvaya P8 ve P9 disi konnektörleri takilir. - 3 -

ATX kasalarda ise tek bir 20 kabloyu konnektör kullanilir. b. Çevre Birimlerle Baglanti Konnektörleri : Çevre birimlere güç aktarmak için molex konnektör kullanilir. Sabit diskler, CD-ROM, vb. birimlerde bu konnektörler kullanilir. Ayrica mini konnektör ise disket sürücü gibi birimler için kullanilir. 4.3 ANAKART Anakart, bir bilgisayarin tüm parçalarini üzerinde barindiran ve bu parçalar arasindaki iletisimi saglayan elektronik devredir. Sekil 3 Bilgisayar anakartinin görünümü Anakartin üzerindeki kartlara veri akisi bus adi verilen veriyollari üzerinden yapilir. Buslar kendi içinden ikiye ayrilir. Bunlar System Bus ve I/O Bus dir. System Bus, islemci ile RAM arasindaki veri akisini saglar. I/O Bus ise çevre kartlarin iletisimini ve bunlarin islemci ile arasindaki iletisimi saglar. Anakart üzerindeki köprü chipsetler (bridge) I/O Bus i System Bus a baglar. Genelde anakart üzerinde: Güç kaynagi girisi BIOS Islemci yuvasi Chipsetler Bellek yuvalari Genisleme yuvalari Portlar - 4 -

IDE, UDMA ve SCSI baglanti yuvalari Floppy baglanti yuvasi Diger yardimci devreler görebilirsiniz. Güç Kaynagi Girisi : Anakarta enerji veren baglantidir. Kasa üzerindeki güç kaynagindan çikan ana güç kablosu buraya takilir. Bios : BIOS, bilgisayarin açilabilmesi için gerekli bir aygittir. Bu aygitin üzerinde üretici firmanin hazirlayip yükledigi bir yazilim vardir. BIOS yazilimi sistemin açilis sirasinda ana karta bagli diger aygitlarin açilmasini ve test edilmesini saglar. BIOS un sistemi açip test edebilmesi için sisteme bagli donanimlarin özelliklerini bilmesi gerekir. Bu bilgiler bilgisayar kapali bile olsa silinmemelidir. Örnegin harddiskin özellikleri, sistem saati gibi. Bu isi CMOS yapar. CMOS üzerindeki bu bilgileri silinmemesi için anakart üzerinde bir CMOS PILI bulunur. CMOS bu pil ile 2-3 yil silinmeden çalisabilir. Islemci Yuvasi : Günümüz islemcileri slot veya soket yapida olup, anakartlar üzerinde de islemci için ya soket ya da slot seklinde bir yuva bulunmaktadir. Bazi anakartlarda hem slot hem soket islemci yuvasi da mevcuttur. Bazi anakartlarda ise birden çok islemci takilabilmesi için daha fazla soket veya slot bulunabilmektedir. (Özellikle server (sunumcu) olarak kullanilan bilgisayarlarda bu tür anakartlar kullanilmaktadir. Yongaseti(Chipset) : Chipset anakartin üzerinde yer alan bir dizi gelismis islem denetçileridir. Bu denetçiler anakartin üzerindeki bilgi akis trafigini denetler. Islemcinin verileri aldigi yollari takip eden anakart üzerindeki chipsettir. Chipset'lerdeki gelismeler islemcilerdeki gelismelere paralel olarak ilerlemektedir. Yeni bir RAM ya da bus gelistirildigi zaman bunu islemciye aktaracak olan Chipsetler de gelistirilir. Pentium islemciler için farkli chipset üreticileri mevcuttur. Bunlar Intel, SIS, Opti ve Via dir. Bu chipsetler kullanilabilecek islemci ve anakartin performansini belirler. Günümüzde kullanilan LX, BX, EX, ZX, i810, i820, i815 ve Super Soket 7 tipi anakartlarin chipsetleri farkli hizdaki islemcilere destek verirler. LX tipi anakartlar 66 MHz veri yolunu destekler. BX tipi anakartlar ise 100 MHz ve üzeri veriyolu nu destekler ve bu amaçla üretilen Pentium II ve Pentium III islemcileri çalistirirlar. LX Chipset : LX chipsetler 66 MHz veriyoluna sahiptirler ve soket 370 ve slot 1 yapidaki Celeron ve Pentium II (233-333) islemcileri desteklemektedir. 3 DIMM slota sahiptirler ve maksimum 768 MB SDRAM desteklemektedirler. ZX Chipset : ZX chipset hem 66 MHz hem de 100 MHz veriyolunda çalismaktadir. Celeron, Pentium II ve Pentium III islemcileri desteklemektedir. 2 DIMM slotu vardir ve 512 MB SDRAM desteklemektedir. - 5 -

BX Chipset : BX chipset de 66 MHz ve 100 MHz veriyolunu çalismaktadir. Celeron, Pentium II ve Pentium III islemcileri desteklemektedir. 4 adet DIMM slot ile 1 GB a kadar RAM destegi vardir. CAD/CAM gibi resim isleme, database uygulamalari, ses isleme ve 3D oyunlar gibi yüksek performans isteyen uygulamalarda tercih edilmektedir. Önceleri ATA33 standardini destekleyen BX chipsetler artik ATA66 standardini da desteklemektedir. i810 Chipset : i810 chipsetlerde tümlesik görüntü ve ses özelligi mevcuttur. Bu chipsetler ayni zamanda 66 MHz ve 100 MHz veriyolunu desteklemektedir. i810 chipseti digerlerinden ayran en büyük özelliklerinden bazilari; direk AGP grafik arabirimi, ATA 66 hard disk standardi, AC 97 ses destegi, STS (Suspend to RAM) ve AMR (Audio Modem Riser) dir. Ayrica ATA 66 standardini ilk destekleyen chipsettir. STS (Suspend to RAM) özelligi ile çok az elektrik harcayarak çok kisa zamanda bilgisayarin açilmasini saglamaktadir. i820 Chipset : i820 chipset i 100 ve 133 MHz sistem bus hizinda çalisan islemciler için üretilmis bir chipsettir. MCH (Memory Controller Hub), ICH (I/O Controller Hub) ve FWH (Firmware Hub) olmak üzere üç ana bilesenden olusmaktadir. i820 chipseti özellikle 400 MHz e kadar saat hizinda çalisabilen RDRAM (Rambus DRAM) için gelistirilmistir. RDRAM, SDRAM den çok daha yüksek frekanslarda çalisabilmektedir. Intel 820 yi DIMM RAM lar ile uyumlu hale getirebilmek için MCH içerisinde MTH (Memory Translator Hub) bulunmaktadir. i810e Chipset : i810e chipset, i810 chipsetin gelistirilmis halidir. 66, 100 ve 133 MHz veriyolunu desteklemektedir. Böylece Celeron ve Pentium III/133 MHz islemcileri desteklemektedir. Ayrica 133 MHz SDRAM destegi ile grafik islemlerinde daha iyi performans saglamaktadir. i815-i815e : i815 chipset, i810e chipsetin devami niteligindedir. Ancak bu chipsetin getirmis oldugu en yeni özellik i815 chip içine yerlestirilmis grafik arabirimine ek olarak ayri bir slotta AGP4X grafik desteginin olmasidir. Böylece daha iyi grafik için gelismis ekran karti kullanmak isteyen kullanicilara avantaj saglanmis oldu. i815e chipseti ise i815 chipseti ve ICH2 bileseninden olusmaktadir. Ilk etapta I815 yonga ile ICH (I/O Controller Hub) adi verilen I82801AA yongasi beraber kullanildi. I/O Giris Çikis arabirimi, PCI, Harddisk, USB, gibi arabirimleri kontrol eden ICH (I82801AA) yonga, harddisklerde ATA66 yi desteklerken AMR gibi yeni bir teknolojiyi de beraberinde getirdi. Teknolojideki hizli ilerleyis harddiskte de ATA100 standardi ile görüldü ve AMR arabiriminin beklenen sonucu gösterememesi nedeniyle yeni arabirimler üzerinde çalisildi. ICH 2 (I82801BA) yongasi ile beraber bir kaç degisiklik yapildi ve disklerde ATA100 destegi ve CNR (Communication Network Riser) denilen yeni bir teknoloji sunuldu. CNR ile Ethernet, USB, Ses gibi bilesenleri destekleyen kartlarin üretilmesi planlandi. Ayrica 2 olan USB destegi ayri bir - 6 -

yongaya gerek kalmadan 4 e çikti. Bu farkliligi belirtmek için ise I815+ICH2 bilesenine kisaca I815E adi verildi. i820 Chipset i820 chipset i 100 ve 133 MHz sistem bus hizinda çalisan islemciler için üretilmis bir chipsettir. MCH (Memory Controller Hub), ICH (I/O Controller Hub) ve FWH (Firmware Hub) olmak üzere üç ana bilesenden olusmaktadir. i820 chipseti özellikle 400 MHz e kadar saat hizinda çalisabilen RDRAM (Rambus DRAM) için gelistirilmistir. RDRAM, SDRAM den çok daha yüksek frekanslarda çalisabilmektedir. Intel 820 yi DIMM RAM lar ile uyumlu hale getirebilmek için MCH içerisinde MTH (Memory Translator Hub) bulunmaktadir. i840 Chipset : Bu chipsetin i820 chipsete ek olarak getirmis oldugu en önemli yenilikler 3 grupta toplanabilir. Bunlardan birincisi, anakarti is ortamlarinda güçlü bir platform olarak Workstation yada giris seviyesi server olarak kullanilmasini saglayacak çift Pentium III islemci destegi. i840 sadece 133MHz veriyolu destegi saglamakta bu nedenle 133MHz de çalisan Pentium III islemciler ile maksimum performans saglanabilmektedir. Ikinci önemli özelligi ise tek kanalda RDRAM band genisligi ençok 1.6GB verebilirken bu chipset ile iki kanal RDRAM destegi geldigi için en çok 3.2GB lik bellek band genisligi saglanmaktadir. Bu sekilde grafik ve resim isleme programlari olan CAD/CAM, AutoCAD gibi yazilimlar ile ugrasan kullanicilar için daha canli, hizli ve net görüntüler sunulmaktadir. Üçüncü yenilik ise anakart üzerinde Intel i82806 kullanildiginda mevcut 32bitlik PCI yuvalarina ek olarak 64bitlik PCI yuva destegi gelmekte ve iki yonga arasindaki band genislik ise 533MB/s olmaktadir. Bu yuvalarda daha çok yüksek bandgenisligi isteyen Gigabit Ethernet, Fiber Channel yada SCSI kartlar kullanilabilmektedir. Bellek Yuvalari : Anakart üzerinde RAM olarak ifade ettigimiz bellek kartlarini takmak için yuvalar bulunur. Eski anakartlarda 30 pinlik ve 72 pinlik, yeni anakartlarda ise 168 pinlik bellek yuvalari kullanilmaktadir. Bazi eski anakartlarin üzerinde hem 72 pinlik hem de 168 pinlik bellek yuvasi görmek de mümkündür. Genisleme Yuvalari : Bu genisleme yuvalarina slotlar da denir. Anakartlarda bulunan veriyolu türlerine göre kullanilan slotlar sunlardir : ISA (16 bit veri yolu) VESA (24 bit veri yolu) PCI (32 64 bitlik veri yolu) AGP (AGP ekran kartlari ve 3D-FX kartlari için özel) CNR (Özel iletisim portu, henüz standartlasmadi) AMR (Özel ses/modem kartlari için, henüz standartlasmadi) - 7 -

Genisleme slotlari ana karta sonradan ilave edebilecegimiz kartlari takmak için kullanilir. Her yuvaya yuvanin özelligine uygun olan kart türü takilabilir. (TV karti, fax-modem karti, ses karti gibi) Portlar : Anakartin dis donanim aygitlari ile iletisimini saglayan kapilardir. Günümüz anakartlari üzerinde su portlar standart olarak bulunmaktadir : PS/2 portlari COM1 ve COM2 portlari (seri portlar) LPT1 portu (paralel port) USB portu FireWire/IEEE 1394 Klavye ve fare baglamak için iki adet bulunur. Iletisim portlaridir. Eski tip seri fareleri bu tip portlara baglayabiliriz. Ayrica harici modem baglantisi, dogrudan kablo baglantisi için de kullanilabilirler. Yazici portudur. Ayrica dogrudan kablo baglantisi için de kullanilabilir. Yeni tip bir port türüdür. Ayni anda 128 aygitin birden baglanabilmesine olanak verir. Bu porta USB destegi olan aygitlari özel kablosu ile baglayabiliriz. Diger port türlerine göre daha hizlidir. Seri, paralel, IDE, SCSI, RAID kisaca bilgisayarda cihazlari baglamak için kullandigimiz tüm portlar için ortak olarak kullanilabilecek bir baglanti noktasi olarak gelistirilen bir yapidir. Eski anakartlarda klavye, fare, iletisim ve yazici baglanti portlarini anakart üzerine entegre olarak degil, bir kontrol karti üzerine bagli olarak görebiliriz. IDE, UDMA ve SCSI Baglanti Yuvalari : Genellikle sabit disk, CD-ROM sürücüsü, CD-Writer, DVD-ROM sürücüsü için kullanilan baglanti noktalaridir. IDE UDMA SCSI 40 pinlik baglanti yuvasidir. IDE aygitlari bu yuvaya içerisinden 40 adet kablo geçen bir data kablosu ile baglariz. 40 pinlik baglanti yuvasidir. UDMA aygitlari bu yuvaya içerisinden 80 adet kablo geçen data kablosu ile baglariz. 68 veya 80 pinlik baglanti yuvasidir. SCSI aygitlari bu yuvaya içerisinden 68 veya 80 kablo geçen özel data kablosu ile baglariz. SCSI aygitlar digerlerinden daha hizli oldugu için server olarak kullanilacak bilgisayarlarda tercih edilir. Floppy Baglanti Yuvasi : Disket sürücüyü baglamak için kullanilir. 30 pinlik bir baglanti yuvasidir. Bu yuvaya yine 30 pinlik bir data kablosu ile disket sürücüsü baglanir. 4.3.1 Anakart Çesitleri : Baby AT :1997-98 öncesi PC lerde kullanilan kartlardir. Bayby AT boyutlarindaki anakartin bazi sorunlari var. Her seyden önce ISA genisleme yuvalari islemci ile ayni hizadadir ve eger bu yuvalara takilan genisleme kartlarinin boyutlari büyükse islemciye degmeleri kaçinilmaz olmaktadir. Bellek yuvalari sabit disk ve disket sürücünün altinda kalmaktadir bu nedenle yuvalara bellek çikarip takmak çok zordur. Baby AT kart ve buna uygun kasa ile bilgisayar içerisinde havalandirmayi saglamak - 8 -

da mümkün olmamaktadir. Power supply 12 ve 5 volt saglarken, board üzerindeki bir regülâtör kartlar ve CPU için de 3.3 voltluk enerji saglar. Sekil 4 AT tipi Anakart ATX : INTEL in ATX standardi ile daha çok giris/çikis birimi alinmis. Bellek yuvalari ise sistemin orta kisminda yer aliyor ve erisimi kolaylastiriyor. Kasada bu yeni anakarta göre yeniden düzenleniyor. Sekil 5 ATX tipi Anakart ATX anakartlarin daha eski bir teknoloji olan AT anakartlardan farklari sunlardir : 1- AXT anakartlar sadece ATX kasalara monte edilebilirler. Çünkü ATX kasalarin güç kaynagindan çikan ana güç kablosu sadece ATX anakartlara takilabilecek sekildedir. ATX kasalar genis olduklarindan PC montaji oldukça rahat olur. 2- AXT anakartlarda seri ve paralel portlar anakart üzerine entegre edilmis oldugundan artik ayri kablolarla baglamaya gerek yoktur. 3- ATX anakart üzerinde islemci yuvasi tam güç kaynaginin altina geldiginden, güç kaynaginin üfleyen fani sayesinde islemci daha iyi sogutulmaktadir. - 9 -

4- ATX anakartlarin en önemli üstünlügü ise; isletim sisteminin (Windows un) kapanmasi ile birlikte sistemin de otomatik olarak kapanmasi özelligidir. Bu tür bilgisayarlarda Windows u kapattigimizda sistem otomatik olarak kapanir, açma/kapama dügmesine basilmaz. Bu özelligi kullanabilmek için BIOS Setup bölümünde Power Management özelliginin açik olmasi gerekir. Baby AT ve ATX kartlar için üretilmis kasalar ayri kasalardir ve kartlar sadece kendi için üretilmis kasaya uyar. LPX : Bu kartlarda genisleme yuvalari Riser adi verilen bir kartin üzerine paralel olarak takiliyor. Bu da anakart ile ilgili bir islem yapildiginda (mesela memory takmak gibi) genellikle genisleme kartlarini sökme ihtiyaci doguruyor. Genelde hizli islemciler için sogutma ihtiyaci var. Sekil 6. LPX tipi Anakart NLX : NLX yapida, tüm genisleme kartlari anakartin yan tarafinda toplanmistir. Genellikle power supply Riser in oldugu tarafta yer almaktadir. Riser in durumu LPX deki Riser gibi degildir. Aslinda anakart Riser a yandan monte edilmistir. CPU nun altinda bulunan Release latch disariya dogru açildiginda anakart kolayca Riser dan; daha dogrusu kasadan yatay bir sekilde çikarilmaktadir. Anakart yine takilmak istenildiginde masaya paralel bir sekilde genisleme karti gibi Riser a takilir. NLX kartlarda AGP destegi gelmis, fakat ihtiyaci nedeni ile, AGP slot u anakart üzerinde kalmistir. DIMM memory destegi Pentium II için SEC destegi Daha iyi havalandirma Sistem kartinin rahatça söküp çikarabilme için seçenekler - 10 -

Sekil 7 NLX tipi Anakart Daha kisa kablo kullanimi için Riser üzerinde disk ve disket çikislari NLX board larin avantajlarindan sayilabilir. 4.4 VERI YOLLARI ve TEKNOLOJILERI Veriyolu (BUS), anakarttaki tüm aygitlar arasi veri iletisimini saglayan devrelerdir. Aygitlarin belli bir fonksiyonu yerine getirmeleri için birlikte çalismalari gerekir. Her bir aygitin digerleriyle baglantisi olmasi gerektigi düsünülürse veriyolunun önemi ortaya çikar. Her bir aygitin tek tek birbiriyle baglanmasi yerine bir veriyoluna bütün aygitlarin baglanmasi daha avantajlidir. Böylece hem maliyet düsürülür hem de daha az yere ihtiyaç duyulur. Veriyollari asagidaki tiplerde olabilir: 1. Merkezi Islem Birimi veriyolu veya sistem veriyolu. 2. Adres veriyolu 3. Bellek veriyolu 4. Giris/Çikis veriyolu 4.4.1 Sistem Veriyolu (System Bus) Sistem Bus, islemci, RAM ve L2 önbellegi birbirine baglar. Diger I/0 bus da bu yol üzerinden islemciye giris/çikis yapar. System Bus kullanilan islemciye göre farklilik gösterir. Islemcinin tipi system bus'in genisligini ve hizini belirler. Ne kadar hizli System bus kullanilirsa sistemin hizi ve diger parçalarla haberlesmesi de o derecede artar. Eski bilgisayarlarda kullanilan 486 islemciler 25 MHz bus hizina sahipken, Pentium islemciler bu hiz barajini 66 MHz'ye yükselttiler. Pentium II ve Pentium III islemciler bu hiz 100 MHz ve 133 MHz hizina kadar yükseltmistir. Ancak bu hizda çalisabilmek için 100 MHz destekli PC100 SDRAM ve 133 MHz RDRAM kullanilmasi gerekmektedir. 4.4.2 Giris/Çikis Veri Yollari (Input/Output Bus) Bilgisayarin dis dünyayla iletisimini saglayan giris/çikislar bu yolla yapilir. Ses karti, ekran karti, modem, vs. bu yolla anakarta baglanirlar. Günümüz bilgisayarlarinda farkli I/0 veriyollari çesidi yer alir. Bu veriyolu tipleri söyledir; - 11 -

ISA : Verilerin bilgisayari olusturan parçalar arasinda 16 bit olarak dolasmasina ISA ( Industry Standart Architecture) denir. Bus hizi 8 MHZ dir. IBM firmasinin gelistirmis oldugu bir standarttir. IBM ücretsiz olarak bu standardi dagittigi için diger firmalar tarafindan da benimsenmis ve bu standartta bir çok genisleme karti (ses karti, ethernet karti) üretilmistir. MCA : Bus hizi 10 MHZ dir ve bus genisligi de 32 bittir. Ayrica MCA standardina uygun kartlar kolayca kon figüre edilebiliyordu. Ama MCA nin hem ISA ile uyumlu olmamasi hem de IBM in bu yeni teknolojinin lisansi için ücret talep etmesi bu mimarinin piyasada kabul görmemesine neden oldu. EISA : Teknolojik gelisme içerisindeki IBM in rakipleri, Compaq basta olmak üzere diger firmalar da kendi mimarilerini ürettiler ve yeni ürünlerinin ismi de EISA (Extended gelistirilmis Industry Standart Architecture) olarak adlandirildi. Isminden de anlasilacagi üzere yeni ürün ISA nin gelistirilmisi ve ISA ürünleri ile uyumlu idi. Ayrica MCA nin üstün özelliklerinin hepsini üzerinde bulunduruyordu. EISA da ISA gibi 8 MHZ de çalisir ama 32 bitlik bir bus tir. EISA uyumlu kartlarda jumper, Swicth kullanmadan yazilim yoluyla kolayca kurulabiliyordu. PCI : PCI in üstünlüklerini söyle siralayabiliriz: PCI islemciden bagimsiz bir yapidadir. 486 ve Pentium islemcileri kadar Power PC ve Alpha islemcilerini kullanan bilgisayarlarda bile kullanilabilir. PCI da bus taki veri aktarimi sirasinda islemci baska isler yapabilir. 5 ve 3.3 volt çalisan anakartlari destekler. Orijinali 33 MHZ dir. Sonradan 66 MHZ e yükseltilmistir. 32 ve 64 bit olarak kullanilabilir. 33 MHZ de 133 MBps, 66 MHZ de 64 bitte 528 MBps bilgi transfer hizi saglar. AGP : AGP (Accelerated Graphics Port) 132 MBps süratle bilgi transferine izin veren, özellikle 3D çalismalarinda kullanmak amaci ile gelistirilen bir kart bus yapisidir. Bu sayede ekrandaki kare atlamalari yok denecek kadar azaltilmistir. AGP Pentium II nin SEC kartusu ve memory ler arasinda direk bir erisim yolu kullanarak 265 MBps süratine erisebiliyor. PCMCIA : PCMCIA kart özellikle laptop ve notebook bilgisayarlar için gelistirilen adaptörleri kredi karti boyutunda olan bir bus yapisidir. 16 bit olarak çalisir ve tek bir IRQ kullanir. 3 tipi vardir. Tipler kalinliklarina göre: Type1 3.5 mm, Type2 5mm, Type3 10.5 mm dir. PCMCIA in bir yeni sürümü denilebilecek PC CARD diye adlandirilir ve 33 MHZ de 32 bit çalisir. PCMCIA 5 volt kulanirken PC CARD 3.3 volt kullanmaktadir. Type1 modem ve ethernet karti olarak kullanilir. Type2 RAM olarak kullanilir. Type3 HDD olarak kullanilir. Genel özellikleri: Bilgisayar açikken kartlar takilip çikarilabilir, hemen aktif hale gelirler. - 12 -

Soket servis adi verilen özel bir yazilim ara yüzü ile Intel mimarisini üstün bir düzeyde destekler. Card Identification Structure (CIS) sayesinde diger aygitlar karti daha hizli ve iyi bir sekilde algilar böylece kullaniciya da çok yük düsmez. 4.4 MIKROISLEMCI (CPU-Central Processing Unit) Mikroislemciler bilgisayarin en önemli parçalaridir. Bilgisayardan islemlerin hemen hepsi mikroislemci tarafindan gerçeklestirilir. Bilgisayarin diger bölümleri mikroislemciye bilgi aktarmak ve mikroislemciden gelen bilgileri kullanicilarin anlayacagi bir sekle sokmak isiyle ugrasirlar. Gelismis bir islemci milyonlarca transistör bulunmaktadir. Güncel islemcilerden Intel Pentium III islemcisinde 28 milyon, Pentium IV islemcisinde 42 milyon transistör kullanilmistir. Dünyada islemci üreten az sayida firma vardir. Bunlardan Intel en yaygin kullanilan islemci markasidir. Bunun yaninda son yillarda Amd marka islemciler de Intel ile rekabet edebilmektedir. Sekil 4 AMD Duron slot islemcisi (Intel Pentium III düzeyinde bir islemci) Sekil 5 Pentium IV soket islemcisi Bazi mikroislemciler çok fazla isi üretirler. Bu mikroislemcileri çesitli seramik yada metal isi düsürücülerle (Heat Sink) ya da küçük fanlarla sogutmak gerekir. Ilk PC lerde kullanilan islemciler 8086/8088 kodunu tasiyordu. Daha sonra Intel in üretime bagli olarak 80286, 80386, 80486, Pentium, Pentium Pro, MMX, Pentium II, Pentium III ve son olarak ta Pentium IV leri kullanilmaya baslandi. Bu islemcileri birbirinden farkli kilan noktalar iç yapilari ve islem kapasiteleridir. - 13 -

Örnegin 8088 islemcisi bilgileri byte lar halinde degerlendirir. Yani 8088 8 bitlik bir mikroislemcidir. 80286 islemcisi 16 bitlik, 80386 ve 80486 islemcileri ise 32 bitlik islemcilerdir. Pentium ve Pentium Pro 32/64 islemciler olarak degerlendirilir. Islemcilerin 8 bitlik veya 16 bitlik diye ifade etmemizin nedeni islemcinin anakart üzerinde 8088 nin 8, 80286 16 bacagi vardir. 80386 nin 32, Pentium ve Pentium Pro nun 64 adet veri bacagi vardir ama veriler 64 bacak üzerinden alindiktan sonra islemlerin büyük bir bölümü 32 bit üzerinden yapilir. Bu nedenle Pentium ve Pentium Pro 32/64 bitlik islemciler olarak tanimlanir. Mikroislemciler, bilgileri bilgisayarin beleginden alip isler ve bilgileri tekrar bellege kaydeder. Bellekte bilgiler byte lar seklinde saklanmaktadir. Bellekte bulunan her bos byte yerinin bir adresi vardir. Mikroislemci veya diger cihazlar bellege ulasirken bu adresleri kullanirlar. Mikroislemcinin adresleme için kullandigi bacaklar adres bacagi adini alir. Bu bacaklar ne kadar çok olursa mikroislemci o kadar çok miktarda bellegi adresleyebilir. Örnegin 8088 in 20 adet adres bacagi vardir ve 1 MB i adresleyebilir. 80386 nin ise 32 adet adres bacagi vardir 4 Gigabyte bir bellegi adresleyebilir. CPU Yorum Adresleyebildigi Internal Dis saat Iç saat Model FPU yili cache Hizi (mhz) Hizi (mhz) Ram iç bus dis bus 8086 Ilk CPU 1978 5 5 1 Mb Hayir Hayir 16 bit 16 bit Ilk olarak IBM PC/XT 8088 bilgisayarlarinda 1979 8 8 1 Mb Hayir Hayir 16 bit 8 bit kullanildi. 29000 transistor. 80286 134000 transistors. 1982 8,10,veya Hayir Hayir 8,10,or 12 16 Mb 12 16 bit 16 bit 80386DX ILk gerçek 32 bit CPU. 275000 1985 transistor. 80386SX Ucuz 386 modeli 1988 Pentium 16,20, 25,33 80386DX ile ayni 16,20, 25,33 80386DX ile ayni 4 Gb 16 Mb Hayir Hayir Hayir Hayir 32 bit 32 bit 32 bit 16 bit 80486DX L1 cahe kullanildi. 386. 1.2 Milyon 1989 25,33,50 25,33,50 4 Gb 8 K Evet 32 bit 32 bit transistor 80486SX 486 ile ayni fakat 486DX ile 486DX ile 486DX ile 486DX 1991 Coprocessor yok ayni ayni ayni ile ayni Hayir 486DX 486DX ile ayni ayni DX in bir seferde isleyebildiginden 2 80486DX2 1992 25, 33 50, 66 4 Gb 8 K 32 bit 32 bit kat fazla komut Evet isleyebiliyorlar 80486DX4 Daha hizli 1994 25, 33 75, 100 4 Gb 8 K Evet 32 bit 32 bit 64 bit data bus. Tek zamanda 2 komut isleyebiliyor. 2 60, 66, 90, internal 8K cache 100, 133, çip. controller anakartin üstünde.3.1 milyon transistor 1993 Cache 60 veya 66 150, 166, 200 4 Gb 16 K Evet 64 bit 32 bit ile - 14 -

Pentium MMX Pentium PRO Pentium II 57 adet özel komut aklendi Pentium ile ayni muljtimedia Pentium Pentium Pentium 1996 Pentium Pentium Pentium programlarinda ile ayni ile ayni ile ayni ile ayni ile ayni ile ayni %50-100 % artis saplandi. Dataflow analiz. 5.5 milyon 1996 66 180, 200 64 bit 32 bit transistor. L2 cache slot modelin içine 233, 266, yerlestirildi 7.5 300, 333, milyon 1997 66, 100 4 Gb 350, 366, 16 K Evet 64 bit 64 bit 400, 450 transistor. Yukarida mikroislemcileri üretim tarihleri sirasi ile verdik. Bazi islemcilerin yaninda DX ve SX harflerini görülmektedir. Her ne kadar günümüzde pek bu islemcilerden kalmasada kisaca açiklayalim. 80386SX islemcinin 80386DX islemciden farki adres ve veri bacak sayisinin daha düsük olmasi. Diger taraftan 80486 in içerisinde matematik islemci var ama 80486SX in içinde matematik islemci yok. 80486 ve üzeri islemcilerde bir iç tampon (cache) bellek de bulunmaktadir. Mikroislemci mümkün oldugu kadar bu iç bellegi kullaniyor ve bu durumda mikroislemcinin performansini artiran bir baska etken oluyor. 80486 islemcilerin islemci disi birimlerle daha az iliski kurmak için kullandigi iç tampon bellegin büyüklügü 8 KB dir. Günümüz teknolojisindeki islemcilerde 256, 512 byte iç tampon bellek bulunmaktadir. Islemcilerin hizi ile ilgili iki ayri terimden söz edilebilir. Birincisi BUS hizi, digeri de Çalisma Hizi olarak adlandirilir. BUS hizi, islemcinin içsel hizidir. Gelen komutlari yerine getirme becerisi olarak tanimlanabilir. BUS hizlari islemci mimarisi ile ilgilidir. Ayni aileden olan CPU lar ayni BUS hizini kullanirlar. Ancak islemci hizina göre degisen katsayi çarpani dedigimiz sayidir. CPU dun bellek ile haberlesme hizini belirten BUS hizi, katsayi çarpani ile çarpilarak Çalisma Hizi elde edilir. Örnegin Pentium III 500 bir islemci 100 Mhz. BUS hizinda 5 çarpaniyla çalisir. PENTIUM : Pentium islemcisi 1993 yilinda piyasaya çikti. Pentium 32 bitlik bir islemciydi ama veriyolu 64 bitti. Yani verileri 64 bitlik gruplar halinde alip veriyor, içinde ise bu verileri 32 bitlik guplar halinde isliyordu. Pentiumlu anakartlara tek bir SIMM bellek modülü takamamamizin nedeni de bu 64 bitlik veri yolu idi. Her bir SIMM den 32 bitlik veri geldigi için en az iki SIMM bellek modülü takarak 64 bitlik yolu beslememiz gerekiyordu. PENTIUM PRO : Pentium Pro islemcisi 1995 yilinin sonlarinda piyasaya çikti. Pentium Pro da diger pentium lar gibi 32 bitlik bir islemciydi. Digerlerine göre iki farkli yönü vardi: Birincisi iç yapisi tamamen 32 bitlik komutlar için optimize edilmisti dolayisi ile isletim sistemlerinin 32 bitlik komutlari için mükemmel bir performans sagliyordu. Ikincisi ise daha önceleri hep anakart üzerinde gördügümüz ikincil düzey tampon bellegin islemci entegresinin üzerine tasinmasi. Ikincil düzey - 15 -

tampon bellek, islemci ile ayni entegrede oldugu zaman bellek performansi olaganüstü artiyor. Islemci üzerindeki tampon bellegi 256 KB, 512KB, 1 MB olarak seçmek mümkün. Tabi tampon bellek miktari arttikça fiyatlarda dogru orantili olarak artmaktadir. 32 bitlik isleme kabiliyeti ve tampon bellek özelligi Pentium Pro islemcilerinin Windows NT ve UNIX gibi ortamlar için ideal kiliyordu. Yapilan testlerde, 200 MHz lik Pentium Pro, Windows NT altinda, 333 MHZ lik Dijital Alpha islemcili bilgisayarlarin performansindan daha iyi çikmaktadir. Çünkü 256 K lik tampon bellek anakart üzerindeki 2 MB lik tampon bellekten daha fazla performans sagliyor. Ama Windows 95 ortaminda test edilirse Pentium Pro nun performansi, ayni frekansta çalisan bir Pentium dan daha kötü oluyor. Çünkü Windows 95 32 bitlik bir isletim sistemi olarak duyurulmasina ragmen yogun olarak 16 bitlik kodlar içeriyor, bu durumda Pentium Pro nun performansini olumsuz olarak etkiliyor. Pentium Pro entegresinin üzerinde bulunan L2 tampon bellek islemci ile ayni hizda çalisir. PENTIUM MMX : Pentium Pro dan sonra Intel in yeni teknolojisi MMX ( Multi Media Extensions) adinda piyasaya sürüldü. MMX teknolojisi ile 80X86 lardaki makine komut setine 57 adet yeni komut eklendi. Bu yeni komutlar yardimi ile daha iyi multi medya uygulamalarina sahip olunmaktadir. Örnegin MMX uyumlu bir islemci ile özel hizlandirici devrelere gerek kalmadan sadece yazilim yoluyla üç boyutlu görüntü uygulamalarini kullanilabilmektedir.. MMX Pentium lar diger Pentium larla ayni bacak yapisina sahipler. Ama çalisma gerilimleri daha düsük 2.80 voltdur, digerleri 3.3 voltta çalisiyordu. Dolayisiyla her anakartta da bu gerilime indirilemiyebilir. PENTIUM II : Pentium II ler 1997 yilinda piyasaya çikti. Pentium II ler yeni bir islemci sayilmaz. Pentium II yi MMX li Pentium Pro gibi düsünebiliriz. Pentium II de 32 bitlik bir iç mimari ve 64 bitlik veri yollarina sahip. Pentium Pro dan farki MMX uyumlu olmasi ve içinde yer alan birincil düzey tampon bellegin Pentium Pro dan iki kat fazla, yani 32 KB olmasi. Ayrica bütün Pentium II lerde 512 KB lik ikincil düzey tampon bellek de Pentium II ile ayni pakette bulunuyor. Ayrica takilip çikarilmasini kolaylastirmak için de Pentium II bir kartus içinde bulunuyor. Bu kartusa tek tarafli kartus SEC (Single Edge Cartridge) adi veriliyor. Bu kartus anakart üzerinde Slot 1 adi verilen özel bir yuvaya takiliyor. Bu 242 kontakli yeni bir yapi ve Pentium Pro nun 387 ayakli soket 8 ini devre disi birakiyor. Ayrica büyük sistemlerde rastlanilan ve verinin güvenilir sekilde islenmesini-saklanmasini saglayan parity ve ECC mekanizmalari da Pentium II tarafindan destekleniyor ve 2.8 voltta çalisiyor. CELERON : Celeron islemciler yüksek Pentium fiyatlarini asagiya çekecek bir çözüm olarak piyasaya sürüldü. Pentium kartusunda L2 tampon çikarildi ve çok daha ucuz maliyetli bir islemci ortaya çikti. Diger tüm fiziksel özellikleri Pentium II ile aynidir. INTEL PENTIUM III : 99'un ilk çeyreginde çikan bu islemci, su an 600, 733ve 800 933 MHz hizlarinda modellere sahiptir. 0.25 mikron teknolojisiyle üretilmisti Içinde 9.5 milyonun üzerinde transistör bulunur. Yazilim destegi olarak üzerinde MMX ve - 16 -

SIMD komutlari bulunur Bu komutlar sayesinde uygun yazilim ve donanimlarla bazi multimedya uygulamalarinin (video, grafik isleme gibi) dahi hizli ve sorunsuz olmasini saglar. INTEL PENTIUM IV Intel Pentium IV ile birlikte, sistem veriyollari bant genisliginde büyük bir atilim yapti. Pentium III'lerde sistem veriyollarinin en hizlisi maksimum 1.06GB/s'lik bant genisligine sahip iken, Pentium IV'te bu rakam tam 3.2 GB/s'ye çikiyor. Üstelik Pentium IV'ün veriyolu daha da yavas olan 100Mhz'te çalisiyor. Pentium IV veriyolu her saat çevriminde 4 adet veri transferi yapabiliyor. Böylece efektif çalisma frekansinda 400Mhz oluyor. Veriyolunun genisligi, Pentium III'lerdeki gibi gene 64- bit. Hesaplayinca saniyede maksimum 3.2GB/s'lik bir bant genisligi elde ediliyor. Intel bu veriyoluna "Quad-Pumped" (4 kat pompalanmis, güçlendirilmis) diyor. 4.5 BELLEK(MEMORY) Günümüzde iki çesit bellek türü bulunmaktadir. Bunlardan birincisi ROM (Read Only Memory). Temel olarak sadece okunabilen bir bellek türü olan ROM, üzerindeki bilgiler kalicidir, ve genelde çok gerekli olan bilgiler saklanir. RAM (Random Access Memory), üzerindeki bilgiler istenilen zaman okunabilir veya istenildiginde yazilabilirdir. Bilgiler kalici degildir. Bilgisayarlar bilgilerin geçici olarak tutulmasi için RAM i kullanir. Üzerindeki bilgiler saniyede birçok kez yazilabilir ve okunabilir. Bilgisayardan elektrigi kestiginiz zaman üzerindeki bilgiler silinir. ROM (READ ONLY MEMORY) : Iki bellek türünden birisi olan ROM, RAM in aksine üzerindeki bilgiler kalicidir. Bilgisayarinizi kapatsaniz bile üzerindeki bilgiler gitmeyecektir. BIOS gibi bilgisayariniz için önemli bilgilerin tutuldugu bir yapida, ROM kullanilir. BIOS üzerinde kullanilan bilgiler oldukça önemli oldugundan, ROM, habersiz olarak yapilan kopyalama ya da silme islemlerinin önüne geçmis oluyor. Günümüzde ROM un birkaç versiyonu vardir. Bu versiyonlar gerekli alanlarda, özelliklerine uygun bir sekilde kullaniliyor. ROM: Standart ROM üzerindeki bilgiler hiç bir yol ile degistirilemez veya silinemez. ROM birimine bilgi kalici olarak yerlestirilmistir ve içerik kesinlikle degistirilemez. PROM (Programmable ROM): Bu ROM çesidi sizlere saklama alanina bilgileri sadece bir kez yazmaniza izin verecektir. Bu yazmadan sonra bu bilgiler kalicidir. Bunu günümüzde CD-R a benzetebiliriz. CD-R a bir kez bilgileri yazdiktan sonra bu bilgiler kalicidir ve bir daha degistirilemez yada silinemez. EPROM (Erasable Programmable ROM): Eger ROM üzerinde kullanilan bilginin, silinip tekrar yazilmasi gerektigi durumlarda EPROM kullanilabilir. Bu çesit ROM lar ultraviyole isigiyla silinebiliyor. Bu sayede ROM a yazilabilme özelligi tekrar saglaniyor. EEPROM (Electrically Erasable Programmable ROM): Su anda bilgisayarinizin BIOS unuzun kullandigi ROM tipi EEPROM dur. EPROM a - 17 -

benzer olarak EEPROM da silinebilir ve yazilabilir. Silme isini elektriksel olarak yapabiliyorsunuz. BIOS lar EEPROM kullanirlar, bu sayede anakart üreticileri güncellesmis BIOS larini yazabiliyorlar. RAM (RANDOM ACCESS MEMORY) : RAM deki bilgiler daha az kalicidir. bilgisayarinizda o anda çalisan bir programlarin, gerekli bilgileri RAM de saklayarak daha sonra gerektiginde kullanim için alinan alana denir. Diger bir degisle bir geçici bellek görevindedir. Bilgiler gerektiginde kullanilir. Gerekmedigi zaman silinir. RAM üzerindeki bilgiler kisa ömürlüdür. Bilgisayarinizi kapattiginizda bilgiler silinir. Günümüzde iki farkli RAM çesidi bulunmaktadir. SRAM (Static RAM): Statik RAM çok pahali, çok hizli bir RAM çesididir. Günümüzde islemcilerin Tampon Bellegi Statik RAM dir. SRAM, DRAM e göre çok daha pahalidir ve islemcilerde az miktarda kullanilmasinin sebebi budur. Islemci içine adapte edilmis olan Level 1 Cache SRAM dir. Level 2 Cache ise yine islemci içinde yada Slot1 islemciler gibi yaninda olabilir.bilgisayar bir istekte bulundugu zaman, ilk olarak Level 1 Cache e bakilir. Eger istenen komut orda ise islemci çok hizli bir sekilde bilgiyi SRAM den alir ve Level2 Cache e bakmak için zaman harcamaz. Level 1 ve Level 2 SRAM Cache ler islemcinizi hizini etkileyen en büyük faktördür. DRAM (Dynamic RAM): günümüzde sisteminizin ana bellegini olusturmak için kullanilan çesididir. DRAM, SRAM dan çok daha yavastir ve daha ucuzdur. RAM üzerindeki bilgiler, genel bütünlügü saglamasi açisindan sürekli yenilenmelidir. Akis takdirde bilgiler kaybolur. DRAM üzerindeki bilgiler uyarilma süreci içerisinde 1 veya 0 olarak okunur. 4.5.2 Dram Çesitleri DRAM gayet basit bir sekilde çalisir. Günümüzde degisik standartlarda bulunmaktadirlar. Bu farkli DRAM tiplerinin özellikleri yani, hizi, erisim süresi ve çalistirma prosedürü gibi özellikleri farklilik gösterir. Günümüzün en popüler RAM teknolojisi SDRAM dir. diger RAM çesitlerinde DDR SDRAM ve RDRAM ileride standart olmak için su anda gelismeler kaydediyorlar. SDRAM (Senkronize DRAM): Günümüzün en çok kullanilan DRAM tipidir. senkronize, yani sistem veriyolu hizi ile ayni hizda çalisan demektir. PC100 v Pc133 terimlerini sistem veriyolu hizini gösterir. bellek 100 MHz veriyolu hizinda çalistiginda, teorik olarak 800MBps bant genisligi sunmasi gereklidir. Eger veriyolu hizi 133 MHz e çikarsa bant genisligi ise 1100 MBps e çikiyor. Bellek modüllerinin erisim süresi nanosaniye cinsinden verilir. RAM için belirtilen nanosaniye miktari bir saat vurusu için gereken zaman miktarinin minimum ölçüsüdür. Çogu PC100 SDRAM bellek 8 nanosaniyelik erisim süresine sahiptir ve bu teorik olarak maksimum 125 MHz sistem veriyolu hizina dayanabilecegi anlamina gelir. Bir bellekteki adrese ulasmak için, o adresin sütun ve dize numaralarini bilmek gerekir. CAS (Column Adress Strobe) ve RAS (Row Adress Strobe) degerleri ise, belirtilen sütun ve dizelere ulasmak için gereken saat vurus miktarini gösterir. "RAS to CAS delay" ise, dize-sütun arasi erisiminde ne kadar gecikme oldugunu ifade eder. Su anda birçok SDRAM lerde CAS degeri 3, RAS degeri 2, "RAS to CAS delay" degeri - 18 -

de 2 dir. Çok iyi belleklerde ise CAS degeri 2 dir. Bu ifadeler bellek üzerinde 3-2-2 ya da 2-2-2 seklinde yazilir. Buradan çikaracagimiz sonuç ise, bu degerler ne kadar küçük olursa o kadar iyi. DDR SDRAM (Double Data Rate SDRAM): Teorik olarak DDR SDRAM bellekler SDRAM bellegin sundugu bant genisliginin iki katini sunuyor. senkronize yani sistem veriyolu hizi ile ayni hizda çalismaktadir. Bant genisligini iki katina çikaran özellik ise Saat vuruslarinin yükselen ve alçalan noktalarindan bilgi okuyabilme yeteneginin olmasidir. SDRAM da ise bilgi alma yönü saat vuruslarinin yükselen noktalarindandir. Buradan yola çikarak teorik olarak 133 MHz hiza sahip olan DDR bellek 266 MHz hiza sahip olan SD bellek ile ayni performansi verecektir. DDR SDRAM bant genisligini 2,1 GBps dir. 200 MHz de çalisan bir DDR SDRAM in 3,2GBps lik bir genel sistem bant genisligi sunacaktir. DRDRAM (Direct Rambus DRAM): 16 bit genis bir veri yolu hizi sunan Direct Rambus Kanali bellek hizinin 400 MHz e kadar çikmasina olanak taniyor. DDR SDRAM gibi çift tarafli okuma yapabileceginden bu hiz 800 MHz e esit oluyor. Teorik olarak RAMBUS 1,6GBps degerinde bir bant genisligi sunabiliyor. 4.6 KLAVYE (KEYBOARD) Bilgisayara veri girisi yapilan standart giris aygitidir. Klavyeler üzerlerindeki harf tuslarinin dizilimine göre adlandirilir. Ülkemizde kullanilan iki tür klavye vardir. Bunlardan biri Q Türkçe Klavyedir. Harf dizilimi Ingiliz alfabesine göre yapilmistir. Ancak üzerinde Türkçe deki noktali harfler de bulunur. Diger klavye türü ise Türkçe bir daktilonun harfleri ile ayni sekilde dizilmistir. Buna da F Klavye denir. Klavyeyi bilgisayara bagladigimiz konnektörün türüne göre de iki tür klavye vardir. Daha eski olan klavye konnektörü Standart Klavye olarak da adlandirilir. Bu tür klavye konnektörü 5 Pin (igne) ile anakart üzerindeki standart klavye baglanti yuvasina takilir. Diger klavye türü ise daha çok ATX anakartlarin kullanilmaya baslanmasi ile yaygin hale gelmis olan PS/2 Klavyedir. PS/2 klavye konnektörü 6 Pinli olup yine anakart üzerindeki PS/2 klavye baglanti yuvasina takilir. 4.7 FARE (MOUSE) Klavyeden sonra en çok kullandigimiz giris aygitidir. Eskiden Ms-Dos tabanli programlarda fazla ihtiyaç duyulmayan fare, özellikle Windows un kullanilmaya baslanmasiyla daha yaygin hale gelmistir. Bugün her bilgisayarin vazgeçilmez bir parçasidir. Fareler mekanik ve optik fare olarak iki türdür. Yaygin olarak kullanilan mekanik faredir. Farenin altindaki bir deligin içinde farenin hareketine göre yuvarlanan bir top vardir. Bu top, yine farenin içindeki iki ayri silindire de hareket verir. Bu silindirlerden biri yukari-asagi, digeri sola-saga hareketi saglar. Fareler bilgisayara baglandiklari konnektöre göre de iki çesittir. Eskiden daha çok kullanilan fare türü bilgisayarin seri portuna baglanan Seri faredir. Bu fare üzerinde baglanacagi porta göre 9 veya 25 pinlik konnektör bulunabilir. Yeni tür fareler ise yine ATX anakartlarin - 19 -

kullanilmasiyla yayginlasmis olan PS/2 faredir. PS/2 fare konnektörü de 6 Pinli olup yine anakart üzerindeki PS/2 fare baglanti yuvasina takilir. 4.8 DISKET SÜRÜCÜ VE DISKETLER Bilgi saklama kapasiteleri düsük olan disketler genellikle küçük boyuttaki dosyalari tasimak veya yedek olarak saklamak için kullanilir. Günümüzde en yaygin kullanilan disket türü 3,5 inch boyutunda 1,44 Megabyte kapasitesinde olan disketlerdir. Disket türleri : Boyutu 5,25 inch 3,5 inch Kapasitesi 360 Kb (Double sided Double density = Çift yüzlü çift yogunluklu) 1,2 Mb (Double sided High density = Çift yüzlü yüksek yogunluklu) 720 Kb (Double sided Double density = Çift yüzlü çift yogunluklu) 1,44 Mb (Double sided High density = Çift yüzlü yüksek yogunluklu) 2,88 Mb (Double sided Extended density = Çift yüzlü gelistirilmis yogunluklu) Disket sürücüsü türleri : Boyutu 5,25 inch 3,5 inch Kapasitesi 360 Kb 1,2 Mb 720 Kb 1,44 2,88 Görüldügü gibi disketlerin türleri ile disket sürücülerinin türleri aynidir. Disket sürücüler sahip olduklari kapasiteye esit ve daha asagi olan disketleri okuyabilirler. Örnegin 3,5 inc 1,44 Mb lik bir disket sürücüsü yine ayni boyutta olan 1,44 Mb lik ve 720 Kb lik disketleri okuyup yazabilirler. 4.9 SABIT DISK (HARDISK) Sabit disk, döner bir mil üzerine siralanmis, metal yahut plastikten yapilma ve üzeri manyetik bir tabaka ile kapli plakalar ve bu plakalarin alt ve üst kisimlarinda yerlesen okuma kafalarindan olusur Bu tabakalardan her biri ayni plaklarda oldugu gibi ayni dairesel düzlemi takip eden çizgilerle örülüdür ve bu çizgilerin her birine de iz (track) adi verilir. her bir plaka üzerinde altli üstülü yerlesen ve her birinin ortadaki mile uzunlugu ayni olan izlerin olusturdugu topluluga silindir denir Sabit disk üzerinde her bir yüz bir kafa tarafindan okunmaktadirer. Iz yapisinin - 20 -