5. Bölüm Diyafram ve Örtücünün Fotoğrafa Etkileri Alan Derinliği Alan derinliği, fotoğraflanan nesnenin, odaklandığı noktanın ön ve arkasında yer alan ve kabul edilir netliği olan alandır. Alan derinliğine etki eden faktörler; * kullanılan objektifin odak uzunluğu * fotoğraflanan nesne ile fotoğraf makinası arasındaki mesafe * diyafram açıklığı Kullanılan objektifin odak uzunluğu Alan derinliği, kullanılan objektifin odak uzunluğu ile ters orantılıdır. Objektifin odak uzunluğu azaldıkça, alan derinliği artar. Örneğin, 28 mm. odak uzunluğu olan geniş açılı bir objektifin alan derinliği, 135 mm. bir objektifin alan derinliğinden daha fazladır. Fotoğraflanan Nesne ile Fotoğraf Makinası Arasındaki Mesafe Alan derinliği, mesafe ile doğrudan orantılıdır, fotoğraflanan nesne ile fotoğraf makinası arasındaki mesafe arttıkça alan derinliği de artar. Örneğin; fotoğraflanan nesne ile fotoğraf makinası arasındaki mesafe 0.8 metre olduğu zaman alan derinliği az, fotoğraflanan nesne ve fotoğraf makinası arasındaki mesafe 8 metre olduğu zaman alan derinliği fazla olur. Diyafram Açıklığı (değeri) Alan derinliği fotoğraf çekimi sırasında kullanılan diyafram değerine göre de değişir. Diyafram açıklığı arttıkça, bir başka deyişle kullanılan diyafram değeri sayısal olarak azaldıkça alan derinliği azalır. Diyafram kısıldıkça, daha küçük diyafram açıklıkları uygulandığı zaman ise alan derinliği artar. Örneğin; f 2.8 değerinde üç metre uzaklıktaki bir nesneye netlik yapıldığı zaman yaklaşık 2.8 metre ile 3.3 metre arasındaki görüntü nettir. Eğer diyafram değeri f 16 olursa, yine üç metre uzaklıktaki bir nesne için yaklaşık 1.8 m. ile 7.4 metre arasındaki görüntü net olacaktır. Bir başka deyişle fotoğraf makinasına üç metre uzaklıkta, f 16 değerinde fotoğraflanan nesnenin önündeki 1.2 metre ile arkasındaki yaklaşık 4.4 metre net olarak görünecektir. 1
Alan derinliği kullanılarak istenirse fotoğraflanan nesne, önünde ve arkasında bubunan diğer nesnelerden veya manzaradan soyutlanarak tek başına ortaya çıkartılır. İstenirse en yakın mesafeden en uzak mesafeye dek net olarak görünmesi de sağlanabilir. Sayısal Fotoğraf Makinelerinde Örtücü ve Örtücü Kullanımı Sayısal fotoğraf makinelerinde de örtücü kullanımı, geleneksel (analog) fotoğraf makinelerinin aynısıdır. Zamanın belli bir kesiminde açılıp kapanarak görüntünün kaydedilmesini sağlar. Bilindiği gibi örtücü değerleri uluslararası standartlarla belirlenmiştir. Gelişmiş sayısal fotoğraf makinelerinde örtücü süreleri 30 saniyelerden başlar veya 1/8000 lere dek ulaşır. Yine gelişmiş ve orta sınıf sayısal fotoğraf makinelerinde B (Bulb) bulunur. B konumunda fotoğraf makinesinin düğmesi (deklanşör) basılı tutulduğu sürece, örtücü açık kalır. Sayısal Fotoğraf Makinelerinde Diyafram Değerleri ve Diyaframın Kullanımı Sayısal fotoğraf makinelerindeki diyafram değerleri de aynı geleneksel (analog) fotoğraf makinelerinde olduğu gibi uluslararası standartlarla belirlenmiş değerlerdir. Bilindiği gibi diyafram kullanılarak, aynı filmde olduğu gibi, CCD veya CMOS üzerine düşen ışığın miktarı denetlenebilir. Örtücü Hızı Örtücü Fotoğraf makinesi üzerinde bulunan denetim mekanizmalarından biri de örtücüdür. Örtücüye enstantane veya obtüratör adları da verilir. Örtücüler çeşitli tiplerde olur ve belirli bir sürede açılıp kapanarak, film / duyarlı yüzey üzerine düşen ışığın miktarını süre açısından denetler. Örtücü değerleri de, diyafram değerleri gibi uluslararası değerlerle belirlenmiştir. Örtücü değerleri şöyledir: 1, 2, 4, 8, 15, 30, 60, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000... Burada 1 sayısı 1 / 1 saniyeye karşılık gelir. Örneğin, 30 un anlamı 1 / 30 saniye, 125 in anlamı ise 1 / 125 saniyedir. Her bir sayı saniyenin birimleridir Örtücü Türleri ve Aralarındaki Farklar İki tür örtücü vardır. Bunlar (1) Yaprak örtücüler, (2) Odak düzlemli örtücülerdir. 1. Yaprak Örtücüler: Yaprak Örtücüler, genellikle objektifin içinde yer alan, birbiri üzerine geçmiş metal yaprakçıklar biçimindedir. Bu tür örtücüler, deklanşöre basıldığı zaman, belirlenen sürede açılıp kapanarak filmin üzerine açık kaldığı sürede ışık 2
düşmesini sağlar. Yaprak örtücüler sessiz çalışır ve her hızda flaşla Eş zamanlı (senkron) çalışırlar. Sözü edilen türler profesyonel stüdyo fotoğraf makinelerinde kullanılır. Kompakt fotoğraf makinelerinde de yaprak örtücüler tercih edilir. 2. Odak Düzlemli Örtücüler: Bu tür örtücüler, fotoğraf makinesinin içinde, film düzleminin hemen ön kısmında yer alır. Perde örtücüler olarak da bilinir. Bu örtücüler, metal, lastik veya bezden olabilir. Yatay veya dikey hareket edebilir. Tek objektifli refleks fotoğraf makinelerinin çoğunda bu tür örtücüler tercih edilir. Örtücü Değerleri Nasıl Kullanılır? Yüksek değerdeki örtücü hızları fotoğraflanan konunun hareketini dondurarak film üzerinde seçik çıkmasını sağlar. Eğer hızlı bir nesne düşük örtücü hızıyla fotoğraflanıyorsa görüntü silik çıkar. Eğer nesne hızlı bir örtücü değeriyle fotoğraflanıyorsa, fotoğraf seçik ve hareket donmuş olarak çıkacaktır Örtücü ayarının elle (manuel) olarak yapılması: Elle yapılan ayarda fotoğraf makinesinin üzerinde bulunan, örtücü göstergesinden kullanılmak istenen değer seçilir. Buradaki sayısal değerler yukarıda sözü edilen örtücü değerleridir. Sayıların yanı sıra B (Bulb) ve A harfleri de olabilir. Bunlardan B uzun süreli pozlamalarda kullanılır ve B konumunda fotoğraf makinesinin örtücü perdesi, deklanşör basılı tutulduğu sürece açık kalır. A ise otomatik ayar (auto) anlamına gelir. Örtücü değeri A konumuna alındığı zaman, fotoğraf makinesi kullanılacak örtücü hızını otomatik olarak kendisi belirler. Tek objektifli refleks fotoğraf makinelerinde Örtücü Hızı 1 / 250 saniye veya daha hızlı Kullanıldığı Durumlar Hızlı hareketli nesnelerin çekimlerinde kullanılır. Örneğin, hızlı giden bir otomobil, bir bisikletli veya motosikletli, hızlı gelişen spor karşılaşmaları vb. Fotoğraf makinesine 90 derece açıyla gelen nesneleri fotoğraflamak için bu denli yüksek örtücü hızı kullanmaya gerek yoktur. Hızlı gelişen olaylarda yüksek hızlar kullanılabilir. Eğer 200 mm. Ve daha uzun odaklı bir teleobjektif 3
kullanılıyorsa, sarsıntıyı önlemek için yüksek örtücü hızı kullanılmalıdır. Teleobjektiflerde kullanılacak hız genellikle teleobjektifin odak uzunluğuna eşit bir hız seçilir. Örneğin 200 mm. Odak uzunluğu olan bir teleobjektifle 1 / 250 s. Örtücü hızı kullanılması önerilir. 1 / 125 Genellikle, güneşli bir günde, dış çekimlerde ve normal objektifle yapılan çekimler için önerilen örtücü hızıdır. 1 / 60 Ev içi çekimlerde, gölgede, sehpa kullanmadan yapılan çekimler için önerilen hızdır. Çoğu fotoğraf makinesinin flaş senkron hızı 1 / 60 saniyedir. Eğer flaş senkron hızı 1 / 60 s. ise flaş kullanırken, örtücü mutlaka bu hıza ayarlanmalıdır. 1 / 30 1 Durağan nesnelerin çekimlerinde, az Saniye arası ışıklı ortamlarda kullanılabilecek hızlardır. 1 / 30 saniyenin altındaki hızlarda mutlaka sehpa (tripod) kullanılmalıdır. Alan derinliğinin fazla olmasının istendiği mimari vb. çekimlerde kısık diyafram değerleriyle düşük hızlar kullanılabilir. 1 saniyeden Örtücü göstergesini B konumuna daha uzun getirilip kullanıldığı durumdur. Gece örtücü hızları çekimleri, havai fişek gösterileri vb. ve B konumu çekimlerde kullanılır. Mutlaka sehpa ve deklanşör kablosu kullanılmalıdır. Renkli film kullanılıyorsa uzun süreli çekimlerde renklerde deformasyon olabilir ve filmin duyarlığı değişebilir. 4
Örtücü Diyafram Bağıntısı Diyafram Bilindiği gibi diyafram objektifin üzerinde bulunan ve film üzerine düşmesi gereken ışığın miktarını denetleyen bir mekanizmadır. Diyafram değerleri uluslararası ölçülerle belirlenmiştir ve bu çizelge şöyledir: f 1.1-1.4-2-2.8-4-5.6-8-11-16-22-32-45-64-90-128... Bu değerler f stop olarak anılır ve pozlamada önemli rol oynar. Her f değeri bir önceki değerdeki ışığın miktarını ikiye katlar. Örneğin f 16 değeri bir birim ışık geçirirse, f 11 değeri 2 birim ışık geçirir ve bu böylece devam eder. f değeri sayısal olarak büyüdükçe geçirdiği ışık miktarı azalır. Bir başka deyişle f 2.8, f 16 dan daha fazla ışık geçirir. Çünkü diyafram değeri sayısal olarak büyüdükçe, diyaframın çapı küçülür dolayısıyla daha az ışık geçirir. Örtücü değerleri de diyafram değerlerinde olduğu gibi standarttır ve şöyledir. 1-2- 4-8- 15-30- 60-125- 250-500- 1000-2000-...gibi. Gelişmiş fotoğraf makinelerinde bu değer 8000'e dek ulaşabilmektedir. Bu sayılar saniyenin bölümleridir. Bir başka deyişle "1" in anlamı 1/1 saniye, "125" in anlamı ise 1/125 saniyedir. Örtücü ve diyafram değerlerinin doğru kombinasyonu ile doğru pozlama belirlenir. 5