ISSN: 2198 4999, Mannheim GERMANY p. 1534-1544 CLASSIFICATION ACCORDING TO THE SUBJECT OF THE MIDDLE SCHOOL STUDENTS WHICH THEY SELECT PHRASE ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SEÇTİKLERİ DEYİMLERİN KONULARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1 Kevser ER 2 & Fulya TOPÇUOĞLU ÜNAL 3 ABSTRACT An oral culture is one of the examples and phrases created still living. Usually that consists of more than one word that means the actual meaning other than a concept or phrases that describe the situation. The structure of the phrases as simple as it may appear, although they are rich in substance. This contrast adds an air of aesthetic language. So the phrase in the language of everyday use is important. Furthermore, the metaphor that makes sense of the difficulty of students learning phrases and there have been several studies on this topic is known. In this study, the students and the students they teach in a fun way phrase the select phrase is intended to be classified according to the location. Research were carried out by the method of scanning. The study group of research in the 2013-2014 academic year, a government school in the province of Istanbul, 5, 6 and 7. who is enrolled in the class of 96 students. Collecting data from students about the phrase you draw the pictures were used. Phrases a phrase that they wish students to learn better, then choose from the idioms dictionary primarily for the select phrase were asked to draw a picture of the first meaning that comes to mind. The data obtained content analysis method was used. The phrase was according to the theme themed themes have been determined and then the appropriate codes. The identified themes were: made for fun and entertainment purposes of the phrase of the story phrases; expressions depiction of nature; hyperbole phrases; phrases and pray compliment, flattery, adulation and is classified as expressions of Affection. As a result of the study, the phrase they are more related to students and 96 43% of school students with phrases of hyperbole, the study showed. Key Words: Phrase, phrase issues, phrase classification according to the subject, teaching phrase, phrase illustrated. ÖZET Deyimler sözlü kültürümüzün oluşturduğu ve hâlâ yaşayan örneklerinden biridir. Genellikle gerçek anlamından başka bir anlam ifade eden birden fazla sözcükten oluşan ve bir kavramı ya da durumu anlatan sözcük gruplarıdır. Deyimler yapı itibariyle basit görünmelerine rağmen anlamca zengindirler. Bu zıtlık dile estetik bir hava katar. Bu yüzden deyimlerin günlük dildeki kullanımı önemlidir. Bunun yanında öğrencilerin mecaz anlam ifade eden deyimleri öğrenmelerinin zorluğu da bilinmekte ve bu konuda çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada öğrencilere deyimlerin eğlenceli bir şekilde öğretilmesi ve öğrencilerin seçtikleri deyimlerin konularına göre sınıflandırılması amaçlanmaktadır. Araştırma tarama yöntemiyle yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2013-2014 öğretim yılında İstanbul ilinde bir devlet okulunun 5, 6 ve 7. sınıfında öğrenim görmekte olan 96 öğrenci oluşturmaktadır. Verilerin toplanmasında öğrencilerin deyimler konusunda çizdikleri resimler kullanılmıştır. Öğrencilerin deyimleri daha iyi öğrenebilmeleri için öncelikle deyimler sözlüğünden diledikleri bir deyimi seçmeleri daha sonra seçtikleri deyimin akla gelen ilk anlamıyla resmini çizmeleri istenmiştir. Elde edilen verilerin analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Deyimler konularına göre temalandırılmış daha sonra temalara uygun olan kodlar belirlenmiştir. Belirlenen temalar: alay ve eğlenme maksadıyla yapılan deyimler; hikâye deyimleri; tasviri nitelikte deyimler; mübalağa deyimleri; dua deyimleri ve iltifat, dalkavukluk, yaltaklanma ve sevgi deyimleri olarak sınıflandırılmıştır. Çalışma sonucunda öğrencilerin deyimlere karşı daha ilgili oldukları ve 96 öğrenciden 43 ünün abartı deyimleriyle ilgili çalışma yaptıkları görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Deyimler, deyimlerin konuları, deyimlerin konularına göre sınıflandırılması, deyim öğretimi, deyimlerin resimlenmesi. 1 Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen 1. Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 2 Arş. Gör., Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkçe Eğitimi ABD, e-posta: kevser.er@dpu.edu.tr 3 Doç. Dr., Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü, e-posta: fulya.topcuoglu.unal@dpu.edu.tr
ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SEÇTİKLERİ DEYİMLERİN KONULARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1535 1. GİRİŞ Kültür, bir milletin sahip olduğu maddi-manevi değerlerin bütünüdür. Bu değerlerin oluşmasında ve nesilden nesile aktarılmasında dil önemli bir vasıtadır. Dil ve kültür, birbirini besleyen ve birlikte büyüyen iki unsurdur. Bu yüzden bu iki unsur birbiriyle doğrudan ilişkilidir. Kültürü aktaran dil, bir milletin sahip olduğu maddi-manevi bütün değerleri içinde barındırır. Böylece kültür nesilden nesile aktarılırken, dil de kültürle beraber var olmaya devam eder. Günlük hayatta insanlar dili, kendilerini kısa yoldan kolayca ifade edebilmek için ihtiyaçları doğrultusunda belli kalıplara sokmuşlardır. Bu kalıplar, dili konuşan toplumun anlatımdaki gücünü ve başarısını, benzetmeye, nükteye olan eğilimini ortaya koyan önemli ögelerdir. Bu ögeler dilin sözvarlığını oluşturur. Bir dilin sözvarlığı, o dilin tarihine geniş ölçüde ışık tutmakta, yüzyıllar boyunca ortaya çıkan ses, biçim, sözdizimi ve anlam değişiklerini yansıtmakta ve ne türden değişimlerin gerçekleştiğini göstermektedir. Bu yüzden bir dilin sözvarlığı, yalnızca, o dilin sözcüklerini değil, deyimleri, kalıp sözleri, kalıplaşmış sözleri, atasözleri, terimleri ve çeşitli anlatım kalıplarının oluşturduğu bütünü oluşturur (Aksan, 1996). Söz varlığımızın önemli ögelerinden biri olan deyimler, öğüt verme veya insanlara rehberlik etme gibi bir amaç taşımaz. Buna karşılık deyimler, bir dili konuşan milletin örf ve adetlerini, yaşam şeklini ve hayata bakışını yansıtırlar (Onursal, 2000). Bu yüzden deyimler, kültürümüzün bir yansıtıcısı âdeta yaşayan birer anlatıcısı olarak düşünülebilir. Deyimlere bu açıdan bakıldığında söz varlığımızdaki önemi daha iyi anlaşılacaktır. Deyimlerle ilgili yapılan çalışmalarda deyim kavramı üzerine çeşitli tanımlar yapılmıştır. Güncel Türkçe Sözlükte; deyimler, Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, ilgi çekici bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği, tabir olarak tanımlanmıştır (TDK, 2015). Aksoy (1984) deyimleri, Çekici bir anlatım kılığı taşıyan ve çoğunun gerçek anlamından ayrı bir anlamı bulunan kalıplaşmış sözcük toplulukları olarak tanımlamıştır. Korkmaz a (1992) göre deyim, Gerçek anlamından farklı bir anlam taşıyan ve çekici bir anlatım özelliğine sahip olan kelime öbeği şeklinde tanımlanmıştır. Püsküllüoğlu (1995) deyimi, Anlatıma akıcılık, çekicilik katan çoğunun gerçek anlamından ayrı bir anlamı bulunan genellikle de birden çok sözcüklü dil ögesi, kalıplaşmış sözcük topluluğu olarak tanımlamıştır. Aksan (2000) ise deyimleri, Belli bir kavramı, belli bir duygu ya da durumu dile getirmek için birden çok sözcüğün bir arada, seyrek olarak da tek bir sözcüğün yan anlamında kullanılmasıyla oluşan sözdür diye açıklamıştır. Yukarıdaki tanımların ışığında bir tanım yapacak olursak deyimler; belli bir durumu ya da duyguyu anlatmak, anlatıma çekicilik ve güzellik katmak için genellikle gerçek anlamından farklı olarak kullanılan, birden fazla sözcükten oluşan kalıplaşmış sözler olarak tanımlanabilir.
1536 Kevser ER& Fulya TOPÇUOĞLU ÜNAL Deyimlerimiz kullanıldıkları zaman ve mekân açısından dört grupta toplanabilir. a) Ülkemizin her yerinde kullanılan deyimler b) Belli yörelerde kullanılan deyimler c) Türkiye dışındaki Türk lehçelerinde kullanılan deyimler d) Eskiden kullanılan, ancak bugün kullanılmayan deyimler (Albayrak, 2004). Deyimlerin dilbilgisi bakımından aldığı şekiller ise şunlardır; I. Deyimlerin birçoğu mastar hâlindedir. Misaller: başvurmak; göze girmek; dile düşmek; turnayı gözünden vurmak. II. Deyimler farklı zaman kipleriyle kullanılabilir. Misal: Kaş yaparken göz çıkardı. (Çıkaracaksın, çıkarma) III. Deyimlerdeki bazı kelimeler isim ve fiil çekimlerine girerler. Misaller: Ağaca çıksa (çıksan) pabucu (pabucum) yerde kalmaz. Anasından (anamdan) emdiği (emdiğim) süt (sütü) burnundan (burnumdan) geldi. (Gelecek, getir, getirmelisin) IV. Kalıplaşma sebebiyle fiil çekimine girmeyen az sayıdaki deyimler. Misaller: Tut kelin perçemini (perçeminden) ; ayıkla pirincin taşını; vur abalıya; vur patlasın, çal oynasın. V. Hiçbir fiil kipi taşımadıkları için cümle hâlinde bulunmayan deyimler. Misaller: Kel başa şimşir tarak; iki dirhem bir çekirdek; nohut oda, bakla sofa; balık kavağa çıktığı zaman; başım gözün üstüne; gündüz feneri. VI. Cümle hâlinde olmayan deyimlerin bir kısmında da kelimelerin bazıları çekime girerler. Misaller: İki eli (elim) kanda olsa; darısı başına (başıma); gözünüz (gözümüz) aydın. VII. Deyimlerin bazıları iyelik ekleri ile kurulurlar. Misaller: Göz-ü açık; baldır-ı çıplak; el-i açık; el-i sıkı. VIII. Kafiyeli deyimler. Misaller: Akdeniz e kaptan, Mısır a sultan; azıcık aşım, kaygısız başım; adı çıktı dokuza inmez sekize; kaş ile göz, kalanı söz; dağ dağda, bağ bağda, tava delik iş yağda; havada bulut, sen onu unut. IX. Deyimlerde olumsuz kavramlı kalıplar. Misaller: Ağzını (ağzımı) bıçak açmıyor; gözünü (gözümü) budaktan sakınmaz (sakınmam). X. Hikâye ve fıkralarla ilgili deyimler. Misaller: Avaz kasap, her bir hesap; ipe un sermek; Ali Cengiz oyunu; fincancı katırlarını ürkütmemek; Halep orada ise arşın burada. XI. Geleneklere dayanan deyimler. Misaller: Çileden çıkarmak, meydan okumak; tabanları yağlamak (Elçin, 2000). Deyimler, birden fazla sözcükten oluşmasına rağmen dilde tek bir kavramı karşılar. Deyimler, biçimsel açıdan olduğu kadar anlam yönünden de farklı oluşum özelliklerine sahiptir. Aksan (1996), belli başlı anlam olaylarına göre deyimleri benzetmeler, deyim aktarmaları, ad aktarmaları, çeviri yoluyla kavram aktarılarak oluşturulanlar ve kelimeleri göndergesel anlamda kullanılan aynı zamanda deyimleştirme gösteren kalıplaşmış anlatım birimleri başlıkları ile sınıflandırır ve bunların haricinde başka anlam olaylarının da olduğunu bildirir. Çetinkaya (2001), deyimlerin oluşurken iki yolu izlediğini belirterek bunların, 1- Kavramlar arası benzerliğe dayalı deyimler ile 2- Kavramlar arası yakın ilişkiye dayalı deyimler olduğunu söyler.
ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SEÇTİKLERİ DEYİMLERİN KONULARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1537 Deyimler, dilbilim açısından olduğu kadar yazın ve halkbilim açısından da önemli olan sözlerdir. Ayrıca bu ögeler her dilin içyapısını, anlam özelliklerini de yansıtır. Bu nitelikleriyle deyimler, her dilin kendine özgü, başkalarından ayrılan bir yönünü oluşturur; bir dilin gerçekleri dile getirmedeki anlayış ve anlatış biçimini gösterir (Aksan, 2006). Bundan dolayı deyimler, ana dili öğretiminde üzerinde önemle durulmaı gereken bir konudur. Ana dili öğretimi, öğrencinin söz varlığının zenginleşmesine katkıda bulunur. Bu öğretim sürecinde öğrenciye sunulan metinler, öğrencilerin bildiği sözcüklerin ötesinde çok çeşitli sözcükleri (sözcük, terim, deyim, atasözü, kalıplaşmış söz vd.) de içermektedir. Bu sözcüklerle, bu sözlü ve yazılı metinler aracılığıyla tanışan (bu tanışma ders dışı bilim, kültür, sanat etkinliklerinde de varlığını sürdürür) öğrenci söz varlığını da zenginleştirmiş olur (Çotuksöken, 2002). Bu yüzden kültürün manevi parçalarından biri olan deyimlerin, yeni nesillere öğretilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu da sistemli ana dili eğitim faaliyetleriyle gerçekleştirilebilir. Ana dili eğitiminin yürütüldüğü Türkçe derslerinde deyimler, kültür unsurları aracılığıyla öğrencilere kazandırılmalıdır (Varışoğlu, Şeref, Gedik ve Yılmaz, 2014; Özbay ve Melanlıoğlu, 2009). Bunu yaparken öğrencilerin ilgi ve dikkatleri göz ardı edilmemelidir. Bir dili incelikleriyle, komik, eğlenceli, garip, belki de kaba yanlarıyla, kısacası bütün yönleriyle bilmek için deyimlerin öğretimi çok önemlidir. Deyimlerin öğretimi, iletişimi kolaylaştıracak, öğretimi daha doyurucu ve zevkli kılacaktır (Topçu,1999). Öğretim, öğrencilerin ilgi ve dikkatleri doğrultusunda yapıldığında öğrenme daha kalıcı olacaktır. Türkçe Dersi Öğretim Programı nın genel amaçları bölümünde geçen, Öğrencilerin Türkçeyi sevmelerini, onu doğru ve etkili kullanmalarını sağlamak amacına ulaşabilmek adına sözvarlığımızın önemli ögelerinden biri olan deyimlerden sınıf içi ve sınıf dışı etkinliklerde yararlanmak çok önemlidir. Bu yüzden deyim öğretimi konusunda öğrencilerin daha etkili öğrenebilmelerini sağlamak için geleneksel yöntem yerine yeni yöntemler geliştirilmelidir. Ancak bu yöntemler öğrencilerin ilgi ve dikkatleri göz önünde bulundurularak hazırlanmalıdır. Türkçe nin zengin söz varlığı içinde yer alan deyimlerin kullanımı ve öğretimi için etkinliklere yer verilmeli ve kültürel unsurlar dil yoluyla öğrencilere kazandırılmalıdır (Nalcı, 2006). Öğretim programındaki kazanımlarda da deyim öğretimine daha fazla yer verilerek deyimlerin öğretimi bir açıklığa kavuşturulmalıdır. Çalışmanın Amacı Kültürel değerlerimizin ve dilimizin sözvarlığının gelecek nesillere aktarılmasında deyimler önemlidir. Bu yüzden, bu çalışmada öğrencilere sözlük kullanımının benimsetilmesi, deyimlerin eğlenceli bir şekilde öğretilmesi ve öğrencilerin sözlük kullanarak seçtikleri deyimlerin konularına göre sınıflandırılması amaçlanmıştır. Bu sayede öğrencilerin dikkatlerini daha çok hangi konunun çektiği belirlenerek öğretmenlere deyim öğretiminde yardımcı olmak hedeflenmiştir. Çalışmanın Önemi
1538 Kevser ER& Fulya TOPÇUOĞLU ÜNAL Bir dili tam olarak anlayabilmek tek tek sözcükleri bilmekle mümkün değildir. O dili tam olarak anlamak ancak dilin sözvarlığını oluşturan ögeleri anlayabilmekle mümkündür. O ögelerin en önemlilerinden biri deyimlerdir. Deyimlerin öğretimi öğrencilerin dildeki mecazları anlamalarını yani ana dillerini her yönüyle öğrenmelerini sağlamak için önemlidirler. Deyimlerin öğrenciler tarafından kullanılması Türkçe dersinde kazandırılması gereken becerilerdendir. Bu çalışma, öğretmenlerin deyim öğretimini gerçekleştirirken, derse öğrencilerin dikkatini çeken konudaki deyimlerden başlayarak öğretimi kolaylaştırması bakımından önem arz etmektedir. 2. YÖNTEM Çalışmanın Modeli Çalışma tarama yöntemiyle yapılmış betimsel bir araştırmadır. Betimsel araştırmalar, verilen bir durumu olabildiğince tam ve dikkatli bir şekilde tanımlar. Eğitim alanındaki araştırmada, en yaygın betimsel yöntem tarama çalışmadır, çünkü araştırmacılar bireylerin, grupların ya da fiziksel ortamların özelliklerini özetler. Tarama araştırmalarının amacı genellikle araştırma konusu ile ilgili var olan durumun fotoğrafını çekerek bir betimleme yapmaktır. Büyük bir topluluğun bir konuyla ilgili görüşlerinin ya da özelliklerinin betimlenmesi için, topluluğu temsil edebilecek insanlardan oluşan küçük bir grup seçilir. Veriler, özelliği betimlenecek topluluğun içinden seçilen örneklemden toplanır (Büyüköztürk, Kılıç Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2014). Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu 2013-2014 öğretim yılında İstanbul ilinde bir devlet okulunun 5, 6 ve 7. sınıfında öğrenim görmekte olan 96 öğrenci oluşturmaktadır. Verilerin Toplanması Verilerin toplanmasında öğrencilerin deyimler konusunda çizdikleri resimler kullanılmıştır. Öğrencilerin deyimleri daha iyi öğrenebilmeleri için öncelikle deyimler sözlüğünden diledikleri bir deyimi seçmeleri daha sonra seçtikleri deyimin akla gelen ilk anlamıyla resmini çizmeleri istenmiştir. Verilerin Analizi Bu çalışmada öğrencilerin seçtikleri deyimlerin sınıflandırılması amacıyla içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi özellikle sosyal bilimler alanında kullanılan en önemli tekniklerden biridir. İçerik analizi belli kurallara dayalı kodlamalarla bir metnin bazı sözcüklerinin daha küçük içerik kategorileri ile özetlendiği sistematik, yinelenebilir bir teknik olarak tanımlanır. Bir mesajın belli özelliklerinin objektif ve sistematik bir şekilde tanınmasına yönelik çıkarımların yapıldığı bir tekniktir. İçerik analizi metin veya metinlerden oluşan bir kümenin içindeki belli kelimelerin veya kavramaların varlığını belirlemeye yönelik
ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SEÇTİKLERİ DEYİMLERİN KONULARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1539 yapılır. Ancak yalnızca metinler üzerinde kullanılan bir teknik değildir. Öğrenci resimleri gibi görsellerin ve televizyon programları, çekimlerin incelenmesinde de kullanılır (Büyüköztürk ve diğerleri, 2014). 3. BULGU VE YORUMLAR 2013-2014 öğretim yılında İstanbul ilinde bir devlet okulunun 5, 6 ve 7. sınıfında öğrenim görmekte olan 96 öğrenciden, (sözlük kullanarak seçtikleri bir deyimin akla gelen ilk anlamıyla resmettikleri) veriler toplanmış ve veriler deyimler konularına göre sekiz tema oluşturularak sınıflandırılmıştır. Deyimler konularına göre sınıflandırıldığında aşağıdaki tabloda gösterilen temalar oluşturulmuştur. Tablo 1: Deyimlerin konuları Temalar % Abartı deyimleri 44.7 Alay ve eğlenme maksadıyla yapılan deyimler 6.2 Duyguları ifade eden deyimler 7.2 Hikâye deyimleri 2.0 Sedayı takliden oluşan deyimler 1.0 Tasviri nitelikte olan deyimler 25 Uyarı niteliğinde olan deyimler 1.0 Uzuvlar üzerine kurulan deyimler 12.5 TOPLAM 100 Yukarıdaki tabloda belirtildiği gibi deyimler konularına göre sınıflandırıldığında çalışmaya katılmış olan 96 öğrenciden 43 ünün abartı deyimleriyle ilgili olan, 24 ünün tasviri nitelikte olan, 12 sinin uzuvlar üzerine kurulan, 7 sinin duyguları ifade eden ve 6 sının alay ve eğlenme maksadıyla yapılan deyimleri seçtikleri görülmüştür. Bu durumda öğrencilerin yaklaşık olarak yarısının abartı yani mübalağa deyimlerini seçtiği ve ilgilerini daha çok bu tür deyimlerin çektiği belirlenmiştir. Tablo2:Abartı Temasında Seçilen Deyimler Açlıktan nefesi Bal dök yala Ekmeğiyle oynamak Karnı zil çalmak kokmak Açtı ağzını yumdu Balon uçurmak Gözü kan çanağına Kendini ateşe atmak gözünü dönmek Ağaç olmak Beyni sulanmak Gözü yükseklerde Ödü patlamak olmak Ağzı var dili yok Beyninde şimşekler Gözünü dört açmak Para gözlü çakmak Ağzına düşmek Bir paralık olmak Gözünü hırs Para kesmek
1540 Kevser ER& Fulya TOPÇUOĞLU ÜNAL bürümek Ağzına kilit Burun buruna İçine ateş düşmek Parayı denize atmak vurmak gelmek Ağzının suyu Cebi delik olmak İki gözü iki çeşme Taş çatlasa akmak ağlamak Aklını oynatmak Dili bir karış olmak Kafası çatlamak Taş yürekli Altın yumurtlayan tavuk Eceline susamak Kafası kazan olmak Tüyleri diken diken olmak Ateş püskürmek Ekmeğine yağ Kafası şişmek Yıldızları saymak sürmek Ayaklar baş başlar ayak oldu Ekmeğini kana doğramak Kaleminden kan damlamak Yukarıdaki tabloda gösterilen veriler incelendiğinde; öğrencilerin ilgilerini, abartıların daha çok çektiği belirlenmiştir. Öğrencilerin yaş seviyeleri göz önünde bulundurulduğunda o yaşlarda hayal dünyalarının daha çok ön planda olduğu bundan dolayı da abartıların daha çok ilgilerini çektiği söylenebilir. Tablo 3: Alay ve eğlenme maksadıyla kurulan deyimler Ceviz kırmak Çam devirmek Karadeniz de gemilerin mi battı Seninki can da benimki Yan bakmak patlıcan mı? Oturduğu dalı kesmek Tablo 4: Duyguları anlatan deyimler Acı çekmek Ağrına gitmek Boğazında Gönlünü kaptırmak düğümlenmek Kalbi kırılmak Kalbine girmek Tepesi atmak Yukarıdaki tabloda duyguları anlatan deyimlerin, abartı deyimlerine ve tasviri nitelikte olan deyimlere göre öğrencilerin ilgisini daha az çektiği belirlenmiştir. Tablo 5:Tasviri nitelikte olan deyimler Aç kurt gibi Bir ayağı çukurda Horozdan kaçmak Örümcek kafalı olmak Arı gibi sokmak Çivi gibi olmak Kapısı açık Sır küpü Ayağının altına Dik dik bakmak Mum olmak Sopa yemek almak Bacası tütmek El ele vermek Mürekkep yalamak Taş kesilmek Balta olmak Eşek kafalı Omuz omuza Yola yatmak Baston gibi Gözü sulu Ot kafalı Yüksekten bakmak Yukarıdaki tabloda verilen deyimler incelendiğinde öğrencilerin abartı deyimlerinden sonra en çok tasviri nitelikte olan deyimlerin ilgilerini çektiği görülmektedir.
ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SEÇTİKLERİ DEYİMLERİN KONULARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1541 Tablo 6:Uzuvlar üzerine kurulan deyimler Ayağına ip Burnu koku almak Dişini sökmek Eli ekmek tutmak takmak Eli kalem tutmak Eli uzun olmak Elini uzatmak Göz değmek Gözden düşmek Kafayı değiştirmek Terini soğutmak Yüzünü kızartmak Ayağına ip takmak Burnu koku almak Dişini sökmek Eli ekmek tutmak Yukarıda gösterilen deyimlerden başka iki öğrenci hikâye deyimleri olarak dereden tepeden konuşmak ve bir kulağından girip diğerinden çıkmak deyimlerini seçmiştir. Ayrıca bir öğrenci de uyarı anlamı taşıyan aklını başına topla deyimini ve başka bir öğrenci de sedayı takliden oluşan deyimlerden abur cubur yemek deyimini seçmiştir. 4. SONUÇ Deyimlerin dil yapısı ve çağrışım dünyası göz önüne alındığında ilköğretim seviyesindeki öğrencilerin kavramların anlamlarını öğrenirken somutlaştırma araçlarına ihtiyaç duyduğu görülmektedir. Bu bakımdan görsellerle deyim öğretimi öğrencilerin zihinlerindeki çağrışımları somutlaştırmak adına önemli bir araç olabilir. Bunu sağlamak adına araştırmacılar tarafından daha önceki yıllarda bu konuyla ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır. Örge nin (2003) yaptığı İlköğretim I. Kademe Beşinci Sınıfta Deyimlerin Öğretimine İlişkin Kullanılabilecek Aktivitelere Yönelik Bir Araştırma adlı yüksek lisans tezinde öğrencilerin, resim ve hikâyeler ile desteklenen deyim öğretimi şekliyle, geleneksel deyim öğretimi olan sadece deyimin anlamını vererek cümle içerisinde kullanma çalışmalarından daha başarılı oldukları sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca öğrencilerin resim ve hikâyelerle yapılan deyim öğretimi sırasında hiç sıkılmadıkları aksine resim ve hikâyelerden zevk aldıklarını da belirtmiştir. Mürsel (2009) yaptığı Deyim ve Atasözlerinin Öğretiminde Karikatürün Etkisi adlı çalışma ile karikatürle deyim öğretiminin geleneksel yöntemden daha etkili olduğu sonucuna ulaşmıştır. Mürsel in (2009) çalışması karikatürle deyim öğretiminde alanda tek çalışma kabul ediliyordu. Bu yüzden Varışoğlu, Şeref, Gedik ve Yılmaz (2014); alanda henüz karikatür gibi görsel materyaller kullanılarak yapılan çalışmaların yeterli sayıda olmadığına vurgu yaparak Deyim ve Atasözlerinin Öğretilmesinde Görsel Bir Araç Olarak Karikatürlerin Başarıya Etkisi adlı çalışmalarında görsel kullanarak deyim ve atasözlerini daha etkili öğretmeyi amaçlamışlardır. Varışoğlu ve diğerleri (2014), Deyim ve Atasözlerinin Öğretilmesinde Görsel Bir Araç Olarak Karikatürlerin Başarıya Etkisi adlı çalışmalarında karikatürle öğretimin hâlihazırda kullanılan öğretim programı yaklaşımlarından daha etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır.
1542 Kevser ER& Fulya TOPÇUOĞLU ÜNAL Kazıcı (2008), İlköğretim İkinci Kademe Türkçe Derslerinde Deyim ve Atasözlerinin Öğretiminde Dramatizasyon Yönteminin Etkililik Düzeyi adlı çalışmasında, öğrencinin birden fazla duyusuna hitap ederek onu öğretimin ortamına katan yöntemlerin deyim öğretiminde geleneksel yönteme oranla daha başarılı olduğu sonucuna varmıştır. Nalcı nın (2006), Uşak İl Merkezindeki 8.Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatımda Deyimleri Kullanma Becerisi adlı yüksek lisans tezinde; çağımızın iletişim ve teknoloji çağı olduğunu düşünerek bilgisayar ile yazılı anlatımın zenginliği dolayısıyla deyim kullanma alışkanlığı arasındaki ilişki incelendiğinde, bilgisayarı olan öğrencilerin %19,7 sinin ve bilgisayarı olmayan öğrencilerin % 23,4 ünün hiç deyim kullanmadığı görülmüştür. Evde kendine ait bilgisayarı olan öğrenciler bilgisayarı olmayan öğrencilerden daha fazla deyim kullanmıştır. Teknolojiden yararlanma imkânı olan öğrencilerin bu imkânları arttıkça kullandıkları deyim sayısının da arttığı belirtilmiştir. Bayraktar ve Yaşar ın (2005), İlköğretim I. Kademe 5. Sınıfta Deyim Öğretimine İlişkin Uygulamalar ve Deyim Öğretimine Yeni Bir Yaklaşım adlı yaptıkları çalışmada ülkemizde geleneksel olarak sürdürülen deyimin anlamını vererek öğretme yöntemi ile resim ve hikâyelerle desteklenen deyim öğretim yöntemi karşılaştırılmıştır. Öğrencilerin ilk kez karşılaştıkları deyimlerin anlamlarının öğretilmesi ve belli aralıklarla yapılan tekrarlar yoluyla kavratılması üzerinde durulmuş ve resim, hikâye destekli deyim öğretiminin geleneksel deyim öğretiminden daha faydalı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Özbay ve Melanlıoğlu (2009) ise, Türkçe öğretiminde deyimlerin öğretilmesinin gerekliliğini ve değer öğretiminde deyimlerin öğretilmesinin ne denli önemli olduğunu anlatmışlardır. Ayrıca Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu nda (2005) deyimlere az da olsa yer verilmiştir ancak deyimlere ilişkin kazanımların neler olması gerektiği, hangi deyimlerin hangi sınıf düzeyinde öğretileceğine dair açık bir yargıya yer verilmemiştir. Onlar da bu durumun bir eksiklik olduğuna dikkat çekmeye çalışmışlardır. Deyim öğretiminin programda hala nasıl ve hangi düzeyde öğretilmesi gerektiği açık bir şekilde belirtilmediğinden bu konuda bir boşluk oluşmuştur. Deyimler geleneksel yöntemle öğretilmeye çalışılmış ancak programda yer alan kazanımların yetersiz olması ve öğretimin hangi sınıf düzeyinde nasıl yapılması gerektiği programda yer almadığından dolayı deyim öğretimi bir nevi öğretmenin inisiyatifine bırakılmıştır. Bu yüzden deyim öğretimi ülkemizde olması gerektiği gibi bir program dâhilinde hedefler ve kazanımlar belirlenmeden geleneksel deyim anlamı öğretimi şeklinde yapılmıştır ancak bu şekilde öğrencilerin deyimleri kavramaları daha zor olmuştur. Görsellerle deyim öğretimi ile ilgili yapılan diğer çalışmalar da göz önüne alındığında deyimler, öğrencilere görsellerle öğretildiğinde geleneksel yönteme göre daha olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Bundan dolayı deyimler görsellerle öğretilirse olumlu yönde daha anlamlı sonuçlara ulaşılacaktır. Sonuç olarak deyim öğretimi, öğrencilere resimler veya görsellerle desteklenerek öğretildiğinde kavramakta daha başarılı oldukları belirlenmiştir. Öğretim görsellerle ve resimlerle desteklenerek eğlenceli hale getirildiğinde geleneksel yöntemden daha anlamlı
ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SEÇTİKLERİ DEYİMLERİN KONULARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1543 sonuçlar elde edilecektir. Ayrıca deyim öğretimi, öğrencilerin ilgi ve dikkatleri göz önünde bulundurularak yapılırsa öğretim daha kolay gerçekleşecektir. Bu yüzden deyim öğretimi yapılırken, öğrencilerin ilgi ve dikkatlerini çeken konulardaki deyimler seçilirse öğrenme daha kalıcı olacaktır. KAYNAKÇA Kitap Tek Yazarlı Aksan, D. (2006). Anadilimizin söz denizinde. Ankara: Bilgi Yayınevi. Aksan, D. (2006). Türkçenin gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi. Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: TDK Yayınları. Aksan, D. (1996). Türkçenin sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi. Aksoy, Ö. A. (1995). Atasözleri ve deyimler sözlüğü I-II. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Albayrak, N. (2004). Halk edebiyatı terimler sözlüğü. İstanbul: LM Yayınları. Çotuksöken, Y. (2002). Türkçe üzerine denemeler ve eleştiriler. İstanbul: Papatya Yayınevi. Elçin, Ş. (2000). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları. Kaplan, M. (2006). Kültür ve dil. İstanbul: Dergâh Yayınları. Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. MEB. (2005). Türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzu (6-8). Ankara: MEB Yayınları. Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe deyimler sözlüğü. İstanbul: Arkadaş Yayınevi. Kitap Çok Yazarlı Büyüköztürk, Ş. Demirel, F. ve diğerleri (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi. Makale Tek Yazarlı Onursal, İ. (2000). İnsan bedeninin parçalarını içeren Fransızca deyimlerin Türk öğrencilere öğretilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 259 265.
1544 Kevser ER& Fulya TOPÇUOĞLU ÜNAL Topçu, N. (1999). Fransızca ve Türkçede rakamlı deyimlerin karşılaştırmalı incelemesi ve Fransızca yabancı dil öğretiminde kullanımları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 173 180. Makale Çok Yazarlı Bayraktar, N. ve Yaşar F. Ö. (2005). İlköğretim I. kademe V. sınıfta deyim öğretimine ilişkin uygulamalar ve deyim öğretimine yeni bir yaklaşım. TÖMER Dil Dergisi, 127, 7-19. Özbay, M. ve Melanlıoğlu D. (2009). Türkçe eğitiminde deyimlerin öğretme ve öğrenme süreci bakımından değerlendirilmesi. Millî Eğitim, 181. Varışoğlu, B. Şeref, İ. Gedik, M. ve Yılmaz, İ. (2014). Deyim ve atasözlerinin öğretilmesinde görsel bir araç olarak karikatürlerin başarıya etkisi. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 41, 226-242. Tez Çetinkaya, B. (2001). Kutadgu Bilig deki deyimlerin semantik ve sentaktik incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Kazıcı, E. (2008). İlköğretim II. kademe Türkçe derslerinde deyim ve atasözlerinin öğretiminde dramatizasyon yönteminin etkililik düzeyi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Mürsel, C. G. (2009). Deyim ve atasözlerinin öğretiminde karikatürün etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Nalcı, H. B. (2006). Uşak il merkezindeki 8. Sınıf öğrencilerinin yazılı anlatımda deyimleri kullanma becerisi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Örge, F. (2003). İlköğretim I. kademe beşinci sınıfta deyimlerin öğretimine ilişkin kullanılabilecek aktivitelere yönelik bir araştırma, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. İnternet Kaynağı TDK, (2015).Güncel Türkçe sözlük, 13 Nisan 2015 tarihinde http://www.tdk.gov.tr/ adresinden erişildi.