Caner Enver ÖZYURT. Perde Hızı

Transkript

1 Perde Hızı Perde hızı, pozlamada (duyarkat üzerine ne kadar ışık düşeceğini) kontrol ettiğimiz diğer bir parametredir. Deklanşöre basmadığımız sürece diyaframdan geçen ışık duyarkat üzerine düşmez yani fotoğraf oluşmaz. Deklanşöre bastığımız anda ise belirlenen hızda perde açılarak diyaframdan geçen ışığın film ya da sensör üzerine düşmesi sağlanmış olur. Yani fotoğraf çekilmiş olur. İşte fotoğraf çekimi sırasında perdenin açık kaldığı süre perde hızı olarak adlandırılmaktadır. Bu durum, musluk örneğinde çeşmeyi açık bıraktığımız süreye karşılık gelmektedir. Şekil 7 de yukarıdaki paragrafta anlatılan konunun görseli verilmiştir. Şekil 7A da objektife gelen ışığın diyaframdan geçtiği ancak perde kapalı olduğu için perdeden geçemediği ve duyarkat üzerine ulaşamadığı görülmektedir. Şekil 7B de ise deklanşöre basılmış ve perde açılmıştır. Böylece diyaframdan geçen ışık perdeden de geçerek duyarkat üzerine (dijital fotoğraf makinelerinde sensör üzerine) ulaşmıştır. Başka bir deyişle fotoğraf çekilmiştir. Perde hızları oldukça geniş bir aralıkta değişim gösterir. Fotoğraf makinesinin özelliğine göre 30 saniyeden 1/6000 saniyeye kadar değişen aralıkta perde hızları vardır. Hatta bazı fotoğraflarda perdenin saatlerce açık kaldığı bile olur. Ancak sıklıkla kullanılan perde hızı durakları; 1/4, 1/8, 1/15, 1/30, 1/60, 1/125, 1/250, 1/500, 1/1000, 1/2000 olarak sıralanabilir. Pozlama süresi uzun olduğunda, kadraja giren nesnelerin hareketleri sensör tarafından algılanacak ve hereket bulanıklığı (motion blur) dediğimiz bir durum ortaya çıkacaktır. Perdenin açık kaldığı süre uzadıkça hareket bulanıklığı daha da artacaktır. Şekil 7. Perde kapalıyken (A) ve açıkken (B) ışığın durumu 1

2 Hareket bulanıklığı, bazı kompozisyonlarda etkili sonuçlar verebilmekte ve fotoğrafçılarda zaman zaman bu etkili kompozisyonları yaratmak için bu özelliği bilinçli olarak kullanmaktadır. Uzun pozlamalarda ortaya çıkan diğer bir durum ise elimizin titremesinin duyarkat tarafından algılanması ve fotoğrafın tamamının bulanık çıkmasıdır. Bu istenmeyen bir durumdur. Bunun önüne geçmenin en doğru yolu ise üçayak kullanmaktır. Genel bir kabul olarak, 1/30 dan yavaş perde hızlarında el titremesinden kaynaklı bulanıklık olabileceğini kabul edilmektedir. Yüksek perde hızlarında ise görüntü tam anlamıyla donmaktadır. Fotoğraf üzerinde herhangi bir bulanıklık oluşmaz. Suya düşen bir damla ya da nesnenin sıçrattığı su damlalarının tek tek ve net şekilde görüldüğü fotoğraflar yüksek perde hızının kullanıldığı tipik fotoğraflardır. Diyafram ve Perde Hızını Kullanarak Doğru Pozlama Yapmak Pozlamayı etkileyen dört faktör olduğunu (ışık, diyafram, perde hızı, ISO) daha önce belirtmiştik. Işığın ortamda müdahale edemeyeceğimiz bir parametre olduğunu kabul ederek yola çıkarsak, doğru pozlamayı yapmak için elimizde müdahale edebileceğimiz üç parametre kalmaktadır. Bunlardan ISO ya bir sonraki aşamada değineceğiz. Şimdi ISO yu sabit tutup diyafram ve perde hızını birlikte nasıl kullanacağımızı inceleyelim. Fotoğraf makinenizle bir kadraj yapıp deklanşöre yarım bastığınızda, bakaç içinde makinenin size önerdiği diyafram ve perde hızı değerlerini görürsünüz (Şekil 8). Bu değerler, makinanızın üzerinde bulunan pozometrenin kadrajınızdaki ışığı ölçerek size önerdiği değerlerdir. Altta en solda gördüğünüz değer, perde hızını (60) onun yanındaki değer (5.6) ise diyafram durağınızı göstermektedir. Orta kısımda bulunan -2 ile +2 arasındaki skala ise pozlama durumunu ifade etmektedir. Skalanın alt kısmındaki ok tam skalanın ortasına geldiğinde pozlamanın doğru olduğunu göstermektedir. Şayet ok skalanın sol tarafına kayarsa az pozlama, sağ kısmına kayarsa fazla pozlama yaptığınız anlamına gelmektedir. En sağdaki değer (100) ise ISO değeridir. Daha öncede belirtildiği gibi bu konuda sabit tutulacaktır. 2

3 Şekil 8. Bakaçtan bakıldığında perde hızının, diyafram durağının, pozlama durumunun ve ISO değerinin görünümü. Bu aşamada örneği daha detaylı inceleyelim. Bu incelemede kullanacağımız ana perde hızları ve ana diyafram durakları Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelgede verilen perde hızı diyafram duraklarının ana olarak nitelendirilmesinin nedeni, dijital fotoğraf makinelerinde bu değerlerin arasında da perde hızı ve diyafram değerlerinin kullanılıyor olmasıdır. Çizelge 2. Ana perde hızları ve diyafram durakları Parametre Değerler Diyafram Perde Hızı 1/2 1/4 1/8 1/15 1/30 1/60 1/125 1/250 1/500 Şekil 8 deki fotoğraf güneşli bir havada, 18-55mm hareketli odaklı bir lensle çekilmiştir. Lensin odak uzaklığı 25mm dir. Şekil 8 de gösterilen diyafram durağı ile perde hızı koyu renkli olarak Çizelge 3 e yerleştirilmiş ve olası diğer diyafram durakları da diyafram durağı sütununa yazılmıştır. Buradaki soru; diyafram durağını değiştirdiğimizde doğru pozlamayı bozmamak için perde hızını ne yapmamız gerektiğidir. Çizelge 3. Şekil 8 deki fotoğraf için bakaçtan okunan değerler ve olası diyafram durakları. ISO Diyafram Durağı Perde Hızı Durum Değişim 100 2? ? - 3

4 100 4? /60 Bakaçtan okunan değerler 100 8? ? ? ? - Daha önce açıklandığı gibi, diyafram durağı 4 yapıldığında diyafram çapı yaklaşık iki kat artacaktır yani diyaframdan yaklaşık iki kat fazla ışık geçecektir. Bunun doğal sonucu olarak duyarkata fazla ışık düşecek ve fazla pozlama olacaktır. Bunun önüne geçmenin yolu perdenin hızı arttırılmasıdır. Çizelge 2 ye bakıldığında 1/60 saniyeden sonraki perde hızının 1/125 saniye olduğu görülecektir. Yani, bu kadraj için diyaframı 4, perde hızını 1/125 yaptığınızda ışığın geçtiği diyafram alanını yaklaşık iki katına çıkartırken, ışığın duyarkata düştüğü süreyi yaklaşık yarıya indirmiş oluruz. Böylece pozlama bir önceki ile aynı olur. Şimdi diyaframı 4 den 2.8 e getirdiğimizi düşünelim. Bu durumda diyaframın alanı tekrar yaklaşık iki kat artacaktır. Bu artışı dengelemek için perdeyi tekrar hızlandırmamız gerekir. Çizelge 2 de bir sonraki perde hızına bakacak olursak 1/250 olduğunu görürüz. Aslında yapılan işlem bir önceki ile aynıdır. Diyaframın alanı yaklaşık iki kat arttırılmış, buna karşılık perde hızı iki katına çıkartılmıştır. Ancak yine doğru pozlama yapılmıştır. Diyaframı 2 ye getirdiğimizde doğru pozlama yapmak için yine perdeyi hızlandırmamız gerekir. Çizelge 2 de bir sonraki perde hızı 1/500 dür. Yani, diyaframı 2 yapıp ışığın geçeceği alanı tekrar iki kat arttırırken perde hızını 1/500 yaparak ışığın geçeceği süreyi yarıya düşürmüş oluruz. Açıklamalardan da görüldüğü gibi diyaframı bir durak açtığımızda perde hızını bir durak arttırarak aynı pozlamayı sağlamak mümkün olmaktadır. Bu durum eşdeğerlik yasası olarak ifade edilmektedir. Bu örnek için, pozlama durumu değişmeden diyafram ve perde hızlarının değişimi Çizelge 4 de gösterilmiştir. Çizelge 4. Eşdeğerlik yasasına göre diyafram durağı 5.6 dan 2 ye getirilene kadarki değişimler ISO Diyafram Durağı Perde Hızı Durum Değişim /500 Pozlama aynı (Diyafram bir durak açık, perde bir durak hızlı) /250 Pozlama aynı (Diyafram bir durak açık, perde bir durak hızlı) /125 Pozlama aynı (Diyafram bir durak açık, perde bir durak hızlı) /60 Bakaçtan okunan değerler 4

5 100 8? ? ? ? Yukarıdaki paragrafta verilen diyafram ve perde hızı çiftlerinde (5.6 ve 1/60, 4 ve 1/125, 2.8 ve 1/250, 2 ve 1/500) pozlamada farklılık oluşmaz ancak diyaframın açılmasının ve perdenin hızının artmasının fotoğraf üzerine iki temel etkisi olur. Bunlardan ilki net alan derinliğinizin azalmasıdır. Yani fotoğrafınızda odak noktasının önünde ve arkasında net kabul edilebilen bölge daha azalır. Üzerinde çalıştığımız fotoğraf üzerinde konuşacak olursak, odak noktası olan kız çocuğunun gerisindeki alan artık daha bulanıktır. İkinci etki ise hareket bulanıklığının azalmasıdır. Yani fotoğraf içerisinde hareketli olan nesnelerin hareketi daha kesin biçimde dondurulmuş olacaktır. Şekil 9 a baktığımızda kız çocuğunun elindeki rüzgar gülünün dönme hareketinden dolayı bir miktar bulanık olduğunu görürüz. Perde hızının artması bu hareket bulanıklığının önüne geçmiştir. Şimdi aynı örneği diyaframı kıstığımız duraklar için inceleyelim. Diyaframı 5.6 dan 8 e getirdiğimizde diyaframın alanını yaklaşık yarı yarıya azaltmış oluyoruz. Bir başka deyişle diyaframdan geçen ışık miktarını yaklaşık yarı yarıya azaltıyoruz. Bu durumda, aynı pozlamayı elde edebilmek için perde hızını yaklaşık iki kat yavaşlatmamız gerekecektir. Çizelge 2 ye baktığımızda 1/60 dan önceki (daha yavaş) perde hızının 1/30 saniye olduğunu görürüz. Yani eşdeğerlik yasasına göre yeni diyafram durağımız için (8) gereken perde hızı 1/30 saniyedir. Aynı mantıkla 11 diyafram için 1/15 saniye, 16 diyafram için 1/8 saniye, 22 diyafram için 1/4 saniye perde hızı aynı pozlamayı yapmamızı sağlayacaktır. Eşdeğerlik yasasına göre 5.6 dan 22 ye kadar diyafram durakları için kullanılması gereken perde hızları Çizelge 5 de verilmiştir. Diyaframın kısılmasına karşılık perde hızının yavaşlatılmasıyla elde edilen aynı pozlamanın fotoğraf üzerinde iki farklı etkisi vardır. Bunlardan ilki net alan derinliğinin artması ikincisi ise hareket bulanıklığının artmasıdır. Şekil 8 deki fotoğraf üzerinden konuşursak; ilk olarak arka alan netleşecektir. İkinci olarak ise fotoğraf üzerinde hareketli olan rüzgar gülü ve kız çocuğu bulanık çıkacaktır. Bu durumda dikkat edilmesi gereken diğer bir konu, el titremesinden dolayı fotoğrafın tümünün bulanık çıkma olasılığıdır. Daha öncede belirtildiği gibi 1/30 saniyeden daha yavaş hızlarda makine el titremesini algılar ve tüm görüntü bulanık çıkar. Bunun önüne geçilmesinin en doğru yolu üç ayak kullanmaktır. 5

6 Çizelge 5. Eşdeğerlik yasasına göre diyafram durağı 5.6 dan 22 ye getirilene kadarki değişimler ISO Diyafram Durağı Perde Hızı Durum Değişim /60 Bakaçtan okunan değerler /30 Pozlama aynı (Diyafram bir durak kapalı, perde bir durak yavaş) /15 Pozlama aynı (Diyafram bir durak kapalı, perde bir durak yavaş) /8 Pozlama aynı (Diyafram bir durak kapalı, perde bir durak yavaş) /4 Pozlama aynı (Diyafram bir durak kapalı, perde bir durak yavaş) Konuyla ilgili iki örnek daha yapalım. Çizelge 6 da bir fotoğraf makinesinin pozametresinin tespit ettiği diyafram ve perde hızı değerleri koyu renkli olarak verilmiştir. Ayrıca olası diyafram değerleri de diyafram durağı sütununda gösterilmiştir. Buna göre doğru pozlama için bu diyafram duraklarına karşılık uygulanması gereken perde hızlarını çizelgeye yazınız. Diyafram ve perde hızları için Çizelge 2 de gösterilen diyafram değerleri ile perde hızlarını kullanabilirsiniz. Çizelge 6. Eşdeğerlik yasasına göre farklı örnekler ISO Örnek 1 Örnek 2 Diyafram Durağı Perde Hızı ISO Diyafram Durağı Perde Hızı /

7 Şekil 9. Diyafram durağının açılması ve perde hızının artmasının fotoğrafa etkileri 7

8 Şekil 10. Diyaframın kısılıp perde hızının yavaşlatılmasının fotoğraf üzerine etkileri 8